د.حوسێن بەنایی مامۆستای زانستی سیاسەتە لەزانكۆی تۆرنتۆ لە كەندا و پسپۆر و تایبەتمەندە لە پێوەندییە نێودەوڵەتیەكان و پرۆسەی دیموكراتی لەو كۆمەڵگەیانەی كە زۆرینەی دانیشتوانەكەی موسڵمانن، د.بەنایی جیا لەوەی خۆی خەڵكی رۆژهەڵاتە و بەڕەگەز ئێرانییە لە هەمانكاتدا پسپۆریشە لە پێوەندییە نێودەوڵەتیەكانی وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و هەروەها وەك رۆژنامەنووسیش جێگری سەرنووسەری گۆڤاری پێوەندییە نێودەوڵەتیەكانە، سەبارەت بە بارودۆخی ئێستای عێراق و كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراقدا، دكتۆر بەنایی بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

* چەند وادەی كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا نزیك بێتەوە، كارە خۆكوژییەكان و تەقینەوەكان لەعێراقدا زیاتر دەبێت، ئایا بەڕای بەڕێزتان چۆن ئەو حاڵەتە دەبینن و تەفسیرتان بۆ ئەو بارودۆخە چییە؟
- ئەمە دۆخێكی ئاڵۆزە، ئامارەكان كە دەقا و دەق و ڕاستەوخۆ ژمارەی هێرشە خۆكوژییەكان بەكشانەوەی هێزەكانی ئەمریكاوە گرێدەدات- لەمبارەوە چەندین گومان دروست دەبن لەبارەی ئەو ڕێچكەیەی گیراوەتەبەر بۆ ئەنجامدانی ئامارەكەو لە ڕوانگەی ڕەوشی ئەمنی عێراقەوە، پێموایە ئاماژە بە پێویستی هێزە ئەمنیەكانی عێراق دەكات تاوەكو بەهێزتربن، ئەمەش پێویستی بە دابینكردنی ڕاهێنانی زیاتر و دارایی زیاتر هەیە بۆ سوپای نیشتمانی و بۆ سوپا ناوچەییەكان بۆ ئەوەی ڕێگری لە ڕوودانی ڕوداوەكان بگرن، لەبری ئەوەی سوپای دەرەكی هەبێت لە وڵاتەكەیاندا، لەبەر ئەوەی هەموویان لە ساتێك لە ساتەكاندا دەبێت وڵاتەكە جێبهێڵن. ئەو كاتە پرسیارەكە ئەوە دەبێت ئەگەر وڵاتەكەیان جێهێشتن و ژمارەی هێرشە خۆكوژییەكان هەڵكشان، ئەوا پێوەندی بەوەوە هەیە، من دڵنیانیم. لە ڕاستیدا ئەمە بەرجەستەی پێویستی هێزە ئەمنییەكان دەكات بۆ ئەوەی بەتواناتر بن، لەم ڕوەوە پێموایە بەرپرسیارێتیەكی گەورە لە ئەستۆی ئەمریكایە بۆ دابینكردنی دارایی و ڕاهێنان بۆ هێزە ئەمنیەكان بۆ وەستاندنی ئەم چەشنە هێرشانە.
* لەم بارودۆخەدا كە رەوشی ئاسایش بەرەو خراپی دەڕوات، هەستدەكرێت حكومەتی عێراق نەیتوانیوە وەڵامدانەوەی پێویستی بۆ بارودۆخەكە هەبێت، تەنانەت حكومەتی عێراق نەیتوانیوە هەیكەلی خۆشی تەواو بكات، ئایا بارودۆخێكی لەو جۆرە بە حكومەتێكی لەو شێوەیە بەڕێوە دەچێت؟
- ئەوە پرسیارێكی باشە، ئێوە تەواو ڕاستن كە سیاسییەكانی عێراقی ئەمڕۆ لە ئاستی خوازراودا نین. دووبارە ئەمە یەكێكە لەو مەسەلانەی دەبێت ئەمریكا لە نزیكەوە بایەخی پێبدات و پاڵپشتی ئەو سەركردە سیاسییانە بكات كە تێڕوانینێكی تائیفی یان ئەجێندایەكی بەرژەوەندخوازانەیان نییە كە ڕاستەوخۆ گرێدرابێتنەوە بە بەرژەوەندی هەندێ وڵاتێكی دیكەوە، بۆ نموونە حكومەتی زۆرینەی شیعەكان بە ئێرانەوە، كە دەبێت ئەو پێوەندیانە بپچڕێنرێن، لە ڕاستیدا ئەمریكا توانایەكی زۆر سنوورداری هەیە بۆ گۆڕینی ئەو دەرئەنجامانە، تەنانەت ئەو كاتەی كە سەربازەكانیشیان لەسەر زەوی بوون. من ئەتوانم مشتومڕی ئەوە بكەم كە حكومەت بوونی ئەمریكیەكانی كردووە بە بیانوی ئەوەی نەیتوانیوە بەرپرسیارێتی بگرێتەئەستۆ. ئەمە كێشەیەك نییە لەماوەی چەند ساڵی داهاتوودا چارەسەربكرێت، بەڵكو پێویستی بە دەیەها ساڵ هەیە بۆ ئەوەی حكومەت بەرپرسیارێتی بگرێتەئەستۆ، ئێمە لێرە لە ئەمریكا كێشەمان هەیە لەگەڵ حكومەتەكەدا، كێشەی گەندەڵی و كێشەی دیكە، ئەگەرچی بەم دواییە سەركردە بەرپرسەكان گۆڕان. ئەمە مەسەلەیەكە پێویستی بە ئارامگرتن هەیە، بە قوربانیدان و بە خۆتەرخانكردن هەیە، بەڵام دەبێت هەموو ئەمانە لە ناوخۆوە سەرچاوە بگرن، پێموایە فەرماندەی سوپای ئەمریكا ناتوانێت بارودۆخەكە بەو شێوەیە بگۆڕێت.
* بەپێی لێدوانی زۆربەی لایەنە سیاسییەكانی عێراق ئێستا د.نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی عێراق هەنگاو بەرەو تاكڕەوی و دیكتاتۆریەت هەڵدەگرێت، ئایا ئەگەر سەرۆك وەزیرانی عێراق لەسەر ئەم هەوڵانەی بەردەوام بێت و بگەڕێتەوە بۆ دیكتاتۆریەت، ئایا ئاییندەی سیاسی عێراق بەكوێ دەگات؟
- پێموایە ئەوە مەسەلەیەكە كە دەبێت لە كۆتاییدا عێراقییەكان چارەسەری بكەن، ئێوە ڕاستن كە بەم دواییە مالیكی مەیلی خۆسەپاندن و بێتوانایی لە گەیشتن بە چارەسەری مامناوەندی و پشتگوێخستنی ئەو فرەییەی هەیە خستەڕوو. باش درك بەوە دەكرێت گروپە جیاوازەكان ڕكابەری یەكتر دەكەن و تەنیا بایەخ بە بەرژەوەندیە تایبەتیەكانی خۆیان دەدەن كە عێراق لەو كاتەدا زۆر ناسەقامگیرتربوو، ئەمەش پێوەندی بەو ئاڕاستەیەوە هەیە كە مالیكی و پشتیوانەكانی بەردەوام بایەخ بە بەرژەوەندیەكانی خۆیان دەدەن، ئەمە شتێكە دەبێت كۆمەڵگەی عێراق و پارتە سیاسییەكان كاری لەبارەوە بكەن دیموكراسی لە شەو و ڕۆژێكدا دروست نابێت، بەڵكو ڕەنگە پێویست بە چەندین حكومەتی گەندەڵ بكات بۆ ئەوەی نوێنەرایەتیەكی ئاست مامناوەندی هەبێت و گفتوگۆیەكی گونجاو هەبێت لەنێوان لایەنە جیاوازەكاندا. پێموایە دەبێت ئەمریكا هەر كارێك كە لە دەستی بێت بیكات لە ڕووی ڕەخساندنی پاڵنەرەوە بۆ ئەوەی ئەو ڕێگەیە بە مالیكی و پشتیوانەكانی بگۆڕێت، پێموایە ئەمریكا دەتوانێت ئەم كارە بەتایبەتی لەڕووی داراییەوە بكات. هیچ گومانێك لەوەدانییە كە ڕۆژئاوا دەتوانێت كاری زیاتر بكات بۆ گۆڕینی ڕەفتاری مالیكی، بەڵام ئەمە شتێكی جیاوازە لە بووونی سەربازی لە عێراق لە مەودای دووردا.
* وێڕای ئەوەی هەرێمی كوردستان وەك بەشە سەركەوتوو ئارامەكەی عێراق ئاماژەی پێدەكرێت، بەڵام ئێستا لەلایەن حكومەتی بەغداوە كۆمەڵێك كێشەی بۆ دروست دەكرێت و كۆمەڵێك كێشەش بە هەڵواسراوی ماونەتەوە، ئایا بەڕای تۆ چارەسەرنەكردنی ئەم كێشانە تاچەند هەڕەشە لە داهاتووی عێراق دەكات؟
- من هیوادارم نەگاتە ئەو دۆخە، لە ڕاستیدا من تەفزیڵی هەوڵێكی نێودەوڵەتی دەكەم بۆ چارەسەركردنی ئەو ناكۆكیەی لەسەر هەندێ ناوچە هەیە لەنێوان هەرێمە كوردییەكەی عێراق و حكومەتی عێراقدا كە هەیە. كە كۆنفرانسێك یان گفتوگۆیەكی فرەنەتەوەیی بكرێت بۆ چارەسەركردنی ئەم كێشەیە. كوردستان توانیویەتی حكومەتێكی بەرپرس پێكبهێنێت كە بە ڕاستی پێداویستی خەڵكەكەی دابین دەكات، كە جیاوازیگەلێكی ئاڵۆز هەیە لەنێوان كوردستان و بەشەكانی دیكەی عێراقدا، پێموایە كارێكی ژیرانەیە ئەگەر حكومەتی عێراق وەك شەریكێك لە هەرێمی كوردستان بڕوانێت نەك وەك دوژمن، چونكە ئەمە لە مەودای دووردا خزمەت بە بەرژەوەندی عێراق دەكات. دووبارە گرنگە ئەمریكا و ئەوروپا ئاسانكاری بۆ پرۆسەی گفتوگۆكردن بكەن لەسەر كێشەی ناوچە ناكۆكی لەسەرەكان بە تایبەتی ئەو ناوچانەی كێڵگەی نەوتیان تێدایە، لە كەركوك و موسڵ و شوێنەكانی دیكە، كە دەكرێت بە شێوەیەك چارەسەر بكرێن كە ئەو مۆدێلەی لە كوردستان هەیە بپارێزن و حكومەتی عێراقیش وا لێدەكات ئەو ڕێگا و شێوازانە بگرێتەبەر كە لە كوردستاندا زۆر بە سەركەوتویی پیادە كراون.
* ئێستا دەوڵەتانی دراوسێی عێراق بەتایبەتی ئێران و توركیا دەستدرێژی دەكەنە سەر سنوورەكانی عێراق و هەرێمی كوردستان، ئایا ئەگەر هێزەكانی ئەمریكا بكشێنەوە ئاستی دەستێوەردانیان چەند زیاد دەكات؟
- ئەمەش پرسیارێكی باشی دیكەیە، خاڵێك هەیە دەبێت بووترێت بەتایبەتی لەبارەی حكومەتی ئێرانەوە كە سنووری خاكی ناوچە كوردییەكە و خاكی عێراق دەبەزێنێت. پێموایە دوای كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا ئێران كەمتر و كەمتر بایەخ بە بەشداریكردن لەم چالاكیانەدا دەدات، لەبەر ئەوەی دەبێتەهۆی خوڵقاندنی دەرئەنجامگەلێكی ناپێویست لە ناوچە كوردییەكەی وڵاتەكەیدا، كە خەڵكی ئێرانیش بەوە خۆشحاڵ نابن، لەبەر ئەوە دەكرێت ڕەوتی ڕووداوەكان بەو ئاڕاستەیەدا بڕوات. توركیاش لە دۆخێكی هاوشێوەدا، بەڵام من پێموایە ئەمە دەگۆڕێت كاتێ ئەمریكا هەندێ فشار دەخاتە سەر توركەكان، كە دەتوانێت فشار بخاتەسەر توركیا، بەڵام ناتوانێت ئەم كارە لەگەڵ ئێراندا بكات. هەروەها دەكرێت ئەوروپیەكانیش ڕۆڵێكی گرنگ ببینن لەم ڕووەوە. ئەگەر بە گشتی قسە بكەین دەكرێت ئەمە بە ئاڕاستەیەكی پێچەوانەشدا بڕوات و ئەوە بە بەرژەوەندی خۆیان نەزانن و بەردەوام بن لە بەزاندنی سنوور. دووبارە ئەمە ئەمانگەڕێنێتەوە بۆ ئەولەویەتی بوونی حكومەتێكی مەركەزی بەهێز كە بتوانێت مامەڵە لەگەڵ ئەم سنووربەزاندنانە بكات و بەرەنگاریان بێتەوە و لەژێر ڕەحمەتی ئەم هێزە دەرەكیانەدا بێت. كێشەی حكومەتەكەی مالیكی ئەوەیە زۆر نزیكە لە حكومەتی ئێرانەوە. هەروەها ئەگەرچی باس لە كاریگەری توركیا دەكرێت لە باكووری عێراق و لە كوردستانی عێراقدا، بەڵام پێموایە لە ساڵانی داهاتوودا حكومەتەكەی ئەردۆغان لە دۆخێكی دژواردا دەبێت بۆ ئەوەی بتوانێت بە ئاسانی ئەنجامدانی ئەم چالاكیانەی بەسەردا تێپەڕێت.
* ئایا پێتوایە ئەگەر عێراق بەمشێوەیە بڕوات هەمان سیناریۆی یوگسلافیای پێشوو دووبارە دەبێتەوە؟
من نازانم، ناتوانم بە دڵنیاییەكی تەواوەوە پێت بڵێم كە بە چ ئاڕاستەیەكدا دەڕوات، بەڵام ئەوە دەزانم كە ئەوان هەموویان لەو ناوچەیەدا دەژین و دەبێت بە شێوەیەك لە شێوەكان پێكەوەبژین، تەنانەت ئەگەر لە هەرێمی ئۆتۆنۆمیشدابن و لە سایەی حكومەتێكی مەركەزیدا نەبن، ئەوا دەبێت پێوەندی دوولایەنانەیان هەبێت، لەبەر ئەوەی لە هەمان ناوچەدان. هیوادارم شەڕی ناوخۆ یاخود توندوتیژی تائیفی ڕوونەدات، چونكە ئەمە خراپترین دەرئەنجامە كە ڕووبدات. لەبەر ئەوە دەبێت پێوەندیی دوولایەنە و ئاڵوگۆڕ هەبێت و ئەوەش ئاییندەیەكە ئێمە ئومێدی بۆ دەخوازین. پێموایە شتێكی گرنگ كە دەبێت بیكەین بریتییە لە پاراستن و درێژەدان بەوەی سەركەوتوو بووە و گۆڕینی ئەوەی دەركەتووە سەركەوتوو نییە. بۆ نموونە ئەمریكا دەتوانێت هەندێ زەمانەتی ئەمنی بۆ كوردستان دابین بكات، واتە ئەمریكا ئەوە بەڕوونی ڕابگەیەنێت لەكاتی كشانەوەی هێزەكانیدا هەر شتێك ڕووبدات لە هەرێمی كوردستاندا كە ببێتە هۆی لاوازكردنی دەسەڵاتی حكومەتی هەرێمی كوردستان- كە سەلماوە حكومەتێكی زۆر سەركەوتوو بووە بۆ خودی كوردەكان، بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی لەسەر دەستی سەددام و رژێمەكانی پێشوو چەشتیان، ئەوا ئەمریكا دەستێوەردان دەكات و ئەمنیەتی بۆ دابین دەكات. نموونەیەك لەم ڕووەوە كە پیادە كراوە لە بۆسنیادا بەدی دەكەین، كە بۆسنیە موسڵمانەكان لەلایەن هێزە نێودەوڵەتیەكانەوە لە بەرامبەر زۆرینەدا پارێزران، دەكرێت پارێزگاریەكی هاوشێوە بۆ كوردەكان دابین بكرێت، بەڵام پێموایە كارێكی باش دەبێت ئەگەر لە هەمان كاتدا ئاسانكاری بكرێت بۆ گفتوگۆكردن لەنێوان لایەنە جیاوازەكاندا، بۆ ئەوەی پتر لە یەك دوورنەكەونەوە و فێری پێكەوەژیان بن، بۆ ئەوەی لە كۆتاییدا پێكەوە بگونجێن. ڕەنگە ئەمە لە مەودای نزیكدا بەدی نەیەت، بەڵام دەبێت ئامانجێك بێت بۆ ئەوەی لە مەودای دووردا بەدی بهێنرێت. لەبەر ئەوە پێموانیە پێویست بەوە بكات باس لەشەڕی ناوخۆ و توندوتیژی بكەین، بەڵكو باس لە دابینكردنی زەمانەتی ئەمنی بۆ ناوچەیەكی وەك كوردستانی عێراق بكەین و هەنگاو بە هەنگاو ئەو ناوچانەی دیكەش بەم شێوەیە لێبكەین كە گرفتیان هەیە.