ئەد میلكەرت كە ئێستا نوێنەری تایبەتی ئەمینداری گشتی نەتەوەیەكگرتووەكانە لە عێراق، یەكێكە لەسیاسەتمەدارەكانی هۆڵەندی و هەتا ساڵی 2002 سەرۆكی حزبی كاری هۆڵەندی بووە و لە ساڵانی 1994 - 1998 وەزیری كار و كاروباری كۆمەڵایەتی بووە لە حكومەتی هۆڵەندادا، میلكەرت چەندین پۆستی گرنگی لە ئاژانسەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان وەگرتووە و یاریدەدەری ئەمینداری گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان بووە، هەتا لە تەمموزی ساڵی 2009 لە جێگەی ستیفن دی مستۆرا بۆتە سەرۆكی یۆنامی لە عێراقدا، بۆ قسەكردن لەسەر رۆڵی نەتەوەیەكگرتووەكان لەعێراقدا و رۆڵیان لە چارەسەركردنی ناوچە دابراوەكان و جێبەجێكردنی ماددەی 140ی دەستووری عێراق بەو سیفەتەی كە ئێستا نەتەوەیەكگرتووەكان هاتۆتە ناوپرۆسەكە و مافی ئەوەی پێدراوە كە دیراسەتی باردۆخەكە بكات و پێشنیاری گونجاو بخاتە بەردەستی لایەنە پەیوەندارەكان، هەروەها سەبارەت لە پەیوەندی نێوان هەرێمی كوردستان و شێوازی مامەڵەكردنی یونامی لەگەڵ هەرێمی كوردستان، گۆڤاری گوڵان بەفەرمی داوای دیمانەیەكی تایبەتی لە یۆنامی كرد و بەریز ئەد میلكەرت سەرۆكی یۆنامی داواكەی گوڵانی قبوڵ كرد و ئەم دیمانە تایبەتەمان لەگەڵ بەرێز ئەد میلكەرت نوێنەری تایبەتی ئەمینداری گشتی نەتەوەیەكگرتوەكان لەعێراق ئەنجامدا كە ئەمە دەقەكەیەتی.

ناوی (ئەدریانۆس پەترۆس یڵهیڵمز میلكرت)ە لە شاری خاودای هۆڵەندایی لەناو خانەوادەیەكی سەر بە چینی مامناوەندی هاتۆتە دنیاوە، باوكی ئاد سەرتاشخانەی هەبووە، ئاد زانستە سیاسیەكانی لە زانكۆی ئەمستردام خوێندووە و لەو كاتەوەش چالاكوان و هەڵسوڕاوی حزبی رادیكالییەكان بووە، لەماوەی ساڵانی 1978 تا 1980 پۆستی ئەندامی ئەنجومەنی كارگێڕی پێوەندییەكانی لاوانی بۆ رێكخستنی كاروباری لاوان پێدراوە، لە ساڵی 1982 چووەتە ناو پارتی كار و بە نوێنەرایەتی حزبەكەیەوە لە ساڵانی 1986تا1994 ئەندام پەرلەمان بووە، دواتر لە ساڵانی 1994 ــ 1998 كراوەتە وەزیری كاروكاروباری كۆمەڵایەتی، دوای ئەوەش بووەتە سەرۆكی فراكسیۆنی حزبی كار لە پەرلەماندا، ساڵی 2002 لە رۆژانی پێش هەڵبژاردنەكاندا بە شەنگەبێژی و گرژی زۆرەوە رووبەڕووی بیم فۆرتاونی سیاسەتمەداری راستڕەو بۆتەوە، فۆرتاون بەر لە رۆژی هەڵبژاردن بەدەستی هەڵسوڕاوێكی چەپڕەو تیرۆر كراوە بۆیە راگەیاندنەكانی نزیك بە فۆرتاون بەرپرسیارێتی تیرۆركردنەكەیان وەئەستۆی ئاد ناوە، ئاكام لە دوای دەرچوونی ئەنجامەكان حزبی كار نوشستی هێناوەو میلكرتیش وازی لە كاری سیاسی هێناوەو رووی كردۆتە كاروانێكی دیكەی پیشەیی، پێوەندی كردووە بە نەتەوەیەكگرتووەكانەوە و لەوێ كراوەتە جێگری سەرۆكی بەرنامەكانی پەرەپێدانی مرۆیی، دواجار لە ساڵی 2009 لەلایەن نەتەوە یەكگرتووەكانەوە كرایە نوێنەری تایبەتی خۆیان لە عیراقدا .

گوڵان: ئێوە چۆن لە ڕۆڵی نەتەوە یەكگرتووەكان و لایەنەكانی دیكە دەڕوانن لە دوای ڕووخانی ڕژێمی كۆن ؟
ئەد میلكەرت: یەكەم شت كە دەبێت بوترێت ئەوەیە ئێمە وەك نەتەوە یەكگرتووەكان بە ڕەوتێكی ڕوو لە هەڵكشان توانیومانە بەشداری لەدابینكردنی یارمەتی مرۆیی و هەوڵی ئاوەدانكردنەوە بدەین لە قۆناغی سەرەتای دوای ئەو وێرانكارییەی كە واقیع بووە لە زۆرێك لە بەشەكانی عێراقدا، واتە هەنگاو بە هەنگاو لە یارمەتی مرۆییەوە دەستی پێكرد و دواتر ڕۆڵێكی گرنگی بینی لە خستنەگەڕ و پتەوكردنی پرۆسەی سیاسی و پرۆسەی بنیاتنانی دامەزراوەكان كارێكی بنەڕەتی بوو بۆ عێراقی نوێ.
بۆ ئەوەی دامەزراوە سیاسیەكان بنیات بنرێت، هەروەها لە پێناوی ڕێكخستنی هەڵبژاردن و ڕاپرسی لە بۆنە جیاوازەكاندا، ئەویش لە پێناو بنیاتنانی بنكەگەلێكی زۆر بۆخستنەگەڕی پرۆسەیەكی بەرەوپێشچوونی ئاسایی. بە دڵنیاییەوە ئەوە خەسارەتێكی زۆری لێكەوتەوە، دوو جۆر لە خەسارەت، بێگومان كاریگەرترینیان بریتی بوو لە لەدەستدانی ژیان، كە یەكێك لەو قوربانیانە نوێنەرتی پێشووی نەتەوە یەكگرتوەكان بوو(سیرجیۆ فییرا دی میللۆ) كە لە تەقینەوەی بارەگای نەتەوە یەكگرتووەكاندا لە بەغدا، لە ئابی ساڵی 2003دا بووە قوربانی و گیانی لەدەستدا. خەسارەتێكی دیكەش كە توانراوە زاڵبین بەسەریدا، ئەویش دوای ماوەیەكی دورودرێژ، بریتی بووە لە دابەشبوونی قووڵ لە نێو ئەنجومەنی ئاساییشدا، كە بریتی بوو لە بوونی بیروبۆچوونی جیاواز لە ئاست داگیركاریەكە و دۆخی دوای ئەو داگیركاریەدا، بەڵام خۆشبەختانە دوای هەوڵێكی زۆری نەتەوە یەكگرتووەكان، ئێستا ئیجماعێك هەیە لەو ئەنجومەنەدا بۆ پشتیوانی كردن لە عێراق، ئەمەش لێرە كاری ئێمەی ئاسانتر كردووە.

گوڵان: پێتان وایە عێراق لە قۆناغی مەترسیدار ڕزگاری بووە و ئەو كێشانەی ماون قابیلی چارەسەركردنن و عێراق بە سەقامگیری دەگات؟
ئەد میلكەرت: دەتوانین ئەوە بڵێین كە دۆخی ئێستا و هەروەها بارودۆخەكە لە ئایندەی دیاریشدا، پێویستی بە بڕێكی زۆر لە وریای و چاوكراوەیی هەیە، هەروەها حاڵی حازر ئێمە پاشەكشە دەبینین، بۆ نموونە لەم ساتەی ئێستا قسەی تێدا دەكەین، من بینیم تەقینەوە لە بەعقوبە ڕوویداوە و دوێنی لە تكریت تەقینەوە ڕوویدا، لە هەمان كاتتدا ئێمە ئەوە دەزانین ڕۆژانە و بەشێوەیەكی ڕاستەوخۆ هێڕشێكی زۆر دەكرێتە سەر خەڵك و ئەمەش قابیلی قبوڵكردن نییە. من پێم وایە هاوكات حكومەتی عێراق لە بەغدا و بە دڵنیاییەوە حكومەتی هەرێمی كوردستان لە هەولێر گەیشتونەتە قۆناغێك كە ئاستێكی بەرچاوی ئۆتۆنۆمیان هەیە بۆ ئەوەی بڕیار لە بارەی بەرژەوەندیەكانی خەڵكی عێراق و خەڵكی ئەم هەرێمە بدەن لێرە، بە چەشنێك كە نەتوانرێت بەهۆی موعاڕەزەی چەكدارییەوە لە ڕەوتەكە لابدرێن، لەبەر ئەوەی دەكرێت موعارەزەی چەكدار كار و بەرنامەكان تێكبدات، هەروەها دەكرێت مایەی كارەسات بێت بۆ ئەو خەڵكانەی ڕووبەڕووی هێڕشەكان دەبنەوە، بەڵام چیتر ئەم موعارەزە چەكدارە لە پێگەیەكدا نییە بتوانێت هەڕەشە لە بەرەوپێشچوونە سیاسی و ئابووریە بنەڕەتیەكان بكات و ئەمەش لە كۆتاییدا بریتیە لە گەشەكردن بە بەراورد بەو ساڵە سەختانەی تێپەڕین وەك ساڵی 2006 و 2007، كە لەو ساڵانەدا زۆر زەحمەت بوو بتوانرێت حكومڕانێتیەكی كارا بكەیت لە عێراقدا.

گوڵان: ئێوە چۆن لەو سەقامگیرییە دەڕوانن كە حاڵی حازر لە كوردستاندا هەیە؟
ئەد میلكەرت: من پێم وایە لە هەرێمی كوردستاندا دەستكەوتی زۆر بەدەستهاتوون، لە ڕاستیدا ئەمە دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 1991، كە ناوچەی دژە فڕین بەسەر سەددام حوسێندا سەپێنرا، من بە ڕەزامەندیەوە لە ڕۆڵی خۆم دەڕوانم لەو كاتەدا، كە وەك ئەندامی پەرلەكانی هۆڵەندا دەستپێشخەریم كرد بۆ ئەوەی هۆڵەنداش پشتگیری لە ناوچەی دژەفڕین بكات، كەواتە لەو كاتەوە ئەو هەلە بۆ سەركردایەتی كورد ڕەخساوە بۆ ئەوەی زیاتر و زیاتر بەرژەوەندیەكانی كورد لە ڕوانگەی خۆیانەوە پێناسە بكەن، بە داخەوە ئەم ڕەوتە بێ پاشەكشەنەبوو و بێگومان ئەوەش ئاشكرایە كە شەڕی ناوخۆیی ڕوویدا، بەڵام بە دڵنیاییەوە لە ساڵانی دواییدا و بە تایبەتی لە دوای ساڵی 2003ەوە دەستكەوتی زۆر بەرچاو و دیار بەدەستهاتوون، بە چەشنێك هەركەسێك ئەمڕۆ بێتە هەولێر بە چاوی خۆی دەبینێت جیاوازیەكە چییە، كە سەقامگیری لە ئارادایە، ڕێككەوتنی سیاسی لە ئارادایە لە بارەی چۆنیەتی بەرەوپێشچوونەوە، هەروەها ژینگەیەكی كراوەش هەیە بۆ وەبەرهێنانی ئابووری، كەواتە دەستكەوتی زۆر بەدەستهاتووە و زۆر گرنگیشن بۆ ئایندەی خەڵكەكە.

گوڵان: سەرەڕای نەتەوە یەكگرتووەكان ڕاسپاردەكانی خۆی خستەڕوو بۆ چارەسەركردنی كێشەی كەركوك، بەڵام هێشتا كێشەی ئەو شارە چارەسەرنەكراوە، ئایا ئاڕاستەی چارەسەرەكە بەرەو ئەو ئاقارە دەڕوات كەركوك سەربەخۆ بێت یان بگەڕێتەوە بۆ سەر هەرێمی كوردستان، یا بگەڕێتەوە سەر عێراق؟
ئەد میلكەرت: من ناتوانم پێشبینی بكەم لەم ڕووەوە، لەبەر ئەوە ناتوانم خەمڵاندن بكەم بۆ دەرئەنجامی پرۆسەكە، بەڵام بەلای منەوە دوو ئیعتیبار گرنگن:
یەكەمیان: ئاشكرابوو دوای ئەنجامدانی هەڵبژاردنە پەرلەمانیەكە و پێكهێنانی حكومەتی نیشتمانی عێراق كاتی ئەوە هاتووە كێشەی ناوچە ناكۆكی لەسەرەكان، لە نێویشیاندا كەركوك چارەسەربكرێن، لەبەر ئەوەی هێشتنەوەی ئەو كێشەیە وەك سەرچاوەی نادڵنیایی لە ئایندەدا لە بەرژەوەندی هیچ لایەكدانییە.
دووەم: كاتی ئەوە هاتووە بە گیانی گەیشتن بە چارەسەری مامناوەندەوە مامەڵە بكرێت، لەبەرە ئەوەی تەفسیری جیاواز هەیە بۆ مێژووی شارەكە، هەروەها دانیشتووانی شارەكەش پێكهاتەی جیاواز لە خۆدەگرێت كە خواستی ئەوەیان هەیە ئاشتیانە پێكەوەبژین، دەكرێت ئەمە ڕووبدات ئەگەر گیانی گەیشتن بە چارەسەری مامناوەند هەبێت بۆ تیڕوانین لە ئایندەی سیاسی و ئیداری شارەكە، دەكرێت لە ئێستادا ئەم دوو پرۆسەیە بە جیددی وەربگیرێن و پەرە بە گیانی گەیشتن بە چارەسەری مامناوەند بدرێت، ئەمە دوو ئەركی سەرەكی نەتەوە یەكگرتووەكانن.

گوڵان: بەرنامەی ئێوە چییە بۆ ناوچە ناكۆكی لەسەرەكان بە تایبەتی لە دوای كشانەوەی یەكجاری هێزەكانی ئەمەریكا لە عێراقدا؟
ئەد میلكەرت: ئەمە پرسیارێكی گرنگە، من پێم وایە بە جیددی وەرگرتنی ئەم پرسە لە بەرژەوەندی ناوچەكە و بەرژەوەندی نیشتمانی و نێودەوڵەتیشە، ئەزموونی ئیجابی میكانیزمی ئەمنی هاوبەش و پێویستی پتەوكردنی ئەو ئەزموونە ئیجابیانە دوای كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا بە پێی ڕێككەوتنامە ئەمنیەكە. ئەمە یەكێكە لە نموونەكان كە یۆنامی ئامادەیە بە هاوكاری لەگەڵ حكومەتی عێراق و حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ ئەوەی باشترین ڕێگە بگرێتەبەر تاوەكو كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ پتەوكردنی دەستكەوتەكان، ئەمانە گرنگن. لەگەڵ ئەوەشدا من ناتوانم ئەوە دیاری بكەم دەرئەنجامەكە چۆن دەبێت، لەبەر ئەوەی بە دڵنیاییەوە ئەمە بەرپرسیارێتیەكە لە ئەستۆی هاوشانە عێراقیەكاندایە، بێگومان ڕۆڵی ئێمە بەو شێوەیە دەبینم كە بریتیە لە یارمەتیدان بۆ گەیشتن بە تێگەیشتنێكی هاوبەش و ڕێككەوتنێكی هاوبەش لەبارەی چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ كێشەكانی ئایندەدا.

گوڵان: تا چ ڕاددەیەك لەگەڵ ئەوەدان ڕاپرسی ئەنجامبدرێت؟
ئەد میلكەرت: ئێوە مەبەستتان لە ماددەی 140ە. ئێمە هەمیشە پشتگیری تەفاعولكردنمان كردووە لەگەڵ هەموولایەكدا كە پێوەندیداربوبێت بە ماددەی 140ەوە، ئەو پرۆسەیەی دەبێتەهۆی هێنانەدی ئەنجامەكە دەبێت بەو شێوەیە لێی بڕوانرێت كە پرۆسەیەكی گشتگیرە، زۆر گرنگە ئیرادەی گفتوگۆكردنی سیاسی هەبێت لە بارەی هەموو ڕەهەندە پێوەندیدارەكان بەم ماددەیەوە. لەسەر ئەو ئەساسە دەكرێت ئەوە لەبەرچاوبگیرێت كە ڕای خەڵك لە بارەی هەندێ خاڵەوە وەربگیرێت، ئەو ڕاوەرگرتنەش بۆ پەسەندكردن یان ڕەتكردنەوەی ئەو ڕێككەوتنە سیاسیە بێت كە پێشتر لە نێو لایەنە سەرەكیەكانی پرسەكەدا هاتبێتەئاراوە، لەبەرئەوەی ئاییندەی ناوچە ناكۆكی لەسەرەكان و پێوەندیی نێوان حكومەتی فیدراڵی عێراق و حكومەتی هەرێمی كوردستان چەندین ڕەهەندیان هەیە، كە ناكرێت پرسەكە بە سیغەی بەڵێ یان نەخێر چارەسەربكرێت، بەڵكو دەبێت چارەسەرەكە گشتگیربێت و هەموو توخم و ڕەگەزە پێوەندیدارەكان لە خۆبگرێت، هەر لەبەر ئەمەیە من داوای گەیشتن بە گیانی چارەسەری مامناوەند و گفتوگۆی جیددی دەكەم لەبارەی هەموو پرسێكی پێوندیدارەوە، دواتر من قەناعەتم وایە دەكرێت ڕێگاچارە بدۆزرێتەوە بۆ ئەوەی خەڵكیش ببنە بەشێك لەو چارەسەرەی لەگەڵ ڕۆحی ئەم ماددەیەدا یەكدەگرێتەوە.

گوڵان: مەسیحیەكان ڕووبەڕووی هێرش دەبنەوە و وڵات جێدەهێڵن، ئایا ئێوە لەم ڕووەوە هیچ پێشنیارێكتان هەیە بۆ چارەسەركردنی ئەم كێشەیە؟
ئەد میلكەرت: من ئەمڕۆ (19/1/2011) دەرفەتی ئەوەم هەبوو لەگەڵ هەردوو بەڕێزان سەرۆك بارزانی و كەریم سنجاری وەزیری ناوخۆ كۆببمەوە بۆ ئەوەی قسە بكەین لەبارەی یارمەتی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیەوە لە ڕێی نەتەوە یەكگرتووەكانەوە بۆ هەوڵی حكومەتی هەرێمی بۆ ڕەخساندنی ژینگەیەكی لەبار بۆ ئەو مەسیحیانەی پێویستیان بەوە هەیە بەشەكانی دیكەی عێراق جێبهڵن كە ئەم هەوڵانەش هەوڵی زۆر بنیاتنەرن، پێم وایە ئەوە شتێكی ئیجابیە كە بەدیلەكە لە چوارچێوەی عێراقدا بێت، واتە ئەو مەسیحیانەی هەست دەكەن هەڕەشەیان لەسەرە ناچارنەبن وڵاتەكە جێبهێڵن. زۆر گرنگە حكومەتی عێراق بەردەوام بێت لە یارمەتیدانی ئەو مەسیحیانەی كە لە بەغدا و ئەو ناوچانەی دیكەوە هەڵاتوون كە خزمەتی وڵاتەكەی تێدا دەكەن-بە دەربڕینێكی دیكە مووچەی لێوەردەگرن- واتە مووچەكەیان پێبدرێت و بە بەردەوامی یارمەتی بدرێن بۆ ئەوەی ئەركی یارمەتیدانیان لە نێو هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدراڵیدا دابەش بكرێت. هەروەها گرنگە هەوڵ بخرێتەگەڕ بۆ ئەوەی دوای ماوەیەكی دیكە بۆ شوێنەكانی خۆیان بگەڕێننەوە، كەواتە گرنگە عێراق جێنەهێڵن و گرنگە كۆشش بكرێت بۆ گەڕانەوەیان بۆ شوێنی خۆیان، لە هەمان كاتتدا گرنگە خێزانەكان و هەروەها مناڵەكان بتوانن پشت بەو یارمەتیانە ببەستن كە حاڵی حازر لە لایەن حكومەتی هەرێمەوە دابین دەكرێن، ئەویش بە یارمەتیدانی حكومەتی هەرێمە لە ڕێی ژمارەیەك لە ڕێكخراوەكانی نەتەوە یەكگرتوەكانەوە كە ئێستا لێرەدا چالاكن، بە هەمان شێوە كە من لەم سەفەرە گەڕامەوە لەم بارەیەوە قسە لەگەڵ هاوەڵەكانی خۆمدا دەكەم.

گوڵان: ئێوە تا ڕاددەیەك پشتگیری ئەوە دەكەن كوردەكان مومارەسەی مافی چارەنووس بكەن وەك بەشێك لە عێراق یان وەك ئەو ئەزموونەی لە باشووری سودان ڕوویدا؟
ئەد میلكەرت: تاكە ئەساس وەك ئامرازێك بە دەست دەسەڵاتەوە لێرە دەستوورە، دەستوور كە زۆرێك لە لایەنە عێراقیەكان لەسەری ڕێككەوتن و زۆرێك لە خەڵكی عێراق پەسەندی كردووە، دەبێت ڕێبەر و پێشەنگ بێت بۆ پێوەندیە ناوخۆییەكانی ئێستا و ئایندە و بە دڵنیاییەوە بۆ ئەگەری هەمواركردنی دەستووریش، كە دەبێت ئەو هەمواركردنە بە پێی ڕێسا دەستووریەكان بێت. بە دڵنیاییەوە. من بواری بەراوردكردن نابینم لە نێوان ئەزموونی عێراق و ئەزمونەكانی دیكە، سودان بێت یان هەر وڵاتێكی دیكە، لەبەر ئەوەی هەر ئەزموونێك مێژوو و ئەساسی یاسایی خۆی هەیە، ناكرێت ئەو مێژووە و ئەساسە یاساییە بكرێتە شێوازێك بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ تەفاعول و هاوكاری ناوخۆیی لە عێراقدا.

گوڵان: ئێوە چۆن لە دەستپێشخەریەكەی بەڕێز بارزانی دەڕوانن بۆ كۆكردنەوەی لایەنە عێراقیەكان و گەیشتنیان بە چارەسەر و پێكهێنانی حكومەت؟
ئەد میلكەرت: سەرەتا با ئەوە بڵێم من چەند جارێك لەگەڵ سەرۆكدا كۆبوومەوە لە ماوەی پێكهێنانی حكومەتدا، من هەمیشە تێڕوانینی ئەو لە پێگەی ئەوەی ڕەنگدانەوەی چ نوێنەرایەتی كردنێكە، هەروەها ڕۆڵی هاوپەیمانی كوردستانی بە بنەڕەتی دادەنێم بۆ هێنانەدی دەرئەنجامێكی سەركەوتوو لە پێكهێنانی حكومەتدا. هەروەها من بە خۆشحاڵییەوە لەوە دەڕوانم ئێمە لەو كاتەدا چەند جارێك باسی ئەگەری ئەوەمان كردووە كۆكردنەوەی لایەنە سەرەكیەكان لە دەوری یەك مێزی گفتوگۆ لە هەندێ لە قۆناغەكاندا كارێكی گرنگە، كە ئێمە لە نەتەوە یەكگرتوەكان بە بەردەوامی پشتگیریمان لەم كارەدا كردووە. لەبەر ئەوەی كە هەموو لایەنەكان باسی ئەوەیان كرد ئەوان پێكهێنانی حكومەتێكی نیشتمانیان دەوێت، ئەو كاتە دەبێت هەوڵبخەیتەگەڕ بۆ ئەوەی هەموو لایەنەكان لە دەوری مێزی گفتوگۆكە كۆببنەوە، ئەگەرنا چۆن دەتوانیت حكومەتی یەكێتی نیشتمانی پێكبهێنێت. پێم وایە بارزانی باش لەو ڕاستیە تێگەیشتبوو، هەروەها هەستێكی باشی هەبوو لە هەڵبژاردنی تەوقیتەكەدا بۆ جێبەجێكردنی ئەو بیرۆكەیە، من هەر تەنیا ئەوەندە دەتوانم ستایشی بكەم، لەبەر ئەوەی ساتەوەختی گونجاو و ژینگەی گونجاوی دۆزییەوە بۆ كۆكردنەوەی لایەنەكان پێكەوە، من باوەڕم وایە ئەوە ڕۆڵێكی یەكلاكەرەوەی هەبوو لە پرۆسەی پێكهێنانی حكومەتدا. هەروەها ئەوە ساتەوەختێكی مێژوویی بوو تا بۆ عێراقیەكان بخرێتە ڕوو كە سەركردەكان پێویستیان بەوە هەیە بە گیانی گەیشتن بە چارەسەری مامناوەندەوە كار بكەن و پێكەوە كۆببنەوە و كەلێنی جیاوازیەكانیان پڕبكەنەوە. پێم وایە ئەمە مێژووییەكی دورودرێژتری دەبێت و ئێمە هەڵوێستێكی زۆر ئیجابیمان هەبوو لە بارەی ئەو دەستپێشخەریەوە.

گوڵان: تا چەند هەماهەنگی هەیە لە نێوان یۆنامی و هەرێمی كوردستاندا؟ لەبەر ئەوەی گلەیی هەیە كە یۆنامی بارەگای نییە بۆ ئەوەی خولی پسپۆڕی ئابووری و سیاسی تێدا بووترێتەوە و لەم ڕووەوە كەسە بەشداربووەكان ناچارن بچنە عەممان؟
ئەد میلكەرت: ئەمە پرسیارێكی ڕەوایە و من خۆشم لەم ڕووەوە ڕەخنەم هەیە. لەبەر ئەوەی ئێمە لەم ڕووەوە بەرەوپێشچوونی زۆرمان بەدەستهێناوە و هەوڵدەدەین چالاكی زیاتر و زیاتر لە نێویاندا خولی ڕاهێنانی زیاتر ڕێكبخەین لە عێراقدا، من كۆششم كردووە بۆ ئەوەی ستافێكی هەمیشەیی ڕێكخراوەكانی نەتەوە یەكگرتوەكانمان هەبێت لە عێراقدا، لەبەرئەوەی ئێمە دەتوانین ژمارەیەكی كەمی كارمەندەكان لە بەغدا بهێڵینەوە، بەڵام ئێمە دەتوانین ستافمان هەبێت لە هەولێر و من پێیان دەڵێم باشترە ستافمان لە هەولێر هەبێت نەك لە عەممانەوە كارەكان بەرێوەببەین، ئەگەر بمانەوێت بە ڕاستی لە وڵاتی عێراق تێبگەین، دەكرێت ئەمە خۆی لە چالاكی ڕاهێناندا بەرجەستەبكات، هەرچەندە دەبێت ئیعتیراف بەوە بكرێت كە هەندێ جار لەبەر هۆكارە عەمەلیەكان ئاسانترە كارەكان لە شوێنێكی دیكەوە هەڵسوڕێنرێن، بۆ نموونە لە ئەردەنەوە، بەڵام كە بەراوردی بوونی دامەزراوە و زەمینەی كاركردن دەكەیت لە نێوان ئوردن و ئەم هەرێمەدا ئەوا جیاوازی كەمتر بەدی دەكەیت، لەبەر ئەم هۆكارەش من پێم باشترە چالاكی زیاتر و زیاتر لێرەوە ئەنجام بدرێت.

گوڵان: ئێوە وەك كەسێك هەمیشە كارتان كردووە لەسەر نەهێشتنی بێكاری، ئایا لەم ڕووەوە هیچ بەرنامە و پێشنیارێكتان هەیە بۆ نەهێشتنی بێكاری لە عێراقدا؟
ئەد میلكەرت: من خۆشحاڵم بەم پرسیارە، لەبەر ئەوەی بە درێژایی كاركردنم ئەمە یەكێك بووە لەو پرسە گرنگانەی كارم لەسەركردووە، لەبەر ئەوەی دۆزینەوەی كار بۆ هەموو كەسێك، بە تایبەتی بۆ چینی گەنجان بناغەی سەقامگیری و گەشەكردنە، زۆرێك لە ئاژانسەكانی نەتەوە یەكگرتوەكان لەم ڕووەوە لەگەڵ بانكی جیهانیدا كاردەكەن بۆ ئەوەی لەم بوارەدا ڕاوێژ بە حكومەتەكان بدەن. یەكێك لەو ڕێكخراوانە ڕێكخراوی كاری نێودەوڵەتیەوە، كە ئیش لەسەر دۆزینەوەی هەلی كار دەكاتەوە. لە ڕاستیدا لەم ڕووەوە چەند پێشنیارێك هەیە بۆ ئەوەی حكومەتەكان جێبەجێی بكەن، لەبەر ئەوەی نەتەوە یەكگرتووەكان و بانكی جیهانی لە ڕێی شەراكەتێكی دووقۆڵیەوە لە كوڕاسەیەكدا ئەو ئاموژگاریانەیان ئامادەكردووە، كە ئەولەویەت و ڕێگای بەرەوپێشچوونی بۆ حكومەتەكان لە خۆگرتووە. كە من هیوادارم ئەمە لە لایەن حكومەتەوە لەبەرچاوبگیرێت لەبەر ئەوەی یارمەتیدەر دەبێت لە دۆزینەوەی هەلی كاردا، بەڵام من پێم وایە هێشتا دەبێت لەم ڕووەوە كۆششێكی دورودرێژو و قووڵ بكرێت بۆ ئەوەی هەلی كار بۆ عێراقیەكان و خەڵكی ئەم هەرێمە لە دوای تەواوكردنی خوێندن بڕەخسێنرێت، كە ئەمە ڕۆڵی سەرەكی هەیە لە بەرەپێشچوونی ئابووری و كۆمەڵایەتیدا.

گوڵان: ئایا تا چەند ئێوە ستراتیژتان هەبووە یان هەیە بۆ یارمەتیدانی سیاسیە عێراقیەكان بۆ بەرەوپێشبردنی ئابووری عێراق؟
ئەد میلكەرت: ئێمە ئامڕازی خۆمان هەیە، ئێمە كەسانی پسپۆری خۆمان هەیە و باشترین ئەزموونەكانمان لە وڵاتانی دیكەدا لەگەڵ عێراقیەكاندا ئاڵوگۆڕ پێدەكەین. ئێمە پێشتر و ئێستاش سەرقاڵی ئامادەكردنی ڕاپۆڕت بووینە كە بابەتی جیاواز لە خۆدەگرێت و ڕاسپاردەی تێدایە بۆ سیاسەتمەداران، هەروەك ئاماژەم پێكرد نەتەوە یەكگرتووەكان و بانكی جیهانی و سندووقی نەقدی نێودەوڵەتی لە نزیكەوە كار لەگەڵ یەكتردا دەكەین، كەواتە پشتیوانی و ئامۆژگاریەكی زۆر هەیە، لەگەڵ ئەوەشدا دەبێت جەخت لەسەر ئەوە بكەمەوە بەرپرسیارێتی سەرەكی بۆ كاركردن بەو پشتیوانی و ئامۆژگاریانە دەكەوێتە ئەستۆی عێراقیەكان، نەتەوە یەكگرتوەكان و هیچ لایەنێكی دیكە ناتوانن ئەوە بۆ عێراقیەكان وەسف بكەن كە دەبێت چی بكات. هەر لەبەرئەمەیە ئێمە لە دیالۆگێكی بەردەوامداین لەگەڵ حكومەتدا، ئێمە خۆشحاڵ بووین توانیمان ئەو شاندە بنێرین كە پێی دەوترێت بەرنامەی چوارچێوەی كاری نەتەوەیەكگرتووەكان بۆ هاریكاری پەرەپێدان (UNDAF) كە ماوەی پێنج ساڵە هاریكاری نەتەوە یەكگرتووەكان پێشكەش دەكات بۆ جێبەجێكردنی بەرنامەی بەرەوپێشچوونی نیشتمانی كە دەبێت ئەوە ببێتە بناغەی كاركردن.

گوڵان: تا چەند ئەتوانن یارمەتی وڵاتێكی وەك عێراق بدەن كە دەوڵەمەندە بە داهات و هەژارە بە خیبرە و پسیۆڕی؟
ئەد میلكەرت: بە داخەوە عێراق تاكە وڵات نییە سەرچاوەكانی لە هەمان كاتدا مایەی نیعمەت و نەهامەتیش بن، نیعمەتە لەبەر ئەوەی ئەگەر بە باشی ئیدارە بكرێت ئەوا داهاتێكی زۆری لە بەدەست دەهێنرێت و دەكرێت ئەو داهاتەش بۆ بەرزكردنەوەی ئاستی بژێوی خەڵك بەكاربهێنرێت، بەڵام بە داخەوە نموونەی ئەوەش لە ئارادایە داهاتەكە بە باشی بەڕێوەنابردرێت و گومانی گەندەڵی هەیە، یان دەكەوێتە دەستی ئەو كەسانەی كە بەرژەوەندی كۆمەڵگەكە لەبەرچاوناگرن، كەواتە لە عێراقیشدا تەحەددایەكی گەورە هەیە و هیچ كەسێكیش ناتوانێت لە بری ئەوان ئەم كارە بكات، ئەوەی ئێمە دەتوانین ئەنجامی بدەین ئەوەیە باشترین ئەزموونەكانی خۆمانیان لەگەڵدا ئاڵوگۆڕ بكەین، باشترین نموونە بۆ وڵاتانی دیكە ئەوەیە لە نەرویجدا ڕوویدا كە بەشێكی گرنگی داهاتی نەوت و گازی ئەو وڵاتە لە سندووقێكدا دانرا كە ئێستا گەورەترین سندووقی وەبەرهێنانە لە جیهاندا، ئەمەش بەو مانایە دێت كە دەوڵەمەندی و سەروەت و سامانی نەرویج بۆ ماوەیەكی زۆر درێژخایەن بەردەوام دەبێت كە بەرزترە لە سامانی هەر وڵاتێكی دیكەی جیهان، لە عێراقدا دەبێت بەشێك لە داهاتی نەوت بۆ پەرەپێدانی بەرهەمهێنانی نەوت بەكاربهێنرێت بۆ كاری سیانەی ژێرخانی مونشەئاتە نەوتیەكان. واتە لە لایەك دەتوانن بۆ زیادكردنی بەرهەمی نەوت بەكاری بهێنن لە لایەكی دیكەوە دەتوانن بۆ دووبارە بوژاندنەوەی كەرتی خزمەتگوزاری گشتی بەكاری بهێنن، ئەمەش پێویستی بە بەرنامەیەك هەیە كە بودجەیەكی هاوسەنگی لە خۆگرتبێت، كەواتە ڕۆڵی وەزیری دارایی زۆر گرنگە كە ڕێگەی ئایندە بە خەڵكی عێراق پیشانبدات، بە دڵنیاییەوە ئێمە لە پێوەندیدا دەبین لەگەڵیدا بۆ ئەوەی یارمەتی بدەین لە گرتنەبەری ئەو ڕێگاچارانەدا تا ئەو ئاستەی كە خوازیاربێت ئامۆژگاریەكانی ئێمە وەربگرێت.

گوڵان: ئایا كێشەی قەرزەكانی عێراق و دەرچووونی عێراق لە ژێر فەسڵی حەوتی میساقی نەتەوە یەكگرتووەكان بە كوێ گەیشتووە؟
ئەد میلكەرت: دەبێت لێرەدا وریابم لەبەر ئەوەی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆچوونێكی تایبەتی نییە لەم بارەیەوە، لە بارەی ئەو ڕێككەوتنە دوو قوڵیانەی عێراق لەگەڵ دەوڵەتە قەرزدەرەكان ئەنجامیداوە كە دەبێت هەر حاڵەتێك بە جیا چارەسەربكرێت. ئەوەی ئێمە داوای ئەكەین و ئەوەی ئەنجومەنی ئاسایش داوای ئەكات ئەوەیە ئەندامانی نەتەوە یەكگرتووەكان ڕۆڵی بنیاتنەر ببینن لەو تەرتیباتەی ڕێكدەكەون لەسەری لە بارەی عێراق، لەبەر ئەوەی دەبێت هەموو لایەك ئەو ڕاستیە بزانێت كە چارەسەركردنی دۆخی دوای ناكۆكی پێویستی بە هاوكاریەكی زۆر هەیە، ئەویش لە پێناو خێراتركردنی ڕەوتی بەرەوپێشچوون كە لە كۆتاییدا بە بەرژەوەندی دەوڵەتە دراوسێكانیش تەواو دەبێت....

گوڵان: هۆكاری بێبەشكردنی هەرێمی كوردستان لە یارمەتیەكانی دەوڵەتە كۆمەكبەخشەكان چییە، بۆچی تەنیا عێراق دەگرێتەوە؟
ئەد میلكەرت: من دڵنیانیم لەوەی ئەمە ڕاست بێت، ڕەنگە لەمڕۆدا مەسەلەكە بەم شێوەیە بێت، بەڵام من تەواو دڵنیام لەوەی لە ساڵی 2003 و پێش ئەم ساڵەشدا سەرچاوەگەلێكی بەرچاو هێنرایە ئەم بەشەی وڵاتەكەوە، ئەوەی ناتوانرێت نكۆڵی لێبكرێت ئەوەیە ئەم بەشە زۆر زیاتر لە بەشەكانی دیكە گەشەی كرد، ئەمەش كاریگەری كردە سەر ڕەفتار و هەڵوێستی وڵاتە كۆمەكبەخشەكان، واتە ئەگەر تۆ چیتر پێویستت پێی نەبێت ئەوا كەمتر زەرورە كە پێت بدرێت، دەبێت مەسەلەكە بەم شێوەیە بێت، لەبەر ئەوەی حاڵی حازر كوردستان خاوەنی سەرچاوەگەلێكی زۆرە.

گوڵان: لە دوای ساڵی 2003ەوە و تاوەكو پێكهێنانی حكومەت، نەتەوە یەكگرتووەكان بەو ئاستە دەستێوەردانی نەبوو لە پرۆسەی سیاسی عێراق، ئایا ئەمە هۆكارەكەی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە خوازیاری دەستێوەردان نین، یا ئالیەت و بەرنامەی ئیشكردنتان بەم شێوەیەیە؟
ئەد میلكەرت: هۆكاری جیاواز لە ئارادایە بۆ ئەوەی یۆنامی ڕۆڵی پشتیوانی و ئامۆژگاری هەبێت، یەكێك لە هۆكارەكان ئەوەیە كە ئەركی یۆنامی هەروەك لە لایەن ئەنجومەنی ئاسایشەوە لە ساڵی 2007ەوە دیاری كراوە كە ساڵانە نوێ دەكرێتەوە چەند بوارێك هەیە كە مەرجە لە ڕووی مەبدەئیەوە یۆنامی هەڵبستێت بە چالاكی تێیاندا، بەڵام ئەویش لەسەر داوا و خواستی حكومەتی عێراق و لە ژێر پێداچوونەوەیەكی بەردەوام بۆ چۆنیەتی ئەنجامدانی لە ڕووی عەمەلییەوە. هۆكارێكی گرنگی دیكە بۆ هەڵوێستی پڕ لە تەحەفوزیان ئەو بیرۆكەیەیە كە پشتگیری لە پرۆسەیەك بكرێت تێیدا عێراقیەكان خۆیان بتوانن بڕیار لە چارەنووسی خۆیان بدەن. لەبەر ئەوەی عێراقیەكان بۆ ماوەیەكی دورودرێژ لە سایەی دەسەڵاتی دیكتاتۆری سەددامدا بێبەشبوون لە بەشداری كردن لە دەركردنی بڕیارەكاندا. كەواتە خوڵقاندنی هەلومەرجێك لە لایەن نەتەوە یەكگرتووەكانەوە بۆ ئەوەی ئەمە ڕووبدات باشترین ڕۆڵێكی كە نەتەوە یەكگرتووەكان پێی هەڵسێت.

گوڵان: ئەگەر ئێوە سەرۆكی لیژنەیەكی ستراتیژی بن لە عێراقدا چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەو میزانیە گەورەیەی عێراقدا دەكەن؟
ئەد میلكەرت: لە ڕاستیدا چەند ئەولەویەتێكی هەیە، بەڵام دەبێت ئیعتیراف بەوە بكەین كە ئاسان نییە هاوسەنگیەك بدۆزرێتەوە لە نێوان پێویستی وەبەرهێنان لە ژێرخاندا لە ژێرخانی بەرهەمهێناندا، كە كارێكی زۆر گرنگە بۆ ئەوەی بتوانیت بناغەیەكی بەردەوام هەبێت بۆ گەشەكردنی ئابووری لە ئایندەدا، لەگەڵ پێویستی خەڵكدا كە زۆر بەپەلەیە، لەبەر ئەوەی خەڵكانێكی زۆر هەن لە عێراقدا كە هەژارن، بەڵام خۆشبەختانە حكومەت هەوڵدەدات مامەڵە لەگەڵ ئەم پرسەدا بكات بۆ ئەوەی ڕێژەی هەژاریی لە ساڵانی داهاتوودا كەم بكاتەوە، كە ئەمەش پێویستی بە وەبەرهێنانی باش لە قوتابخانە و مەنهەجی پەروەردەیی باشدا هەیە، هەروەها لە ئاو و تەندروستی و بە هەمان شێوە لە دۆزینەوەی هەلی كاردا، كە ئەمانە زۆر گرنگن، بەڵام ئاشكرایە كە باسكردنیان لە جێبەجێكردنیان ئاسانترە.

گوڵان: تا چەند یارمەتی عێراق دەدەن بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئیرهاب؟
ئەد میلكەرت: لە نەتەوە یەكگرتووەكاندا بوار هەیە ئەندامەكان بتوانن زانیاری تێدا ئاڵوگۆڕ بكەن و ئامۆژگاری بگۆڕنەوە، ئەمە تەفاعولە دەستی پێكردووە، بەڵام هێشتا تا ئاستێكی دوور نەڕویشتووە، ڕەنگە لەبەرئەوەبێت تا ئێستا ڕۆڵی ئەمەریكا ڕۆڵێكی تەواو زاڵە، ڕەنگە ئەمە بۆ داهاتووی عێراق گرنگ بێت. لەبەرچاوگرتنی ئەوەی باسمانكرد، پێم وایە عێراقیەكان باش دەزانن كە سەرچاوەكانی تیرۆر چین و دەبێت چی بكرێت و دەبێت حكومەتیش كار بكات بۆ ئەوەی بگاتە هۆكارە ڕیشەییەكانی.

گوڵان: تا چەند ئەو لوتكەیەی بڕیارە لە عێراق ئەنجامبدرێت پەرە بە وەزعی ئەم وڵاتە دەدات لەگەڵ وڵاتانی دەرەوە؟
ئەد میلكەرت: سەرەتا ئەمە ساتەوەختێكی گرنگە كە عێراق سەرۆكایەتی وەردەگرێت.