پرۆفیسۆر ئەلەم پایند بەڕێوەبەری سەنتەری دیراساتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە لەزانكۆی ئۆهایو و پسپپۆر و تایبتمەندە لەسەر كێشەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و پێوەندییەكانی نێوان ئەفغانستان و ئێران و دەوڵەتانی ئۆراسیا، بۆ قسەكردن لەسەر بارودۆخی ئێستای سوریا و هەوڵەكان بۆ دوورخستنەوەی توندوتیژی پێوەندیمان بەپرۆفیسۆر پایند كرد و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

* بەپێی گۆڕانكارییەكانی ئەم دواییە و دابڕانی زیاتری سوریا لەجیهانی دەرەوە، زۆرێك لەوڵاتان پێشبینی ڕووخانی ڕژێمی سوریا دەكەن، واتە پێشبینیەكان بۆ ڕووخانی ئەم ڕژێمە لەزیادبووندان، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا پێتانوایە فشارە نێودەوڵەتیەكان ببنەهۆی كەوتنی ئەم ڕژێمە؟
- ئەگەر لەمێژوو بڕوانیت، ئەوا هەندێ جار و تا ڕاددەیەكی دیاریكراو فشاری نێودەوڵەتی سەركەوتوو دەبێـت، بەڵام دەبێت كارێك بكرێت لەلایەن جامیعەی عەرەبیەوە، كە ئەمەش شتێكی گرنگە، هەروەها دەبێت لەناو سوریاشدا شتێك بكرێت، ئەگەر جیابوونەوەی نێو سوپا بەردەوام بێت و چڕتربێتەوە، ئەوا ئەگەری ئەوە دێتەئاراوە حكومەتی سوریا هەمان ڕێگەی حكومەتی میسر و تونس و لیبیا بگرێت. كەواتە تا ڕاددەیەكی دیاریكراو فشاری دەرەكی سەركەوتوو دەبێت، بەڵام دەبێت لەهەمان كاتدا گۆڕانێك لەناوخۆیی سوریاشدا ڕووبدات.

* ئایا هیچ دەستپێشخەریەك لەسەر ئاستی وڵاتە عەرەبیەكان بۆ ئاڵوگۆڕێكی ئاشتیانە لەسوریادا دەخرێتەڕوو، بەچەشنی دەستپێشخەری وڵاتانی كەنداو بۆ یەمەن، ئایا سوریا بەمە ڕازی دەبێت؟
- دۆخەكە لەئێستادا بەم شێوەیەیە، حكومەتی سوریا بەو ئاستە فشاری بۆ نەهێنراوە، حكومەتی سوریا بەهەندێ مەرجی جامیعەی عەرەبی ڕزگاری بووە، بەڵام شایەتی ئەوەبووین كە بەكردەوە زۆرێك لەو مەرجانەی سوریا پێی ڕازی بووە، ئەوەبووە كە هێزەكانی لەشارەكاندا نەكشاندۆتەوە و كوشتنی مەدەنیەكانیش لەو ناوچانەدا بەردەوامە و ڕۆژانە خەڵكی زیاتر دەكوژرێن، كەواتە تا ئێستا گۆڕانێكی گەورە و گرنگمان نەبینیوە لەسیاسەتی حكومەتی سوریادا.

* ڕۆژ بەڕۆژ ژمارەی كوژراوانی سوریا بەرز دەبنەوە و هێشتا ڕوسیا و چین لەسەر ئاستی ئەنجومەنی ئاسایش بەرهەڵستی گۆڕانكاری لەسوریادا دەكەن، تا چەند هەڵوێستی چین و ڕوسیا دەبنەهۆی مانەوەی حكومەتی سوریا، كە ئەمەش بەمانای بەردەوامبوونی سەركوتكاری و خوێنڕێژی دێت؟
- ئێمە دەزانین لە نەتەوەیەكگرتووەكاندا دوو دەزگا هەیە، ئەنجومەنی ئاسایش و كۆمەڵەی گشتی، لەئەنجومەنی ئاسایشدا 5 وڵات مافی ڤیتۆیان هەیە، كەواتە چین و ڕوسیا هاوكاری لەگەڵ سێ وڵاتەكەیدا دیكەدا- كەبریتین لەئەمریكا و فەڕەنسا و بەریتانیا- ناكەن. من دڵنیام كاتێك مەسەلەكە دەگاتە كۆمەڵگەی گشتی، ئەوا زۆرینەی زۆریی وڵاتان پشتگیری لەكەمكردنەوەی گرژی و ئاڵۆزییەكانی سوریا دەكەن. هەروەها پشتگیری ئەوە دەكەن فشار لەسەر سوریا بكرێت بۆ وەستاندنی خوێنڕێژی و كوشتار، كەواتە ئەگەرچی كۆمەڵەی گشتی دەزگایەكی بەهێزتری نەتەوە یەكگرتووەكان نییە، بەڵام جۆرێكە لەڕای گشتی نێودەوڵەتی دژی ڕژێمی ئێستای سوریا.

* لایەنێكی دیكەی دۆخی سوریا بریتییە لەمەترسی سەرهەڵدانی شەڕی ناوخۆیی لەسوریادا، تا چەند دۆخەكە لەكۆنتڕۆڵ دەردەچێت ئەگەر شەڕی ناوخۆ ڕووبدات؟
- ئەمە دەوەستێتەسەر هەلو مەرجەكە، ئەگەر خوێنڕێژییەكە بەردەوام بێت و جامیعەی عەرەبی فشار لەسەر سوریا دابنێت، ئەوا ڕەنگە پشتیوانی بەرهەڵستی ناوخۆیی دژی حكومەتی سوریا بكرێت، بەو شێوەیە پشتگیری دەرەكی بەدەست دەهێنن. لەئێستادا توركیاش، پێشتر توركیا نزیكترین دۆستی سوریا بوو، بەڵام ئێستا هەڵوێستێكی زۆر بەهێزی هەیە لەدژی حكومەتی سوریا، سەرۆك وەزیرانی توركیاش ڕایگەیاند كە بەشار ئەسەد لەسەر خوێنڕێژی دەژێیت، كەواتە تەنانەت توركیاش ئەم كارە دەكات، لەبەر ئەوە سوریا پشتیوانیەكی زۆری نییە لەدەرەوە. تەنانەت ئێرانیش زۆر خۆشحاڵ نییە بەبارودۆخەكە. ئەگەر خوێنڕێژی و كوشتار لەسوریادا بەردەوام بێت، ئەوا هەڕەشەی شەڕی ناوخۆ لەئاسۆدا دەردەكەوێت.

* ئەنجومەنی نیشتمانی سوری پێشنیاری دەستێوەردانی نەتەوە یەكگرتووەكانی كرد بۆ ئەوەی هێزی ئاشتیپارێز ڕەوانە بكات بۆ وەستاندنی توندوتیژی و پاراستنی مەدەنیەكان، تا چ ڕاددەیەك پێتوایە هێزەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان بتوانن ئەم ئەركە ئەدا بكەن؟
- هەندێ جار هێزە ئاشتیپارێزەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان یارمەتیدەرن و لەهەندێ حاڵەتی دیكەدا زۆر یارمەتیدەر نین. با نموونەی لوبنان وەرگرین لەنێوان فەلەستینی و ئیسرائیلیەكاندا، كە هێزە ئاشتیپارێزەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان ئەدایەكی باشیان نەبوو، بەڵام لەهەندێ حاڵەتی دیكەدا ئەدایەكی باشیان هەبوو، بۆ نموونە لەبۆسنیا. ئێمە دەزانین 15 ساڵ شەڕی ناوخۆیی لەلوبناندا هەبوو، لەساڵی 1975-1990 كە لەكۆتاییدا جامیعەی عەرەبی كێشەكەی چارەسەركرد، كەواتە ئەگەر جامیعەی عەرەبی هەڵوێستێكی بەهێز بگرێتەبەر، ئەوا جامیعەی عەرەبی شوێنێكی باشتر دەبێت، ڕێكخراوێكی باشتر دەبێت و دەزگایەكی نێودەوڵەتی باشتر دەبێت لەهێزە ئاشتیپارێزەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان. ئەمە ڕای منە كە جامیعەی عەرەبی ئەتوانێت كارێكی باشتر بكات، بەڵام تا ئێستا جامیعەی عەرەبی هەڵوێستێكی زۆر بەهێزی وەرنەگرتووە لەدژی ڕژێمی ئێستای سوریا.

* تا چ ڕاددەیەك مانەوەی دۆخی سوریا بەم شێوەیە كاریگەری لەسەر سەقامگیری سوریا و ناوچەكە دەبێت؟
- زۆر گرنگە، ئێمە هەموومان دەزانین لەسوریا كەمینەی عەلەویەكان دەسەڵاتێكی زۆریان هەیە كە ناگونجێت لەگەڵ قەبارەی خۆیاندا و زۆرینەی سوننەكان دەسەڵاتێكی كەمتریان هەیە، ئەمەش زەمینەیەكی زۆر باشە بۆ كارەسات، كە كەمینە حكومڕانی زۆرینە دەكات و تا ئێستاش بەسەدان و هەزارن كەسی كوشتووە، كە بەپێی ئامارەكان 3700 كەسن و چەندین ئافرەتیش لەسوریادا كوژراون، كە ئەمە ژمارەیەكی گەورەیە و بەردەوامیش لەزیادبووندایە، ژمارەی قوربانیەكان زیاد دەكات و خوێنڕێژیش بەردەوامە، كەواتە ئەگەری شەڕی ناوخۆ هەیە و ئومێد دەكەم نەگاتە ئەو ئاستە، ئەگەر شەڕی ناوخۆ لەنێوان عەلەوی و سوننەكاندا ڕووبدات، ئەوا حكومەتی سوریا دەڕووخێت و ئومێد دەكەم خەڵكی تۆڵە لەپشتیوانەكانی حكومەتی سوریا نەكەنەوە، بەتایبەتی عەلەویەكان و كەمینەكانی دیكە. ئەگەر شەڕی ناوخۆ لەنێوان عەلەویەكان و زۆینەی سوننەكاندا ڕووبدات، ئەوا لەوڵاتەكانی دیكەشدا، لەلوبنان دابەشبوونی شیعە و سوننە هەیە، لەبەحرەینیش بەهەمان شێوە، واتە شیعە و سوننەكانی دیكە بێدەنگ نابن، كەواتە ئەم ئاگرە و ئەم تەحەددیە لەناو سوریادا نامێنێتەوە، بەڵكو سنووری سوریا دەبڕێت و ڕەنگە بگاتە وڵاتانی دیكەش، كەواتە هیچ وڵاتێك سەلامەت نابێت، لەبەر ئەوە من ئومێد دەكەم شەڕی ناوخۆ لەنێوان شیعە و سوننەكاندا ڕوونەدات، چونكە ئەمە دەبێتە مەترسیەكی گەورە بۆ هەموو وڵاتان لەنێویاندا عێراق، هەر ئەمەش هۆكاری ئەوەیە كە جامیعەی عەرەبی زۆر نیگەرانە كە دەبێت ئەم كێشەیە چارەسەر بكەن پێش ئەوەی ببێتە كێشەیەكی گەورە بۆ ناوچەكە.