پرۆفیسۆر تید گەلن كارپێنتەر جێگری سەرۆكی دیراساتی سیاسەتی دەرەوەو بەرگرییە لە ئامۆژگای كاتۆ بۆ دیراساتی ستراتیژی و خاوەنی هەشت كتێبە لەسەر كاروباری نێودەوڵەتی كە یەكێك لەو كتێبانە بریتی یە(لە سیاسەتی دراوسێی خراپ- Bad Neighbor Policy) هەروەها زیاتر لە 400 وتاری لە ڕۆژنامە گەورەكانی ئەمریكا وەك نیویۆرك تایمز و واشنتۆن پۆست و ۆڵ ستریت جۆرناڵ بڵاوكردۆتەوە و بەیەكێك لە شرۆڤەوانە جیهانییەكان دەژمێریت لە سیاسەتی بەرگری و دەرەوەی ئەمریكادا، سەبارەت بە بارودۆخی ئێستای عێراق وكشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراقدا، پرۆفیسۆر كارپێنتەر بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

گوڵان: ئێستا هەمووان باس لە كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا دەكەن، ئەو كشانەوەیەش بە پێی ڕێكەوتنی نێوان ئەمەریكا و عێراقە «سۆفا»یە؟ ئایا خوێندنەوەی ئێوە بۆ ئەم پاشەكشەیەی هێزەكانی ئەمەریكا چییە؟
تید گەلن كارپێنتەر: لە ڕاستیدا من هەفتەی پێشوو وتارێكی دورودرێژم لەو بارەیەوە لە «national interest online» لە ئەمەریكا بڵاوكردەوە، كە دەقاو دەق لەسەر ئەو بابەتە بووە. بەڵگەكان ئاماژە بەوە دەكەن ئەمەریكا خوازیاری هێشتنەوەی ژمارەیەكی بەرچاوی هێزەكانێتی دوای تەوابوونی ئەو وادەیەی بۆ كشانەوەی هێزەكانی دانراوە، كە كۆتایی ئەم ساڵ دەكات. ئەمەریكا فشار لەسەر حكومەتی عێراق بە سەرۆكایەتی ئەل مالیكی دەكات بۆ جێگیركردنی ژمارەیەكی بەرچاوی هێزەكان بۆ ماوەیەكی دورودرێژ، بەڵام من دڵنیانیم لەوەی ئایا مالیكی مل بۆ ئەو فشارانە كەچ دەكات یان نا، بەڵام ئەوەی لێی دڵنیام ئەمە نیاز و نییەتی ئەمەریكایە، لەبەر ئەوەی چەندەها لێدوانی بەرپرسە جۆراجۆرەكانی ئەمەریكا، بە وەزیری بەرگری ڕۆبەرت گەیتسەوە، دراون كە ئاماژە بە خواستی بوونێكی سەربازی دوورمەودا دەكەن. سەرەڕای ئەوەش باڵێوزی ئەمەریكا، سوپایەكی تایبەتی گەورەی پێكهێناوە، كە بەلای كەمەوە 15 یان 5 هەزار سەربازی چەكداری، كە زرێپۆشیان هەیە، هەلیكۆپتەری هێڕشبەریان هەیە، واتە لە هەموو ڕوویەكەوە سوپان، جگە لە پۆشینی جلوبەرگی سەربازی، چونكە ئەمە سوپایەكی تایبەتە، كەواتە بوونی سەربازی ئەمەریكا لە عێراقدا بۆ ماوەیەكی درێژخایەن بەردەوام دەبێت، تەنیا ئەو كاتە نەبێت حكومەتی عێراق ڕایبگەیەنێت كە دەبێت هێزەكانی ئەمەریكا بكشێنەوەو ئەوەش قبوڵ نەكات كە ئەوە سوپایەكی تایبەتیەو لە پێناوی پاراستنی ئەمنیەتدا پێكهێنراوە، بەڵكو ئەوە سوپایەكی تایبەتە و دەبێت بەو شێوەیەش مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت.

گوڵان: ئەگەر چاودێری ڕای گشتی ئەمەریكا بكەین، بەو ڕاستیە دەگەین كە خوازیاری ئەوەن هاونیشتمانیەكانیان بە زووترین كات بۆ وڵاتەكە بگەڕێنەوە و ڕۆڵەكانیان بۆ نیشتمانەكەیان بێنەوە، بەڵام ئەمە لایەنێكی سلبی هەیە، لەبەر ئەوەی هێشتا هێزە ئەمنیەكانی عێراق و سوپای ئەم وڵاتە وەك پێویست كەلوپەلیان بۆ دابین نەكراوە و مەشقیان پێنەكراوە و ئامادەنین بۆ پاراستنی دۆخی ئەمنی وڵاتەكەیان، ئایا لۆجیكیە سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكا بەپێی ڕای گشتی وڵاتەكە دابڕێژرێت، لەبەر ئەوەی لەم ناوەدا چارەنووسی نەتەوەیەك لە مەترسیدایە؟
تید گەلن كارپێنتەر: هیچ گومان لەوەدانییە زۆرینەی خەڵكی ئەمەریكا خوازیاری كشانەوەی تەواوی سەربازی ئەمەریكان لە عێراق، ئەویش بە پێی ئەو خشتەیەی دانراوە، واتە لەكۆتایی ئەمساڵەدا. لەگەڵ ئەوەشدا ئەمە پرسێكی زۆر گەرم و گوڕ نییە، تەنیا بۆ ئەوكەسانە نەبێت كە یەكێك لە ئەندامانی خێزانەكانیان لە سوپاو لە عێراقدا خزمەت دەكەن، واتە بۆ بەشەكەی دیكەی وڵاتەكە ئەمە تا ڕاددەیەك مەسەلەیەكی لاوەكیە، لەبەرئەوەی مەسەلەگەلێكی دیكەهەن لە ڕووی سیاسیەوە زۆر گرنگترن، وەك باشتركردنی ئابووری وڵاتەكە، هەلومەرجی ئەفغانستان. ئەوەی پەیوەست بێت بەكێشەی درێژكردنەوەی مانەوەی سەربازی ئەمەریكا لەعێراق ئەوەیە كە ئەگەر پرسی مانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا لە وڵاتانی دیكە وەربگرین، ئەوا ڕەنگە مانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا لە عێراق بە چەشنێك بێت هەرگیز ئەمەریكا ئەو وڵاتە جێنەهێڵێت، چونكە دوای 66 ساڵ لە كۆتایی هاتنی جەنگی جیهانی دووەم هێشتا هێزەكانی ئەمەریكا لە یابان و ئەڵمانیادا ماون. لە لایەكی دیكەوە بەردامبوونی مانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا لە عێراق ڕەنگە گرژی و كێشەی سیاسی لە عێراقدا دروست بكات، لەبەر ئەوەی ئێستا موقتەدا سەدر و شوێنكەوتوانی هەڕەشەی ئەوە دەكەن كە شەڕ هەڵدەگیرسێننەوە، ئەگەر ئەمەریكا پاشگەزبێتەوە لە پابەندبوونەكەی بەكشانەوەی تەواوی هێزەكانی لە كۆتایی ئەمساڵدا. كەواتە دەكرێت مانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا ببێتە هۆكاری سەقامگیری، لە هەمان كاتتدا بۆی هەیە بە ئاسانی ببێتە هۆكاری ناسەقامگیریش، بە تایبەتی بۆ ئەو كەسانەی حاڵی حازر بەرهەڵستی حكومەتی ئێستا دەكەن لە بەغدا.

گوڵان: ئەوە ڕاستە كە بیروڕای جیاواز هەیە لەبارەی مانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا، بەڵام كورد پێی وایە كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا سەردەكێشێت بۆ دروستبوونی ناسەقامگیری، ئەمەش دەبێتە هەڕەشەو مەترسی بۆئاسایش و ئارامی هەرێمی كوردستان، بە بۆچوونی ئێوە تا چەند ئەمەریكا ئەم نیگەرانیانەی كورد لەبەرچاو دەگرێت؟
تید گەلن كارپێنتەر: بە دڵنیاییەوە نیگەرانیەكانی خەڵك و حكومەتی كوردستان فاكتەرێك دەبن لە پرۆسەی بڕیاردانی ئەمەریكادا، لەگەڵ ئەوەشدا فاكتەری دیكەش هەن، كە گرنگترینیان بە تێڕوانینی من، بە چاوپۆشین لەوەی سەركردەكانی دانی پێدا دەنێت یان نا، ئەوەیە سەرەكیترین هۆكار و پاڵنەری ئەمەریكا بۆ بەردەوامیدان بە مانەوەیان لە عێراقدا ئەوەیە ئێران نیگەران بكەن، بەوەی ئەمەریكا بنكەی سەربازی هەیەو هەركاتێك بڕیاریدا كە پێویستی بە فراوانكردنی كار و چالاكیە هەواڵگریەكانی هەیە، یاخود پێویستی بە ئەنجامدانی چالاكی هەیە لەلایەن هێزە تایبەتیەكانیەوە لە دژی ئێران دەتوانێت ئەم كارە بكات، گومانی جیددی هەیە ئایا حكومەتی عێراق، بە تایبەتی بە سەرۆكایەتی مالیكی بەوە ڕازی دەبێت یان نا؟، بەڵام ئەوەی لێی دڵنیاین ئەوەیە ئەمە پاڵنەری ئەمەریكایە بۆ بەردەوامیدان بە مانەوە لەو وڵاتەدا. ئەمەریكاش هۆشیارە بەوەی خەڵك و حكومەتی كوردستان خوازیاری درێژەدانن بە مانەوەی هێزەكانی ئەمەریكاو لە ڕاستیدا خوازیاری ئەوەن بەشێكی ئەو هێزانە دووبارە لە كوردستاندا جێگیر بكرێنەوە.

گوڵان: ساڵی پار بە دەستپێشخەریەكی بەرێز مسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان،پێشڤەچوونی بەرچاو دروست بوو، بەڵام هێشتا كێشەی چارەسەرنەكراو ماون، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا كوردەكان ئەتوانن ئەو كێشانە چارەسەر بكەن، بە تایبەتی كێشەی وەزارەتە ئەمنیەكان و ئەنجومەنی باڵای سیاسەتە ستراتیژیەكان؟
تید گەلن كارپێنتەر: ئەوە پرسیارێكی زۆر باشە، من پێم وایە ئەگەری ئەوە هەیە بەرەوپێشچوون لەو مەسەلانەدا بێتەدی، بەڵام باوەڕم وانییە بتوانرێت بە ڕاستی ئەو مەسەلانە لە ئایندەیەكی نزیكدا چارەسەربكرێن، واتە لە ساڵ یان دوو ساڵی داهاتوودا، لەبەر ئەوەی كێشەگەلێكی زۆر هەن، بواری ناكۆكی زۆرن لەبارەی ئەوەی چارەسەری دیاریكراو بۆ كێشەكان چییە. كەواتە ئومێدەكە ئەوەیە بەرەوپێشچوون بەدی بێت، بەلای كەمەوە لە هەندێ لەو مەسەلانەدا.

گوڵان: گەوەرترین كێشە كە زۆر نیگەرانین لەبارەیەوە دوای كشانەوەی ئەو هێزانە بریتیە لە كێشەی كەركوك و ناوچە ناكۆكی لەسەرەكان، هەروەك ئێوەش دەزانن ئەم كێشەیە هێشتا چارەسەرنەكراوە، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا مەترسی ئەوەی لێناكرێت سەربكێشێت بۆ بەرپابوونی شەڕی ناوخۆ لە نێوان پێكهاتە جیاوازەكانی عێراقدا؟
تید گەلن كارپێنتەر: ئەوە مەترسیەكەی زۆر بەرچاوە كە ناكۆكی لەسەر كەركوك ببێتەهۆی شەڕێكی مەترسیدارو ڕەنگە شەڕێكی ناوخۆیی كراوە و بەربڵاو. لە نێو هەموو كێشەكانی دیكەدا كەركوك مەترسیدارترین و دژوارترین كێشەیە بۆ ئەوەی بە چەشنێك چارەسەربكرێت كە ببێتە هۆی ڕازیكردنی لایەنە پێوەندیدارەكان. ئەوەی ئەمەریكا و پارتە سیاسیە جیاوازەكانی بەغدا لە ماوەی چەند ساڵی ڕابردوودا كردویانە بریتی بووە لە دواخستنی بیركردنەوە و تاوتوێكردنی ئەم كێشەیە، دواخستنی گەیشتن بە بڕیارێك لەسەر ئەم كێشەیە. كە تا ڕاددەیەكی دیاریكراو ئەوە سەركەوتوو بووە. بەڵام ستراتیژیەتی دواخستن دەتوانرێت تەنیا ئەوەندە درێژەبكێشێت كە تا ئێستا درێژەی كێشاوە. لەبەر ئەوەی ئەم مەسەلەیە بە دیاری كراوی زۆر زۆر گرنگە بە دیاری كراویش بۆ خەڵكی كورد. من وێنای ئەوە ناكەم دانیشتووانی كوردی كوردستان ئەوە قبوڵبكەن ئەم كێشە چارەسەرنەكراوە بۆ ماوەی 5 بۆ 10 ساڵی دیكە درێژەبكێشێت. چونكە لە ماوەی ساڵانی داهاتوودا و لە ساتەوەختێكی دیاری كراودا حكومەتی هەرێمی كوردستان داوای چارەسەر بۆ ئەم كێشەیە دەكات، كە تاكە چارەسەری قبوڵكراویش بەلای حكومەت و خەڵكی كوردستانەوە ئەوەیە كەركوك ببێتە بەشێك لەو هەرێمەی كوردەكان بەڕێوەی دەبەن.

گوڵان: پرۆسەیەكی بەرفراوانی چاكسازی لەم هەرێمەدا دەستی پێكردووە كە سەرۆكی هەرێم بە شێوەیەكی ڕاستەوخۆ سەرپەرشتی دەكات، ئایا چۆن ئەم پرۆسەیە هەڵدەسەنگێنیت و ئایا باوەڕت وایە سەرۆك بارزانی سەركەوتوو بێت لەم پرۆسەیەدا؟
تید گەلن كارپێنتەر: ئەمەش پرسیارێكی باشە، لە ڕاستیدا هەندێ بەرەوپێشچوون بەدی هاتووە، بەڵام هەستەكە لە واشنتۆن بەو شێوەیەیە كە نەگەیشتوتە ئاستی پێویست، واتە دەبێت چاكسازی زیاتر بكرێت، دەبێت هەنگاوی زیاتر هەڵبگیرێت بۆ ڕێگرتن و ڕیشەكێشكردنی گەندەڵی.

گوڵان: پێشبینیت چییە بۆ هەرێمی كوردستانی عێراق و ئایا چۆن كێشەی كورد لە ناوچەكە دەخوێنیتەوە، ئایا كاتی ئەوە نەهاتووە ئەم كێشەیە لە ئێران، سوریا و توركیادا چارەسەر بكرێت؟
تید گەلن كارپێنتەر: لەڕاستیدا دەبوایە ماوەیەكی زۆر پێش ئێستا چارەسەربكرانایە، بەڵام بە داخەوە حاڵی حازر كەشەكە لەبار نییە بۆ چارەسەركردنی كێشەی كورد، لە ڕاستیدا ڕەنگە خراپترین كەش بێت كە لە ماوەی چەندین ساڵدا هاتبێتەئاراوە، ئەگەر چەند فاكتەرێكی كەم لەبەرچاو بگریت، ئەوا نەك تەنیا ئەوە دەبینیت كە حكومەتی سوریا لە ژێر فشاری بێئەندازەی ناوخۆیدایە، واتە لەم وڵاتەدا هەلومەرجی ئەوە لە ئارادانییە كە كێشەیەكی سەخت و مشتومڕهەڵگر چارەسەر بكرێت، ئێرانیش بەردەوام لە دابڕان و گۆشەگیربووندایە، پێوەندی ئێران بە ئەمەریكا و ئەوروپاوە زۆر دوژمنكارانەیە. ڕەفتاری توركیاش مایەی بێزارییە لای واشنتۆن و توركیا پشت لە ئەوروپای دیموكراتی دەكات، كە ڕەفتاری خۆسەپێنانەی زیاتری لێبەدی دەكرێت و دووبارە ئاڕاستەی سیاسەتی دەرەوە بەرەوڕۆژهەڵات و حكومەتە خۆسەپێنەكان دەگۆڕێت، ئەمە لە پاڵ ئەو كێشانەی لە ناوخۆی عێراقدا هەیە كە وا دەكەن چارەسەركردنی كێشەیەكی مشتومڕهەڵگری وەك كێشەی كورد نزیك بێت لە مەحاڵەوە. واتە ئەمەكاتێكی زۆر لەبار نیی بۆ ئەم كارە.
گوڵان: ئایا ڕاسپاردەت چییە بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستان و ئایا دەبێت بارزانی لەم ساتووەختەدا چۆن مامەڵە لەگەڵ دۆخەكەدا بكات؟
تید گەلن كارپێنتەر: پێشنیاری من ئەوەیە هەوڵەكانی چاكسازی چڕبكەنەوە و هەوڵی پێوەندیكردن بدەن لەگەڵ ئەو خەڵكانەی لە مانگەكانی نیسان و ئایاردا خۆپیشاندانیان كرد كە ئاشكرایە ناڕازین، هەوڵبدەن بە شێوەیەكی ڕێك و پێك ئاوێتەی پرۆسە سیاسیەكەیان بكەن، ئەوەندی دەكرێت خۆتان لەو كێشانە دووربخەنەكە كە بەشەكانی دیكەی عێراقی وێرانكردووە، كە پێم وایە تا ئێستا حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەم كارەی كردووە، بەڵام پێم وایە ئەم لایەنە زۆر گرنگە لە ماوەی ساڵ بۆ دوو ساڵی داهاتوودا، لەبەر ئەوەی بەشەكانی دیكەی عێراق لە دۆخێكی ناسەقامگیردان.