پرۆفیسۆر ئەمازیا بارام كە ئێستا ئوستادی مێژووی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بەڕێوەبەری سەنتەری میر و میریام ئیزریە بۆ دیراساتی ئێران و دەوڵەتانی كەنداو لەزانكۆی حەیفا، یەكێكە لە تایبەتمەندە دیارەكان لەسەر حزبی بەعس بە هەردوو باڵی عێراقی و سوریاوە، ماوەی زیاتر لە 30 ساڵە كار لەسەر ئەم مەسەلەیە دەكات و لە ئیدارەی كلینتۆن و جۆرج دەبلیو بوشیش یەكێك بووە لەو راوێژكارانەی لەسەر پرسی عێراق راوێژی پێكراوە، پرۆفیسۆر بارام پێش دەستپێكردنی پرۆسەی ئازادی عێراق لە ساڵی 2003 یەكێك لە گەورە تۆژەرانی ئامۆژگای بەناوبانگی برۆكینگز و سەنتەری سابان لەناو ئامۆژگای برۆكینگز بۆ هەڵسەنگاندنی رەوشی عێراق و چۆنیەتی ئەنجامدانی پرۆسەی ئازادی عێراق بووە، لەمبارەوە راوێژیان پێشكەشی ئیدارەی ئەمریكی كردووە. سەبارەت بە كاری ئێستاشی كە دیراسەتە لەسەر ئێران و دەوڵەتانی كەنداو، بێگومان سوریا جیا لەوەی وڵاتێكە وەك هاوپەیمانی ئێران لە قەڵەمدەدرێت، لەهەمانكاتدا، بۆ ئیسرائیل سوریا ئەو وڵاتەیە كە تائێستا بە فەرمی شەڕ لە نێوانیان كۆتایی نەهاتووە، بۆیە بێجگە لەوەی كە حزبی بەعس لە سوریا فەرمانڕەوایە و پرۆفیسۆر بارام تایبەتمەندە لەسەری، لەلایەكی دیكە لەبەر ئەوەی سوریا یەكێكە لەو دەوڵەتانە تا ئێستا بەفەرمی لەگەڵ ئیسرائیل لەشەڕدایە، بۆیە لەم لایەنەشەوە سوریا جێگەی بایەخ و تایبەتمەندی پرۆفیسۆر بارامە، بۆ قسەكردن لەسەر باری ئێستای سوریا و مەزندەكان بۆ ئاییندە و هەڵوێستی دەوڵەتانی دراوسێی و ئاییندەی سوریا، پێوەندیمان بە پرۆفیسۆر ئەمازیا بارام كرد و بەڕێزی بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

* بەم دواییە پێشبینی ئەوە دەكرێت كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پێداچوونەوە بۆ بارودۆخی سوریا بكات و بڕیاری گونجاو دەربكات، بۆ ئەوەی ڕژێمی سوریا ناچار بكەن كە سەركوتكاری خەڵكە مەدەنیەكە ڕابگرێت، بەڵام هەروەك دەبینین سوریا بەردەوامی بە توندوتیژی دەدات، ئاستی توندوتیژیی لە بەرزبوونەوەدایە، پرسیارەكە ئەوەیە پێشبینی چ جۆر بڕیارێك دەكرێت كە لەلایەن كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیەوە دەربكرێت بۆ وەستاندنی ئەو خوێنڕێژییەی لە سوریادا هەیە؟
- پێش هەموو شتێك دەتوانین بڵێین دەستێوەردانی توركیا یارمەتیدەر دەبێت، توركیا زۆر گرنگە بۆ سوریا، لە ڕاستیدا توركیا لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكاش بۆ سوریا گرنگترە، كەواتە سەردانەكەی داود ئۆغڵو بۆ سوریا زۆر كاریگەرترە لە هەر لێدوانێكی ئۆباما. لەم ڕوانگەیەوە من دەڵێم با هێشتا ئۆمێدی ئەوە بكەین كە شتێك ڕوودەدات، بەڵام من لە سەدا 20 بۆ 25 ئەگەری سەركەوتنی بۆ دادەنێم، كە لە سەدا 75 یان ڕێژەیەكی لەو شێوەیە دەمێنێتەوە كە تەنانەت سەردانەكەی داود ئۆغڵوش شتێكی زۆر لە مەسەلەكە ناگۆڕێت. حەزدەكەم پێت بڵێم بۆچی من بەم شێوەیە بیر دەكەمەوە؟ ئێوە زۆر باش حزبی بەعسی عەرەبی ئیشتراكیتان لە عێراق ناسیوە، مەبەستم لە سەردەمی سەددام حوسێنە، من دڵنیام زۆر باش مێژووەكەی دەزانن. پرسیاری من لێرەدا ئەوەیە ئایا مەزندەی ئەوەتان دەكرد حزبی بەعس لە سایەی سەددامدا سازشی بۆ شیعەكان یان بۆ كوردەكان بكردایە؟ بێگومان مەبەستم لە چارەسەری ڕاستەقینەیە، نەك وەك ڕێككەوتنی 1970ی نێوان مەلا مستەفای بارزانی و سەددام حوسێن كەدوایی لێی پەشیمان بووەوە، لەبەر ئەوە من پێموانییە حزبی بەعسی سوریاش هیچ سازشێك بكات، بۆیە ئەمە ڕوونادات، هەر لەبەر ئەوەشە من ئەمە دەڵێم، تەنانەت ئەگەرچی حزبی بەعس لە سوریا بە چەشنی حزبی بەعسی عێراق بەهێز نییە، ئەوا دەكرێت سازش بكەن، بەڵام ئەمە نزیكە لە مەحاڵەوە، هەر بۆیە دەڵێم ڕێژەی سەركەوتن لە سەدا 25ـە، بە دڵنیاییەوە ئەگەری سازشی ڕەمزی هەیە، كە بە رواڵەت لە بە دیموكراتیكردن بچێت، بەڵام لە ڕاستیدا ئەمە سازشێكی ساختە دەبێت یاخود بریتیی دەبێت لە فریودان، ئەمە ئەگەری هەیە، بەڵام سازشی ڕاستەقینە جگە لە ڕێژەی 20 بۆ 25 لەسەدا سەركەوتنی زیاتری نییە. بەو شێوەیەی من مەسەلەكان دەبینم ئەگەر سازش نەكرێت، ئەوا دەبێت توركیا و ڕۆژئاوا، مەبەستم لە ڕۆژئاوا ئەوروپا و ئەمریكایە، هەروەها وڵاتە عەرەبیەكان، تەنانەت سعودیە و ئوردن و تەنانەت عێراقیش سیاسەتی خۆیان بگۆڕن، بۆ نموونە تۆ دەتوانیت سنوورەكان دابخەیت، هەموو باڵیوزەكان بكشێنیتەوە، هەموو لایەك، ئەمریكا و ئەوروپا و عەربەكان دەتوانن پارە و پولی ئەسەد بلۆك بكەن، حساباتی بانكی بەرپرسە سوریەكان بلۆك بكەن لە بانقەكانی ئەوروپا و ئەمریكا و تەنانەت ڕەنگە لە عەممان و سعودیەش كە دڵنیانیم لەوەی چەندیان هەیە لە سعودیە، بەلای كەمەوە ئەو زۆر زۆر كاریگەر دەبێت، دواتر دەكرێت ئابڵوقەیەكی نێودەوڵەتی بسەپێنیت. ئەوە ڕاستە ڕوسی و چینیەكان نایانەوێت كارێكی لەم چەشنە بكەن، بەڵام ئەم ئابڵوقەیە بە چەشنی ئەو ئابلوقەیە دەبێت كەبەسەر سەددام حوسێندا لەنێوان 1990 و 2003دا سەپێنرا، دەكرێت ئەمە بكرێت و دەتوانن ئەمە بكەن، بەڵام ئایا ئەم كارە دەكەن، من نازانم، بەڵام ئەگەر من لە جێی ئۆباما بومایە و من ڕاوێژم پێشكەش بە ئۆباما یان ئەنجێلا مێركل لە ئەڵمانیا یان ساركوزی لە فەڕەنسا بكردایە، ئەوا پێشنیارم دەكرد ئەم كارە بكەن، بۆ ئەوەی هەمان ئەو كارە نەكەن كە دژی قەزافی لە لیبیا كردیان.
قۆناغی دووەم، یان هەنگاوی دووەم بریتی دەبێت لەوەی ئەو پارەیە بخرێتە بەردەستی موعارەزە لە سوریا، بەڵام ئێمە نازانین ئەوان كێن، كەواتە ئەمە بە چەشنی ئەوەی لیبیا هەیە كارێكی زۆر قورس دەبێت و كات دەخایەنێت و دەبێت تۆ بزانیت كێ لە موعارەزەدایە، چ موعارەزەیەكە، ئایا دیموكراتین؟ ئایا دەتوانرێت قەسەیان لەگەڵدا بكرێت؟، ئەمە كاتی دەوێت، بەڵام دەتوانیت لە كۆتاییدا ئەم پارەیە بخەیتە بەردەستی بزووتنەوەی موعارەزە، ئەمە دەسەڵاتێكی زۆریان پێدەدات. تاكە شتێك كە پێموایە بیرۆكەیەكی باش نییە، بریتییە لە دەستێوەردانی سەربازی، پێموایە نەدەبو ئەم كارە لە لیبیاش بكەن و نابێت لە سوریاشدا بیكەن، ئەمە مەسەلەیەكی زۆر ئاڵۆزە و لە سوریا ئاڵۆزتریش دەبێت، ڕەنگە بتوانین بڵێین بەڵی با ئەم كارە لە لیبیا بكەین، بەڵام من دژی ئەوەم ئەم كارە لە سوریا ئەنجام بدرێت. جگە لەوە دەكرێت كاری دیكە ئەنجام بدرێت، لە نێویاندا سەپاندنی ئابلوقەیەكی زۆر جددی، تەنانەت ئەگەر ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەكگرتووەكان ڕێگەی پێنەدا، دەكرێت بە ڕێككەوتنی هەموو لایەك ئەم كارە بكرێت، جگە لە ڕوسیا و چین، باشە با ئەمانە بەشداری نەكەن. ئەمە ئەو كارانەیە كە دەكرێت ئەنجام بدرێن كەواتە ڕێگەچارەگەلێكی زۆر هەن.


* چاودێران باس لە گۆڕانی هەڵوێستی توركیا دەكەن لە ئاست سوریادا، كە ئێستا هەڵوێستی ئەنقەرە و واشنتۆن لەیەك نزیكە و دوێنێش وەزیری دەرەوە داود ئۆغڵو بۆ ماوەی شەش سەعات كۆبوونەوەی لەگەڵ بەشار ئەسەددا كرد، پرسیارەكە ئەوەیە تا چەند توریكا دەتوانێت كۆنتڕۆڵی بارودۆخی سیاسی سوریا بكات؟ لەبەر ئەوەی پەیامی توركیا بۆ سوریا ئەوەبوو توركیا خەریكە ئارامگرتنی نامێنێت لە ئاست توندوتیژی و خوێنڕێژی سوریادا؟
- سێ هۆكاری جیاواز هەن وا دەكەن توركیا ئەوەندە نیگەران بێت لە ئاست سوریادا. یەكەمیان ئەوەیە ئەگەر بارودۆخەكە بەم شێوەیە بەردەوام بێت، ئەوا توركیا ترسی لەوە هەیە ژمارەی ئاوارەكان بگاتە ملیۆنێك نەك چەند هەزار كەسێك وەك ئەوەی ئێستا هەیە، واتە توركیا زۆر نیگەرانە لە كێشەی ئاوارەكانی سوریا. هۆكاری دووەم ئەوەیە حكومەتی توركیا بە AKP و پارتە پشتیوانەكانی لە توركیا بەو شێوەیە سەیری ڕژێمەكەی ئەسەد دەكەن كە ڕژێمێكی عەلمانیە و بیرخەرەوەیە بۆ ڕژێمەكەی كەمال ئەتاتورك، كە ئەوان ڕقیان لێیەتی، هەروەها ئەفسەرەكانی سوپای سوریا، سوپای خۆیان بیر دەهێنێتەوە، بۆیە پێیانوایە باشترە ڕژێمەكە بگۆڕن. هۆكاری سێیەم، ئەوەیە زۆرینەی دانیشتوانی توركیا سوننەن، زۆرینەی پشتیوانەكانی ئەردۆغان سوننەی ئیسلامین و بەو شێوەیە سەیری سوریا دەكەن كە ڕژێمێكی سوننە نییە و تەنانەت شیعەش نییە-چونكە عەلەوییەكان شیعە نین، بەڵكو لقێكن لە شیعە-واتە وا سەیری دەكەن ڕژێمەكە سوننی نییە، ئیسلامی نییە و سەربازیە كە هەڵدەستێت بە سەركوتكردنی زۆرینەیەكی سوننی كە لە هەمان كاتدا ئیسلامین، ئەمە مایەی گرفتە بۆ ئەوان و ئەمە ئەوەیە كە ئەوان نیگەرانن لەبارەیەوە، لەبەر ئەوە هەست دەكەن دەبێت شتێكی لەبارەوە بكەن، هۆكارەكە بۆ من زۆر روونە، پرسیارەكە ئەوەیە دەتوانن چی بكەن؟ من پێت دەڵێم دەتوانن چی بكەن، دەتوانن هەمو بازرگانیەك بۆ سوریا ڕابگرن، دەتوانن هەموو پارە و پولێكی سوری لە ئەنقەرە و ئەستەنبۆل بلۆك بكەن، ئەسەد هەندێ لە پارە و پولەكانی لە بانقەكانی ئەنقەرە و ئەستەنبۆل داناوە، دەتوانن سنوور دابخەن تەنیا بۆ هاتنە ناوەوەی ئاوارەی زیاتر نەبێت، بەڵام هەموو پێوەندی و گفتوگۆیەك بپچڕێنن، هیچ سەردانێكی دیپلۆماسی نەكرێت و هیچ سیاسی و دیپلۆماسیەكی سوریا نەچێتە ئەنقەرە، تەنیا لایەنی ئابووری و دیپلۆماسی زۆر زۆر گرنگن. ئایا شتێكی دیكە هەیە بتوانن بیكەن، من دڵنیانیم لەبەرئەوەی دەستێوەردانی سەربازی یەكێك نییە لە ڕێگەچارەكان، دەستێوەردانی سەربازی توركی لە سوریادا ڕوونادات، چونكە ئەمە زۆر ئاڵۆزە لە ڕووی سیاسییەوە، لەبەر ئەوەی ئەگەر ئەم كارە بكەن، ئەوا تەواوی وڵاتە عەرەبیەكان توڕە دەبن و ڕای دەگەیەنن چۆن دەبێت توركیا وڵاتێكی عەرەبی داگیربكات، ئەمە گەڕانەوەیە ئیمپراتۆریەتی عوسمانی، بۆ سەردەمی عەبدولحەمید ئەل سامی، گەڕانەوە بۆ خەلیفە توركیەكان، لەبەر ئەوە دەڵێن زۆر سوپاس ئێمە ئەمەمان ناوێت. كەواتە دەستێوەردانی سەربازی مومكین نییە، بەڵام موقاتەعەی ئابووری و دیپلۆماسی بە دڵنیاییەوە مومكینە. ئەگەر توركیا بچێتە پاڵ ئەوروپا و ئەمریكا و هەندێ لە وڵاتە عەرەبیەكان، هەندێ وڵات نەك هەموویان، بۆ ئەوەی ئابلۆقەیەكی ئابووری بەبێ نەتەوە یەكگرتووەكان، لە دەرەوەی نەتەوە یەكگرتووەكان بسەپێنن، ئەوا ئەمە زۆر كاریگەر دەبێت، ئەمە فشارێكی زۆر ڕاستەقینە دەبێت.


* هەندێ لە وڵاتە عەرەبیەكان باڵیۆزیان بانگكردۆتەوە، بەڵام وڵاتانی دیكەی عەرەبی ئەم هەڵوێستەیان وەرنەگرتووە، پرسیارەكە ئەوەیە بۆچی وڵاتە عەرەبیەكان هەڵوێستێكی یەكگرتوویان نییە لە ئاست سوریادا، چونكە تاوەكو ئەم كارە نەكەن، ئەوا ناتوانن ئەو خوێنڕێژییەی لە سوریادا هەیە بیوەستێنن؟
- تێڕوانینی من ئەوەیە كۆمكاری عەرەبی هیچ سوودێكی نییە و ڕێكخراوێكی بێ كەڵكە، من بیرتان دەخەمەوە، كاتێك سەددام لە ساڵی 1990دا كوەیتی داگیركرد، تەنانەت ئەو كاتەش كۆمكاری عەرەبی هەڵوێستێكی یەكگرتووی نەبوو، هەر وڵاتێكی عەرەبی حساباتی خۆی هەبوو، هەندێ جار پشتیوانیەكی زیاتر هەبوو بۆ سیاسەتەكەی و هەندێ جار كەمتر. ئێستا تەنانەت لە ئاست لیبیاشدا هەڵوێستی تێكڕای وڵاتە عەرەبیەكان یەكگرتوو نییە، بە دڵنیاییەوە لە ئاست سوریاشدا یەكگرتوو نییە، بەڵام ئەگەر هێشتا بڕیارێك هەبێت كە لەلایەن زۆرینەوە دەركرێت لە كۆمكاری عەرەبیدا، ئەوا بڕیاری زۆرینە خراپ نییە، ڕەنگە ئەوە مومكین بێت، بەڵام تەنانەت هەڵوێستی زۆرینەش هێزێكی زۆر نییە، لەبەر ئەوە دەبێت هەر وڵاتێكی عەرەبی خۆی بڕیار بدات، ئایا دژی ئەسەدە یان لەگەڵ ئەسەدە. هەر وڵاتێكیش حساباتی خۆی هەیە. با ئەمە بڵێین، ئەگەر من لە جێی پاشای سعودیە بوومایە، دژی ئەو كارانەم دەبووم كە ئەسەد دەیانكات،، ئەگەر من مەلیكی ئەردەن بومایە، ئەوا بە دڵنیاییەوە من دژی ئەو كارانە دەبووم كە ئەسەد دەیانكات لە سوریادا، بەڵام ترسم لەوەش هەیە هەمان شت لە وڵاتەكەی مندا دووبارە ببێتەوە و ناچاربم هێز بەكاربهێنم. لەوەش زیاتر دەڵێم، ئەگەر من حكومەتی سەربازی بومایە لە میسر و دژی كارەكانی ئەسەد دەبووم،. كەواتە هەموو وڵاتێكی عەرەبی، هەموو ڕژێمێكی عەرەبی ترسیان هەیە، وابیر دەكەنەوە ڕەنگە پێویستمان بەبەكارهێنانی هێز هەبێت، لێرەوە دەتوانین لەوە تێبگەین بۆچی بەهەمو ئەو شتانەی هەیانە ڕووبەڕووی سوریا نابنەوە. هەندێكیان ئەم كارە دەكەن كە پێموایە كاریگەری هەیە.


* ئێمە دەزانین كە بوونی هەڵوێستی هاوبەش لە ئاست كێشە و گرفتێكدا، بە چەشنی كێشەی سوریا زۆر گرنگە، كە ئەگەر كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هەڵوێستی هاوبەشی نەبێت، ئەوا بڕیارێكی جددی دەرناچێت، بۆ نموونە بی پشتگیری ڕوسیا، كە سەرۆكی ڕوسیاش سوریای ئاگادار كردەوە، كە ئەگەر خوێنڕێژی و كوشتار ڕانەوەستێنێت، ئەوا ئەنجامێكی زۆر خراپ چاوەڕێی ڕژێمی سوریا دەكا، ئەمە پەیامی ڕوسیایە بۆ سوریا، پرسیارەكە ئەوەیە تا چەند پشتیوانی ڕوسیا دەبێتەهۆی بەهێزكردنی هەڵوێستی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی؟ هەروەها ئایا ئەمە كاریگەری دەبێت لەسەر هەڵوێستی چین و هیندستان؟
- چین و ڕوسیا زۆر گرنگترن لە هیندستان، من پێت دەڵێم بۆچی؟ لەبەر ئەوەی ڕوسیا ئاڵوگۆڕێكی بازرگانی زۆری لەگەڵ سوریا هەیە، هەروەها ڕوسیا و چین چەك بۆ سوپای سوریا دابین دەكەن، هیند ئەم كارە ناكات. ئەگەر ڕوسیا و چین بە ئەسەد بڵێن ئەگەر ئەم كوشتارە ڕانەوەستێنیت دژی خوپیشاندانە ئاشتیخوازەكان، ئەوا دابینكردنی هەموو جۆرە چەكێك ڕادەگرین، ئەمە دەبێتە فشارێكی زۆر گەورە لەسەر سوپای سوریا. ئەو كاتە سوپای سوریا ڕوودەكاتە ئەسەد و دەڵێت دەبێت كارێكی جددی بكەین و دەبێت بە ڕاستی دەست بە لیبراڵیزەكردن بكەین، بە تێڕوانینی من ئەمە تەنیا فشارێكە، تەنیا فشارە وا دەكات سوپا پشتیوانی دیموكراسی ڕاستەقینە بێت، نەك دیموكراسیەكی ساختە، كەواتە من دەڵێم ڕوسیا و چین زۆر گرنگن. هیندستانیش گرنگە، چونكە ئاڵوگۆڕی بازرگانی هەیە لەگەڵ سوریادا، بەڵام هیندستان بەچەشنی ڕوسیا چەك بۆ سوریا دابین ناكات، لە كاتێكدا ڕوسیا و چین ئەم كارە دەكەن.


* هیچ بڕیارێكی نێودەوڵەتی بێ پشتیوانی دەوڵەتە دراوسێكانی سوریا سەركەوتوو نابێت، هەندێ دەوڵەتی دراوسێ پشتگیری ڕژێمی سوریا دەكەن و هەندێكیشیان پشتگیری خەڵكە مەدەنیەكەی سوریا دەكەن، ئێران بە تەواوەتی پشتگیری ڕژێمی سوریا دەكات، هەڵوێستی عێراق ڕوون نییە، ئیسرائیل بێدەنگە، واتە هەڵویستی جیاواز هەن، پرسیارەكە ئەوەیە چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەم هەڵوێستە جیاوازانەدا بكەین؟
- من لە ئیسرائیلەوە دەست پێدەكەم، ئیسرائیل ناتوانێت هیچ شتێك بكات، لەبەر ئەوەی بە شێوەیەك لە شێوەكان شەڕ هەیە لە نێوان سوریا و ئیسرائیل، هیچ شتێك لە سەر سنوورەكانیان ڕوونادات، نە ئاڵوگۆڕی بازرگانی، نە گەشتیاری، نە پێوەندی دیپلۆماسی، هیچ شتێك، لە ڕاستیدا لە نێوانیاندا هێشتا شەڕ هەیە، ئەگەر ئیسرائیل بچێتە پاڵ ئەو وڵاتانەی ڕەخنە لە سوریا دەگرن، ئەوا ڕاستەوخۆ ئەسەد دەڵێت بڕوانن هەر كەسێك دژی ئێمە بێت، ئەوا عەمیلی ئیسرائیلە، ئەمەش زۆر خراپە بۆ موعارەزە، لەبەر ئەوە ئیسرائیل ناتوانێت هیچ شتێك بڵێت و نابێت هیچ شتێك بڵێت و ناتوانێت هیچ شتێك بكات، پێویستە دوور بوەستێت و هیچ شتێك نەكات. ئێران بە هەموو شێوەیەك و لە هەموو كاتێكدا پشتیوانی سوریا دەكات، تۆ ناتوانیت هەڵوێستی ئێران بگۆڕیت، ئێران لەبیر بكەن، ئێران هەرگیز هاوكاری كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ناكات. ئەوەی پێوەندی بە عێراقەوە هەبێت، ئێوە ڕاست دەكەن، هەڵوێستی عێراق زۆر تەمو مژاویە، سەرۆك وەزیران، نوری ئەل مالیكی لە ناكۆكیدایە لەگەڵ خۆیدا/ لەبەر ئەوەی لەلایەك زۆر توڕەیە لە ئەسەد بەهۆی تەقینەوەكانی ئابەوە كە دوو ساڵ پێش ئێستا ڕوویاندا لە بەغدا، من پێتان دەڵێم ئەوەندەی من ئاگاداربم سوریا لە پشت ئەم كارەوە بوو، پێموایە مالیكیش ئەمە دەزانێت، ئەگەر من بیزانم ئەوا ئەویش دەیزانێت، لەبەر ئەوە مالیكی زۆر توڕەیە لە ئەسەد لەبەر ئەمە. ئەمە جگە لە كارەكانی دیكەی ئەسەد، وەك ڕێگەدان بە تیرۆریستەكانی ئەل قاعیدە بۆ ئەوەی بپەڕنەوە لە سنوورەكان و عێراقی و ئەمریكیەكان بكوژن. لەلایەكی دیكەوە مالیكی بەو شێوەیە سەیری ئەسەد دەكات كە سەركردەیەكە لەلایەن شیعەكانەوە پشتیوانی دەكرێت لە دژی سوننەكان-دووبارە هەروەك پێشتر باسم كرد عەلەوییەكان تەواو شیعە نین، بەڵكو نزیكن لە شیعەوە-كە لە عێراقیشدا هەمان كێشە هەیە شیعە دژی سوننەكان. ئەمە جگە لە ئێران، كە ئێران پێی دەڵێت مالیكی ئەی سەرۆك وەزیرانی عێراق، ئەگەر هێرشكرایە سەرت دەبێت بێلایەن بیت، بەڵام تۆ ناتوانیت هێرشبكەیتەسەر ئەسەد، تۆ ناتوانیت ڕەخنە لە ئەسەد بگریت، ئێمە ڕێگەت پێنادەیت ڕەخنە لە ئەسەد بگریت، ئایا لەم ڕاستە تێدەگەیت، وەڵامی ئەویش ئەوە دەبێت كە بەڵێ لێی تێدەگەم، كەواتە ناتوانێت ڕەخنە لە ئەسەد بگرێت.


* كەواتە بەڕای تۆ حكومەتی عێراق بۆتە درێژكراوەی سیاسەتی ئێران؟
- سەد دەر سەد نا، لەبەر ئەوەی عێراق پشتیگری ئەسەد ناكات، بەڵام لە هەمان كاتدا دژی ئەسەدیش نییە، عێراق بێلایەنە، ئەمەش بۆ ئێرانیەكان بەسە، كەواتە تۆ ناتوانیت پێشبینی بكەیت مالیكی كاری زیاتری لەدەست بێت. ئەگەر ئابڵوقەیەكی نێودەوڵەتی- لە دەرەوەی نەتەوە یەكگرتووەكان- بەسەر سوریادا بسەپێنرێت، ئەوا مالیكی تەنیا بەشداریەكی ڕەمزی دەكات نەك ڕاستەقینە. بەردەوامی بە بازرگانیەكەی دەدات لەگەل سوریا، ڕەنگە كەمتر بێت، بەڵام هێشتا ئاستەكەی بەرز دەبێت. كەواتە عێراق كەم تا زۆر لەگەڵ هەڵوێستی ئێراندا دەمێنێتەوە. ئەوەی پێوەندی بە ئەردەنەوە هەبێت، ئەوا ئەردەن دەتوانێت كاری زیاتر بكات لە دژی سوریا، بەڵام ئەردەنیش بە هەمان شێوە دابەشبووە، لەبەر ئەوەی مەلیك عەبدوڵاش نیگەرانەو لەوەی ناچاربێت هێز دژی خۆپیشاندەرەكانی وڵاتەكەی بەكار بهێنێت، ئەو كاتە چ ڕوودەدات. لەبەر ئەوەی كاتێك باس لە دەوڵەتە دراوسێكان دەكرێت دەتوانیت تەنیا پشت بە توركیا ببەستیت. دواتر لوبنانت هەیە، لوبنان لەلایەن سوریاوە كۆنتڕۆڵكراوە و هەرگیز موقاتەعەی سوریا ناكات، سوریا لەنێوان عێراق و ئەردەن و لوبناندایە و هەر ئەمەش سوریای خۆشحاڵكردووە، لەبەر ئەوەی هەرگیز و هەرگیز موقاتەعەكە بە تەواوەتی جێبەجێ ناكرێت، بەڵام ئەگەر بەشەكەی دیكەی جیهان لە نێویاندا توركیا و بە دڵنیاییەوە ڕوسیا- هەروەك پێشتر ئاماژەم پێكرد- بڕیاریاندا شتێكی جددی بكەن، ئەوا ئەمە دەبێتە فشارێكی بەرچاو بۆ سەر ئەسەد.


* ئایا تا چەند كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەرپرس دەبێت لە ڕوودانی هەر كارەساتێك لە سوریا؟
- كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەمە بەرپرس نابێت، بەڵام دەتوانێت كاری زیاتر بكات، كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەتوانێت كاری زیاتر بكات لە دژی ڕژیمی بەعسی سوریا و من پێموایە پێویستە كاری زیاتر بكات. پێموانییە بەرپرسیاربێت لەوەی ڕوودەدات، بەڵام دەبێـت كاری زیاتر بكات، كە ئەمە ڕوسیا و چینیش لەخۆدەگرێت، ئەگەر كارێكی زیاتر نەكەن، ئەوا بەرپرسیار دەبن لە ڕوودانی هەر كوشتارێك، لە مردنی ژمارەیەكی زیاتری خەڵك، بەڵام ئەگەر كاری زیاتر بكەن، ئەوا چانسێكی دیاری كراویان دەبێت، نەك چانسێكی زۆر، 25 لە سەدا هەروەك ئاماژەم پێكرد بۆ ڕوودانی گۆڕانكاری لە سوریادا.


* حەزدەكەین لە كۆتایی ئەم ئاخاوتنە، ئەگەر شتێك هەبێت ئێمە پرسیارمان نەكردبێت و تۆ حەز بكەی ئاماژەی پێ بكەیت؟
- پەیامی من بۆ كوردەكانی سوریا، كە زۆربەیان تەنانەت ڕەگەزنامەیان نییە و ئەمەش شتێكی زۆر ناخۆشە، پێویستە ئۆتۆنۆمیەكی كەلتوریان هەبێت، كە ئێستا نیانە، پێویستە ڕێیان پێبدرێت پەرە بە زمانی كوردی بدەن، بە كەلتوری كوردی بدەن، مناڵەكانیان فێری كوردی بكەن، هەروەها فێری عەرەبیش، كە ئێستا ڕێگەی ئەمەیان پێنادرێت. من ئەمە بە كوردەكانی توركیا و سوریا دەڵێم كە پێویستە حكومەت ڕێگە بە پەرەپێدانی كەلتوری كوردی بدات و بگرە پشتگیریشی بكات، ئەمە لە عێراقدا ڕوودەدات و هەر لە سەردەمی مەلیكیەوە و تەنانەت لە سەردەمی سەددامیشدا. ئەمە زۆر گرنگە، من پێم وانییە پێویست بەوە بكات كوردەكانی سوریا هەوڵی بەدەستهێنانی سەربەخۆیی بدەن، یاخود لەگەڵ كوردەكانی عێراقدا یەك بگرن، ئەمە شتێك نییە یارمەتیدەر بێت بۆ هەڵوێستی توركیا، دەبێت كوردی سوریا بن، بەڵام دەبێت یەكسانی هەبێت، دەبێت هەموو كوردەكانی سوریا هاووڵاتیەكی یەكسان بن، ڕەگەزنامەیان هەبێت و پاسپۆرتیان هەبێت، هەروەها دەبێت ڕێگەیان پێبدرێت كەلتوری كوردی بەرەو پێشەوە ببەن. لە ئیسرائیلدا نزیكەی لەسەدا 18 و ڕەنگە لە سەدا 19ی دانیشتوانەكەی عەرەب بن، كە نەك هەر ڕێگەی بەرەوپێشچوونی كەلتورەكەیان پێدەدرێت، بەڵكو هانیش دەدرێن بۆ ئەم كارە، لە شارەكانی خۆیان و لە گوندەكان و لە ناوچە تێكەڵەكان فێربوون بە زمانی عەرەبیە، هەروەها فێری عیبریش دەبن، لەبەر ئەوەی كاتێك قوتابیەكە دەچێتە بازاڕی كار لە بەشی جولەكەنشینەكە ئەگەر عیبری نەزانێت ئەوا دەرفەتی كار بەدەست ناهێنێت، لەبەر ئەوەی دەبێت عیبری بزانێت و بیخوێنێتەوە و بینووسێت، بەڵام زمانی دایكت عەرەبیە و بە عەرەبی خوێندوتەوە و پەرە بە كەلتوری عەرەبی دەدرێت، لێرە بە چەشنی ئەوەی لە ئەردەن و میسر پەرەی پێدەدرێت. من پێشنیاری ئەم شێوازەی ئیسرائیل بۆ سوریا و توركیا دەكەم، ڕێگە بە كوردەكان بدەن كەلتوری خۆیان بەرەوپێش ببەن، ئەگەر ئەم كارە بكەن ئەوا ئەوان دەبنە هاووڵاتیەكی زۆر باش، ئەگەر ڕێگە بەمە نەدەیت ئەوا دوژمنایەتی زیاتر و توڕەیی زیاتر دەخوڵقێنیت و ئەمەش بیرۆكەیەكی باش نییە.