دكتۆر محەمەد قەرەداخی سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران و ئەندامی ئەنجومەنی باڵای یاسایی لە ئەنجومەنی وەزیران؛ سەبارەت بە پرۆسە چاكسازییەكەی جەنابی سەرۆكی كوردستان و بەتایبەتی لەبارەی چاكسازی ئیدارییەوە ئاماژەی بەو هەنگاوو قۆناغە گرنگانە كردووە كە لەپێناوی چارەسەركردنی كەموكورتیەكانی ئیدارەدا لەم ماوەیەدا نراون، لەمبارەیەوە چەندین ڕێنمایی تایبەت بە كارگێڕی و گرتنەبەری رێوشوێنی یاسایی بۆ دەستنیشانكردنی كەموكورتی و خاڵە لاوازەكان و هەمواركردنی زۆر لەو یاساو رێنماییانەی خستەڕوو، لێرەدا دەقی پرسیارو وەڵامەكانی ئەو دیمانەیە بڵاودەكەینەوە.

* بەپێی ئەو لێدوانانەی لە لیژنەی چاكسازی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستانەوە گوێبیستی دەبین، قۆناخی دووەمی بەرنامەی چاكسازی هەرێم، پێداچوونەوەیە بە سیستمی ئیداری حكومەتی هەرێمی كوردستاندا، پرسیار ئەوەیە ئایا ئەم پێداچوونەوەیە چۆنەو تاچەند گۆڕانكاری لە سیستمی ئیداری دێنێتە ئاراوە؟
- هەموو كارگێڕییەك و وڵات و حوكمڕانییەك بە بەردەوامی پێویستیان بە چاكسازییە، چاكسازی زۆر شێوازو جۆری هەن، چاكسازی كارگێڕی و بەڕێوەبردن هەیە، چاكسازیی دارایی هەیە، چاكسازی پەیكەربەندی واتا هەیكەل هەیە كە بۆ پێشخستنی دامودەزگاكانە، سەبارەت بە كارمەندانیش چاكسازییەكە لە شێوازەكانی كاركردنیان و لە هێنانی ئامێرو تەكنیكی نوێیە بۆ بەر دەستیان، واتە چاكسازییە بۆ پێشخستنی ئەو فەرمانبەرانەی كە كاردەكەن بە بینینی خولی مەشق و پێگەیاندن و تەكنەلۆژیای تازە، بە كورتی تا حكومەت هەبێت چاكسازی بەردەوام دەبێت واتە شتێك نییە بڵێین تەنیا بۆ قۆناغێكی دیاریكراوە، تا سیستم و دەسەڵات لە بزاڤدا بێت، چاكسازیش پێویستە شان بە شانی بڕوات و لێی دانەبڕێت..

* لە دوای قۆناغی یەكەمی پرۆژە چاكسازییەكەی سەرۆكی هەرێمەوە ئێستا هەنگاوەكان كەوتوونەتە قۆناغی دووەمەوە، تا چەند لە قۆناغی یەكەمیدا سەركەوتن بە دەست هات؟
- پرۆژە چاكسازییەكەی سەرۆكی هەرێم پرۆژەیەكی هەمەلایەنەو هەمەگیرە، لە هەموو بوارەكاندا دەیەوێت دامودەزگاكانی حكومی بەرەو پێشەوە بچێت، وەكو قۆناغی یەكەم زۆر سەركەوتوو بوو، كاری باشی بۆ كراوە، ئێمە چ لە ڕووی گۆڕینی یاساكانەوە یان لە ڕووی هەندێك ئەرك و ئیجرائاتی كارگێڕییەوە، چ لەڕووی بەشداری پێكردنی ڕاگەیاندن لە دەرخستن و باسكردنی مەسەلەكان، ئەمانە هەموویان هەنگاوی باشیان بۆ هەڵێنراوەو بەڵام وەكو پێم وتن چاكسازی هەر بەردەوامەو نابێت ڕابوەستێت...

*ئەم چاكسازییەی لە كوردستان جێبەجێ دەكرێت چ جیاوازییەكی هەیە لە چاكسازییەكانی وڵاتانی تری جیهان؟
ــ ئێمە كۆمەڵێك گرفتی كەڵەكەبوومان بەسەردا كەوتووە، یەكێك لەوانە دوای ئازادكردنی كوردستان كە زۆر كاری تێكردوین، دوو سێ شێوە بارودۆخی ناهەموار ڕووی تێكردین و بوو بەهۆی ئەوەی ڕاستەخۆ كاربكاتە سەر ئیدارە، یەكێك لەوانەش كشانەوەی دەسەڵات و ئیدارەی ناوەندی حكومەتی عیراقی بوو لە ناوچەكەو هەروەها بوونی بارودۆخێكی داڕماوی ئابووری، وایان كرد كە هەزارەها فەرمانبەری دامودەزگا حكومییەكان ڕووبكەنە بازاڕ بۆ كەسابەت و یان خەڵك هەبوون بەبێ مووچە كاریان دەكرد، جگە لەو كارەساتە جەرگبڕانەی بەسەرمان هاتبوو لە كیمیاباران و ئەنفال و ڕاگوێزانی زۆرەملێ كە خێزان و ماڵ و منداڵی چەند سەد هەزار كەسێكی تێدا ماڵوێران و سەرگەردان بوون و ئەوەی تیاش نەچووبوو، بێ دەرامەت مابوونەوە، حكومەت بیری لەوە دەكردەوە چۆن گوزەرانیان بۆ دابمەزرێنێتەوە، جگە لە دەیان هەزار گەنجی دەرچووی زانكۆو پەیمانگا و ناوەندییەكان كە چەندین ساڵ بوو بڕوانامەیان بەدەست هێنابوو بەڵام دانەمەزرێنرابوون، پێویستیان بە دامەزراندن و خستنەسەركار هەبوو ئەمانە هەموویان لە كۆنەوە تا ئێستا كۆبوونەتەوە لە هەمووشیان گرنگتر بوارەكانە، پێشتر زیاتر لە %65ی خەڵكی كوردستان لە بواری كشتوكاڵی كاریان كردووە، بە كشتوكاڵ ژیانی خۆیان دابین دەكرد، كاتێك حكومەتی ئەوسا گوندەكانی لەناوبردو زەوی كشتوكاڵی و بەراوی نەهێشت و كەرەسەی كاركردنی كشتوكاڵی بەرەو باشووری عیراق بردەوە، ئەو خەڵكە بە لێشاو ڕوویان لە شارەكان كردو بێكاری دروست بوو، بۆیە لەبەردەم ئەم كارەساتە گەورانەو باروگوزەران تێكچووەی خەڵكیدا حكومەتی دامەزراوی كوردستان باری شانی یەكجار قورس بوو، جگە لە كەسوكاری شەهیدان و خەباتگێڕانی كوردو پێشمەرگە و هەندێك لە زیندانیانی سیاسی كە هەموویان هاتنەوەو پێویستی هەنووكەییان بە گوزەران و ژیانی باش هەبوو، هەر هەمووان ڕووی داخوازییان لە حكومەت دەكرد، بۆیە بارودۆخی وڵاتی ئێمە بە تایبەتی لە كوردستان لەگەڵ بارودۆخی وڵاتانی دیكە گەلێك جیاوازە، رەنگە چەند ساڵێكی دیكەشی بوێت تا ئەو گرفتەی لەسەر حكومەتە؛ كەمبكرێتەوەو پێویستە شان بە شانی ئەوانەش لە بواری چاكسازی و پاكسازی و چاككردنی دەزگاكانی حكومەت و نەهێشتنی گەندەڵی هەوڵ بدرێت و چاكبكرێت، ئێمە ناڵێین گەندەڵی نییە، بەلای زۆر كەسەوە وا دەزانن گەندەڵی تەنیا پارە دزینە، بەڵكو گەندەڵی شێوازی زۆرە هەر بۆ نموونە:
- كار بە ڕێك و پێكی نەكرێت گەندەڵییە.
- وەڵامی پێویستی هاووڵاتییەك نەدرێتەوە گەندەڵییە.
ئێستا بەهۆی ئەو بارودۆخە سیاسییەی لە كوردستاندا ڕوویدا ئەوبارە زیاتر وای كرد چ لەسەر ئاستی پەرلەمان یان حكومەتەوە پاڵپشت بن و زەمینە خۆشكەرن و هاوكاری دەسپێشخەرییەكەی جەنابی سەرۆك بكەن، ئێستا ئەوا دەستی پێكردووەو ئەو بەڵێنانەی كە دراون لە كات و جێگەی خۆیان جێبەجێكراون، هیوادارین چاكسازی بە هەوڵ و هیمەتی هەموو لایەك بەردەوامی هەبێت و حكومەت پاكبكرێتەوە لە كەسانی بێ تواناو لە كاری خراپ و لە شێوازی سەرفكردنی پارەو بەهەدەردانی سامانی گشتی..

* یەكێك لە خاڵە گرنگەكانی بەرنامە چاكسازییەكەی سەرۆكی هەرێم سیستمی ئیداری و چاوخشانەوەیە بەو سیستمەی ئێستادا، ئایا تا چەند گۆڕانكاری دێنێتە ئاراوە؟
ـــ كەموكورتییەكی زۆرو زەبەند لە ئیدارەدا هەیە، یەكێك لە گرفتەكان دامەزراندنە، لەمەوپێش دامەزراندن تەمومژی بەسەرەوە هەبووە، لە چوارچێوەی دەسەڵاتی دیاریكراودا دامەزراندنەكان كراون یان كەسێك گەر خەڵكی باڵادەستی بناسیبایە دادەمەزرا، بۆ ئەوەی ئەم گرفتانە نەمێنن، یاسای ئەنجومەنی ڕاژەمان هێنایە پێشەوە، ئێستا تەواوبووەو تەسدیقیش كراوەو لەبواری جێبەجێكردندایە، ئەو ئەنجومەنە تەواو بێت، بەپێی یاسا مەرج و پێوەر دادەنرێن بۆ كەسانێك كە خاوەن كەفائەت و توانا بن، ئەوانە پێشتر بخرێن نەك بە پێی تەزكیەی حزبایەتی بەڵكو بە پێی پیشەگەری و حیرەفیەت و لێهاتوویی لە كاركردندا، ئەم نیشتمانە چەترە بەسەر هەمووانەوە، بەوانەی كە حزبین و ئۆپۆزسیۆنن و هەموو بێلایەنەكانیش بە جیاوازی ئایین و ئیتنی و بیرو بڕواوە، كە دەڵێی حكومەت واتە نابێت كەس لە ژێرسایەی سێبەری ئەم چەترە دوور بخرێتەوە، جێگەی هەمووانە، بۆیە پێویستە پێوەرەكانی ئەو ئەنجومەنە لەسەر ئاستی كێبەركێی تواناو كەفائەت و لێهاتوویی بێت، یاساكە داڕێژراوەتەوەو حكومەتیش بەوپەڕی جددیەتەوە لە هەوڵدایە ئەنجومەنەكە دروست بێت وەك دەشزانن ئەمساڵ حكومەت شێوەی دامەزراندنی گۆڕی و كردی بەوەی لەسەر ئاستی پارێزگاكان بێت و دەرفەتیش بە هەموو هاووڵاتیان بە ئازادی و وەك یەك بدرێت بە پێی ئەو مەرج و پێوەرە ستانداردانەی كە بۆ دامەزراندن دانراون، گرفتی سەرەكی حكومەتیش بوونی سەدەها هەزار مووچەخۆرە كە زۆریان بێكارن واتە مووچە وەردەگرن و كارو ئیشیان نییە، بە پێی ئەو هەموو مووچەیەی سەرف دەكرێن حكومەت بەرهەمی نییە، لە ژێر دەیان ناوی لابەلا مووچە بۆ خەڵكی بڕدراوەتەوەو كارێكی ئەوتۆ ناكەن یان هەر لەماڵەوە دانیشتوون و مووچەخۆرن، كە لێیان دەكۆڵیتەوە موستەحەقیشن، ئەمانە باری گرانن بەسەر حكومەتەوە، ژووری فەرمانگەی واهەیە كارەكان بە سێ فەرمانبەر دەكرێت، بەڵام بیست فەرمانبەری تێدایە، ناشكرێت مووچە لە زیادەكان ببڕیت كە زۆربەیان خاوەنی ماڵ و منداڵن، خزمەتیان هەیەو مووچەكە سەرچاوەی بژێوییانە، لەبەرئەوە چۆن حكومەت بەپێی ئەنجومەنی ڕاژە هەوڵ بۆ دامەزراندنیان دەدات، ئەوەش یەكێكە لە گرفتە سەرەكییەكان كە دەبێت و پێویستە بە بێ ئەوەی خەڵكی زەرەرمەندبن رێگەچارەیان بۆ بدۆزرێتەوەو سەرچاوەی ڕزقی كەس نەبڕێت و زیادەی ڕاژەی فەرمانبەران بە شێوەی گونجاو چارەسەر بكرێن..

* لە چ بوارێكی تردا چاكسازی ئیداری دەكرێت؟
ــ لە بواری كەفائەت، جاران فەرمانبەر كە دەگەیشتە تەمەنێك ئیتر هەوڵی خۆخانەنشینكردنی دەدا، هەیە ئێستا تەمەنی گەیشتووەتە 69 یان 70 ساڵ داوا دەكات دووساڵی تریشی بۆ تازە بكرێتەوە، بە تایبەتی مامۆستای زانكۆ، پێویستە لەو بوارەشدا تەمەنی یاسایی بۆ خانەنشینی دیاری بكرێت، گرفتی تر مخابن كە بەهۆی بارودۆخی سیاسییەوە ئاستی خوێندن لە هەموو قۆناغەكاندا دابەزیوە بە تایبەتی لە زانكۆكان، دەرچووان ئەو كەفائەتەی دەرچووانی جارانیان نییە، بۆیە حكومەت پێویستە خولی مەشق و ڕاهێنانی بەردەوامی هەبێت بۆ فەرمانبەرانی فەرمانگەكان بە پێی كارو پێداویستی كارەكانیان و كێبەركێ لە نێوانیان دروست بكات و پاداشتی لێهاتووەكان بكات، هەروەها لە ڕووی تەكنیكەوە كە فەرمانبەرە كۆنەكان زۆر شارەزانین پێویستە حكومەت تەكنەلۆژیای تازەیان پێ بناسێنێت كە بەرهەمی زیاترە و كاتی كەمترەو هەڵەی كەمترە،گەرچی حكومەت بڕیاری لەسەر هەموو ئەم پرسانە داوە، بەڵام كاتی جێبەجێكردنی پێویستە كەسێك كە بڕیار لەسەر دروست كردنی خانوویەك بدات چەند سەعاتێكت پێویستە بەڵام جێبەجێ كردنەكەی، یەك دوو ساڵی دەوێت، ئێستا كەموكورتی و نەخۆشییەكان دەست نیشان كراون، ئینجا زاڵبوون لەسەریان و چارەسەركردنیان كات و تواناو دارایی و رێگەو شوێنی پێویستە تا ئینشائەڵا سەركەوین بەسەریاندا..

* تا چەند میكانیزمی جێبەجێ كردنی چاكسازی ئیداری كاری لەسەركراوە، تا بتوانرێت بە ئاسانترین شێوازو ماوە كار بۆ چارەسەركردنی كەموكورتییەكانی بوارەكانی ئیدارەدانی وڵات بكرێت؟
ـــ لە چەند بوارێكدا هەنگاو بە هەنگاو دەست كراوە بە جێبەجێ كردنی چاكسازییە ئیدارییەكە لەسەر هەموو ئاستەكانەوە دوای دۆزینەوەی باشترین میكانیزمی چارەسەركردن كە سەرەنجام كات و كاری جددی دەوێت، جگە لە كەفائەت سووربوونی ئیرادەی دڵسۆزانەی پێویستە و هەروەها فراوانترین بەشداری كەسەكانی دەوێت بە لایەنەكانی ئۆپۆزسیۆنیشەوە، بە كورتی هەماهەنگی و رێكخستن و رێكەوتنی هەموو لایەكی پێویستە نەك تەنیا سیاسەتمەداران، بەڵكو هاووڵاتیانی ئاسایی و توێژو چینە جۆراو جۆرەكانیش كە جگە لە هۆشیاری هەمە لایەنە كەسانێكی بوێری دەوێت ڕووبەڕوو ببێتەوە، لە ئەوروپا گەر كەسێك قووتوویەك فڕێ بداتە سەر شەقامێك دەیان كەسی تری لێ ڕاست دەبێتەوەو قووتووەكەی پێ هەڵدەگرنەوەو سەرزەنشت و سزاش دەدرێت چونكە دڵیان بۆ وڵاتیان دەسووتێت، خەڵكی وڵاتێكی وەك كوردستان كە ئەم هەموو قوربانییە لەسەر ئازادی درابێت پێویستە پاڵپشت بن بۆ چاكسازی و پێكەوە ئەزموونی كوردستان بپارێزن..

* گوێبیستی ئەوە بووین كە پێویستە لە پێداچوونەوەكاندا چەندین یاسا هەموار بكرێن وەك(( ڕاژەی مەدەنی و بەرزەفتكردنی فەرمانبەران و یاسای وەبەرهێنان و تاد))هەروەها یاسای تازەش دەربچوێنن، چەند ئامادەكاری بۆ ئەم پێداچوونەوەیە كراوە؟
ـــ هەر یاسایەك كەموكورتی تێدا بێت و پێویست بەوە بكات لەگەڵ واقیعی ئەمڕۆی دنیای پێشكەوتوو و كوردستان بگونجێت هەموار دەكرێتەوە، ئەنجومەنێكی باڵای یاساییمان لە ئەنجومەنی وەزیران هەیە، هەفتانە چوار جار كۆدەبینەوە هەرچ ڕێنماییەكی یاسایی و پڕۆژە یاسایە هەبێت بە ئەنجومەنی شوورای دەدەین و لەوێوەش ڕەوانەی پەرلەمانی دەكەینەوە، ژمارەیەك یاسا تەواوبووەو لە چاوەڕوانی كۆمەڵێك یاسای ترداین كە لە پەرلەمانن و چاوەڕێی تەواوبوونیان دەكەین، هەریاسایەك گرفت و كەموكوڕی تێدا بێت چارەسەری دەكەین و كار بۆ پێشخستن و هەمواركردنی هەموو یاساكان دەكەین، بۆ نموونە یاسای هاتووچۆ پێویستی بە چارەسەری هەیە، لە لایەكی ترەوە لە دامەزراندنی ئەو كەسانەی كە كۆڵەكەی بنەڕەتی حكومەتن لەوانە بەڕێوەبەرەگشتییەكان و بریكاری وەزیرەكان كە پۆستی هەستیارو كاریگەریان هەیە لە پێشخستنی كاروباری حكومەت لە هەوڵی پێوەرێكی پتەوو بەهێزداین بۆ دانانیان تەنانەت بۆ پۆستی وەزیریش گەرچی وەزیر پۆستێكی زیاتر سیاسییە، بەڵام هەر ڕەچاوی ئەوە دەكەین وەزارەتێكی دیاریكراو چ كەسێكی گونجاوی پێویستە بە مەرجێك تواناو لێهاتوویی ئەوتۆی هەبێت تا هەموو تواناو شارەزاییەیەكان لە وەزارەتدا ئاڕاستە بكات و چاوێكیش بەو كەسانەدا دەگێڕینەوە كە تا ئێستاش بە ئەزموونەوە ئەركەكانیان بەجوانترین شێوازەوە جێبەجێ دەكەن، شێوازەكانی كاركردنیش گۆڕانكاری جۆرییان تێدا ئەنجام دەدرێت..

*یەكێك لەو لایەنانەی لە پرۆژە چاكسازییەكەدا ئاماژەی پێدراوە سندوقی سكاڵاكانە، چۆن ئەم سندووقە رێكدەخرێتەوە تا چارەسەری بنەبڕ بۆ ڕۆتین و بیرۆكراتییەتی سلبی بدۆزرێتەوە؟
ـــ پێویستە لە هەموو فەرمانگەكان سندووقێك بۆ سكاڵای هاووڵاتيان هەبێت و ئەو سندوقەش ڕاستەوخۆ بە بەرپرسی یەكەمی دەزگاكەوە گرێبەند بێت و بە زوویی وەڵامی پراكتیكی سكاڵاكاران بدرێتەوەو لە راستییەكان بكۆڵدرێتەوە، لەم بارەیەشەوە سیستمێكمان دەوێت بۆ رێكخستنی ئەو سندوقە..

*وەك ئاشكرایە گۆڕانكارییە ئیدارییەكان پابەندی گۆڕانگاری دارایین، بۆ سەرخستنی پرۆسە چاكسازییەكە لە ڕووی داراییەوە چ گۆڕانكاریەكتان ئەنجام داوە؟
ـــ پێویستە بە بەرنامەوە كار بۆ گۆڕانكاری و چاكسازی لە بواری داراییدا بكرێت، چونكە كەم سەرفكردن یان زۆر سەرفكردن هەردووكیان سلبیاتی خۆیان هەیەو زیان بە ئابووری و بەرژەوەندی گشتی دەگەیەنن، بە درێژایی مێژوو بودجەمان لای خۆمانەوە نەبووەو لەبەردەستی خۆمان نەبووە، ئێستاش كاركردن بۆ چارەسەری كەموكورتیەكان هێندە ئاسان نییە، گەر بە ویژدانەوە قسە بكەین و پێنج ساڵێك پێش ئێستا بە ئەمڕۆ بەراورد بكەین، لە زۆر ڕووەوە بارودۆخ گۆڕدراوە، ئەمجارە بودجە بەشێوەیەكی ڕێك و پێك و یاسایی و دادپەروەرانە مامەڵەی لەگەڵ كراوەو هەر وەزارەتێك بەپێی پێویستییەكانی بودجە رێنمایی بۆ دانراوە، بودجەكە بەردەوام لەژێر چاودێری و بەدواداچووندایە، واتە شێوەی سەرفكردن دەكەوێتە ژێر كۆنترۆڵی چاودێری یاساییەوە..

*بێ شومار پرۆژەی وەبەرهێنان هەن، بەڵام بەشی هەرە سەرەكی لە نیشتەجێكردندا مۆڵیان خواردبوو، كەچی گرفتی نیشتەجێ كردنیش چارەسەر نەكراوە؟ ئایا هۆكارەكەی چییە؟
ـــ لە ڕاستیدا كاری وەبەرهێن دوولایەنەیە، لایەنێكیان وەبەرهێن پارەی خۆی سەرف دەكات تا قازانجێك بۆ خۆی بكات، بۆیە زیاتر فكری لای قازانجەكەیە، لایەنی تر ئێمە دەمانەوێت زۆرترین سوود بە هاووڵاتیان بگەیەنێت، لە هەندێك شوێن ئەمە دەسەبەركراوە، ئێستا لەسنووری پارێزگای سلێمانی بە تایبەت قەزاو ناحیەكان چەند هەزار خانوویەك ئامادەكراون بۆ دابەشكردن بەڵام مەرجمان بۆ داناون تا خێزانانی هەژارو كەمدەرامەت لێی سوودمەندبن، خانووەكان لە بەرزنجە و پێنجوین و سیوسێنان و هەڵەبجەی شەهید و تاد دروست كراون، ناڵێین ئەمانە دەرمانی دەردی هەژارانن، چونكە لە چاو ژمارەی دانیشتووان ڕێژەی خانووەكان كەمە، بەڵام ئەم كارە بەردەوامی هەیە، بەرنامەش بۆ دابەشكردنی زەوی لە سنووری سلێمانی لەئارادایەو لە هەولێریش هەروا، كە زیاتر بۆ ئەوگوندو قەزاو ناحیانەیە كە شارەوانییان هەیە تا سوودمەندبن لە وەرگرتنی قەرزی خانووبەرەو شوێنی نیشتەجێ بوون بۆ خۆیان دروست بكەن، حكومەت لە هەموو لایەكەوە خەریكە بە دابەشكردنی زەوی و خانوو تا قەیرانی نیشتەجێ بوون چارەسەربكات، بەڵام ڕێژەی كرێچی هێندە بەرزە هەرچەندی بكەیت هێشتا بەش ناكات..

*چی بكرێت باشە تا پرۆژە چاكسازییەكەی جەنابی سەرۆك بارزانی لە بواری سیستمی ئیدارەش سەركەوتن بەدەست بهێنێت؟
ـــ چاكسازی شتێك نییە بڵێین ئەمڕۆ دەیكەین و بەیانی تەواو دەبێت، تا حكومەت هەبێت ئەم پرۆسەیە بەردەوامە، بەڵام لە دوای پەیامەكەی جەنابی سەرۆك هەنگاوی جددی نراوەو كار كراوە، تا بارودۆخی سیاسی بەرەو باشی بچێت باشتر پرۆژەكە جێبەجێ دەكرێت، چونكە گەر بارودۆخ تێكبچێت و كارەسات ڕووبدات كارەكانی چاكسازی دەوەستێن، ئەو ماوەیەی لە سلێمانی خۆپیشاندان دەكرا هەرچی كەسابەتی خەڵكییە راگیرابوو، تەنانەت پرۆژەكانیش لەكار كەوتن، بۆ چاكسازی پێویستە لە ڕووی كۆمەڵایەتی و سیاسی و كارگێڕییەوە زەمینە بسازێت، لە كەسێكی ئاسایی تا دەگاتە بەرپرسێك هەمووان بەرپرسن لە سەرخستنی ئەم پرۆژەیە، چونكە لێپێچینەوە لە هەموو كەسێك دەكرێت، ئێستا سەدەها كەس دراونەتە دادگاو دەستەی نەزاهە زۆر بە جددی كەوتۆتە سزادانی كەسانێكی گەندەڵ، دادگاكان و دیوانی چاودێری ڕۆڵی گرنگیان هەیە، داواكاری گشتی كراوەتە نوێنەر بۆ مافی گشتی، سەرۆكایەتی هەرێم مكوڕن لەسەر پرۆسەكە بە هەموو بوارەكاندا دەچنەوە، سەرۆكی حكومەت و پەرلەمان پابەندن بە خاڵەكانی ئەم چاكسازییەی كە بووەتە زەرورەتێكی بەردەوام، هەنگاوەكان ناچنەوە دواوە، ئەم پرۆسەیە پشتگیری هەمووانی دەوێت تا سەربكەوێت..

* بۆچی تەنفیزی راستەوخۆ نەماوەو پرۆژەكان لەبری ئەوەی راستەوخۆ وەزارەتەكان پێی هەستن كەچی دەدرێنە كەرتی تایبەت و لەو كەرتەشدا تەنیا كەسانێكی كەم دەخرێنە كار، لەم لاشەوە حكومەت ژمارەیەكی بێ شومار ئەندازیارو تەكنیكارو كارمەندان و ئامێرو كەلوپەلی هەیە كە ناخرێنەكارەوە لە پرۆژەكاندا..
ـ بۆ بە ئەنجام گەیاندنی پرۆژەكان پێویستمان بە هەموو شێوازەكانە، چ كەرتی تایبەت چ تەنفیز موباشیر، لە هەرێمی كوردستاندا كەرتی تایبەت پرۆژەی فراوان و گەورەیان ئەنجام داوەو جێی پێزانینە،گەرچی بۆ سوودو قازانجی خۆیان كردوویانە، بەڵام سوودی بە وڵات و هاووڵاتیانیش گەیاندووە..
ئێستا لە هەرێم ئابووری بەرەو باشی دەچێت وبودجەیەكی زەبەلاحیش لەبەردەست دەبێت، بۆیە گەر هەردوولا نەخەیتەكارەوە بەفریا ناكەویت، بۆ ئەوەی بە زووترین ماوە پرۆژە ئەنجام بدرێت ئێمە تەماشای تواناو لێهاتوویی ناو خۆمان دەكەین گەر بزانرێت سەركەوتوو دەبین لە تەنفیز موباشیر دوور ناكەوینەوە، بەڵام پرۆژەو كار هەن بە كەرتی تایبەت و كۆمپانیای گەورە ئەنجام دەدرێت، لە هەندێك كاردا تواناو كەفائەتی ئێمە دەرەقەت نادات..
لە زۆربەی وڵاتان بە تایبەتی وڵاتانی پێشكەوتوو لە ڕێی كەرتەكانی تایبەتەوە سەركەوتوون، ئامێرو كەلوپەلەكانی حكومەت لە چاككردنی پرۆژەكاندا ڕۆڵی باشیان هەبووە..
لە وڵاتاندا سیستمی دیموكراتی وادەخوازێت ئیش و كارەكان دابەش بكرێت و باری شانی حكومەت سووك بێت، بۆیە پێویستە كەرتی تایبەت هاوكار بێت، بەڵام لە كوردستان خەڵكی تەنیا هەر داوای دامەزراندن لە حكومەت دەكەن، گەر گەنجان بیانەوێت كاسبی بكەن وەك سەرتاشی و دارتاشی و دوكانداری و كارو پیشەی بازاڕی تر ئەوە لەلایەن حكومەتەوە پێشینەیان پێ دەبەخشین، ئەم كارەش لە لایەن وەزارەتی كارو كاروباری كۆمەڵایەتییەوەیە كە بڕی 15 ملیۆن دینار پێشینە دەدرێتە هەر گەنجێك كە بە نیازە پیشەیەك بۆ خۆی دابین بكات..
ئومێدمان داوەتە گەنجان تا بچنە كەرتی تایبەتی و كار بكەن و ماوەی كاركردنیان بە خزمەتی مەدەنی بۆ حیساب بكرێت، واتە زەمانی خانەنشینی بۆ مسۆگەر بكرێت، چەندین پرۆژەی بچووكیش هەیە تا گەنجانی تیادا بخەینە سەر كار، حكومەت داكۆكیكارە بۆ ئەو گەنجانەی لە كەرتی تایبەت و بازاڕدا كار بكەن..
وەزارەتی كاروباری كۆمەڵایەتی لەم بوارەدا كۆمەڵێك پرۆژەی جوانی پێشكەش كردووە، یاساكانی خۆیان بۆ ئەم مەبەستە لەگەڵ بارودۆخی ئێستا گونجاندووە ئەوەش بە مەبەستی سووككردنی باری حكومەت لە مەسەلە ی دامەزراندن، چونكە زیاتر لە%60ی بودجە لە مووچەدا دەڕوات و هیچی نایەتەوە جێگە، لە هیچ وڵاتێكی دنیا نموونەی وا نابینیتەوە، چونكە بە پێی ستانداردی جیهانی دەبێت((%16 تا%17))ی بودجەی حكومەت بۆ مووچەخۆران سەرف بكرێت نەك بەو ڕێژە بەرزەی لە هەرێمی كوردستاندا ئێستا هەیە، خۆ گەر پارەی داهاتی نەوتەكە نەبێت دووچاری قەیرانی گەورە دەبینەوەو ناتوانین ئەو هەموو پارەیە بە موچەخۆران بدەین، ئێمە هەندێك شتمان هەر بەگاڵتە دەڕوات بۆ نموونە زۆرترین بودجە بۆ كارەبا خەرج دەكەین، زۆر كەسیش ئامادە نییە گڵۆپەكانی كەم بكاتەوە لەكاتێكدا گەر یەك كاتژمێر كارەبا ببڕێت هەزاران قسەت پێ دەڵێت، سەبارەت بە ئاوی خواردنەوەش بەهەمان شێوە هەمووی بۆ قیر شۆردنی بەردەرگاو شوشتنی لۆری و ئۆتۆمبێلدا بەهەدەر دەڕوات، ئەم دیاردانە لە هیچ شوێن و وڵاتێكدا بوونیان نییە، چونكە نرخی كارەباو ئاو لە هەموو شتەكانی تر گرانترە . پێویستە كار بۆ هۆشیاری خەڵكی بكرێت و ڕێگا نەدرێت كەسانێك زیان بەسامانی ئەم وڵاتە بگەیەنن و بەفیڕۆی بدەن. كە ئەم سامانە نەشمێنێت لە پێش هەمووانەوە هاواری لێ هەڵدەستێت و باس لە گەندەڵی دەكات، هاوكات خەڵكی فێری بەپیرۆز راگرتنی كات و كاری رۆژانە بكرێن، ئێستا زۆر لە وڵاتانی دنیا سیستەمی سۆشیالیان هەیە، ئەگەر كار نەكەیت حكومەت ئەوەندەت دەداتێ تا نەمریت، بەڵام گەر كار بكەیت سێ ئەوەندەت دەست دەكەوێت و بەخۆشگوزەرانی دەژیت، بەڵام ئێستا لە كوردستاندا كەسانێك فێری ئەوە بوون دەیانەوێت كار نەكەن و پارەیان دەست بكەوێت و هەموو شتێكیشیان بۆ بكرێت لە بەرانبەریشدا شەوو رۆژ تەنیا هەر واتە وات و قسە بەرهەم بهێنن.