* لەگەڵ زیادبوونی بێكاری و ژمارەی ئەوانەی پێویستیان بەچاودێری هەیە، بەتایبەتی لە كەمئەندامان و پەككەوتووانی منداڵ و بێوەژن و چەندین توێژی تری ناوكۆمەڵگا، ئایا پێت وا نییە وەزارەتی كاروكاروباری كۆمەڵایەتی، پێویستی بە ماستەرپلانێك هەیە تاوەكو بتوانێت ڕووبەڕووی كێشەو گرفتەكان ببێتەوە؟
- بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی كێشە و گرفتەكان كۆمەڵێك پڕۆژەو پلانمان هەیە، زۆربەی ئەو پڕۆژانەی كە دایدەڕێژین، پلانی درێژخایەنن، بۆ نموونە قەرزی بچووك، كە بە ماوەی 5 ساڵ قەرزەكە دەدرێتەوەو ڕۆژانەش پڕۆسەی قەرزپێدانەكە بەردەوامە، ئەنجامی ئەم قەرزەش پاش دوو یان سێ ساڵی تر دەیبینین، ئەم قەرزە هۆكارێكە بۆ ئەوەی گەنجەكانمان فێری جۆرەها پیشە ببن و قازانج بكەن، هۆكارێكە بۆ كەمبوونەوەی بێكاری، بەمەش چەندین كێشەی كۆمەڵایەتی كە لەناو خێزانەكان و ئەندامانی كۆمەڵگادا هەیە چارەسەر دەبێت، هاوكات ئەم جۆرە قەرزانە دەبنە هۆكاری ئەوەی كە ئاستی ئابووری كوردستان بەرزببێتەوە.
* بەو پێیەی وەزارەتی كار تاردایەكی زۆر پەیوەندارە بە دۆزینەوەی هەلی (كار) بۆ خەڵكی، ئایا وەزارەتەكەتان داتاو ئاماری پێویستی لەبەردەستدایە بۆ كاركردن؟
- بەپێی ئەو ڕووپێوەی كە وەزارەتی پلاندانان لە ڕێگای ڕێكخراوی كاری نێودەوڵەتی (ILO) كە لە ساڵی 2007 لەبارەی بێكاری لە كوردستان ئەنجامیداوە، ئەوە ڕێژەی بێكاری لە (14%) بووە، ئێستاش داوامان لە هەمان ڕێكخراو كردووە كە هاوكاریمان بكات، بۆ ئەوەی ڕووپێوێكی تازە لەسەر ڕێژەی بێكاری بكەین، گەرچی ئێمە چاوەڕێی ئەم ڕووپێوە ناكەین، بەڵكو لە ڕێگای ئەو پڕۆژانەی دەستمان پێكردووەو ئێستا لە بواری جێبەجێكردندان هەوڵدراوە بێكاری كەم ببێتەوە، لێرەدا چەند پڕۆژەیەك بە نموونە ئاماژە پێدەدەین وەكو قەرزی بچووك، هەروەها چەندین خولی پیشەیی كە لە سەرەتای ساڵەوە لە بنكەی مەشقی پیشەیی دەستمان پێكردووەو ژمارەیەكی زۆر لە هەردوو ڕەگەز لە كوڕان و كچان لە خولەكاندا بەشداربووینەو ژمارەیەكی باش لەوانە خولەكانیان تەواو كردووەو بڕوانامەیان پێ بەخشراوەو ئێستاكەش لە بنكەی مەشقی پیشەیی ناو نووسین بەردەوامە، ئەم خولانە هۆكارێكن بۆ دەستكەوتنی هەلی كار لە بازاڕدا و چەند پڕۆژەیەكی تر دەخاتە سەر ڕێ، سەرەڕای ئەم پڕۆژانە هەستمان پێكردووە كەموكوڕی هەیەو بێكاری ڕێژەیەكی دیارە، ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ نەبوونی پلان، حكومەتی هەرێمی كوردستانیش تا ئێستاكە سیاسەتی بەكارخستنی نییە، لەبەر ئەوەی هەموو وەزارەتێك بەپێی ئەو بەرنامەو بودجەیەی هەیەتی كۆمەڵێك پڕۆژەی جێبەجێكردووە، واتە هەلی كار تا ڕادەیەكی باش هەبووە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا دەبێت حكومەت خۆی سیاسەتێكی بەكارخستنی ڕوون و ئاشكرای بۆ خەڵكەكە هەبێت. ئەوانەی ئێستا سیاسەتەكەمان بۆ دادەڕێژن كۆمەڵێك پسپۆڕن و زۆربەیان دكتۆرایان هەیەو مامۆستای زانكۆكانی كوردستانن و پسپۆڕایەتی و شارەزاییان لە ئابووری ئامارو... تاد هەیە. ماستەرپلانێكی وردو تێروتەسەل و ڕوون و ئاشكراو زانستی نەك بۆ ئێمە، بەڵكو بۆ هەموو وەزارەتەكان و حكومەتی هەرێمی كوردستان پێویستەو لەو كاتەیدا ماستەر پلانەكە لە لایەن حكومەتەوە پەسندكرا، ئەوە دەبێت هەموو لایەك لەلایەن هەموو وەزارەتەكان و حكومەتەوە پابەندی بین و بە بەرنامەو پلانی كارەوە بنەماو ڕێنماییەكانی ماستەر پلانەكە بۆ گەشەكردن و بەرەوپێشەوەچوونی كوردستان و بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی كێشەكان جێبەجێ بكرێت.
بۆیە بەپێی ئەو سیاسەتەی هەیە دەبێ ئێمە وەكو وەزارەت پڕۆگرام و كەلوپەل و ئەو پێداویستیانەی لە ناو بنكەكانی مەشقی پیشەیی هەن بگۆڕین و بەرنامە و پلانمان هەبێت بۆ كڕینەوە و دابینكردنەوەی سەرلەنوێی پڕۆگرام، هەروەها كەلوپەلی سەردەمیانەو زانستییانە و پێشكەوتوو بۆ بنكەكانی مەشقی پیشەیی، هاوكات پێویستە لە بنكەكان بەشی تر بكرێنەوەو ئێستاش كارمان بۆ ئەوە كردووە كە بەشی گەشتوگوزار بكەینەوە، بۆ ئەوەی كارمەندو خەڵكی شارەزا بۆ كەرتی گەشتیاری ئامادە بكرێن، چونكە ئێمە ئەمڕۆش نەبێت لە ئایندەیەكی زۆر نزیكدا دەبینە وڵاتێكی گەشتیاریی دیارو بەهەڕمێن لە دنیادا. بۆیە دەبێت خەڵكی شارەزاو تایبەتمەندمان لەم بوارەدا هەبێت، هەروەها تێگەیشتنێك لە لای ئێمە هەیە گوایە دەبێت تەنیا وەزارەتی كارو كاروباری كۆمەڵایەتی هەلی كار بۆ بێكاران بدۆزێتەوە، بێگومان ئەمە تێگەیشتنێكی هەڵەیە، ئەمەم لە پەرلەمان باسكردو هیچ وەزارەتێك بە تەنیا ناتوانێ هەلی كار بدۆزێتەوە، بەڵكو دەبێت و پێویستە ئێمە بە پێی ئەو كارو پڕۆژانەی هەمانە بەرنامەو پلانمان بۆ دۆزینەوەی هەلی كار هەبێت، هاوكات دەبێت وەزارەتی كار ڕێكخستنی هەلی كاریش بگرێتە ئەستۆ.
* لە ئەنجامی نەبوونی پلانی ستراتیژی و سیاسەت و فەلسەفەی ئابوریی لەم وڵاتەدا؛ چۆن دەتوانن ئەو بەرنامەو پلانانەی كە هەتانە بۆ دۆزینە و ڕێكخستنی هەلی كار سەركەوتووبن؟
- هەوڵمانداوە لە ڕێگەی ئەو پڕۆژانەی كە جێبەجێی دەكەین هەلی كار بۆ بێكاران بدۆزینەوە، ئێمە پێش ئەوەی سیاسەتەكەش دابڕێژرێت و پەسند بكرێت ئەوە بە هاوكاری ئەو شارەزایانەی لەگەڵمانن دەستمان بە ئیش و كارەكان كردووەو ڕاوێژمان كردووە بەشارەزایانی تریش كە لەم ڕووەوە چی بكرێت بۆ ئەوەی هەلی كار بۆ گەنجان و بێكاران بدۆزینەوە؟ لە ئەنجامی ئەو كارو هەوڵانەدا توانیومانە كۆمەڵێك پڕۆژە بخەینەڕوو تا ئێستاكە ئەو پڕۆژانە سەركەوتنی باشیان بەدەستهێناوە، لە پڕۆژەكاندا كەموكوڕی زۆر هەیە، بۆ نموونە لە پڕۆژەی قەرزی بچووك زمینەسازی بۆ نەكرابوو، كارمەند لەسەر كاركردنی مامەڵەكان ڕاهێنانیان بۆ نەكرا بوو، هەڵەیەكی گەورەش ئەوە بوو كە لە كاتی پەسندكردنی پڕۆژەكە هیچ بودجەیەك بۆ هەیكەلی بەڕێوەبردنی ئەو سندوقە تەرخان نەكرابوو، لەبەر نەبوونی كەمی كارمەندی ڕاهێنراو و ئۆتۆمبێل، ناتوانین ڕۆژانە سەردانی پڕۆژەو بنكەكان بكەین. سەرەڕای ئەوەش دەستكراوە بە جێبەجێكردنی پڕۆژەكەو سەركەوتووشە، هەر بۆیە ڕۆژانە كۆمەڵێك گەنج چەكی قەرزەكە وەردەگرن و چەندین گەنجیش لەسەر پڕۆژەكە دەستیان بەكاركردن كردووە.
* تۆڕی پاراستنی كۆمەڵایەتی و پڕۆژەی قەرزی بچووك تا چەند توانیوێتی گەنج لە بێكاری دەرباز بكات، ئایا ژمارەی ئەو ئافرەتانەی لەو قەرزە سوودمەند بوون چەندن؟ پێت وا نییە مەرجەكان قورس بوون، بۆیە كەمترین ئافرەت سوودمەند بوون لێی؟
- تا ئێستا لەم پڕۆژەیەدا ئافرەتان زۆر كەم هاتوونەتە پێشەوە، ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ دابونەریت، كە لە هەندێ وڵات یا شوێندا خێزان و كۆمەڵگاكە ڕێگا نادەن كە ئافرەت بێتە ناو بازاڕو لە هەموو جۆرە پیشەیەك كار بكات. بەڵام لێرەوە دەڵێم ئافرەتانی ئێمە دەتوانن سوود لەم قەرزە بچووكە وەربگرن بەبێ ئەوەی بێنە ناو بازاڕەوە، بەڵكو دەتوانن لە ناو ماڵەكانی خۆیان دوكان دابنێن، لە كاتی داواكردنی پڕۆژەی قەرزی بچووكدا لە لایەن هەر كەسێكەوە بێت لیژنەی پسپۆڕو جەدوای ئابوریمان هەیە پڕۆژەكەو وردەكاری پڕۆژەكە تاوتوێ دەكەن، ئەگەر بزانن ئەو كەسە لە پڕۆژەكە سەركەوتوو نابێت ئەوە لیژنەكان پێی دەڵێن لەم پڕۆژەیە سەركەوتن بەدەست ناهێنێت و بڕۆ پڕۆژەیەكی تر بێنە، چونكە لە ناو جەدواكەی پڕۆژەكەدا وردەكاری تێدایە بۆ ئەوەی بزانێت كە دەتوانێت لە ناو بازاڕدا كێبڕكێ و ململانێ بكات ( بۆ نموونە ئەگەر گەنجێك بیەوێت لە بازاڕێكدا سەرتاشخانەیەك دابنێت و لەگەڵ سەرتاشخانەكانی تری بازاڕەكەدا نەتوانێت كێبڕكێ بكات ئەوە پێی دەڵێین كە جۆری پڕۆژەكەی بگۆڕێت)، ئەگەر پێویستی بە هاوكاری و یارمەتی هەبێت ئەوە ڕێنمایی دەكەین، پێویستی بە ڕاهێنان هەبێت ئەوە بەشداری خولی پێ دەكەین، واتە ئێمە لەگەڵ ئەو كەسەین تا دەتوانێت پڕۆژەیەك هەڵبژێرێت و سەركەوتوو بێت، پێدانی قەرزی بچووك بە چەند فلتەرێكدا تێپەڕدەبێت، بۆئەوەی پڕۆژەكە سەركەوتنی مسۆگەر بێت و كەسی داواكار زەرەرمەند نەبێت، بەڵكو بگاتە مەبەستە ڕاستەقینەكەی ئێمە لەم پڕۆژەیەدا، دۆزینەوەی هەلی كار و بوون بە خاوەن پیشەیەك و قازانجكردنە.
* پێت وا نییە ژمارەی كەمئەندامان لە هەرێمی كوردستان ڕوویان لە زیادبوون كردووە، ئایا ئەم زیادبوونە حاڵەتێكی ئاساییە و پێویست بەوە ناكات بەزووترین كات حكومەتی هەرێمی كوردستان مشورێكیان لێ بخوات و ڕێگا لە زیادبوونی حاڵەتەكە بگرێت؟
- كۆمەڵێك وەڵام بۆ ئەو پرسیارەت هەیە، لەوانەیە بەشێكی وەڵامەكە لای وەزیرە بەڕێزەكانی تریش هەبێت، ڕاستە كەمئەندامان ژمارەیان زۆرە، هۆكاری سەرەكیشی بۆ ئەو جەنگانە دەگەڕێتەوە كە لە ماوەكانی ڕابردوودا تووشی عێراق و هەرێمی كوردستان بووە، تا 20 ساڵی تریش خەڵكانێك لە كوردستان هەن بەهۆی ئەو مین و تەقەمەنیانەی لە كوردستان هەن و پاشماوەی جەنگەكانن، دووچاری كەمئەندامی دەبێتەوە، لەلایەكی ترەوە ڕووداوە زۆرەكانی هاتوچۆكردنیش كەمئەندامی زیاد كردووە، ڕۆژانە ڕووداوی دڵتەزێن ڕوودەدات و جگە لەمردن كەمئەندام و بێوەژنی و منداڵی بێباوك و دایك زیاد دەكات، بەمردنی كەسێك لەو ڕووداوانەی هاتوچۆ خێزانێك جێ دەهێڵرێت و بێباوكی لێدەكەوێتەوە، پێویستە وەزارەتی ئاوەدانكردنەوە لەگەڵماندا بێت و ئەو ڕێگایانە چاك بكەین.
ئێمە لە وەزارەت بەشی تەندروستی پیشەیمان هەیە، بەڵام پێویست بەوە دەكات هەڵمەتێكی هۆشیاریی بەرفراوانی زیاتر ئەنجام بدەین، تاوەكو سەلامەتی كرێكارو كارمەندەكان بكەینە خەم و ڕەچاوی ڕێنمایی و سەلامەتی پیشەسازی بكەین. لەلایەكی ترەوە زۆرجار كۆمەڵێك درم و نەخۆشی بڵاودەبێتەوە، ئەمە وەڵامەكەی لای وەزیری تەندروستییە بۆ نموونە لە هەندێك ناوچەدا ئاوی خواردنەوە شیاو نییە بۆ بەكارهێنان، ڕەنگە ئەمەش نەخۆشی خراپی لێبكەوێتەوە هەر بۆیە تەنیا ئەركی وەزارەتەكەمان نییە ڕووبەڕووی كەوتنەوەی ئەم حاڵەتانە ببینەوە بەڵكو ئەركی سەرجەم وەزارەتەكانە ڕووبەڕووی زیادبوونی ژمارەی كەمئەندامان و نەخۆشی و بێوەژنی و پەككەوتەو بێكاریی و هەژاری و تاد. ببێتەوە. پێویستە حكومەتی هەرێمی كوردستان لە ڕێگای سەرجەم وەزارەتەكانەوە كار بۆ كەمكردنەوەی ڕێژەی كەمئەندامان بكات، منداڵی ساخ و تەندروست لەدایك بێت و كەمتر منداڵان تووشی ئەو نەخۆشیانە ببنەوە.
* بۆچی وەزارەتەكەتان لەكەمكردنەوەی ڕێژەی كەمئەندامان گرنگی بە هۆشیاری نەداوەو ڕوونتر بۆچی لەم پێناوەدا كەمترین بودجەتان لە هۆكارەكانی ڕاگەیاندن تەرخان كردووە؟
- ئێمە بەپێی توانا هەڵمەتمان كردووە، كە چۆن كرێكار هان بدەین خۆی زەمان بكات، ڕۆژانە لە ڕاگەیاندنەكان بە سپۆت بڵاومانكردۆتەوە، هەروەها ڕۆژانە هەڵمەتی ڕۆشنبیریمان دەست پێكردووە كە چۆن ڕێز لەكەمئەندامان بگیرێت، هەروەها لە پڕۆژە یاساكەدا زۆرخاڵی گرنگ هەیە كە بۆ بەرژەوەندی كەمئەندامانە، بۆ نموونە پڕۆژەكانی نیشتەجێبوون و بوارەكانی تر كە ئەنجام دەدرێت، پێویستە ئاسانكاری بۆ كەمئەندامان بكرێت، لەو بارەیەوە هەوڵی تەواومان داوە، بەڵام منیش لەگەڵ ئەوەدام زیاتر هەوڵ بدەین و هەڵمەتەكانی ڕۆشنبیری و هۆشیاری فراوانتر بكرێت.
* زۆر لە كەمئەندامان كێشەی نیشتەجێبوونیان هەیەو بگرە بەهۆی نەبوونی شوێنی نیشتەجێبوونەوە نەیانتوانیوە پرۆسەی هاوسەرگیری دروست بكەن، لەمبارەیەوە چیتان بۆیان كردووە؟
- ئێمە وەزارەتی پەیوەندار نین لە پڕۆژەكانی نیشتەجێبووندا، ئێمە تەنیا داواكاریمان بەرزكردۆتەوە بۆ دەستەی وەبەرهێنان كە پێویستە پشكی كەمئەندامان لە پڕۆژەكانی نیشتەجێبوون هەبێت یا ڕەچاوی دیزاینەكانیش بكرێت، تەنیا توانیومانە ئەم داواكارییە بخەینە ناو پڕۆژە یاسای كەمئەندامانەوە، لەلایەكی ترەوە كۆمەڵێك زەوی بەسەر كەمئەندامان دابەش كراون، بەڵام هێشتا ژمارەیەكی زۆری كەمئەندامان هەیە شوێنی نیشتەجێبوونیان نییەو سوودمەند نەبوون لە پڕۆژەی نیشتەجێبوون و دابەشكردنی زەوی.
* دامەزراندنی ئەمساڵدا وا پێویست بوو كەمئەندامان ڕێژەیەكیان بەر بكەوێت، ئایا لەم دامەزراندنە چەندیان بەركەوتووە؟
_ لەبەر ئەوەی تا ئێستا فۆڕمەكانی دامەزراندن بەتەواوەتی نەگەیشتۆتە وەزارەتەكەمان، بۆیە نازانین ڕێژەی دامەزراندنی كەمئەندامان لەكەرتی حكومەت بۆ ئەمساڵ چەندە، لە پڕۆژە یاساكەدا دیاریمان كردووەو پێویستە لەسەر هەموو وەزارەتەكان جێبەجێی بكەن.
* وا دیارە وەزارەتەكەتان لەبواری بەڕێوەچوونی كارەكاندا پێویستی بە تەنسیق و هاریكاری زۆربەی وەزارەتەكان هەیە، نەبوونی ئەو هەماهەنگییە كاریگەری لەسەر كێشەكان چییە و چۆن چارەسەری ئەو كەلێن و لاوازی هەماهەنگییە دەكەیت؟
- ئێمە تا ئێستا هەماهەنگیمان لەگەڵ وەزارەتەكانی تر هەبووە، بۆنموونە لە پڕۆژەی هێڵی 116، منداڵان پێوەندیمان بەوەزارەتەكانی ترەوە كردووە بۆ ئەنجومەنی نەوجەوانان بەهەمانشێوەو نوێنەری وەزارەتەكانیشمان لەگەڵدایە، هەروەها بۆ لیژنەی پاراستنی مافی منداڵ، نوێنەری زۆربەی وەزارەتەكانمان لەگەڵدایە.
* دیاردەی توندوتیژی و كوشتنی ئافرەتان لەم ساڵانەی دواییدا زیاد بووە، ئێوە پڕۆژەیەكتان هەبوو پێی دەوترا پڕۆژەی شەڵتەر، بۆ ئەنجومەنی وەزیرانتان بەرزكردبۆوە، ئەمە بەكوێ گەیشت؟
- ئێمە سێ پڕۆژەی شەڵتەرمان وەكو وەزارەت هەیە، ئەو ژنانە دەپارێزین كە ژیانیان لەمەترسیدایە و هەڕەشەی كوشتنیان لەسەرە، ئەو ئافرەتانە خزمەتی تەندروستی و دەروونی و كۆمەڵایەتی و یاساییان دەكەین و منداڵەكانیشیان بەخێودەكەین كە زۆربەی جار منداڵیشیان لەگەڵدایە، یان لێرە لەناو شەڵتەرەكە لەدایك دەبێت، هەوڵمانداوە لە ڕێگای سیستەمێكەوە كاروباری ئەو شەڵتەرانە ڕێك بخەین و سیستەمەكە لە ئەنجومەنی وەزیرانەو ئێستا نێردراوە بۆ ئەنجومەنی شوورا بەو هیوایەم بەم نزیكانە سیستەمی شەڵتەرەكە پەسەند بكرێت. ئێمە ئێواران ناتوانین كەیس وەربگرین لەبەر ئەوەی ستافی تەواومان نییە، بەڵام بەو سیستەمە وامان كردووە شەڵتەرەكان 24 كاتژمێر بێت، هەر كەیسێك پێویست بەوە بكات بیپارێزین ئێمە دەیپارێزین.
* داوای لێبوردی گشتیتان كردووە، ئایا تاچەند ئەم داواكارییە دەكەوێتە بەر ڕەخنە بەوەی ڕۆڵی یاساو چەسپاندنی یاساو سەروەری یاسا كەم دەكاتەوە؟
- تێگەیشتنی لێبووردنی گشتی لە هەموو وڵاتانی جیهان و لە هەموو وڵاتێكدا هەیە، ئەمە مانای ئەوە نییە ئەوەی تاوانێك دەكات و بخرێتە بەندیخانەو تا هەتا هەتایە لەو بەندیخانەیە بمێنێتەوە، ئەمەش بۆ یاسا شكاندن و كەمكردنەوەی سەروەری یاسا نییە، بەڵكو ئەو لێبووردنە گشتیە كۆمەڵێك مەرج و ڕێنمایی خۆی هەیە، تا ئەو كەسە دوو لەسەر سێی حوكمەكەی تەواو نەكردبێت و ئەگەر كەسێكی كوشتبێت دەبێت سوڵحی كۆمەڵایەتی كردبێت و لەلایەن توێژەری كۆمەڵایەتی و لایەنی دەروونییەوە پشتگیری لایەنی هەڵسوكەوت و دەروونی پێ بدرێت. چونكە زیندانی وا هەیە لە ناو بەندیخانەكانیشدا كێشەی گەورە دروست دەكەن، نابێت ئەمانە بچنە دەرەوە تا چاكسازی بۆ نەكرێت. بەمشێوەیە پێویستە ئەو كەسانە بەر لێبووردنی گشتی بكەون كە جگە لەتەواوكردنی دوو لەسەر سێی زیندانێكە چاكسازیشیان بەسەردا هاتبێت.
* بەڕێوەبەرایەتی چاكسازی كۆمەڵایەتی تا چەند ڕەچاوی بنەماكانی مافی مرۆڤیان كردووە لە بەندیخانەكانی چاكسازی منداڵان و ئافرەتاندا، ئایا بۆچی نەتوانراوە لەبەندیخانەكان زیندانیەكان فێری پیشەیەك بكرێن؟
- ئێستا خەریكین بەرنامەی بەكارخستنی زیندانیان لە وەزارەت دابڕێژین، تاوەكو بتوانین پڕۆژەیەك هەبێت پێویست بەكرێكاریی هەبێت، ئێمە ئەو سزادراوانە بخەینە سەر كارو بەكارێكەوە سەرقاڵیان بكەین و كاتەكەی بەفیڕۆ نەچێت و بۆ خێزانەكەشیان دەبێتە داهات. كاتێك بینایەكانی زیندانەكان لە دەرەوەی شارەكان تەواو بوو هەوڵی ئەوە دەدەین هۆڵی پیشەو كاری تێدا بێت و فێری جۆرەها پیشەیان بكەین. بەڵام ئێستا بەهۆی نەبوونی شوێنەوە نەمانتوانیوە فێری كارو پیشەیان بكەین و هەوڵی ئەوە بدەین ئەوانەی لە زیندانەوە دەربچن لەیەكێك لەو پرۆژانەی وەزارەتەكەمان سوودمەند بێت.
* 43130 كەمئەندام لە هەرێمی كوردستان مووچەی كەمئەندامی وەردەگرن، پێت وا نییە ئەو مووچەیە كەمە بەتایبەت بۆ ئەوانەی مووچەی تریان نییە و لەم گرانیەی بازاڕ بەشی پێداویستیەكانی ژیان ناكات؟
-رەشنووسی پڕۆژەی یاسای كەمئەندامان گەیشتۆتە پەرلەمان و لەهەفتەی ڕابردوو خوێندنەوەی یەكەمی بۆ كراوە گرنگی ئەو پڕۆژەیە لەوەدایە تا ئێستا پڕۆژە یاسایەك نەبووە بۆ پاراستنی مافی كەمئەندامان لە كوردستاندا، ئەمە دەبێتە یەكەم پڕۆژە یاسا بۆ پاراستنی مافی كەمئەندامان لە كوردستاندا كە كۆمەڵێك بڕگەی تێدایە ڕاو پێشنیاری هەموو ڕێكخراوەكانی كەم ئەندامانمان وەرگرتووەو كۆمەڵێك بڕگەی گرنگی تێدایەو لە 90%ی كەموكوڕییەكان چارەسەر دەكات، بەتایبەتی لەمەسەلەی مووچەو پشكیان لە خانووەكانی نیشتەجێبوون،هاوكات ئەو كێشەیە چارەسەر دەكات كە ڕەچاوی ڕێژەی كەمئەندامییەكەی نەكراوە، لەمەودوا بەپێی كەمئەندامیەكە مووچە دیاری دەكرێت. مووچە بەپێی دەرەجەی كەمئەندامێتییە، ئەو كێشەیەی چارەسەر دەكات كە جیاوازی نێوان كەمئەندامێك كە مووچەخۆرە لەگەڵ ئەوەی مووچەی نییە تەنیا 50 هەزارە.
* سەنتەرەكانی پێگەیاندن و چاكسازی منداڵانی كەمئەندام تا چەند بە پێی پێویست بوونیان هەیە؟ بۆ نموونە سەنتەری ئۆتیزمتان كردەوە تا ئێستا دەیان كەموكورتی هەیەو ناتوانێت ئەو هەموو منداڵە وەربگرێت كە ئۆتیزمیان هەیە؟ یان سەبارەت بە نابیناكان بەپێی یاساو مەرجەكان نابێت هیچ پۆلێكی نابینایان لە 8 قوتابی زیاتری تێدا بێت كەچی بیناكەیان ساڵی هەشتاكان دروستكراوەو لە هەموو پۆلێكدا 15 بۆ 16 قوتابی تێدایە؟
- كێشەی سەنتەرو پەیمانگاكانمان هەیەو داواشمان لێكراوە لە قەزاكان و ناحیەكانیش ئەو سەنتەر و پەیمانگایانە بكەینەوە، بەڵام كێشەی نەبوونی مامۆستاو كادیری شارەزامان هەیە، بەتایبەتی لەو ناوچانەی دەرەوە، لەمبوارە پڕۆژەمان بەرزكردۆتەوە، بەڵام زۆرجار لە پلانداناندا پەسەند ناكرێت، زۆرجار 30 پڕۆژە پێشكەش دەكەین كەچی ئەو پڕۆژانە زۆربەیان پەسەند ناكرێت و بۆ ساڵێكی تر داخڵی دەكەینەوە. سەبارەت بەسەنتەری ئۆتیزم كێشەی كارمەندمان هەیە، لەبەر ئەوەی پڕۆژەیەكی نوێیەو ناساندنی ئەو نەخۆشییە لە كوردستان زۆر شتێكی تازەیە، هەوڵی ئەوە دەدەین كەلوپەل و ئامێرو بینایە بەپێی پێداویستی و جۆری ئەو نەخۆشییە بۆیان دابین بكرێت، ئەزانم كەموكوڕیی لەسەنتەرو پەیمانگاكانمان هەیە، بەڵام بەهۆی كەمی بودجەوە نەمانتوانیوە پڕۆژەی گەورەیان بۆ جێبەجێ بكەین
* پێشتر لەكاتی كردنەوەی ئەو خولانە كە لە دەرەوەی وڵات بوون، كەسانێكی وانێردراونەتە خولەكان، كە لە ئاستی بەڕێوەبەری گشتی و ڕاوێژكاردا بوون، نەك ڕاهێنەرو مامۆستا، واتا ئەوانە كە دەگەڕێنەوە، ناتوانن خزمەتی منداڵە نەخۆشەكان بكەن و هەر یەكەیان دەچنەوە بۆ سەر كاری خۆی، ئایا ئەمەتان لەبەرچاو گرتووە؟
- ئێستا ئەو شێوازەم لە وەزارەت گۆڕیوە و دڵنیاتان دەكەمەوە كە لەكاتی سەفەرەكاندا ئەو كەسانە دەنێرین كە پسپۆڕایەتی ئەوەیان هەیەو كاتێك دەگەڕێنەوە دەتوانن بۆ ماوەیەكی دیاریكراو لەو شوێنە كار بكات، ئێستا هەر فەرمانبەرێك یا توێژەرێك بۆ دەرەوەی وڵات بنێردرێتە خولەكان، بەڵێننامەیان لێوەردەگرین كە بۆ ماوەیەكی دیاریكراو دەبێت لەو شوێنە ئیش بكات. بەشداریكردن لە خولەكانی پێگەیاندن و مەشق نابێت تەنیا بۆ سەفەرو گەشت كردن بێت، بەڵكو بۆ خزمەتكردنی كەمئەندامان و منداڵانی نەخۆش یا بۆ ئەو مەبەستەیە كەخولەكەی بۆ كراوەتەوە.
* سەرمایەداری كورد نەیتوانیوە لەو بوارانەدا خێرخوازی بكات كە تایبەتە بەكردنەوەی سەنتەرو دەزگاكان؟ هەوڵتان داوە ڕێگەچارە بدۆزنەوە تا گرنگێتی و خێری ئەو پڕۆژانە لای دەوڵەمەندەكان ڕوون بكەنەوە؟
- دەوڵەمەند لەبەر ئەوەی سەرمایەكەی هی خۆیەتی، ئێمە ناتوانین ئیجباریان بكەین، هەر كاتێكیش سەرمایەدارو دەوڵەمەندێكی كوردستانی بێتە پێشەوەو بینایەو خانوو بۆ كەمئەندام و پەككەوتووان یا سەنتەر دامەزرێنێت، پێشوازی لێدەكەین، لە هەموو دنیادا كەرتی تایبەت یا خێرخوازان دێنە پێشەوەو سەنتەرو پەیمانگا دەكەنەوەو بۆ بەڕێوەبردنیشی لە ژێر چاودێری وەزارەتی كارو كاروباری كۆمەڵایەتی دەبێت، ئێستاكە لە هەڵەبجە خێرخوازێك داوای كردووە بینایەیەك دروست بكات بۆ كەمئەندامان، ئێمەش پێمان وتووە دەبێت بەپێی دیزاین و ڕێنمایی وەزارەت دروستی بكات و داوای دیزاینەكەشی كردووە، هەروەها لەم ڕۆژانەدا ئافرەتێك لە سلێمانی پێی ڕاگەیاندین كە خانوویەكی زیادی هەیەو دەیبەخشێتە سەنتەرێك یا پەیمانگایەكی وەزارەت بۆ ئەوەی سوودی لێوەربگرین. بەڵام تا ئێستا سەرمایەداری كوردستانی یا كۆمپانیایەكی گەورە لەبواری پڕۆژەی خێرخوازی گەورە نەهاتووە خانەی بەساڵاچووان و كەمئەندامان و سەنتەرەكانی ئۆتیزم و كەڕوڵاڵەكان و تاد. دروست بكات. گەرچی پێویستە خۆمان بەو كارانە هەڵسین و بەهانای كەمئەندامانەوە بچین و بەئەركی خۆمانمان زانیوە.
* دایەنگاكان تایبەتن بە وەزارەتەكەتان، ئایا بەسەركردنەوەیەكت كردووە بۆ ئەو دایەنگە تایبەتانەی لە شارەكانی كوردستان كراونەتەوە، ئەوانە زۆربەیان لە ناو خانوو سەرشەقامی وا دانراون كە مەرجی بینایەی تێدا نییە تەنانەت لە زستاندا سۆبا بەكار دەهێنن و مەترسی كەوتنەوەی كارەساتی لێدەكرێت و لە ڕووی تەندروستی و كادیریشەوە پێشكەوتوو نین؟
- دامەزراندنی دایەنگە لەلایەن كەرتی تایبەتەوە مەرج و ڕێنمایی تەندروستی و دیزاین و ڕەچاوی سەلامەی تێدا بێت، تایبەتمەندی خۆی هەیە، هەر كاتێك بەو مەرجانە پابەند نەبێت ئەوا دایەنگەكە دادەخرێت بۆ ئەو مەبەستەش سەردانی چەندین دایەنگەمان لە شارو ناوچە جیاجیاكان كردووەو ئەوانەی بەپێی ڕێنماییەكانی وەزارەت بوون پاڵپشتیمان كردوون و ئەوانەی پابەند نەبوون ئیجرائاتیان لەگەڵ كراوە، بۆ ئەم مەبەستەش سزا دراون، من كەسانێك دەناسم ڕووبەرێكی زەوییان بەناوی دایەنگە وەرگرتووە كەچی نەیانكردۆتە دایەنگە، ئەمانە بەرچاكسازی دەكەون و داوامان لە جەنابی پارێزگاكان كردووە هیچ پارچە زەوییەك بێ ئاگاداری ئێمە، بۆ دایەنگە تەرخان نەكرێت، چونكە ئێمە دیزاینی دایەنگەكە لە لایەن خۆمانەوە دایدەنێین و كاری لەسەر دەكەین.
* بەڕێزت لەچەند بۆنەیەكدا باست لە لیژنەیەكی باڵا كرد كە بۆ پاراستن و چاودێریكردنی مافی منداڵان دامەزراوە بەڵام ئەوەی لە واقیعی هەرێمی كوردستان دەیبینین ڕێژەی ئەو منداڵانەی ڕوویان لەكار كردووەو دەستبەرداری خوێندن بوون لە زیادبوونە، ئایا بیر لە ئەلتەرناتیڤی تر نەكراوەتەوە؟
-یاسای كار ڕێگای داوە هەر منداڵێك تەمەنی 15 ساڵی تەواو كرد دەتوانێت هەندێك كاری سووك بكات، ئێمە ناتوانین خێزانەكان قەدەغە پێبكەین لە كارنەكردنی منداڵەكانیان، چونكە زۆرجار پێویستیان پێیەتی، لە یاسای كاردا بە چەند بڕگەیەك كاری منداڵ سنووردار كراوە و سەرقاڵی ئەوەین لە كۆنفرانسێكدا یاسای كار دابڕێژینەوە، لەلایەكی ترەوە سەبارەت بە پاراستنی منداڵی ئیشكەر ئەوەش جێی كراوەتەوە لە ڕەشنووسی یاسای پاراستنی مافی منداڵ لە كوردستان و لەسەر چەند وۆرگ شۆپێك وەستاوە و دواتر دادەڕێژرێتەوەو پێشكەشی ئەنجومەنی وەزیران و پەرلەمانی دەكەین.
كێشەیەكی تری ئێمە بوونی هەندێ منداڵە گوایە كە ئیش دەكات، بەڵام ئەمە ئیش نییەو سواڵ دەكات، زۆربەی ئەو منداڵانە خەڵكی كوردستان نین و لە شوێنەكانی ترەوە هاتوون، ئەمەش گرفتێكی گەورەیە، چونكە بەپێی ئەو دەسەڵات و ڕێنماییانەی هەمانە ناتوانین هاوكارییان بكەین، چونكە دانیشتووی كوردستان نییە. ئەم دیاردەیەش دەبێت وەزارەتی تر كە پێوەندارن هاوكارمان بن بۆ بنبڕكردنی، وەزارەتەكانی ناوخۆو پەروەردەو ئێمەیش پابەندین بەچارەسەری ئەو گرفتانە.
* بۆ دووبارە وەزارەت هەڵناسێت بەدابەشكردنەوەیەكی دادپەروەرانەو پێویست بۆ توێژەرو كارمەندەكانی، چونكە بەشێوەی ئارەزوومەندانە دوور لە پێویستیەوە توێژەرو كارمەندەكان لەسەنتەرو خانەو پەیمانگاكان و بەڕێوەبەرایەتیەكان دابەشكراون؟
- ئەمە ڕاستەو ئێمەش هەستمان پێ كردووەو لەهەندێك پەیمانگا هەیە كارەكە بە 30 كارمەند بەڕێوەدەچێت كەچی 60 كارمەندی هەیە، چونكە دەوامی پشووی هەیە، لەكاتێكدا هەندێك سەنتەرمان هەیە جگە لەوەی كارمەندیان كەمە دەرماڵەشیان كەمە، وەكو خانەی بەساڵاچووان و سەنتەری ئۆتیزم كە هەموو كەسێك ناتوانێت لەو جێگایانە ئەم كارە بكات، پێویستە دەرماڵەی تایبەت بۆ زۆر لەو سەنتەرانە دانرێت، ئێمە سێجارە داوا لە وەزارەتی دارایی دەكەین و دەڵێین پێویستمان بە دەرماڵەی تایبەتە بۆ ئەوانەی لە خانەی بەساڵاچووان و ئەو خانانەی منداڵانی بێسەرپەرشتیارانن، كێشەكە لەوەدایە داواكارییەكانمان بە ڕەفز هاتۆتەوە، پێویستە جیاكاری هەبێت لەو شوێنانەی هەموو توێژەرێك بۆی ناچن. كەموكوڕی هەیە لە دابەشبوونی توێژەرو كارمەندانیشمان و ماوەی هەفتەیەكە سەیری میلاكات دەكەینەوەو دووبارە دابەشیان دەكەینەوە بەسەر شوێنەكانی تردا.
لەكۆتاییدا خاتوو ئاسۆس نەجیب وەزیری كارو كاروباری كۆمەڵایەتی لە وەڵامی چەند پرسیارێكی تری گۆڤاری گوڵان وتی : بەپێی تواناو بەو بودجە كەمەی لەبەردەستماندا هەیە كۆمەڵێك پڕۆژەمان جێبەجێ كردووە، ڕەنگە بەپێی ویست و پێداویستیەكان نەبێت، بەڵام هەنگاوی باشمان بڕیوە و پێویستە هەموو وەزارەتەكان هەماهەنگ بین و هەر وەزارەتێك سەرقاڵ بێت بە چاكسازییەوە، ڕەنگە لەبەر ئەوەی پێویستیمان بە توێژەری كۆمەڵایەتی باش و لێهاتوو زۆر هەیە، نەمانتوانیوە بەپێی پێویست سەنتەرەكان ببووژێنینەوە..كەموكوڕی هەیە، بەڵام بەپێی توانا بارودۆخەكەمان لەماوەی ئەو دوو ساڵەدا گۆڕیوە، ئەوەش بەراورد بە ناوچەكانی تری عێراق ئێمە زۆر لە پێشەوەین. لەگەڵ دیاریكردنی بڕە داهاتی پێویست لەلایەن وەزارەتی داراییەوە لەم چەند ڕۆژەی داهاتوویشدا دەست بەبەخشینی بیمەی بێكاری دەكەین.