ڕێبوار سیوەیلی بۆ گوڵان: نەگونجاو و نەشیاوە سەرچاوەی ڕەخنە قووڵایی بیركردنەوەی مرۆییمان بێت، بەڵام ئامانجەكەی ڕووخاندن و ڕەتكردنەوە بێت
January 12, 2012
دیمانەی تایبەت
ڕێبوار سیوەیلی لەو نووسەرو دەنگە ڕەخنەگرە جددیانەیە كە لە بەرانبەر دنیای فكرو زمان و ڕەخنەو ڕووداوە سیاسییەكان و دۆخی ئێستای خەڵك و كوردستان بە گشتی، ڕوانگەی تایبەتی خۆی هەیەو وەك كەسایەتییەكی ئەكادیمی و بەرهەمهێنی مەعریفەو سەرۆكی بەشی فەلسەفە لە زانكۆی سەڵاحەدین؛ هەركاتێك لە دیمانەو چاوپێكەوتنەكانیدا ڕاوبۆچوونێكی خۆی دەربڕی بێت،بەوپەڕی هەست كردن بە بەرپرسیارێتی نەتەوەیی و مرۆییەوەو بە وردی لە بارەی پرس و ئاریشەكانی ناو كۆمەڵگە قسەی كردووە، بە تایبەت ئەو پرسانەی پێوەندییان بە دەسەڵاتی سیاسی پارتە فەرمانڕەوایەكان و ئۆپۆزسیۆن و دامودەزگا فەرمییەكانی حكومەتەوە هەیە، لێرەدا دەردەكەوێت خۆی لە قەیرانەكان نەدزیوەتەوەو لە وتەكانیدا ئەو بەرپرسیارێتیە ڕادیارە كە تەژی نین بە توڕەیی و نائومێدی ڕەها و داڕووخانی دەروونی و پەخش كردنی ڕەشبینی، بەڵكو لەم دەرفەتە كورتەی كە چاوپێكەوتنمان لەگەڵ بەڕێزیان سازداوە، بە ڕوونی ڕادیارە كە دڵسۆزانە بەرانبەر خەڵك و نیشتمانی خۆی دەدوێت و بەشێوەیەك كە هیچی كەمتر نەبێت لە سەرجەم جیهان و مرۆڤایەتی، بۆیە لە خەمی ئەوەدایە متمانەی نێوان چین و توێژەكانی كۆمەڵ بە یەكتری و بە دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆن و بە ئەزموونی ئەم نیشتمانەوە لەسەر بنەمای سیستمێكی دادپەروەرانە توندوتۆڵ بكرێت، تا نەوەكانی پاشەڕۆژ خۆشنوودو ئازادو سەربەرزانە پێكەوە بژین. ئەمەش دەقی دیمانەكەیە.گوڵان: هەست دەكە‌ین بۆشاییەك لەنێوان خەڵك حكومەت هەیە، ئەگەر هە‌وڵێك هەبێت بۆ پڕكردنەوەی ئەو بۆشاییە، ئایا چۆن پێوەندییەكی بەردەوام لە نێوان خەڵك و حكومەت ڕێكدەخرێت؟
ڕێبوار سیوەیلی: بە بڕوای من ئەو بۆشاییەی لە نێوان خەڵك و دەسەڵات لە كوردستاندا هەیە، بەشێكی بۆشاییە لە نێوان خەڵك و حكومەتدا، بەشەكەی تریشی بۆشاییە لە نێوان سەرۆكایەتی هەرێم و خەڵك و لە نێوان پەرلەمان و خەڵك و لە نێوان مەسئولین و خەڵك و تەنانەت لە نێوان خەڵك و حیزبە سیاسییەكانیشدا.
لەبەر ئەوە من لەو بڕوایەدام چاكترە كەمێك واقیعیی بین و بڵێین: پێوەندیی نێوان دەسەڵات بە شێوەیەكی گشتی و خەڵك لە هەرێمی كوردستاندا لە قەیراندایەو بە دۆخی بێمتمانەیی خەڵك بە هەرسێ سەرۆكایەتیەكە لەلایەك و بە بێمتمانەیی لایەنگرانی حزبەكانیش بە مەكتەب سیاسییەكانی خۆیان، لەلایەكیترەوە، گەیشتووە و ئەمەش تەشەنەی سەندووە بۆ ناو پێوەندیی خەڵك بە دەزگا گرنگەكانی وەك دادوەری و جێبەجێكردن كە وێنەیەكی ئەووتۆیان پێشكەش نەكردووە كە پیشانی بدەن ئەوان بێلایەنانە كار دەكەن و بڕیار دەدەن. بۆ پڕكردنەوەی ئەو بۆشاییە پێویستە هەموو لایەنەكان هاوكار بن و بەبێ ترس دەستینشانی هۆكارەكانی ئەو كێشەیە بكەن و بیر لە چارەسەر بكەنەوە.
چونكە وەك وتم من كێشەكە بە شێوەیەكی بەربڵاو دەبینم و نموونەی ئەو بێمتمانەیی و بۆشاییە لە نێوان خەڵك و گشت لایەنەكان و دامەزراوەكاندا هەستی پێدەكرێت. بە بڕوای من لە ئێستادا زۆر گرنگە كۆنگرەیەكی نەتەوەیی چەند ڕۆژە بە دەستپێشخەری سەرۆكی هەرێم و بە ئامادەبوونی گشت لایەن و كەسایەتیەكان ببەسترێت و بە ڕوونیی و شەفافیی تیایدا ئەم مەسەلانە بە ڕاشكاوی و بەبێ دیپلۆماسیەتی سیاسیی درۆزنانە و دەمامكدار قسەیان لەسەر بكرێت:
یەكەم: پێوەندیی حزبەكان و حكومەت و ئەو ڕێگرییانەی كەسەكان و دەستە شاراوەكان دروستیدەكەن بۆ پەكخستنی پڕۆسەی سیاسی و حكومڕانی لە هەرێمەكەدا.
دووەم: یەكاڵاكردنەوەی كێشەی ئۆپۆزیسۆن و دەسەڵات: ئایا بنەمای ئەم كێشەیە سیاسی و ئایدۆلۆژییە، یان ئابووری و سامانە؟ ئایا دەسەڵات و ئۆپۆزیسۆن چۆن پێوەندییەكانی خۆیان لە ئاستی سیاسیدا ببەنە پێشەوە و بە وەستانی ئەو پێوەندیانە كۆمەڵگا پەك نەخەن. ئەگەر ئۆپۆزیسیۆنێكی سیاسییە ئەوە پێویستە ڕەچاوی پرانسیپە سیاسیەكان بكات و رێگا پێوەندارەكانی پراكتیكی سیاسی بگرێتە بەر. لەبەرامبەر ئەمەشدا پێویستە لایەنی حكومڕانیش هەڵوێستی ڕوونی خۆی لە ئۆپۆزیسیۆن دەر ببڕێت و قسەی ژێر لێفەیان لەسەر نەكات. یان ئەوەتا قەبووڵییەتی ئۆپۆزیسیۆن هەیە و پێویستە، یان ئەوەتا قەبووڵی نییە و ئیستیعابی ناكات و لە هەردوو باردا بڕیاری خۆی بدات.
3. دادگاو پەرلەمان كاراتر بكرێن و پرۆسەی چاودێریكردنی پەرلەمان بۆ حكومەت، نەبێت بە ژێر لچی پێوەندییە حزبییەكان و ئینتیمای سیاسیی ئەندام پەرلەمانەكانەوە. پەرلەمان لەو كێشانەی كە ڕوو دەدەن، لە جێبەجێكردنی ئەو بڕیارانەی دەدرێن و لە سووربوونی لەسەر ئەركە سیاسیەكەی خۆی، لاوازە و ئەمەش ئەو ئومێدەی خەڵكی لاواز كردووە كە ڕێگرە لەبەر دەم دروستبوونی هەر جۆرە بۆشاییەكدا.
چوارەم: دەسەڵاتی كۆمەڵی بازرگانی سیاسی و قۆرخكەر لە وڵاتەكەدا سنووردار بكرێت و سزای تاوان و دەستدرێژییەكانیان بۆ سەر موڵكی گشتی بدرێن. ئەمە بڕوایەك و ئومێدێك بە خەڵك دەبەخشێتەوە.
پێنجەم: لە دانانەوەی كابینەی نوێ و وەزارەتەكان و پارێزگاكاندا، چیتر پلەی بەرز نەدرێتە كەسانی دەمامكدار و دروستكراو بۆ جێبەجێكردنی كارو پاراستنی بەرژەوەندیی كەسانێكی تر لە وڵاتەكەدا.
شەشەم: پلانێكی دەمودەست دابنرێت بۆ دابینكردنی دادوەریی كۆمەڵایەتی و سەروەریی یاسا و یەكسانیی بژێویی و دەستنیشانكردنی خەرجیی و پێویستیی تاكەكەس لە هەرێمدا.
حەوتەم: بەخشینی ڕەنگ و بۆ و ڕوخسارێكی نەتەوەییانەو مرۆییانە بە ئەزموونەكەو دەستهەڵگرتن لە هەر جۆرە شەرمنییەكی سیاسی لەبەرخاتری دەوڵەتە ڕەگەزپەرستەكانی دراوسێ.
یەكەم هەنگاوی ئەمەش بە واژووكردنی پەیماننامەیەكی ئاشتەوایی نێوان لایەنە ناكۆكەكان دەستپێدەكات، كە تیایدا خۆیان بەرپرسیار بكەن بەرامبەر هەر جۆرە بیركردنەوە، رەفتار و بڕیارێكیان كە لە دژی بەرژەوەندییەكانی گەلی كورد و نەوەكانی ئێستا و پاشەڕۆژ، بكەوێتەوە.
گوڵان: بۆ تێگە‌یشتنی نێوان خەڵك و حكومەت زمان دەبێتە هۆكار، ئەمەش واتا زمان لە بری ئەوەی ئامانج بێت هۆكارە بۆ تێگەیشتن، ئایا چۆن زمانێكی هاوبە‌ش بۆ تێگەیشتن لە نێوان خەڵك و حكومەت بونیاد دەنرێت؟
ڕێبوار سیوەیلی: من لەو بڕوایەدام زمان هەمیشە لە نێوان خەڵك و حكومەت و دەسەڵاتدا هەم هۆكار و هەم ئامانجیشە، چونكە پێوەندی ئەو دووانە بەردەوام و جەوهەرییە، نەك كاتیی و ڕاگوزەریانە. لەوەها پێوەندییەكدا پێویستیمان بەجۆر و ئاستێكی زمانە كە توانای گوزارشتكردنی لە ڕاستیەكان هەبێت و كەموكوڕییەكان دەستنیشان بكات و چارەسەری یاساییان بۆ بدۆزیتەوە. بەم مانایەش پێویستە زمانی یاسا كە لە هەمان كاتدا هۆكار و ئامانجە لە نێوان خەڵك و حكومەت و دەسەڵاتدا، ببێتە زمانی ستاندارد و فەرمی. مەبەستم لە زمانی یاسا، ئەو جۆرە زمانەیە كە ناوەڕۆكەكەی دەستنیشانكەری ماف و ئەركی خەڵك و لە هەمان كاتیشدا زمانی فەرمان و ڕێكخستنی كۆمەڵگایە. بەبێ ئەمجۆرە زمانە كە تیایدا خەڵك بەرژەوەندیی و ئەركی خۆی ببینێ و لە هەمان كاتیشدا هەست بەو جەبرە بكات كە فەرمانی ملكەچی و جێبەجێكردنی بەسەردا دەدات، كۆمەڵگا ڕوو لە ئاڵۆزیی دەكات و كەس لەكەس تێناگات و هەر كەسە لە لای خۆیەوە دەبێت بە حكومەتێك و دەسەڵاتێك و لەسەر حسابی داهاتووی وڵاتەكەو بەرژەوەندیی گشتی و نەوەكانی پاشەڕۆژ، خراپكاری و ڕیایی و ستەمكاریی ڕەواج پێدەدات. هیچ زمانێكی یاسایی نییە كە لە هەمان كاتدا زمانی بەخشینی مژدەیە، زمانی سزادان و كۆنترۆڵكردنیش نەبێت. زمانی هاوبەشی نێوان دەسەڵات و حكومەت و خەڵك، زمانی یاسایە و دەبێت یاساش ئەو پێوەندییە ڕێكبخاتەوە.
گوڵان: ئەگەر (تیۆری رە‌خنە)، (تیۆری كۆمەڵگە) بێ، ئایا پێناسە‌ی ئەو رە‌خنە‌یەی دەبێتە تیۆری كۆمەڵگە؛ چییە؟ ئایا رە‌خنە بۆ رە‌تكردنە‌وە‌یە یان بۆ چارەسەر و لێكتێگەیشتنە؟
ڕێبوار سیوەیلی: من نازانم ئێوە بە چ مانایەكەوە گوزارەی تیۆریی ڕەخنە بەكار دەهێنن و مەبەستتان لە پرسیارەكە چییە؟ بەڵام ئەگەر لەبەشی دواییەوە بدوێم، پێویستە بڵێم: لەو بڕوایەدام ڕەخنەی جیدی لە ئەقڵ و دەماخی دەروەست و جیدییەوە سەرهەڵدەدات و ناتوانێت بەرهەمی بیركردنەوەی قووڵ نەبێت لە كۆمەڵگا.
بۆیە نەگونجاو و نەشیاویشە سەرچاوەی ڕەخنە قووڵایی بیركردنەوەی مرۆییمان بێت، بەڵام ئامانجەكەی ڕووخاندن و ڕەتكردنەوە بێت. لەبەر ئەوە ئامانجی ڕەخنە بریتیە لە ڕۆشنگەری و دۆزینەوەی چارەسەری گونجاو بۆ ئەو قەیرانانەی بەدەستیانەوە گیرمانخواردووە. ڕەخنە چالاكییەكی هزرییانەی مرۆڤە بۆ دابینكردنی پراكتیكی نوێ و بەسوود. ئەمە جگە لەوەی هەموو ڕەخنەگرتنێكی جیدی دەچێتە چوارچێوەی پێوەندییەكی گشتیتری بوونی كۆمەڵایەتیانەوە. بۆیە ناكرێت تۆ ڕەخنە وەك چالاكییەكی هزری بكەیتە چەكی هەڵوەشاندنەوە و وێرانكاری، چونكە لە بنەمادا ڕەخنە بەرجەستەكەری توانای مرۆڤە بۆ داهێنان و نوێبوونەوە. لێرەدا پێویستە ڕەخنە بەو مانایەی باسمكرد، جیابكەینەوە، لە توانج، پلارهاویشتن، شاتەشات، نقوورچگرتن و برینداركردنی دەروونی و تەشیهر، كە هەموویان ڕەهەندیی سایكۆلۆژیانەی مرۆڤ پەكدەخەن و ماندووی دەكەن. ڕەخنە وەك چالاكییەكی داهێنەرانە، ئاڕاستەی بونیادە سایكۆلۆژییەكان ناكرێت، هێندەی ئەوەی ئاڕاستەی بونیادی گشتی و سیستەمەكانی كۆمەڵگا دەكرێت بۆ باشتربوونیان..
گوڵان: ئە‌مڕۆ لە هەموو كات زیاتر پێویستمان بە میدیای رە‌خنە‌یی و جددی هەیە، پێویستە ئەم میدیایە لەسەر بنەمای ئە‌خلاقی رۆژنامە‌گەری بە‌رژە‌وە‌ندی گشتی لەبەر چاو بگرێت، نەك لە سەر بنەمای بازاڕ كار بكات، ئایا چۆن حكومەت هاوكاری میدیای رە‌خنە‌یی و جددی بكات؟
ڕێبوار سیوەیلی: ئەركی حكومەت لە ئاست ڕاگەیاندندا ئەوەیە بە یاساو كرانەوەو تەئمینكردنی ئازادیی هاوكاریان بێت و لێگەڕێت بۆ خۆیان مونافەسە بكەن و پارەی خۆیان پەیدا بكەن. لە هەمان كاتیشدا پێگەیەكی پڕۆفێشناڵی هەبێت بۆ هەڵسەنگاندنی ئەدای كاریان و پاداشتكردنیی مادیی و مەعنەوییان، بەوەی كە ڕەچاوی بەرژەوەندیی گشتی و پرانسیبەكانی ئاكاری میدیایان كردووە. هەروەها سزادانی مەعنەوییان بەوەی كە بیانخاتە پەراوێزەوەو متمانەیان لێبستێنێتەوە، لە كاتێكدا كە ئەركی خۆیان جێبەجێ ناكەن.
