ڕێگاوبان و نیشتەجێكردن لەهەر وڵاتێكدا دوو بواری گرنگی پەرەپێدانی ئابوورین، لەكوردستانیشدا ئەم دوو بوارە كەموكوڕی پێوەدیارەو هەنگاوەكانی حكومەتیش نەیانتوانیوە بەپێی پێداویستی و خواستی هاووڵاتیان پەرە بەم دوو بوارە بدەن، تەنانەت ئەو كۆمپانیانەشی لەمبوارەدا كار دەكەن زۆربەی جار لەو ئاستەدا نین تا لەڕووی جۆرو چەندایەتیەوە كاری گەورەو باش ئەنجام بدەن. ئەمڕۆ پێویستیمان بە ڕێگای خێراو ئەندازیاری پێشكەوتوو باڵەخانەو پرۆژەی نیشتەجێبوونی زیاتر هەیە، پرۆژەی وا كە ببێتە هۆكاری كەمكردنەوەی قەیرانی نیشتەجێبوون. وەك گۆڤاری گوڵان سەردانی وەزیری ئاوەدانكردنەوەو نیشتەجێكردنمان كردوو، لەنزیكەوە وەڵامی پرسیارەكانی داینەوە.

* وەزارەتی ئاوەدانكردنەوەو نیشتەجێكردن لەسەر دوو تەوەرەی سەرەكی كار دەكات كە ئەویش ڕێگاوبان و نیشتەجێكردنە، ئایا دەكرێت بووترێت ئێستاكە وەزارەت خاوەنی یاسایەكی پێشكەوتووە كە لەگەڵ واقیعی ئەمڕۆی هەرێم و ئاواتەكانی خەڵكیدا لەم دوو بوارە دەگونجێت ؟
- وەزارەتی ئاوەدانكردنەوەو نیشتەجێكردن بەپێی ئەو یاسایەی هەیەتی ئەرك و چالاكییەكانی لە چوارچێوەی دوو تەوەرەی سەرەكیی خۆی دەبینیتەوە، تەوەرەی یەكەم دروستكردنی ڕێگاوبانەكانە.
بواری بیناسازیش تەوەرەی دووەمیانە كە دوو بەش لەخۆ دەگرێت، بەشێكی هەموو ئەو بینایانەن كە حكومین یا خزمەتگوزارین و ئەركی جێبەجێكردن و سەرپەرشتی كردنیان بە وەزارەتی ئاوەدانكردنەو نیشتەجێكردن دەسپێردرێت، هەروەها ئەركی وەزارەتە لەبواری نیشتەجێكردنیش خانوو یا یەكەی نیشتەجێبوون بەشێوازی جۆراوجۆر دروست بكەین، لە ساڵی 2011 بەپێی یاسایی ژمارە7ی ساڵی2008 بۆ دروستكردنی یەكەی نیشتەجێبوون لە سنووری هەر سێ پارێزگای هەولێرو دهۆك و سلێمانی بودجەیەكی دیاریكراو تەرخانكراوەو لەدوای ئەوەی پڕۆسەی نەخشەسازی و دەرخستەو تەندەری بۆ كراوەو ئێستاكە لە هەر سێ پارێزگادا لە قۆناغی جیادان و لە پارێزگای هەولێرو سلێمانی پڕۆژەكە بەرەو قۆناغی سپاردن و گرێبەست دەڕوات و لە دهۆكیش لە پڕۆسەی تەندەركردن دایە. سەبارەت بەیاساكەی وەزارەتیش بەڵێ یاساكە پێویستی بەهەمواركردنەوە هەیە چونكە بەپێی ئەو پێشهات و شێوازەی كە دەمانەوێت لە داهاتوودا لەسەری بڕۆین ناگونجێت، بەڵام لەم كارە پەلەمان نەكردووە، لەبەرئەوەی كە بەتەواوەتی ئێمە هەموو ئەو چەمكانەی كە پێوەندی هەیە بە وەزارەتی ئاوەدانكردنەوە ڕوون ببێتەوە تا بتوانین لەسەر ئەو بنەمایە هەمواركردنەكە بكەین.
هەروەها كاتێك كە باس لە دەرخستەو نەخشەسازی پڕۆژەكان دەكەین بۆ ئەو مەبەستە چەند جارێك لەگەڵ هەردوو سەندیكای ئەندازیاران و یەكێتی ئەندازیارن بۆ ماوەی 6مانگ دانیشتن و كۆبوونەوەمان ئەنجامدا تاوەكو ئەنجامەكەی بەوە كۆتایی هات پەیڕەوی نووسینگە ئەندازیاریەكان دەرچوو، لەمەودوا كارێكی باشمان كردووە لە بواری نەخشەسازی و دەرخستەدا، چونكە بەرپرسیاریەتییەكی یاسایی دەكەوێتە سەر ئەستۆی نووسینگەكان.

* بڕیار وا بوو بۆ كەمكردنەوەو هاوكاریكردنی قەیرانی نیشتەجێبوون و كرێچیان سندوقی نیشتەجێبوون بكرێتەوە، ئەمە بەكوێ گەیشت؟ ئایا پێت وانییە پڕۆژەكانی نیشتەجێبوون سەركەوتنیان بە دەست نەهێناوە؟
- دروستكردنی خانوو و یەكەی نیشتەجێبوون بودجەیەكی زۆری پێویستە، هاوكات چەندین سێكتەری تر هەیە وەكو كارەباو ئاو و پەروەردەو تەندروستی و.. بودجەی زۆریان دەوێت و لەلایەن حكومەتیش وەكو ریزبەندییەك هەر لە كابینەی پێنجەوە تا ئێستا درا بەپڕۆژە خزمەتگوزارییەكانی كارەباو ئاو، دیارە بواری نیشتەجێبوونیش بوارێكە دەبێت ئاوڕی لێبدرێتەوە، بۆیە حكومەت لەو كاتەوە وەكو سیاسەتێك بیری لێكردەوە كە كەرتی تایبەت بێنێتە ناوەوەو ئەوان كار لەم لایەنە بكەن، بۆیە لەژێر چەتری یاسایی وەبەرهێنانەوە پڕۆژەی نیشتەجێبوون یەكەم جار سنووردار نەبوو، بەڵكو بۆ هەموو چین و توێژەكان بوو، بەڵام لەپاشان هات سندوقی نیشتەجێبوونی دانا كە پێشەكییەكی كەم بدرێت و لە ڕێگای ئەو سندوقەوە هاوكاری هاووڵاتیان بكرێت، من دڵنیام لەوەو ڕەنگدانەوەكەشی دیارە بەتەواوی و كاریگەریەكی باشی هەبووەو چارەسەرێكی باشی كێشەكەشی كردووە، بەڵام ئایا بێ كەموكوڕی بووە؟ نەخێر بێ كەموكوڕی نەبووە و ناتوانین گشتگیری بكەین بە ڕەهایی بڵێین هەموو پڕۆژەكانی نیشتەجێبوون كە كراوە زۆر زۆر باشن و ناشتوانین بڵێین باش نییە.

* سەرپەرشتی پرۆژەكانی وەبەرهێنان خرایە ئەستۆی وەزارەتەكەتان، ئایا وەزارەتی ئاوەدانكردنەوەو نیشتەجێكردن بودجەی بۆ جێبەجێكردنی ئەم ئەركە لەبەردەستدایە ؟
- ئەركی سەرپەرشتیكردنی پڕۆژەكان پێویستی بە خەرجی كارگێڕی هەیە بۆ دەرماڵەو هاتوچۆو هەندێ كارو خەرجی تر، بۆ ئەو پارەو خەرجیەش داوا لە وەزارەتی دارایی كرا و تا ئەو ڕێنمایە تازەیە دەرچوو ئەوە هیچ بودجەیەك بۆ ئەو مەبەستە تەرخان نەكرابوو، بەڵام بە دەرچوونی ئەو ڕێنماییە چارەسەری ئەوەش كراوە، ئەوەش بەوەی ئەو كەسەی دێت یەكەی نیشتەجێبوون بەپێی ئەو ڕێنماییە دروست دەكات پێویست دەكات لەلایەن نووسینگەیەكی ئەندازیاری ڕێگا پێدراوەوە بەپێی ئەو پەیڕەوەی كە لە مانگی 8ی 2011 لە ئەنجوومەنی وەزیرانەوە بەبڕیارێك دەرچووە نەخشەسازیەكەی بۆ بكرێت و وردبوونەوە و پێداچوونەوەشی لە نووسینگەیەكی تر بۆ بكرێت و كاتی سەرپەرشتیكردنیشی لەلایەن نووسینگەیەكی تر بێت و ئەو ئەركانەمان كە داوەتە ئەو نووسینگانە كە لە ڕووی یاساییەوە بەرپرسیاریەتییان دەكەوێتە ئەستۆیان و ئەركەكەی و دابینكردنی بودجەكەش نابێتە قورسایی لەسەر شانی حكومەت.

* بۆچی پرۆژەی نیشتەجێبوونی چیڤیك لەر سەركەوتوو نەبوو، دواتر بەپارەیەكی زۆر درا بەكۆمپانیایەكی تر (فلۆریاستی)؟
- زۆر پڕۆژەمان هەبوو لە كوردستانە نەك تەنیا ئەو پڕۆژەیە كە بەهۆی بەرزبوونەوەی نرخی كەرەستە و كەلوپەلی بیناسازی و نرخی كارەوە زۆریان تووشی گرفت و چەقبەستوویی بوون، ئەو پڕۆژەیەش(چیڤیك لەر) هەر بەهۆی ئەو هۆكارانەوە تووشی گرفت و چەقبەستوویی بوو و پڕۆژەكە ڕاگیراو لەكاتێك كە پڕۆژەیەك ڕادەگیرێت بەپێی یاساو مەرجە گشتییەكانی بەڵێندەرایەتی پێویست دەكات كار كێشانەوەی لێ بكرێت و جارێكی تر بودجەی بۆ دابین بكرێتەوە بۆ دەست پێكردنەوەی، لەبەر ئەوەی لەو كاتدا ئێمە سیاسەتی دروستكردنی یەكە نیشتەجێبوونمان هەمووی جێ كردبۆوە لەژێر چەتری یاسایی وەبەرهێنان و نەدەكرا بە دوو شێوازی جیا بێین یەكەی نیشتەجێبوون دروست بكەین، بۆیە بڕیاردرا ئەو پڕۆژەیە لە ڕێگای وەبەرهێنانەوە ئەنجام بدرێت بە مەرجێ وەبەرهێنەكە ئەو بودجەی پێشتر كە لەلایەن چیڤیك لەر خەرجكراوە و بودجەی حكومەت بووە بگەڕێنێتەوە بۆ حكومەت و ئەوەی تریش كە دروستی دەكات وەبەرهێنەكە خۆی بیفرۆشێتەوە، ئەوەش بیرۆكەیەك بوو بۆ چارەسەركردنی ئەو پڕۆژەیە تاوەكو خەرجی زۆر نەكەوێت، بەڵام لە ناو ئەوە پڕۆژەیەدا هەندێ لە یەكەی نیشتەجێ لەكاتی خۆی دیاریكرابوو بۆ ئەوەی كە لە ڕێگای پارێزگای هەولێرەوە بدرێت بەو كەسانەی كەم دەرامەتن یا دەرامەتیان سنووردارە، بۆ ئەو مەبەستە لیژنەیەك بە سەرۆكایەتی پارێزگار پێكهاتووە و بڕیار وایە ژمارەیەك لەو یەكە نیشتەجێیانە دروست بكرێتەو و بەهەمان ئەو شێوازەی كە پێشتر پەیڕەو كراوە بۆ ئەو كەسانەی كە لەكاتی خۆی بڕیاربوو لە پارێزگای هەولێر پێیان بدرێت.

* ئامانجی سەرەكی پڕۆژەی نیشتەجێبوون لەو گوندانەی كە لەناو سەنتەری شارەكان دایە بۆ چارەسەركردنی قەیرانی نیشتەجێبوون بوو، تاوەكو نرخی خانوو و زەویش كەم ببێتەوە، بەڵام واقیعی ئێستای بازاڕ دەبینین ئەو پڕۆژانە چارەسەری ئەزمەكەی نەكردووە، ڕای تۆ لەسەر ئەم گرفتە چییە؟
- ئەو پڕۆژانەی نیشتەجێبوون دروست نەكرابووایە نرخی خانوو ئێستا زۆر گرانتر دەبوو، بۆیە بە دڵنیایەوە ئەو پڕۆژەی خانوو و یەكەی نیشتەجێیانە ئامانجی خۆی پێكاوە، بەڵام ئەو گرانییەی كە ئێستاكە هەیە پێوەندی بە باشبوونی داهاتی خەڵكەوە هەیە، بە تەئكید لە چەند ساڵی ڕابردوو ژمارەیەكی باش خانوو و یەكەی نیشتەجێبوون دروستكراوە و دیارە كە بازرگانی پێوە دەكرێت و بەمەش نرخەكەی بەرز دەبێتەوە و ئەمەش بەڵگەیەك دیاری دەكات كە ئەو یەكەی نیشتەجێبوونانەی دروست دەكرێت ژمارەو ڕێژەكەی كەمترە لەچاو ئەوەی كە پێویست و داوای لەسەرە، بەڵام ئەمساڵ بەپێی یاسایی ژمارە7ی 2008 كە بودجە بۆ پڕۆژەی یەكەی نیشتەجێبوون دابینكراوە، ئەوە ئەو یەكەی نیشتەجێبوونانە بۆ خەڵكی كەمدەرامەت و سنووردارە و ئەو پڕۆژەیە لە هەر سێ پارێزگای هەرێم دروست دەكەین 1100یەكەی نیشتەجێبوونە و بڕی 49ملیار دیناری بۆ دابینكراوەو لە ساڵانی داهاتوودا بڕی بودجەی چوار بەرانبەر بەو بودجەیەی ئێستا بۆ پڕۆژەی یەكەی نیشتەجێبوون تەرخان دەكەین و تا ئێستا كێشەی نیشتەجێبوونی چین و توێژێك هەیە چارەسەرمان نەكردووە، بەڵام لە چوارچێوەی ئەم یاسایەدا ئەو كێشەیە چارەسەر دەكرێت، ئەو چین و توێژو كەسانەن هیچ پێشەكییەكیان نییە بیدەن بە خانوویەك بۆ ئەوەی ڕزگاریان بێت لە كرێچیایەتی، گەرچی لەم یاسایەدا كەسی سوودمەند یا ئەوەی ئەو یەكە نیشتەجێیانە وەردەگرێت هیچ پێشەكییەك نادات و ئەو ڕۆژەی كە دەچێتە ناو خانووەكە دەست بە پارەدان دەكات بە مانگانە بۆ ماوەیەكی درێژخایەن، ئەو كەسەی ئەو یەكەی نیشتەجێیانە وەردەگرێت بۆ ماوەی 10ساڵ ناتوانێت كڕین و فرۆشتنی پێوە بكات.

* تاچەند لەڕووی ئەندازیارییەوە لە دروستكردنی ئاپارتمان و تەلارسازی لەهەرێمی كوردستان سەركەوتوو بوون، بۆچی مۆركی كوردی بەو تەلارانەوە دیار نییە؟
- ئەگەر وەكو ئەندازیارێك وەڵامت بدەمەوە، پێش ئەوەی وەكو وەزیرێك قسە بكەم، ئەوە من پێموایە ئێستا شێواندنێكی نەخشەسازی لە هەرێمی كوردستان هەیە، هەم لە ڕووی بیناكانەوە كەیەكێكیان زۆر بەرز بەتەنیشتیەوە یەكێكی نزم دروست دەكرێت، هەم لە ڕووی ئەو كەرەستەی بیناسازیانەوە كە بەكاردێت بۆ جوانكاری دەرەوەی بیناكان، بۆ لەمەودوا پێویست دەكات زۆر بە وردی بیر لەوە بكرێتەوە كە پێوەرو بنەماكانی بیناسازی لە كوردستانە بتوانرێت جێگیرو دیاری بكرێت، ئەوەش لە ڕاستیدا بەپێی ئەو یاسایەی كە هەیە ئەركی سەرشانی وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزارە كە ماستەرپلان دادەنێت و پێوەرەكانی بیناسازی لە ناو سەنتەری شارەكان دیاری دەكات، وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزاریش بەپێی ئاگاداری من و ئەوەی لە جەنابی وەزیری شارەوانی و گەشتوگوزارم بیستووە سەرقاڵی ئەو پرۆسەیەن كە پێوەرەكان لە مۆڵەتدانی بیناسازی گشتگیر بكەن.

* یەكێك لەو بوارانەی كە لەلایەن هاووڵاتیانەوە جێگای ڕەخنەیە ئەو پڕۆژەی ڕێگاوبانانەیە كە پاش ماوەیەك تێكدەچێت، ئایا ئەمە هۆكاری خراپی قیڕەكەیە یا بەڵێندەرەكە بە باشی ئەنجامی نەداوە؟
- خراپ بوونی شەقام و ڕێگاكان پەیوەستە بە كۆمەڵێك هۆكارەوە و ناتوانین بڵێین شەقامەكان خراپن، لەبەر ئەوەی بەڵێندەرەكان خراپن، بەڵام خۆ ئێمە خاوەن كارین، بەڵێندەرایەتی لە هەر بوارێكدا بێت بەپێی ئەو مەرجانە پیادە نەكرێت كە گرێبەستەكەی لەسەر ئەنجامدراوە، ئەوە بێگومان بەڵێندەرەكە ئیشەكەی لێوەرناگیرێت، ئەگەر باسی واقیعی ئێستا لەمبارەوە بكەین ئەوە لەگەڵ ئەو ڕەخنەو گلەییانەم، بەڵام ئەوەش بە ڕەهای و گشتگیری نییە، هەر بۆ نموونە ڕێگای هەولێر – پردێ لە مانگی 5ی ساڵی 2010ەوە بەكاردەهێنرێت و شەو ڕۆژ هاتوچۆی لەسەرەو تێكنەچووە، یەكێك لەو هۆكارانەی كە وادەكات شەقام و ڕێگاكان تێك بچن زۆری ئۆتۆمبێلە، بۆ نموونە لە ساڵی 2003 ژمارەی ئەو ئۆتۆمبێلانەی لەسەر ڕێگای هەولێر- پردێ یا دوكان – سلێمانی كە لە شەو و ڕۆژێكە هاتوچۆیان كردووە لە نێوان 300تا500 ئۆتۆمبێل بووە، بەڵام لە ساڵی 2010 بەپێی ئەو داتایانەی كە ماستەرپلانی ڕێگاوبانەكان بۆ ئێمەی هێناوەتەوە لە هەمان ئەو ڕێگایانە ژمارەی ئۆتۆمبێلەكان لە شەو و ڕۆژێكدا لە نێوان 2 بۆ 5هەزار بووە و ئێستا لەهەمان ئەم دوو ڕێگایەدا شەو و ڕۆژ هەیە ژمارەی ئەو ئۆتۆمبێلانەی هاتوچۆ دەكەن دەگاتە 8000ئۆتۆمبێل، جگە لەوەی ئۆتۆمبێلە بارهەڵگرەكان زۆر زیادیكردووەو ئەو لۆری و گەڵابە بارهەڵگرانە ژمارەی ئەكسلەكانیشیان زیادیكردووەو لەكاتی هەڵگرتنی بارەكانیش زیاد هەڵدەگرن و لە كاتی ڕۆیشتن هەموو ئەكسلەكانیش بەكارناهێنێت، ئەمەش واقیعەو هاتۆتە پێش و دەبێت ئێمە شەقام و ڕێگاكان لەگەڵ ئەم بارودۆخە بگونجێنین و دەبێت پێوەری دیزاینەكانی لەسەر دەكەین بگۆڕین و پێویستە چینەكانی ژێر قیڕەكە تۆكمەترو باشتر بكرێت و لەگەڵ ئەو ژمارە تراڤیكەی هەیە بگونجێت و ڕێگا دروستكردن كاتی دەوێت هەندێ ڕێگا هەیە ماوەی دوو ساڵی دەوێت و ئێمە پێوەرەكانی ڕێگاوبان و شەقام دروستكردنمان لە ساڵی 2010 گۆڕیووە و ئەنجامی پرۆژەی ڕێگاوبانەكانیش لەدوایە كە پرۆژەكان تەواو دەبێت ئینجا دەردەكەوێت و ئێستا دوو ڕێگامان لە كوردستان هەیە ئەو پێوەرانەی تێدا بەكارهاتووە، یەكێكیان ڕێگای هەولێر-پردێیە و دووەمیان ڕێگای دوكان-سلێمانییە كە هەردوو ڕێگاش تا ئێستا وەكو خۆی ماوە، چونكە بە ستاندارێكی جیهانی دروستكراون و ئێستاو لە داهاتووشدا لە دروستكردن و جێبەجێكردنی پڕۆژەی ڕێگاوبان و شەقامەكان لە هەموو سنووری پارێزگاكانی هەرێمی كوردستاندا هەر لەسەر ئەو پێوەرانە دەڕۆین، ئێمە پێوەری پاشتۆ بەكاردەهێنین كە پێوەرێكی دیزاینی ئەمریكییەو وڵاتانی تریش هەر پاشتۆ بەكاردەهێنن، بۆ پاراستنی ڕێگاوبانەكان و بەرژەوەندی گشتی لە 1/1/2012بەهەماهەنگی وەزارەتی ناوخۆ ڕێنماییەك دەردەچێت بۆ ئەوەی ئۆتۆمبێلە بارهەڵگرەكان بارەكانیان بەپێی ئەكسڵی ئۆتۆمبێلەكانیان باربكەن و نابێت لەكاتێ دەچنە سەر قەپانی ڕێگاكان هەموو ئەكسلەكانیان بەكاربێنن، بەڵام كە دەچنە سەر ڕێگاكان ئەكسلەكانیان بەپێی قورسایی بارەكەیان بەكارنەهێنن و هەر یەكێكیش لەم بڕیارو ڕێنماییە دەربچێت و سەرپێچی بكات لە ساڵی تازەوە ئیجرائات و سزای قورس وەردەگرێت. هەروەها تا ئێستا سەرچاوەی ئەو قیڕەی ئێمە بەكاریدەهێنین لە پاڵاوگەكانی بێجی و دۆرەیەو بەهۆی ئەو بارودۆخەی عێراقی پێ تێپەڕدەبێت كۆنترۆڵكردنی جۆری لە هەر چیەك بێت( نەوت، گاز، بەنزین، قیڕ، .تاد) زۆر زەحمەتە، ساڵی ڕابردوو بەهۆی وەرنەگرتنی قیڕی خراپەوە زۆر پڕۆژەی شەقام و ڕێگاوبانەكانمان دواكەوت، بۆ چارەسەری ئەمە لەگەڵ وەزارەتی سامانەسروشتییەكان قسەمانكردووە كە پێویستە پاڵاوگە لە كوردستان دابنێین قیریش بەرهەم بهێنێت كە بتوانین جۆرایەتیەكەشی كۆنتڕۆڵ بكەین، سەبارەت بەكاری كۆمپانیاكانیش بەدڵنیاییەوە لە كارو ئەنجامدانی هەموو پڕۆژە و توانای كۆمپانیاكان ڕازی نین و لێرەدا دێینە سەر ئەوەی كە ئێمە دوو ئیختیارمان هەیە كامیان هەڵبژێرین یەكێكیان ئەوەیە كە كار نەدەینە كۆمپانیاكانی خۆمان و هەموو كارەكان بە كۆمپانیای بیانی بدەین، ئەوە هەڵەیەكی گەورەیە، چونكە بەمجۆرە كۆمپانیاكانی خۆمان پێناگەن، ڕێگای دووەم ئەوەیە كە كۆمپانیاكانی خۆمان و بیانی بەیەكەوە كار بكەن ئێمە ئێستاكە بەو ڕێگایە كارو پڕۆژەكان دەكەین، من بە پێویستی دەزانم توانای كۆمپانیاكانی خۆمان پێش بەكەوێت و پێویستە كۆمپانیای خۆمان پێشەكی پارەی پێ بدەین و من لەگەڵ ئەوەم كە پێشەكی پارە بە كۆمپانیاكانی خۆمان بدرێت بۆ ئەوەی پێش بكەون، ئەمە ئەركی سەرشانی حكومەتە لە هەموو وڵاتێكە لەلای ئێمە بۆی هەیە حەساسیەتێك هەبێت كە پشتی كۆمپانیای خۆماڵی نەگیرێت و ئەمەش بیركردنەوەیەكی هەڵەیە، لەكاتێك گرووپێكی كۆمپانیای وڵاتێك دێتە كوردستان دەبینین بەرپرسێكی حكومی لەگەڵیاندایە، دەبێت ئێمە وەكو شەریك سەیری كۆمپانیاكان بكەین، لەبەر ئەوەی ئەوان پڕۆژەو كارەكەمان بۆ دەكەن، بەڵام ئەگەر لە كارو پڕۆژەكان باش نەبوون ئەوە پێویستە بەپێی ڕێنماییەكان سزاو ئیجرائاتی یاساییان لەگەڵ بكرێت، بۆ ئەم باسە ئەوە ناتوانین بە گشتگیری بە هەموو كۆمپانیاكانی خۆمان بڵێین باشن و ناتوانین بڵێین هەمووش خراپن، بەڵام یەكێك لە هەڵە گەورەكان پۆلێنی بەڵێندەرەكانمانە، ئێمە بەپێی ڕێنمایی بە پۆلێن كار بە بەڵێندەرەكان دەدەین و بەڵێندەرمان هەیە توانای پۆلێنی 5ی نییە، كەچی پۆلێنی یەكی پێدراوە، بۆیە پێویستە ئەمە ڕێكبخرێتەوەو بۆ ئەو مەبەستە مانگێك پێش ئێستا پاش ئەوەی یەكێتی بەڵێندەران كۆنفرانسی ئەنجامدا و سەرۆكی تازەیان هەڵبژارد ئەوە دیدارێك بۆ یەكێتی بەڵێندەران لەگەڵ سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران ڕێكخراو چەند وەزیرێك لەم دیدارە ئامادەبوو، من یەكێك بووم لە ئامادەبووان و بۆ ئەو مەبەستەش ئێستاكە لیژنەیەك پێكهاتووە بۆ ئەوەی بە هەموو كەموكوڕییەكان بچینەوە و یەكێك لەو كارانە ئەوەیە كە باس لە پۆلێنی بەڵێندەران بكرێت كە چی لێ بێت و بەرەو كوێ بڕوات، هەروەها لەم ڕێگا دوو سایدانە پێویستە برایانی شوفێر پابەندی هیماو نیشانەكانی هاتوچۆ بن و بەپێی ئەو خێراییەی دیاریكراوە لێبخوڕن و بەرزترین ئاستی لێخوڕینیش لەم ڕێگایانە لە 100كیلۆمەتر لە كاتژمێرێك زیاتر نییەو ئەوەی پابەندی ئەو ڕینمایی و یاسایانە دەبێت ژیانی خۆی و هاووڵاتیانی لەبەرچاوەو زۆر بەكەمی تووشی كێشەو ڕووداوی هاتوچۆ دەبێت، بۆیە پێویستە هەرهەموومان پابەندی هیماكانی هاتوچۆ بەتایبەتی هی ڕێگاكانی دەرەوەبین.

* ئایا وەزارەتەكەتان چەند كارگەو میكانیزمی هەیە، ئەو كارگەو ئالیاتانە تاچەند لەتوانایدا هەیە بەپێی پێداویستیەكانی ئەمڕۆ كارو چالاكی پێ بكرێت، هاوكات بۆچی كاتێك باس لە وەزارەتی ئاوەدانكردنەوەو نیشتەجێبوونی هەرێمی كوردستان دەكرێت، پڕۆژەكان بە تنفیزی ڕاستەوخۆ ناكەن؟
- ئێمە كارو پرۆژەی تەنفیزی ڕاستەوخۆمان هەیە، بەڵام ئەو كارو پڕۆژانەی هەیە بەو قەبارەیە نییە كە لەگەڵ ژمارەی ئامێرو كارگەكانمان بگونجێت، هاوكات ئایا ئەگەر ژمارەی ئامێرو كەرەستەو كارگەكانی وەزارەتی ئاوەدانكردنەوەو نیشتەجێبوون كۆبكەینەوە بە قەدەر چەند كۆمپانیای زۆر بە توانای بیانی دەبێت كە ئێستا لە كوردستانە ئیش دەكەن، بە دڵنیایەوە ئەوە ژمارەی ئامێرو كارگەكانی ئێمە چەند بەرانبەری ئەوانە و زۆر زیاترە، ئێمە كارگەمان هەیە هیچ كۆمپانیایەكی خۆماڵی و كەرتی تایبەتی نییەتی، بەڵام ئایا دەتوانین بەرهەمەكەی بەقەدەر بەرهەمی كەرتی تایبەت بێت ئەگەر ئەو كارگەی لەبەردەست بێت؟ بێگومان نەخێر ئێمە ناتوانین لەهەمان ئەو كارگەیە بەرهەم بێنین كە هەندێ كەرتی تایبەت بێت، چونكە ئەوە بۆ سیستەمەكە دەگەڕێتەوە سیستەمی ئێمە حكومییە كە كار بە فەرمانبەر دەكەین كە ماوەی كاركردنی دیاریكراوەو مۆڵەت و پشووی هەیەو شێوازی لێپێچینەوەی بە پێی یاسایەكە هی ساڵانی كۆنە. .، بۆ چارەسەری ئەوە داوامان لە ئەنجومەنی وەزیران كردووەو لە بەرنامەشی دادەنێین كە دوو كۆمپانیا دابنێین كە سەر بە وەزارەتی ئاوەدانكردنەوەو نیشتەجێكردن بێت بەپێی یاسایی ژمارە 22 و 23ی دامەزراندی كۆمپانیاكان هەرێمی كوردستان، ئامێرو كارگەو كارمەند و فەرمانبەرانی وەزارەتمان دەخەینە ناو ئەو دوو كۆمپانیانە و ئەو فەرمانبەری دەچێتە ئەو كۆمیانیانە تاقیكردنەوەی بۆ ئەنجام دەدرێت، ئەگەر تواناو شارەزایی نەبێت خولی بۆ دەكەینەوە و ئەو كارمەند و فەرمانبەرانە وەكو كارمەندی كۆمپانیا كاردەكەن، ئەگەر لە كاتێكدا ئەو كرێكارو كارمەند و فەرمانبەرەی كاری پێ نەكرا ئەوە دەری ناكەین، بەڵكو لە كارگەكە بۆ ناو وەزارەت وەكو فەرمانبەر دەگەڕێتەوە، لەوكاتەدا دەتوانین تەنفیزی ڕاستەوخۆ زۆر زیاتر ئەنجام بدەین و لە هەر پڕۆژەیەك كۆمپانیای ئەهلی پێی تەواو نەكرا ئەوە خۆمان تەواوی دەكەین و تواناو بەرهەمی كاركردنمان زۆر زیاتر دەبێت.

* دواكەوتن لە جێبەجێكردنی زۆر پرۆژە، لەوانە وەكو دووسایدی ڕێگای نێوان هەولێرو كۆیە كە بڕیاربوو لە 2010 ئەنجام بدرێت بۆچی دەگەڕێتەوە؟
- دەبێ بزانین دوو جۆرە ڕێگاوبان هەیە، جۆرێكی ڕێگای زۆر خێرایە كە پێی دەگوترێت مۆتۆڕوێ كە ئێمە تا ئێستا ئەو جۆرە ڕێگایەمان نییە و دووەم ڕێگا كە لە نێوان هەموو شارو شارۆچكەكان دروست دەكرێت ڕێگای دوو سایدە، ئەو ڕێگاو پڕۆژانەی كە بڕیارە ئەنجام بدرێن یا لە ژێر جێبەجێكردنن وەكو ڕێگای نێوان هەولێر- كۆیێ و كۆڕێ-شەقڵاوە-مەسیف ئەو ڕێگایانە پڕۆژەی دوو سایدن، ڕێگای مۆتۆڕوێ نییە، بۆ ئەو ڕێگایانە كە لە هەرێمی كوردستان بەدوو ساید دەكرێن لە نێوان هەموو شارو شارۆچكەكانی هەرێم ئەوە وەكو ستراتیژیەتی وەزارەت ساڵانە بەپێی تەرخانكردنی بودجەكەمان تا ساڵی 2013 نابێت هیچ ڕێگایەكی دوو ساید بمینێتەوە و نەخرابێتە بەرنامەی وەزارەتی ئاوەدانكردنەو نیشتەجێكردن. بەپێی ئەو ماستەرپلانەی بۆ ڕێگاوبان هەمانە وا دەخوازێت و ئەوەش پابەندە بە بڕی بودجەی تەرخانكراو، بەڵام ڕێگای خێرایە كەپێی دەڵێن مۆتۆڕوێ كە ئەو جۆرە پڕۆژەو ڕێگا خێرایانە لە هەموو دنیادا حكومەت جێبەجێ ناكات، بەڵكو لەلایەن كەرتی تایبەت و وەبەرهێنەوە دروست دەكرێت و لەم ڕێگایانەش لەلایەن وەبەرهێنەرەكەوە بەپێی سیستەمێك پارە لەو ئۆتۆمبێلانە وەردەگیرێت كە هاتوچۆی لەسەر دەكەن. هەربۆ نموونە لە نێوان دهۆك بۆ گەرمیان دەتوانرێت ڕێگای مۆتۆڕوێ دروست بكرێت ئەو ڕێگایانەش زۆر خێران و بەناو شارەكاندا ناڕوات و هەر هەمووی بە پردی گەورەو بەرز دروست دەكرێت و لەم جۆرە ڕێگایانەوە تا ئێستا لە كوردستان نییە و كۆمپانیایەك داوای كردووە كە لە هەولێرەوە بۆ دهۆك ڕێگای مۆتۆڕوێ دروست بكات و هەر لە گفتوگۆداین، بەڵام باوەڕ ناكەم بگەین بە ئەنجام و ڕێككەوتن، لەبەر ئەوەی لەسەر شێوەی گرێبەست و ماوەی كاركردنی وەبەرهێنەكە لەسەر ئەو ڕێگایە ناگەینە ڕێككەوتن، بەڵام ڕێگاكانمان لەمجۆرە زۆرن بەپێی ماستەرپلان و تا ساڵی 2030 بە چوار قۆناغ جێبەجێ دەكرێن، ئەمساڵ پردێك هەیە لەسەر ڕێڕەوی ئەم ڕێگا خێرایەیە كە ڕێگای دهۆك زۆر لە هەولێر نزیك دەكاتەوە و لە جیاتی ئەوەی بە بەردەڕەشدا بڕۆیت دەچێتەوە دەروازەی شارۆچكەی ڕۆڤیا ئەو پردەیە دەخەینە بواری جێبەجێكردن و لە ناو پلانی ڕێگا مۆتۆڕویەكەدایە و بەم شێوەیەش دروستی دەكەین كە لەكاتی ئەنجامدانی ڕێگا خێراكە ئەو پردە ببێتە بەشێك لە پڕۆژەكە، پڕۆژەی دووسایدكردنی كۆڕێ – شەقڵاوە تا ئێستا زۆر باش ڕۆیشتووەو لە كارەكانیان بە پێی بەرنامە ئیشكراوەو قۆناغی باشی بڕیوە، بەڵام بەهۆی هەندێ كێشە وەكو هاتنە پێشی تاوەری كارەبا یا زەوی وباخی هاووڵاتیان كەمێك دواكەوتووە. گەرچی دووسایدی حاجی ئۆمەران دواكەوتووە و ئاستەنگی زۆری لە پێشەو بەچارەسەركردن و كۆتایی هاتنی ئەو ئاستەنگانە ئەوە كۆمپانیاكە ئامادە باشە لە جێبەجێكردنی ئەو پڕۆژەیە.

* تا ئێستا ژمارەیەكی بەرچاو لە گوندەكانی كوردستان ڕێگاوبانەكانی خراپە ئایا چەند گوند ڕێگای قیرتاوی نییە، پرۆژەتان لەبەردەستدایە بۆ ئەنجامدانی ڕێگاوبانی گوندەكانی كوردستان؟
-سەبارەت بەوەی كە بۆچی ڕێگای گوندەكان قیڕتاو ناكەن، قیڕكردنی ناو گوندەكان هەڵەیەكی زۆر گەورەیە و لە وڵاتانی ئەوروپاش ناو گوندەكان قیڕتاو ناكەن تەنیا ڕێگا سەرەكییەكەی دەچێت بۆ گوندەكان قیڕتاوكراون، چونكە قیڕتاوكردن سیانەو چاككردنی زۆری دەوێت، ئەگەر ڕێگای گوندەكانمان هەر هەمووی قیڕتاو بكەین ئەوە بەرهەمهێنانی هەموو كارگەكانی قیڕمان ساڵانە تەنیا بەشی سیانەو چاككردنی ڕێگای گوندەكان دەكات، بەڵام پێویستە ڕێگاكان بە تێكەڵەی باش دروست بكرێن و پێویستیە ئەو ڕێگایانەش ساڵانە چاك بكرێنەوە.

* ئایا بۆ ساڵی 2012 چ پڕۆژەیەكی گرنگ و ستراتیژی لە بەرنامەی وەزارەتی ئاوەدانكردنەوەو نیشتەجێكردنە؟
- پرۆژەی گرنگمان لە بەرنامەی ساڵی داهاتوو داناوە و ناتوانم ئێستاكە وردەكاریەكانی باس بكەم، بەڵام دەتوانم ئەوە بڵێم پڕۆژەكان خۆی لە سێ تەوەرەدا دەبینێتەوە، یەكەمیان ئەوە پڕۆژە ستراتیژیەكانە كە بەدوو سایدكردنی شارو شارۆچكەكانی كوردستان و دروستكردنی پردو تۆنێلەكانە، دووەمیان ئەو پڕۆژانەن كە لە سەرۆكی یەكە ئیداریەكانمان وەرگرتووە بۆ ئەوەی پێداویستی ڕاستەقینەی ناوچەكان چارەسەر بكەین، سێیەمیان دروستكردنی یەكەی نیشتەجێبوونە.