وەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئایینی لەهەرێمی كوردستان یەكێكە لە وەزارەتە هەستیارەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان و ڕاستەوخۆ پێوەندی بە بیرو بڕواو بابەتە ئاینییەكانی تاك تاكەی هاووڵاتیان و هاونیشتمانیانی ئەم هەرێمەوە هەیە، بەموسڵمان و غەیری موسڵمانانەوە، وێڕای ئەوەی 14403 مووچەخۆر لەسەر وەزارەتی ئەوقاف فەرمانبەرو كارمەندن، راستەوخۆش كاروباری 4660 مزگەوت كە لەوەزارەت تۆماركراوە بەڕێوەدەبرێت و نزیكەی 250 مزگەوتیش لەژێر دروستكردن و نۆژەنكردنەوەدان، لەم مزگەوتانە 2437 مزگەوت وتاری هەینی تێدا دەخوێندرێتەوەو 1912 مزگەوت وتاری هەینی تێدا نییە، بەڵام نوێژەكانی تێدا دەكرێت و مەلاو ئیمامی خۆیان هەیە. هەروەها ژمارەیەكی زۆریش دێرو كەنیسەو پەرستگای سەر بە ئایین و ئاینزاكانی تر لەشارو شارۆچكەكانی دیكەی هەرێمی كوردستان هەیە، ئەمانەش لەڕووی كارگێڕی و سەرپەرشتیارییەوە هەر پێوەندییان بەم وەزارەتەوە هەیە، بۆ ناساندن و زانینی چۆنییەتی بەڕێوەبردنی كاروبارەكانی ناو وەزارەتی ئەوقاف و دەزگا پێوەندارەكانی و ئەو گرفت و ئاریشانەی ڕووبەڕوویان دەبێتەوە، بە پێویستمان زانی مامۆستا كامیل حاجی عەلی وەزیری ئەوقاف بەسەر بكەینەوەو بەڕێزیان بەم شێوەیە وەڵامی پرسیارەكانی داینەوە:

* وەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئایینی یەكێكە لە وەزارەتە هەستیارەكانی هەرێمی كوردستان كە پێوەندی بەتاك تاكەی هاووڵاتیانەوە هەیە، چۆن كارەكانت بەڕێوە دەبەیت؟
ـــ بەناوی خوای بەخشندەی میهرەبان، وەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئاینی یەكێكە لە وەزارەتە هەستیارەكانی هەرێمی كوردستان، من وەكو وەزیری ئەم وەزارەتە لە كابینەی شەشەم دەستبەكاربوومە بۆخزمەتكردن، چ لەچوارچێوەی یاسای وەزارەت و حكومەتی هەرێم چ بۆ خزمەتی هاووڵاتیان و نیشتمان و گەلەكەم.
* كوردستان بەوە ناسراوە كەچەندین ئایین و ئاینزا لە خۆ دەگرێت؛ كەچی كاتێك باس لە وەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئایینی دەكرێت ڕاستەوخۆ وا هەست دەكەیت زیاتر پێوەندارە بە مزگەوت و مامۆستایانی ئایینی یەوە؟ ئایا پێوەندیتان لەگەڵ ئایینەكانی تردا چۆنە؟
ــ خۆی لە ئیسلامدا كەمینەو زۆرینە نییە، بەڵكو موسڵمان و غەیرە موسڵمان هەیە، ئەوانەی هەر هاووڵاتیی وڵاتەكەن و هاوونیشتمانین، گەر غەیرە موسڵمانیش بن هەروەكو هاووڵاتییەكی سەر بە بیروباوەڕی ئیسلامی هەموویان مافیان هەیەو هیچ جیاوازییەكیان لەیەكتر نییە، هەروەها مەسەلەی پێكەوە ژیان لە ئیسلامدا گرنگییەكی تایبەتی خۆی هەیە، یەكەمجار لە زەمانی پێغەمبەر(د.خ) كە مزگەوتی دروستكردو دەستوورێكی بۆ دانا، ئەم دەستوورە خەڵكی مەدینە و دەورووبەری بە جوولەكە و بێ باوەڕو مەسیحی و موسڵمان و هەر بیروباوەڕێكی تر بووبێتن كۆی كردنەوەو پێی ڕاگەیاندن كە هەمووان هاوبەشن لەم نیشتمانە بچووكەدا، هەروەها بەهەمان شێوەش لەسەردەمی عومەری كوڕی خەتاب(ر.خ)لە ئیلیا قودس ڕێككەوتنێكی دەركرد، لەم ڕێككەوتنەدا ددانی نا بەوانیشدا واتە كە ئەمان هەن و ئێمەش هەین((لهم مالنا و علیهم ما علینا)) ئینجا لە شوێنێكی تر دەفەرمووێت كە موسڵمان چۆن دیە وەردەگرێت، بەهەمان شێوە ئەویش دەبێت دیە وەربگرێت، چۆن خوێنی موسڵمانێك دەدرێت، دەبێ ئاواش خوێنی غەیرە موسڵمانێك بدرێت، كەواتە چی لەمە جوانترو باشتر هەیە، ئەمەیە جیاوازی نەكردن، لەبەر ئەوەیە یارانی پێغەمبەر(د.خ) لەگەڵ ئەوانەی غەیرە موسڵمان بوون وتوویانە((اتركوهم وما یدینون)) واتە وازیان لێ بێنن بە دینی خۆیان، لە قورئانی پیرۆزیشدا هاتووە ((لكم دینكم ولی دین)) لە دێرزەمانیشەوە لە وڵاتی خۆمانەوە لەم كوردستانەدا جوولەكە و مەسیحی و كاكەیی و ئێزیدی لەگەڵ موسڵمان بەیەكەوە ژیاون، كەسێك لەسەر دیانەت و مەزهەبی خۆی ناڕەحەت نەكراوە، چونكە ئیسلام ئاوا ئەمرمان پێ دەكات و لەلایەكی ترەوە لە دنیادا مافی مرۆڤ هەیە، هەروەها وەكو ئاماژەم پێكرد كەسانی سەر بە ئایینزاكانی تریش هاووڵاتیی ئەم نیشتمانەن، جارێكیان جوولەكەیەك لە زەمانی پێغەمبەر(د.خ)مردبوو، پێغەمبەر(د.خ)لەبەر تەرمەكەی هەستایەوە و یارانی پێیان وت ئەمە جوولەكەیە مردووە بۆ لەبەری هەڵدەستیتەوە ئەویش فەرمووی ئەوەش مرۆڤەو نەفسی هەیەو چۆن لەبەری هەڵناستمەوە، بۆیە دەبێت ئێمە بەیەكەوە بژین، چونكە لە هەموو دنیادا بەیەكەوە ژیان زۆر گرنگە، چونكە دنیاو كۆمەڵگا وەكو خێزانێك وان، هەر كەس بۆ خۆی بیروباوەڕێكی هەیەو ئازادەو لەم نیشتمانەشدا هەر یەكەو بیروباوەڕی خۆی هەیە، بەمەرجێك لە سنووری خۆیان تەجاوز لەسەر یەكتر نەكەن، هەروەها هەموو كاتێك ئیسلام ڕێزو حورمەتی پەرستگاو دروشمەكانی لا هەبووەو دەستی نەخستۆتە ناو كاروباریانەوە و نابێ دەست لە كاروباریشیان بخات و ناشیكات، هەروەها چوار شت لە ئیسلامدا هەیە كە پێویستە ئێمە هەموومان پابەندی بین كە مەسەلەی بڕوا و پەرستنەو لەسەر هیچ كەسێك بیروبڕوا بەزۆر ناسەپێنرێت، ئەگەر بیروبڕوا فەرزیش بكرێت ئەوە دەرئەنجامی نابێت، چونكە بە زۆرە، بۆیە هەموو كەسێك لە سنووری خۆی ئازادە، مەسەلەی ڕەوشت كە گشت ئاینەكان لەسەر بنەماكانی كۆكن كە دەبێت مرۆڤ هەموو كاتێك ڕەوشتی بەرز بێت، هەروەها مەسەلەی شەریعەت كە بەمانا تایبەتیەكەی ئەوەیە كە پێوەندی نێوان خەڵك ڕێكدەخات و هەروەكو پێوەندی بەمیللەتەكەی و دەوڵەتەكەی و كۆمەڵگاكەی هەیە، هەروەها پێوەندی دەوڵەت بە هاووڵاتیانی خۆی و دەوڵەتانی تریش هەیە، ئێمە لەوەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئایینی بەڕێوەبەرایەتی گشتی مەسیحی و بەڕێوەبەرایەتی گشتی ئێزیدی هەیەو پێشتر یەكەی ژمێریارییان نەبوو، بەڵام ئێستا یەكەی ژمێریارانی خۆیان هەیەو بودجەی خۆیان جیایەو لەسەر فەسڵ و ماددەی خۆیان خەرجی دەكەن و ئازادن لە كارو ئیشەكانیان، هەر بۆ نموونە لە سەفەر كردن و ئیفاد و خەرجكردن و لە كڕینی كەلوپەل و . . .تاد، لە هەموو ئەمانەداو لەكاری تریشدا زیاتر بەدەنگیانەوە دەچم و بە زووترین كات ئیش و كارەكانیان بۆ ڕادەپەڕێنم و جێبەجێی دەكەم، ئەوانەی لە خوارو ناوەڕاستی عێراقەوە بەهۆی بارودۆخی نالەباری ئەوێ هاتوونەتە هەرێم و ئێمە لێرەدا گواستنەوەمان بۆیان كردووەو شوێنمان بۆیان دابینكردون و لە زۆر كارو مامەڵە و بابەت و داواكارییان كارئاسانی و هاوكاریمان كردوون، بەڵام هەندێ شت هەیە لە ئیسلامدا كەس بۆی نییە دەستكاری بكات، چونكە لە ئیسلامدا حەرام و حەلاڵ لە یەكتر جیاكراوەتەوە، خوای بەخشندە ئەمەی كردووە بۆ هیچ كەسێك نییە دەستكاری بكات و فتواشی ناوێت.
* ئایا دەكرێت بووترێت شوێنە ئاینیەكانمان و دامودەزگاكانی وەزارەتی ئەوقاف هەنگاویان بەرەو بە دامەزراوەیی مەدەنی ناوە ؟
ــ ئێمە تەواوكاری كابینەی پێنجەمین، ئەوكارانەی كە ئەوان تەواویان نەكردووەو فریای تەواوكردنی نەكەوتوون ئەوە ئێمە تەواوی دەكەین، هەروەها چالاكی دەدەین بەو یاساو ڕێسایەی كە لە یاسای ژمارە 11ی ساڵی 2007 هەیە كە لە پەرلەمانی هەرێمی كوردستان بەواژووی جەنابی سەرۆكی هەرێمی كوردستان دەرچووە، هەروەها ڕێكخستنی وەقفمان كردووە، هەندێ موڵك و شوێن هەبوو خەڵكێك بۆ خۆی بردبووی، ئەوە لێمان وەرگرتوونەتەوە، مادام زەوی یا هەر موڵكێك وەقف بێت لەسەر وەزارەتی ئەوقافە، بەڵام كە كەسێك یا فەرمانگەیەك داگیری كردووە ئێمە بەدواداچوونمان لەسەریان كردووەو وەرمانگرتۆتەوە، لەم بارەیەوە نموونەمان لە زۆربەی شارو شارۆچكەكانی كوردستان هەیە، هەر لە زاخۆ و ئاكرێ تا سلێمانی و هەولێر، چونكە هیچ شتێك وەكو وەقف نییە و ناتوانرێت دەستكاری و ئەملاو ئەملای پێ بكرێت، بەڵكو دەبێت وەكو خۆی یا باشترو زۆرتر جێبەجێ بكرێت.
هەروەها بە شێوازیكی باش قوتابخانەكانی ئاینیمان ڕێكخستووەو بەشی ئەندازەو میلاكات و چەند بەڕێوەبەرایەتیەكمان وەكو توێژینەوەو لێكۆڵینەوەو گرێبەستەكان و پێوەندییەكان و دڵنیایی جۆری...تاد كردۆتەوە، ئەمانە لە ئەنجومەنی وەزیرانەوە بڕیاریش بووینە كە دابمەزرێن و پێویستن.
*لەگەڵ زیادبوونی ژمارەی مزگەوت و شوێنە ئاینیەكان ئایا هەست بەوە ناكرێت پێداویستیەكانیان زیاد بووە و پێویستی بە خزمەتگوزاری زیاتر هەیە، بەتایبەتی لە زۆری مزگەوت و شوێنی ئایینی پێشكەشكردنی كاری خزمەتگوزاری كەم بۆتەوە؟
ــ ئەگەر حیسابی مزگەوتەكان بكرێت، ئەوە هەر مزگەوتێك دوو كەسی بە بەر ناكەوێت، واتە میلاكاتی وەزارەت كەمە، بەڵام لە هەندێ شوێن لە كاتی خۆی لەبەر دوو ئیدارەیی بۆ تەكیەكان ڕەزامەندی دراوە بە دامەزراندنی كارمەند و مامۆستا و خزمەتگوزار، گەرچی ماوەی سێ مانگە لە هەولێر بۆ ڕێكخستنی ئەو كارمەندانەی لە تەكیە و مزگەوتەكان دامەزراون لیژنەیەكمان دامەزراندووەو مزگەوت هەیە ئەركی زۆرەو بۆنەكانی تێدا بەڕێوە دەچێت، ئەوە پێویستی بە 7 كارمەند هەیەو مزگەوتیش هەیە كارو ئەركی كەمە، بۆیە پێویستی بە دوو كارمەند هەیە، هەروەها لە كاتی خۆیدا لە گوندەكان، بۆ مزگەوتەكانیان 5 كەس دادەمەزران ئەمە هاندان بوو بۆ ئەوەی گوندەكانمان ئاوەدان ببێتەوە، ئەم دامەزراندنە بۆ ئەوەش بوو كە ئەو خەڵكەی لە گوندەگان دەژین ئەوە ژیانی خۆش و باشتر بێت و هەست بكات كە پشتگیری دەكرێت، لەبەر ئەوەی نیەتی حكومەت زیاتر لەوەدا بووە كە گوندەكان ئاوەدان بكرێنەوە، چونكە بەردەوامی ژیان لە شارو گرنگی شار لەوەدایە گوندەكانیش ئاوەدان ببێتەوەو خەڵك حەز بكات بچێتەوە گوندو گرنگیی بە كشتوكاڵ و ئاژەڵداری بدات، هەر بۆیەش داب و نەریتی كوردەواری وابووە كە هەر گوندێك تەنیا سێ ماڵی لێ بێت ئەوە ماڵی چوارەم و پێنجەمی مزگەوت و قوتابخانەیە.
* ئەمساڵ پێداویستی مزگەوت و شوێنە ئاینیەكان بۆ دامەزراندن چەند بووەو چەند لە دامەزراوەكانی حكومەت بەر وەزارەتەكەتان كەوتووە؟
ـــ سەبارەت بە دامەزراندن نووسراومان كردووە بۆ ئەنجومەنی وەزیران كە پێویستیمان بە دوو هەزار كەسە، بەتایبەتی ئیمام وخەتیب، چونكە زیاتر لە هەزار مزگەوت هەیە كە پێویستی بە ئیمام و ئیمام خەتیبە، بۆ نموونە لە گوندێك شارەزایەك هەیە پێش نوێژییان بۆ دەكات یا كەسێك لێرە دەنێرین بۆ گوندەكان وتاری هەینیان بۆ دەخوێنێتەوە یا مامۆستایەكی قوتابخانەكەیان شارەزایە لە ئاین و خۆشی ئیلتیزامی هەیەو ئێمەش لەبەر خاتری خوا ڕێگامان پێیداوە كە وتارێكیان بۆ بخوێنێتەوە، بەڵام ئێستا داوامان كردووە ئەو كەسانەمان بۆ دابمەزرێنن كە ئیمام و ئیمام خەتیبن و شارەزای تەواویان هەیە، تاوەكو شێوازی وتارخوێنەكان ناشیرین نەبێت.
*بوونی ئینتیمای حزبی لە لایەن پیاوانی ئاینییەوە تا چەند ڕێگە پێدراوەو لەسەر چ بنەماو ڕێنمایی و یاسایەك ڕێگری لەتێكەڵبوون و دەستێوەردانی حزبی دەكرێت لەناو مزگەوت و شوێنە ئاینیەكان ؟
ـــ من وەكو وەزیر وتوومە نابێت لەناو وەزارەت و دامودەزگاكانی سەر بە وەزارەت حزبایەتی هەبێت و لە هەموو كۆبوونەوەكانیشدا تەئكیدم لەسەر ئەوە كردۆتەوەو وتوومە نابێت كەس لەناو وەزارەت و دامودەزگاكانی ئێمە حزبایەتی بكات، بەڵكو پێویستە بۆ هەموو كەس و هاووڵاتییەك كە كارو ئیشی لە لای ئێمەیە بەبێ جیاوازی كارو مامەڵەكەی بۆ جێبەجێ بكەین و هاوكاری بكەین. چونكە ئێمە بۆیە لێرەین تا وەكو خزمەتی هەموو هاووڵاتیانی هەرێمی كوردستان بكەین. بەڵام خەڵك دوای دەوامی فەرمی خۆی لە دەرەوەی وەزارەت و دامودەزگاكان ئەوە ئازادە كێی خۆش دەوێت، بەڵام بە ڕاو و بۆچوونی من مەلا و ئیمامی مزگەوت هەقی زۆر لەوە گەورەترو زیاترە كە بەرپرسی كۆمەڵێك بێت، لەبەر ئەوەی ئەو مینبەرە مینبەری پێغەمبەرە(د.خ)، چونكە پێغەمبەر بۆ هەموو كەسێك هاتووەو ئەوانیش دەڵێن مەلا و ئیمام وارسی پێغەمبەرە، بۆیە دەبێت ئەوانیش ڕێبەری هەموو كەس و میللەت بكەن و مزگەوتیش هی هەموو كەسێكە هی ئەو كەسەیە كە بچێتە ناوی و نوێژ بكات و كەس ناتوانێت بڵێت تۆ بەهەشتی و تۆش جەهەنەمیت، بەڵكو مزگەوت جێگای نوێژو خواپەرستیە، بۆیە ئەو مامۆستا بەڕێزەی لەو مزگەوتەیە دەبێت ئاسوودەیی و دڵنەوایی و خۆشی بدات بە كەسەكان كە لە مزگەوتەكەدا نوێژ دەكەن.
*ئایا ڕێگا دراوە بە مامۆستای ئاینی پارەو هاوكاری بۆ مزگەوت كۆبكاتەوە، تاوەكو شوێنی ئاینیەكەی نۆژەن بكاتەوەو پێداویستیەكانی دابین بكەن ؟
ــ لـە كابینەی پێنجەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان ڕێنمایی دەرچووە كە نابێت هاوارو بانگەواز لە مزگەوتەوە بۆ كۆكردنەوەی پارە بكرێت، بەڵام ئێمە ڕێگرنین كە خێرخوازێك 10 موبەڕیدە یا سپلیت بكڕێت یا خزمەتگوزارێك بۆ مزگەوتێك بكڕێت، چونكە لە هەموو مزگەوتێك سندووقێك دانراوەو لیژنەی مزگەوتەكە كە پێكهاتووە لە مامۆستاكەو دوو سێ كەس ئەوە دەتوانن لە پارەی سندووقەكە پێداویستی مزگەوتەكە پڕبكەنەوەو دابینی بكەن، بەڵام پێویستە حكومەت بۆ دەرماڵەی مزگەوتەكان بودجەیەكی زیاترمان پێ بدات .
هەروەها لە وەزارەتەوە نووسراو بۆ هەموو بەڕێوەبەرایەتییەكان كراوە كە مامۆستای مزگەوتەكان بەڕێوەبەری مزگەوتەكانن، ئەو مامۆستایە بەرپرسە لە هەموو كارمەندوكاری مزگەوتەكە و هەر ئەو دەتوانێ بڵێت ئەو كەسە دەوام دەكات و ئەوەی تر دەوام ناكات، هەر بە نووسراوی ئەو، مووچە دەدرێت بە كارمەندەكانی مزگەوتەكەی و ئێمە سەرپەرشتیارمان هەیە كە دەگەڕێت بەسەر هەموو مزگەوتەكاندا و لەسەر هەموو بابەتێكی پێوەندار بەدواداچوون و لێپێچینەوە دەكات.
*مەسەلەی خوێندنی ئیسلامی وەزارەتی ئەوقاف بەكوێ گەیشتووە، گرنگترین كێشەكانی پرۆگرام و نەبوونی مامۆستاو دامەزراندنی دەرچووانی ئەو خوێندنگایانە چییە؟
ـــ لە ساڵی ڕابردووە بۆ خوێندنی ئیسلامی نووسراوێكمان بۆ سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران كردووە كە وا ئێمە پێویستیمان بە بەڕێوەبەرایەتییەكی گشتی خوێندنی ئیسلامی هەیە، گەرچی تا ئێستاكە بۆیان جێبەجێ نەكردوین، بەڵام تەئكید دەكەینەوە كە بەڕێوەبەرایەتییەكی گشتی خوێندنی ئیسلامی بۆ كوردستان زۆر پێویستە، چونكە ئەو قوتابخانانەی سەر بە وەزارەتی ئەوقافن ئەوە وانەی شەرعی و ئەكادیمی دەخوێنن، واتە لە قوتابیانی پەروەردە ماندوتر دەبن. ساڵانە لەگەڵ وەزارەتی پەروەردەو خوێندنی باڵا دادەنیشین و گفتوگۆو پێداچوونەوە لەسەر شێوازی پرۆگرامی ساڵانەی خوێندنی ئیسلامی دەكەین. قوتابیانی ئێمە وانەكانی ئەكادیمیش دەخوێنن، ئێستاكە دەرچووانی ئێمە وەكو قوتابیانی بەشی زانستی و وێژەی مامەڵەیان لەگەڵ دەكرێت و خراونەتە ناوەندی وەرگرتنی زانكۆكان لەزانكۆ لەبەشی تایبەتمەند بەخۆیان وەردەگیرێن بەشاهێدی مامۆستایانی زانكۆ ئەوە قوتابیانی دەرچووی خوێندنی ئیسلامی ئاستیان لە قوتابیانی تر باشتر و بەرزترە. هەروەها پەیمانگاكانی سەر بە وەزارەتی ئەوقافیش بەشێك لە دەرچووانی قۆناغی 12ی زانستی و وێژەیی وەردەگرن، لەلایەكی ترەوە نووسراوێكمان بەرزكردۆتەوە تاوەكو كۆنفرانسێك ببەسترێت لەبارەی شێوازی پرۆگرامی خوێندنی ئیسلامی كە بەئامادەبوونی شارەزایانی ئەمبوارە بەڕێوە دەچێت، ئەمەش پێویستی بەدابینكردنی بودجەیەو تا ئێستا وەزارەتی دارایی وەڵامی نەداینەتەوە، هەرچەندە ئەم كۆنفرانسە لەم قۆناغەدا زۆر پێویستە.
* پێوەندی وەزارەتەكەتان لەگەڵ یەكێتی زانایانی ئیسلامی كوردستان و لیژنەی باڵای فتوا چۆنە ؟ زۆرجار گلەیی هەیە بەوەی بابەتی شەرعی و فتوایی پێویستە بدرێت بەوان، ئایا ئەو ئەرك و مافانەی نێوان هەرسێ لا چۆن رێكخراوە؟
وەكو وەزارەت پێوەندییەكی باش و دروست لە نێوان ئێمە و لیژنەی فتوادا هەیە، ئەوەی پێوەندی بە فتواوە هەبێت لە وەزارەت ناتوانین دەستكاری بكەین، بەڵكو دەینێرین بۆ لێژنەی باڵای فتوا، هەر بۆ نموونە كاتێك یەكێك دەبێتە موسڵمان ئەوە ئێمە مامەڵەی بۆ دەكەین و لە پاشان دەینێرین بۆ لیژنەی فتواو لێژنەی فتوا بۆ ئێمەی دەنێرێتەوە، لە پاشاندا دەچێتە دادگا، ئینجا شێوازێكی فەرمی وەردەگرێت، هەروەها لەگەڵ یەكێتی زانایانی ئایینی ئیسلام و لیژنە فتوای پەرلەمان و لێژنەی ئەوقافی پەرلەمانیش پێوەندی باش و پتەومان هەیە و لە بابەت و پێویستیەكاندا راوێژو گفتوگۆ لەگەڵ یەكتر دەكەین، ئەوەی لە بەرژەوەندی گشتی بێت هەر هەموومان بەیەكەوە ڕاوبۆچوونمان لەسەر ئەوەیە و جێبەجێ دەكەین.
*ئایا لەو ماوەیەی بەڕێزت وەزیر بوویت هەست دەكەیت یاسایەك لە پەرلەمان دەرچووبێت لەگەڵ دەقە ئاینیەكان نەگونجێت؟
ئەو یاساو بڕیارانەی لە پەرلەمان دەردەچێت لەگەڵ شەریعەت و یاسا جێگیرو نەگۆڕەكانی ئیسلام نەگونجێت، ئەوە نابێ جێبەجێ بكرێت، ئەوە بەپێی دەستووری عێراق لە بەندی دووەم كە دەڵێت هەر شتێك پێچەوانەی شەریعەتی ئیسلامی بێت و بەدەر بێت لە ئەحكامە نەگۆڕەكانی شەریعەتی ئیسلامی ئەوا جێبەجێ ناكرێت، هەروەها لە رەشنووسی دەستووری كوردستان كە گەڵاڵە كراوە بەهەمان شێوە ئەو بەندەی دەستووری عێراق نووسراوەتەوە، پێویستە پەرلەمان لەكاتی دەركردنی هەر یاسایەك ئاگاداری ئەو دەستوورە بێت و ئاگاداریش بێت كە لە 95%ی دانیشتووانی كوردستان باپەندن بەبیروباروەڕی ئیسلامیەوە، هاوكات هەر یاساو رێنمایی و بڕیارێك دەربچێت پێچەوانەی دەقی قورئانی پیرۆزو فەرموودەكانی پێغەمبەر(د.خ) بێت ئەوا جێبەجێ ناكرێت، چونكە موسڵمانان پابەندی نابن، لەگەڵ ئەوەشدا رەنگە لە پەرلەمان هەندێك بابەت بێتە پێشەوە پێویستە پەرلەمان گفتوگۆو راوبۆچوونی یەكێتی زانایانی ئیسلام و لیژنەی باڵای فتوا وەربگرێت بۆ ئەوەی ئەو مشتومڕو ناكۆكیەی لێنەكەوێتەوە. تەنانەت لە پەرلەمان لیژنەی ئەوقافمان هەیەو نوێنەرن و خۆشیان نوێنەری موسڵمانانن. خودای گەورەو میهرەبان قورئانی بۆ بەندەكانی خۆی داناوە، دەزانێت چی باشە لەگەڵ ئەمەشدا روونكردنەوەكەی گرنگە.
بۆ نموونە مەسەلەی هاوسەرگیری خودا دەفەرمووێت:(واتخذ منكم میثاق غلیظا) ئەم دەقە پیرۆزە چەند بەرزو پیرۆزە كەچی خەڵكانێك هەیە پابەندی نابن، مەسەلەی هاوسەرگیری زۆر گرنگە (ابغض الحلال عند الله الطلاق)خودای گەورەو میهرەبان لەمەسەلەی تەڵاقدا زۆر پێی ناخۆشە دەبێت پیاو كاتێك ژن دەهێنێت وەكو بەندە سەیری ئەو هاوسەرەی نەكات و نابێت بیچەوسێنێتەوە، خێزان لە ئیسلامدا وەكو موئەسەسەیەك سەیر دەكرێت و لە ناو موئەسەسەكە ئیشوكارەكان دابەش دەكات و ڕێك دەخات .
* بەشداریكردنی كۆنگرەو كۆنفرانسە نێودەوڵەتیەكانی تایبەت بە بواری ئیسلام و ئاینەكان ئایا تاچەند وەزارەت ئاگادارە كە كەسانێك لە حزبە سیاسیەكانەوە میواندارێتی دەكرێن و زۆرجار بە ناوی كوردیشەوە خۆیان پێشكەش دەكەن لەكاتێكدا حزبێكی سیاسی ناردوویەتی ؟
- لەكاتی دەستبەكاربوونمەوە 2 جار سەردانی وڵاتی میسرم كردووەو بەشداری كۆنگرەی (مقاصد الشریعە الاسلامیە) كردووە، سوپاس بۆ خوا لەسەكۆی كۆنگرەكەوە نوسرابوو(بەخێرهاتنی نوێنەری كوردستان دەكەین)هەروەها كاتێك مامۆستایانی ئیسلامی سەردانی شوێنە ئاینیەكانیان كردووە رۆڵی كوردیان نیشانداون و باسی مێژووی ئیسلامی كوردیان بۆ كردوون، میسر لەگەڵ كورد ئاشناترەو كە سەڵاحەدینی ئەیوبی لەوێ بووە زۆر شانازی پێوە دەكەن. لەلایەكی ترەوە ساڵی رابردوو لە كۆنگرەی ئیسلامی كە لە بەرشەلۆنا بەسترا كاتێك بە جلی كوردییەوە بەشداریمان كردو وتاری وەزارەتمان خوێندەوەو لە گفتوگۆیەكاندا ئێمە لەسەر سەكۆكە دانراین و گفتوگۆیەكی باشمان كرد تەنانەت ئەوەی زوڵم و ستەم بوو كە لەم میللەتە كراوە نیشانی دنیاماندا، ئەمساڵیش شاندمان سەردانی ئەڵمانیای كردووەو بەهەمانشێوە بەشداری لە كۆنگرەی پێكەوەژیانی ئایینەكان كردووەو ڕۆڵی مامۆستایانی ئاینی دیارو لەبەرچاو بووە. ئێمە خاوەنی شارستانیەتی زۆر گەورەین و خوا لە قورئانی پیرۆز باسی جودی دەكات كە نوح باوكی دووەمی مرۆڤایەتیە كەشتیەكەی لەو شاخەی ئێمە گیرساوەتەوە.
* مەسەلەی چاكسازی لە زۆربەی وەزارەت و دامودەزگاكانی حكومەتی گرتۆتەوە، ئایا وەزارەتەكەی ئێوەش پێویست بەوە ناكات هەنگاو لە هەندێك بواردا بنێت، بەرنامەو كارتان لە بواری چاكسازی چییە؟
- پێویستە لەمەسەلەی چاكسازی زیاتر رەچاوی ئەوە بكەین چاكسازی بەسەر لایەنی گەندەڵیدا سەربخەین، چونكە مەسەلەی گەندەڵی رێژەیی یەو لە ناو هەموو كەس و شوێنێكدا بە رێژەی جیاواز هەیە، هەوڵەكانی ئێمە بۆ كەمكردنەوەی ڕێژەی رۆتین و گەندەڵی و كەموكوڕییە، كاتێكیش چالاكی و پرۆژەو جووڵەمان هەبێت كەموكوڕی هەر دەبێت بەڵام گرنگ ئەوەیە رێژەی كەموكوڕییەكان ساڵ بە ساڵ كەم بكەینەوە، هاوكات هەوڵی بەرزكردنەوەی لایەنی مەعریفی و بڕوانامەكانمان كردووەو لەم پێناوەدا خول و پەیمانگامان كردۆتەوەو شێوازی پرۆگرامی خوێندنمان گۆڕیوە، هەر لەم بوارەدا توانراوە 18 كەس بۆ بەدەستهێنانی دكتۆرا بنێرین كە 7 یان تەواویان كردووەو لەماستەریش 89 مان ناردووە، 30 یان تەواویان كردووەو بكالیۆریۆس 82 مان ناردووە 15 یان تەواویان كردووە دبلۆم 71 كەسمان ناردووە 55یان تەواو بووە، ئەمە مژدەیەكی خۆشەو لە هەوڵی ئەوەداین لە پەیمانگا ئیسلامیەكاندا ببن بە میلاكی خۆمان و خزمەت بكەن.
لەلایەكی ترەوە بڕیارمانداوە هەر مزگەوتێك دروست بكرێت پێویستە پابەندی مەرج ڕێنماییەكانی وەزارەتەكەمان بكرێت، خێرخوازەكان لەهەرێمی كوردستان ئیشی باشیان كردووە بەتایبەتی لە شاری هەولێر، هەروەها پێویستە هەموو خێرخوازێك بەڵێنمان بدات كە باپەندی تەواوكردنی مزگەوتەكە بێت، كاتێكیش تەواوی نەكات پێویستە بێتە وەزارەت و ئێمەش دەیدەینە خێرخوازێكی تر و لەگەڵ شارەوانی هاوكاری و هەماهەنگیمان هەیە، لەلایەكی ترەوە پێویستە هەموو خزمەتگوزاری و پێداویستیەكانی مزگەوت هەبێت، هەروەها پرسەمان كردە 2 رۆژو قورئان خوێن نابێت لە 50 هەزار زیاتر بسێنن و لە ڕێگای یاسایشەوە زەویمان هەبووە، دەستی بەسەردا گیراوەو وەرمان گرتۆتەوە.
* سەفەركردنی حەج و رێكخستنی ئەو پرۆسەیە بۆ ئەمساڵ بەكوێ گەیشتووە؟ چۆن ڕێگری لەوە دەگرن ئەم مەسەلەیە لە لایەن چەند كۆمپانیایەكی خراپەوە نەقۆزرێتەوەو ئازاری حاجیان و عەمرەچی یەكانیش بدەن؟
- حەج لەسەر هەموو موسڵمانێك پیاو بێت یا ئافرەت گەر بتوانێت، پێویستە جێبەجێی بكات، بەڵام بۆ عومرە موسڵمانان ئازادن و زیارەتێكە بۆ ماڵی خواو خێری خۆی هەیە تەنانەت 3 عومرە خێری حەجێكی هەیە بەتایبەتی لە مانگی ڕەمەزاندا، بەڵام ئەوەی عومرە دەكات حەجی هەر لەسەر دەمێنێ، ئەگەر وەكو وتمان توانای هەبوو، بۆ مەسەلەی رێكخستنی ئەم پرۆسەیەش لە ڕێگای كۆمپانیاكانەوە سەفەركردن رێك دەخرێت و پابەندی چەندین رێنمایی و مەرجن، هەر كۆمپانیایەك ئازاری حاجی و ئەو كەسانە بدات كە بۆ عەمرە دەچن سزای دەدەین و تەنانەت سزاكەش جۆراوجۆرە، كۆمپانیا هەبووە كەمتەرخەم بووە بۆیە ئەمساڵ ڕێگامان نەداوەخەڵك ببات زۆرجاریش سزای دارایی دراون .
ئەم پرۆسەیەش بەشێوەی قورعەو رێكوپێك رێكخرا تەنانەت ئەو 200 كەسە تایبەتەی كە پێشتر رەوانەی حەج دەكرا ئەوەش نەما . شوێنی نیشتەجێ بوون و سەفەركردنی حاجیەكانیشمان ڕێكخست و دابینمان كرد، ئەمساڵ شوێنی نیشتەجێبوونی خەڵكی خۆمان تەنیا یەك كیلۆمەتر لە بەیتەوە دوورن ئەمەش جێی خۆشحاڵی ئێمەیە.
* وەزارەتەكەتان خاوەنی موڵكێكی زۆری موساتەحەو دوكان و زەوی كشتوكاڵییە ئایا تاچەند توانیوتانە لەو داهاتە سوودمەند بن كە ساڵانە نزیكەی 2 ملیار دینارە؟
- داهاتی موساتەحەو ئوتێل و دوكان و زەوییە كشتوكاڵیەكان نرخ و كرێكانمان زیادكردووە، چونكە كرێیەكان نرخێكی كەمە، كەچی خۆیان هەستیان نییە بڵێن با زیادی بكەین ئێمەش لیژنەمان دروستكردوو پێداچوونەوەمان بۆ هەموو ئەو شوێنانە كردووەو نرخەكانمان زیادكردووەو ئەو داهاتەش بۆ خزمەتكردنی مزگەوت و شوێنە ئاینیەكان تەرخانكردووە پارەی وەقف نادرێت بەهیچ شتێكی تر هەر دەبێت بۆ مزگەوت و خوێندن و فەقێ و مامۆستایانی ئاینیە، تەنانەت بۆ 13 بۆ 15 ساڵ موساتەحە دەدەین و زیاتر موساتەحە نادەین. داهاتی ئەو شوێنانە پێشتر كەم بووە بەڵام ئێستا هەرچەندە بێت بەرامبەر ئەو خەرجییانە نییە كە وەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئایینی خەرجی دەكات.
* ئایا وەزارەتی ئەوقاف 2 ملیار دینار پارەی كارەبا قەرزارە ؟
- ئەم قەرزە شتێكی سروشتیە كاتی خۆی شوێنە ئاینیەكان پارەی كارەبایان لێ نەسەندوون، خۆی لە ئیسلامیشدا ئاوو كارەبا موڵكی گشتیە مزگەوت و شوێنە ئاینیەكانیش شوێنی گشتیە، بۆیە وەزارەتی ئەوقاف هەقی خۆیەتی لەو پارانە عەفو بكرێت، نابێت لەم گیرفان پارەكە دەربهێنیت و بچێتە ئەو گیرفانە، هەزارەهای ئەو پارەیە بەشی كارەبا ناكات و بە ملیار دۆلار بۆ كارەبا سەرف دەبێت، ئەمساڵیش حكومەتی هەرێم یارمەتی باشی كارەبای داوەو لە ئەنجومەنی وەزیران بڕیاری باش دەرچووە بۆ ئەوەی هاوكاری وەزارەتی كارەبا بكرێت تاوەكو كارەبا بەبەردەوام هەبێت، ئێمە هەوڵ دەدەین ئەو پارەیە لەمزگەوتەكان نەسەندرێت، بەڵام مەجبوریشین لە بودجەی خۆمان دیاری بكەین و پیان دەدەینەوە و زۆریشمان داوەتەوە.
* خوێندنی وتاری هەینی و ئاینی مامۆستایان چۆن رێك دەخرێت تاوەكو نەبێتە هۆكارێك بۆ توندوتیژیی و بۆ بەمەستی سیاسی بەكاربهێنرێت؟
- ئێمە بەبەردەوام رێنماییمان بۆ مامۆستایانی ئاینی بۆ وتاری هەینی و وتاری ئایینی دەركرتووەو، بەبەردەوام وتومانە نابێت لە دەقی قورئان دەربچن و بۆچوونی خۆتانی تێ نەكەن، بۆ ئەم مەبەستەش 14 خاڵمان دەركردووە كە پێویستە مامۆستا بەڕێزەكان پابەندی بن لەوانە؛ پێویستە پرەنسیپی پێكەوە ژیانی ئاشتیانەو یەكتر قەبوڵكردن لە هەرێمی كوردستان لەگوتاری ئایینی دا رەنگ بداتەوە، مینبەری مزگەوتەكان موڵكی هیچ كەس و لایەنێك و بۆچوونێكی دیاریكراو نییەو دەبێ پەندو ئامۆژكاری لە وتارەكانی سەردەمی پێغەمبەر محەمەد (د.خ) وەربگیرێت، هاوكات ئەزموون و بەرژەوەندی و خەباتی میللەتەكەمان ئەركێكی پیرۆزو گرنگی سەرشانمانەو رۆڵی بەرچاویشی لەمبارەیەوە ئەكەوێتە ئەستۆی زانایانی ئایینی ئیسلام، هاوكات پێویستە وتارەكان دوور بێت لە دەمارگیری و مەزهەبی و تایفەگەری و رەگەزیی و پابەندی بڵاوكردنەوەی بنەماكانی مافەكانی مرۆڤ و ئافرەت و منداڵ بكات، لە رێنماییەكیشدا مەسەلەی گواستنەوەی وتاری هەینی لە كەناڵەكانی راگەیاندنەوە رێكخراوە بەشێوەیەك مامۆستای مزگەوت بۆی نییە رێگە بداتە هەر كەناڵێكی تەلەفزیۆنی بۆ گواستنەوەی وتاری هەینی بێ رەزامەندی راگەیاندنی ئایینی لە وەزارەتی ئەوقاف یا هەر بەڕێوەبەرایەتیەكی ئەوقاف كە لە دەڤەرەكەدا هەیە، خاڵێكی زۆر گرنگیش كە لە رێنماییەكان هەیە مەسەلەی فتوایە بۆیە لە رێنماییەكاندا هاتووە مامۆستای مزگەوت لەكاتی وتاری هەینی نابێت فتوا بدات چونكە لێژنەی باڵای فتوا لە هەرێمی كوردستان هەیە. ئەمەو چەندین ڕێنمایی تری لەسەر دەرچووە كە هەر هەمووی لە خزمەتی بەرژەوەنی گشتی و ئاینی پیرۆزی ئیسلامدایە.
* ژمارەیەك لە بەڕێوەبەرایەتی لەبەركردنی قورئانی پیرۆز لە كوردستان كراوەتەوە ئایا لە یاسای وەزارەت و رێنماییەكانی وەزارەت ئەو بەڕێوەبەرایەتیانە بوونیان هەیە؟
- لە هەموو دنیا لەبەركردن و خوێندنی قورئان هەیە لەشارێكی وەكو ئەستەمبوڵ لە توركیا كە وڵاتێكی عەلمانییە500 شوێنی لەبەركردنی قورئانی پیرۆز هەیە، لە وڵاتە عەرەبیەكان و وڵاتانی ئیسلامی زۆر بایەخ بەمبوارە دەدرێت و ئەركی هەموو موسڵمانێكە قورئان لەبەر بكات و فێری جوانی خوێندنەوەی قورئان ببێت، هەروەها لە دەسەڵاتی وەزیرە بەڕێوەبەرایەتی بكاتەوە، هەروەها ئەنجومەنی باڵای ئەوقاف كەنوێنەری وەزارەتەكانی تری تێدایە و وەزیر خۆی سەرپەرشتی دەكات لەوەشدا بەڕێوەبەرایەتی لەبەركردنی قورئانی پیرۆزمان پەسەند كردووە ئێمە لەمەدا دواكەوتووین، لەمبارەیەوە ئەمساڵ خەڵكی خۆمان نارد بۆ بەشداریكردنی كۆنگرەی لەبەركردنی قورئانی پیرۆز لە تاران كە 61 وڵات بەشدار بوو سوپاس بۆ خوا پلەی سێیەممان بەدەستهێنا، هەروەها لە ئاستی جیهانی دا كوڕێكی سلێمانی پلەی هەشتەمی بەدەستهێنا لە بواری لەبەركردنی قورئانی پیرۆزدا .
* مەسەلەی زەكات و سەرفیترە ئایا لەلایەن وەزارەتەوە چۆن رێكخراوە؟ پێت وا نییەرێكخستنی ئەمبوارە پێویستی بەفتواو یاساو بڕیار هەیە؟
- ئێمە چەند مانگە پرۆژەی زەكاتمان ناردووە بۆ سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران بەڵام بۆ پەرلەمانیان بەرز نەكردۆتەوە، هاوكات پرۆژەی ئەنجومەنی باڵای فتوامان ناردووە و سێ دانیشتنی لەئەنجوومەنی شورای وەزارەتی داد بۆ كراوە خۆشم بەشداربووم لە دانیشتنێكدا بەڵام ئەمیش تا ئێستا نەنێردراوە بۆ پەرلەمان. هەردوو پرۆژەی زەكات و ئەنجومەنی باڵای فتوا كە شارەزایان و پسپۆران دایانناوەو بەرزكردۆتەوە بەڵام تا ئێستا بۆ پەرلەمان بەرز نەكراوەتەوە.
مەسەلەی زەكات خوا گەورەی میهرەبان فەرزی كردووەو ئەمەش بەپێی گرانی و هەرزانی ئەو كەلوپەلەو نرخەكانی بازاڕ زەكاتەكە بەرزو نزم دەبێتەوە بەتایبەتی نرخی زێڕو گەنم، ئێمە ناتوانین بڕی زەكات و سەرفەترە دیاری بكەین بەڵكو لیژنەی فتوا دیاری دەكات .