ئیبراهیم جەعفەری یەكێكە لەسەركردە سیاسیە دیارەكانی عێراق و یەكەمین سەرۆكی ئەنجوومەنی حكوم بووە كە لە ئابی 2003 دەست بەكاربووە و هەروەها یەكەمین سەرۆك وەزیرانی حكومەتی عێراق بووە، دوای هەڵبژاردنەكانی ساڵی 2005، دواتریش وەك سەرۆكی تەیاری ئیسلاح بۆتە بەشێك لە هاوپەیمانی نیشمانی عێراقی( ئیتلافی شیعە) و لە هەڵبژاردنەكانی ساڵی 2010 بەشداری كردووەو بۆتەوە بە ئەندام پەرلەمانی عێراق و دوای یەكگرتنی هەردوو ئیئتیلاف و دەوڵەتی یاسا، ئیبراهیم جەعفەری وەك سەرۆكی فراكسۆنی هاوپەیمانی نیشتمانی هەڵبژێراوە كە گەورەترین فراكسیونە لەناو پەرلەمانی عێراقدا، د.جەعفەری یەكێكە لەو سیاسەتمەدارانەی كە كاریگەری لەسەر رەوشی سیاسیی عێراق هەیە، بۆ قسەكردن لەسەر باردۆخی ئێستای عێراق و هەنگاوەكان بۆ سەركەوتنی حكومەتی داهاتووی عێراق، گوڵان بە پێویستی زانی دیمانەیەكی تایبەتی لەگەڵ بەرێزیان لەنووسینگەی تایبەتی خۆی لە بەغدا لەگەڵ ساز بكات، ئەمەش دەقی دیمانە تایبەتەكەی گوڵانە لەگەڵ سەرۆكی فراكسیۆنی هاوپەیمانی نیشتمانی لە پەرلەمانی عێراقدا.


ئیبراهیم جەعفەری لەچەند دێرێكدا

ئیبراهیم ئەشیقر ناسراو بە (جەعفەری) لە بنەماڵەیەكی ناسراوی شیعە مەزهەب لە ساڵی 1947 لە شاری كەربەلا چاوی هەڵێناوە، لە ساڵی 1952لە قوتابخانەیەكی سەرەتایی زاینگەی خۆی بە ناوی سەبەتی كوڕان خوێندنی سەرەتایی تەواوكردووەو هاوكات لەگەڵ براكەیدا دوای دەوام بە كەسابەتی ناو بازاڕەوە خەریك بووە، شارەزایی لەسەر پێوەندی ئابووری و بازاڕ بە سیاسەتەوە پەیدا كردووە، كاتێك شۆرشی 14ی تەمووزی ساڵی 1958 ڕوویداوە وەك مێردمنداڵێك ئاگاداری ڕووداوەكانی ئەو گۆڕانكارییە سیاسیەكان بووە دواتر لە كتێبخانەكەی محەمەد باقر سەدرەوە بووەتە خوێندەوارێكی ئەدەبیاتی ئیسلامی و زیرەكانە خۆی بە كتێب خوێندنەوەوە هوشیار كردووە،ساڵی 1966 لەسەر ئاستی شاری كەربەلا بەرزترین نمرەی هێناوەو لە كۆلێژی پزیشكی وەرگیراوە لە هەمان كاتتدا پێوەندی بە رێكخستنەكانی حزبی دەعوەی ئیسلامییەوە كردووە،بە درێژایی ماوەی خوێندنی لە كۆلێژ لە ناو ماڵەكەیی و لە زانكۆش سەنتەرو ژێدەرێك بووە بۆ چالاكی سیاسی وبیروڕا گۆڕینەوەو باس وخواسی فیكری، هەر لە سەرەتای كامڵبوونی لەم بوارەدا رێزی لە هەموو بیرو بڕوایەك ناوە .
ساڵی 1974 خێزانی پێكهێناوەو دوو كوڕوسێ كیژی هەیە، هەرلە ساڵی 1980 بەدواوە رووی كردۆتە سووریاو دواتر تا ساڵی 1990 پەناهەندەی ئێران بووەو لەوێوەش تا ساڵی2003 لە لەندەن گیرساوەتەوە ..
ساڵی 1980 ئەندامی سەركردایەتی حزبی دەعوە و وتەبێژی فەرمی بووەو لە دامەزراندنی ئەنجومەنی باڵای ئیسلامیدا وەك سەرۆكی نووسینگەی جێبەجێكردن هەڵیانبژێردووە ..
لە ساڵی 1991ــ 1992لە پێكهێنانی لیژنەی كاری هاوبەشی ئۆپۆزسیۆنی عیراقی و كۆنگرەی نیشتمانی یەكگرتوویی عیراقیی و چەندین كۆنگرەی سیاسی تردا بەشداری راستەوخۆو ئەكتیڤانەی هەبووە..
لەساڵی 2002لەناو 17 هێزەسیاسیەكەی ئیئتیلافی نیشتمانی عیراقیدا كە 33 رەمزی سیاسی تێیدا ئیمزایان كردووە بەشدار بووە، لەبەرنامەی سەرەكی كارەكانیاندا رووخاندنی رژێمی سەدام و رزگاربوونی ئیرادەی گەلانی عیراق و دانانی ژیانی ئازاد بە پێی پرەنسیپەكانی دیموكراتیەت بۆ هەموو پێكهاتەكان هەبووە ..
لە دوای رووخانی رژێمی سەدامەوە كراوەتە یەكەمین سەرۆكی ئەنجومەنی حوكم و ئەم دەسكەوتانەی هەبوو :
كەسێك بووە لەو 25 كەسایەتییەی كە رەشنووسی دەستووری عیراقییان نووسیوەتەوە
ساڵ2004 جێگری سەرەك كۆماری عیراق بووە پێوەندییەكانی عیراقی بە دراوسێكانییەوە ئاسایی كردەوە
ماوەی 7 مانگ ساڵی 2005وەك یەكەمین سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیرانی هەڵبژێردراو لە هەڵبژاردنی گشتیدا دەسبەكاربوو گرنگترین كارێكی كردبێتی بڕیاردان بوو لەسەر دەستووری هەمیشەیی عێراق..
لەساڵی 2008 تەیاری ئیسلاحی نیشتمانی راگەیاندولە هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی شارەوانیەكان ساڵی 2009 بە چەند پرۆژەیەكەوە بەشدارییان كرد ..جگە لە بابەت و توێژینەوەكانی خۆی سێ كتێبی لەسەر دانراوە لەوانە (ئەزموونی حوكم) و (پشتێنەی گڕ) و (بەرەژانی عیراق)

گوڵان: سەرەتا دەمانەوێ ڕای بەڕێزتان بزانین سەبارەت بە بارودۆخی ئێستای عێراق، چۆنی دەبینی؟
ئیبراهیم جەعفەری: بارودۆخی ئێستا، ئەو قۆناغانە تێدەپەڕێنێ كە لە دوای ڕووخانی بەعسەوە لە 2003 تا 2004 یش هاتۆتە ئاراوە و بەشێوەیەكی هێمن كۆتایی دێت و تا ئێستا لە ئاست هیواكانمان نییە، بەڵام تێدەپەڕێت، بەو مانایەی بە باشی ئەو قۆناغەی تێپەڕاندووە كە لە هەڵبژاردنی یەكەم برا سوننەكانمانی نەگرتەوە، بێگومان چەند ئاستەنگێك هەبوون لە رێگای هەرسێ پرۆژەی هەڵبژاردنەكان، هەرچەندە هەڵبژاردنی سێیەم لە ئەوانی تر باشتر بوو، بەڵام هێشتا زۆر ئاوات هەن كە تا ئێستا دوورن و لە كاركەوتوون، بەڵام بەشێوەیەكی گشتی باردودۆخەكە لە پێشتر زۆر باشترە.

گوڵان: هەموو لایەنە سیاسییەكان رێكن لەسەر ئەوخاڵانەی فراكسیۆنی كوردستان پێشكەشیان كردووە، پێتوایە ئەم گۆڕانكارییە لە هزرو فكری عێراقییەكان كە چوونە بەرەو پێش، بۆ خۆی گۆڕانكارییەكە لە واقیعی عێراقدا؟
ئیبراهیم جەعفەری: باس كردن لە داواكارییەكانی كوردەكان لەوەوە دەست پێدەكات تا چەند كارەكانی كە دەكرێن گونجاون لەگەڵ دەستوور، چونكە هەموو لایەنەكان پابەندن بە دەستوورەوە، تەنانەت ئەوانەی ناكۆكیشن لەگەڵ دەستوور، بۆیە ئەگەر ئەم داواكارییانە بگونجێن لەگەڵ دەستوور پێویستە پێوەی پابەند بین، ئەمەش ئاماژەیەكی باشە بۆ پەرەسەندنی فكرو هزری سیاسی لای عێراقییەكان، لەوانەیە تێبینییان هەبێت، لەسەر هەندێك بەندی دەستووری، بەڵام وشیاری گەیشتۆتە ئەو ئاستەی كە پێویستە پابەندبین بە دەستوورەوە، تەنانەت ئەگەر تێبینیشیان لەسەری هەبێت ئەمەش مانای ئەوە نییە كە لەبەر هەبوونی تێبینی پابەند نەبین بە دەستوورەوە یان پێشێلی بكەین و هەر كەسێك تێبینی لەسەر دەستوور هەبێت دەتوانێت لەكاتی هەبوونی دەرفەت بۆ هەمواركردنی دەستوور بەندەكانی هەموار بكات و زۆر وڵاتانی دنیاش چەند جارێك دەستوورەكانیان هەموار كراوەتەوە، بۆ نموونە ئەمریكا 26 جار دەستووری خۆی هەموار كردووە تا ساڵی 1971، هەموو لایەكیش كۆكن لەسەر ئەوەی تێبینی لەسەر دەستوور هەیە، دۆزینەوەی تێبینیش لەسەر بەندە دەستوورییەكان بەهانە دۆزینەوەیەكە بۆ هەموار كردن نەك بیانوو بێت بۆ پێشێل كردن، بەڕای من ئەمەش لە خۆیدا وشیاری سیاسی دەگەیەنێت.

گوڵان: دەستپێشخەرییەكەی سەرۆكی هەرێمی كوردستانتان لە كۆكردنەوەی هەموو لایەنەكاندا چۆن بینی ؟
ئیبراهیم جەعفەری: دەستپێشخەرییەكەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان باش و ئیجابی بوو، هیچ لایەنێك دوودڵ نەبوو لە پێشوازی كردن لێی، كاتێك بەڕێز مسعود بارزانی بانگهێشتی هەموو لایەنەكانی كردو جەختی كردەوە لەسەرگرنگی و پێویستی كۆبوونەوە لە هەولێر و دواتریش لە بەغدا، هەرچەندە پێشتریش چەند دانیشتنێك ئەنجام درابوو، بەڵام دەستپێشخەرییەكە لەكاتێكی گرنگ و سەرەكی هاتە ئاراوە بۆ ئەوەی كێشەی عێراق بەدەستی عێراقییەكان و بە دەستپێشخەری عێراقییەكان بێت بۆیە زۆر گرنگ بوو و شتێكی وای بەدەستهێنا كە پێشتر بەدەست نەهاتبوو،كە كۆببنەوەو لە نزیكەوە گفتوگۆ بكەن دەربارەی مەسەلە هەستیارو لەكاركەوتووەكان و یەكێك لەوانە ئەنجومەنی نیشتمانی بۆ سیاسەتی ستراتیژی باڵا و چەندین كاری دیكە بۆیە دەستپێشخەرییەكی باش و گرنگ بوو لە كاتی خۆیشیدا هات.

گوڵان: بەڕێزتان باستان لە ئەنجومەنی نیشتمانی بۆ سیاسەتی ستراتیژی كرد، حەز دەكەین لە زاری تۆوە بزانین ئەم ئەنجومەنە چییە؟ ئایا چۆن دادەمەزرێت، چونكە هەر یەكە بەشێوەیەك قسە دەكات؟
ئیبراهیم جەعفەری: ئەنجومەن پێشینەیەكی جێبەجێكاری هەیە، بەڵام هیچ دەق و پێگەیەكی دەستووری نییە و شتێك نییە لە دەستوور بەناوی ئەنجومەنی نیشتمانی بۆ سیاسەتی ستراتیژی باڵا، پێشینەی جێبەجێكاریش بە پێشینەی یاسایی دادەنرێت و لەبەر ئەوەی مومارەسەی جێبەجێكار لە سێ خولی پێشتر هەبووە ئێمەش پێوەی پابەند دەبین و لەوانەیە زیاتر پەرەی پێ بدەین هاوكات دەقێك نییە لە ناو دەستووردا، بۆ نموونە بەریتانیا وەك مەزنترین دەوڵەتی دەستووری و یاسایی لە جیهاندا دەقی نووسراوی دەستووری نییە بەڵكو عورف و مومارەساتی دەستووری هەیە، ئەوەی دەمێنێتەوە چەمكی ئەنجومەنە پێویستە لە دژی بڕگەدەستوورییەكان نەبێت، ئەگەر كردمان بە دەسەڵاتێكی جێبەجێكاری و سەرۆكیشمان دانا بۆ ئەو دەسەڵاتەو هەموو سەرۆكایەتیەكانی ترمان كردە بەشێك لە ناو ئەو دەسەڵاتە تەتبیقیەی ئەنجومەنەكەو وامان لێكرد دەسەڵاتی جێبەجێكردنی هەبێت، ئەوا لێرەدا دژی ماددەی 47 ی دەستوور دەبێت كە دەڵێت: پێویستە هەرسێ دەسەڵاتەكە جیا بكرێنەوە واتە لێكجیاكردنەوەی سێ دەسەڵاتەكانی پەرلەمان و حكومەت و دەسەڵاتی قەزائیی، بەڵام وەك پێشووتر دەكرێ لایەنی راوێژكاری و پابەندی سیاسی هەبێت، مەبەستم ئەوەیە كاتێك ئەنجومەنی نیشتمانی كۆ دەبێتەوە و پێكدێت لەمانەی خوارەوە : سەرۆك كۆمار و جێگرەكان، سەرۆكی حكومەت و جێگرەكانی، سەرۆكی ئەنجومەنی داد، سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران و نوێنەرانی كوتلەكان، ئەمانە لە ئەنجومەنی نیشتمانیدان،كاتێك لەگەڵیان كۆ دەبینەوە بۆ راوێژ پێكردن و لێك نزیك كردنەوەی بیروبۆچوونەكان ئەمانە هەرخۆیان بەرپرسی ئەم دەسەڵاتانەن كە قەناعەتە هاوبەشەكان دەكەنە پابەندبوون، بەتایبەتی ئەو قەناعەتانەی دەگاتە ئاستی لە 80% ئەمانە دەگۆڕن بۆ پابەند بوون و ئیعتیبار، چونكە ئەوان خۆیان ئامادەن، ناتوانین بڵێین ئێوە خۆتان بەشێكن لە بەرپرسێكی گەورەتر لە خۆتان و ئەویش راتان دەسپێری و چاودێریتان دەكات، چونكە ئەمە پێچەوانەی ماددەی 47ی دەستوورە، بەڕای من ئێمە پێویستمان بەم میكانیزمەیە كە گرنگە و مەنفەعەتی زۆری هەیە بۆمان، چونكە لێك نزیككردنەوەی بیرۆبۆچوونەكان و بەشداربوونی بەرفراوانی ئەوانەی رووبەڕووی دەزگاكانی دەسەڵاتی یاسادانان و جێبەجێكردن و دادوەری دەبنەوە بە پاڵ بەرپرسانی كوتلەكانی دیكە مانای ئەوەیە كە عەقڵیەتێك هەیە بە هاوبەشی بیر دەكاتەوە و دەست و بازوو هەن جێبەجێی دەكەن بێ ئەوەی بڵێین سیفەتی پابەندبوون بۆ ئەم كەسانە هەیە، لە80 % لەوانەیە لەڕووی سیاسییەوە وایان لێبكات پێوەی پابەند بن.

گوڵان: پێتوایە گرفتەكانی نێوان هەرێم و بەغدا چارەسەر دەبن، بەتایبەت وەك پێشمەرگە و نەوت و غاز و ماددەی 140، لەو بڕوایەدایت لەم خولەدا چارەسەربكرێن؟
ئیبراهیم جەعفەری: پێموایە هەموو گرفتەكانی نێوان هەرێم و بەغدا قابیلی چارەسەركردنن، مادام هەردوو لای پابەندن بە دەستوور و پاراستنی سەروەری و یەكێتی عێراق كە هەموو لایەنەكان جەخت لەسەر ئەم پرەنسیپانە دەكەنەوە بە برا كوردەكانیشەوە، بۆیە ئێمە دەتوانین كێشەكان یان بە رێگای دەستوور چارەسەریان بكەین یان بە گفتوگۆ لە رێگای ئەنجومەنی نوێنەرانەوە، یان لەناو پەرلەمان چاریان بۆ دەدۆزرێتەوە، هەرچەندە لە 2003 ئەم كێشانە بەردەوامن و چارەسەر نەكراون، بەڵام نەگەیشتۆتە رێگایەكی داخراو و چارەسەریش دەكرێن، چونكە عێراق بۆ هەموو عێراقییەكان گرنگە و هەموومان سەرەتا عێراقین ئینجا كورد و عەرەب و توركمانین، هەروەها سوننە و شیعە و موسڵمان و ناموسڵمانیشمان تێدایە، بەڵام خەمەكانی عێراق بەبێ جیاوازی بەرپرسیاریەتی هەموو عێراقییەكانە، ئێستا لە پێكهاتەی حكومەتی عێراق كورد و عەرەبی تێدایە و لە عەرەبیش سوننە و شیعەی تێدایە لە هەمان كاتدا توركمان و ناموسڵمانیشی تێدایە، ئێمە كە ئێستا لە سەرەتای تەجروبەكەداین، پێویستمان بە تەنسیقی زیاتر و كارا كردنی ماددەكانی دەستوور و پڕكردنەوەی بۆشاییەكان هەیە گەر بۆشایی هەبێت و پێویستمان بە پتەوكردنی پێوەندی زیاتر هەیە لەنێوان هەرێم و حكومەتی ناوەندی.

گوڵان: ئەی سەبارەت بە گرێی شاری كەركوك؟
ئیبراهیم جەعفەری: كەركوك تایبەتمەندی زیاتری هەیە، بەڵام دەتوانین دەربازی بكەین لەوەی گرێیە، كەركوك شارێكە فرە ئەتنی وكۆمەڵییە، نەك تاكە ئەتنی و كۆمەڵگەیی، بۆ نموونە هەولێر كوردییە، سەماوە عەرەبییە، كەركوك پێكهاتەی كۆمەڵایەتی جۆراوجۆری تێدایە و وەك چەپكە گوڵێك وایە بە هەموو رەنگەكانییەوە كە كورد و عەرەب و توركمان وئاشوری و كلدانی تێدایە، شیعە و سوننەی تێدایە، عێراقیش چەپكە گۆڵێكە خۆی لە كەركووكدا دەبینێتەوە، بۆیە ئەگەر لەبەرامبەر كۆمەڵگایەكی وا فرەییدا خۆمان ببینەوە، پێویستە بە رێگای دەستووری ویاسای ناوخۆییدا ئیدارەیەكی نوێ دروست بكەین كە رەنگدەرەوەی ئەم پێكهاتە جۆراوجۆرانە بێت، ناتوانین بە ویستی خۆمان كۆمەڵگایەك دروست بكەین و یەكێكی تر مەسخ بكەینەوە، بەڵكو دەتوانین پەرەی پێ بدەین بەتایبەت پەرە بە ئەنجومەنی پارێزگا و لیژنەكانی و دەسەڵاتە كارگێڕی و جێبەجێكارەكانی بدەین بەجۆرێك دەربڕی واقعی كەركوك بێت ئەمە بۆ ئێستا پێویستە، كەواتە كەركوك بە بڕیارێكی ئێمە ناكرێ تایبەتمەندی بكەین، كۆمەڵگاكەی كەركوك ئەوەمان بەسەردا دەسەپێنێت كە كۆمەڵگایەكی فرەییە و پێویستە بیپارێزین بە كوردو عەرەب و توركمانەوە ئاسایی بكەینەوە وەك هەموو پارێزگاكانی عێراق، بەسرا شارێكی عەرەبی عێراقییە، هەولێر شارێكی كوردی عێراقییە، بەڵام كەركوك شارێكی تێكەڵی مۆزاییكی عێراقییە، ناكۆكی لەسەرئاست و رێژەی پێكهاتەكانی كەركوك هەیە لەرووی ژمارەوە پێموایە ئەگەر گیانی متمانە هەبێت و لەگەڵ هەموو هاووڵاتیانی كەركوك بەشێوەیەكی ئیجابی و كامڵ مامەڵە بكەین رزگار دەبین لەو گرێیەی كە ئێستا پێی دەناسێنرێت و ئەو كات كەركوك دەبێتە شاری كۆكەرەوەی گشت پێكهاتەكانی عێراق نەك مایەی دوورخستنەوەی عێراقییەكان لە یەكتر.

گوڵان: وەك سەرۆكی فراوانترین هاوپەیمانێتی لە پەرلەمان پێتوایە ئەم پەرلەمانەی ئێستا دەتوانێت سەركەوتوو و ئەكتیڤ بێت و ئایا ئەم پەرلەمانە گۆڕانكاری دەبێ لەگەڵ پەرلەمانی پێشوودا؟
ئیبراهیم جەعفەری: پێویستە جیاواز بێت لەگەڵ پەرلەمانی پێشووتر، ئەگەر ئەم گۆڕانكارییە نەهێنێتە دی ئەوە مانای ئەوەیە كە لە شوێنی خۆی دەخولێتەوە.
ئەمەش دواكەوتنێكی رێژەییە، بارودۆخی پەرلەمانەكانی پێشووتر بەهۆی چەند هۆكارێك وایكرد كە هەندێك كەموكوڕی و نەخۆشی كاتیی هەبێت، پێویستە ئێمە لە هەوڵەكانی خۆمان سوود لە خولەكانی یەكەم و دووەمی پەرلەمان وەربگرین، لایەنە باشەكان بەهێزتر و پتەوتر بكەین و لایەنە خراپەكانیش دوور بخەینەوە، بەم شێوەیەش سوود لە تاقیكردنەوەكانی پێشتر وەربگرین، بۆ نموونە لایەنە ئیجابیەكانی پەرلەمانی پێشوو ئەوەیە كە هەندێك بڕیاری هێنایە ئاراوە، بەڵام زۆر بڕیاریش ماوە و لەكار كەوتوون، بۆیە پێویستە ئێمە هەوڵ بدەین بۆ بەدەستهێنانی زۆرترین بڕیار و تەشریعات، هەروەها پێویستە رووبەرووی تەحەدییەكان ببینەوە، پەرلەمانی پێشوو حاڵەتی تائیفەگەری بەسەردا زاڵ بوو بەلایەنیكەم لەسەرەتای خولی یەكەم، ئەوەی ئێستا هەستی پێدەكەم كە ئەدای پەرلەمانی ئێستا هیچ مۆركی تائیفەگەری پێوە دیار نییە و كەس ناڵێت من شیعە یان سوننەم، راستە ئێمە عێراقێكمان ناوێ بەبێ شیعە یانبە بێ سوننە یان عێراقێكی تەنیا بۆ كورد ویان تەنیا بۆعەرەب و توركمان، هەروەها عێراقێكمان ناوێ بەبێ چیا و بیابان و هۆڕەكان، عێراقێكمان دەوێ كە پێكەوە ژیانی تێدا هەبێت نەك تائیفەگەری، ئێمە گرفتمان نییە لەگەڵ نەتەوەكان بەڵكو گرفتمان هەیە لەگەڵ رەگەزپەرستی شۆڤێنی لە لایەكی ترەوە گرفتمان نییە لەگەڵ مەزهەب و ئایینەكان بەڵكو گرفتەكەمان لەگەڵ توندڕۆیی تائیفەگەرییە، پەرلەمان رەنگدەرەوەی هەموو ئەمانەیە دواتر پەرلەمان پێشتر نەیتوانی بەباشی رۆڵی چاودێری خۆی ببینێت، هیوادارم سەرەتا بتوانێت بۆشایی بەرهەمی پەرلەمانی پڕبكاتەوە ئەویش زۆرترین بڕیارە كە پێویست جێبەجێ بكرێن، كوا یاسای رۆژنامەوانی، كوا یاسای حزبەكان، جگە لە چەندین یاسای دیكەی لە كاركەوتوو، لە هەمان كاتتدا بۆشایی نێوان پەرلەمان و حكومەت و نێوان پەرلەمان و سەرۆكایەتی كۆمار پڕ بكاتەوە، هەروەها خۆی بگونجێنێت لەگەڵ سەرجەم پێكهاتەكانی تر بۆ ئەوەی بەردەوام بێت لەسەر رێگای بونیادنانەوە.

گوڵان: چارەسەری وەزارەتە ئەمنیەكان چۆن دەبێت، چ چارەسەرێكتان بۆی هەیە؟
ئیبراهیم جەعفەری: ئێمە لە هەوڵی بەردەوامداین بۆ دیاریكردنی باشترین خەسڵەتەكانی ئەو كەسانەی وەزارەتەكان بەتایبەتی وەزارەتە ئەمنییەكان دەگرنە دەست، چونكە وەزارەتی ئەمنی گرنگە بۆ هێنانەدی خودی ئەمن و سەقامگیری، هەروەها پێوەندی ئەمن بە ئابووری و گەشتوگوزار و سیاسەت و زانكۆكان و هەموو لایەنەكانی ژیان و هەر كە لایەنی ئەمنی ئاستەنگی تێكەوت كاریگەری بەسەر هەموو لایەنەكانی دیكەی ژیانەوە دەبێت، لێرەوە دەردەكەوێ كە مەسەلەی ئەمن و وەزارەتە ئەمنیەكان زۆر گرنگن و لە گەورەترین ئاستتدا گرنگی پێدەدرێت، وەزارەتە ئەمنیەكان لە موحاصەصە و لە مەسەلەی خاڵەكان دەرچووەتە دەرەوە و پێویستە رەچاوی هەموو پێكهاتەكان بكرێت لە دیاریكردنی و هەموو پێكهاتەكان بۆیان هەیە بەشداری گفتوگۆكان بكەن، بەڵام دوا بڕیار بەدەست سەرۆك وەزیرانەوەیە بە حوكمی ئەوەی سەرۆكی گشتی هێزە چەكدارەكانە، ئێمە هەوڵ دەدەین چەند تایبەتمەندییەكی تێدا بێت وەك نیشتمانی، لێهاتوو بێت، بە گەندەڵی تۆمەتبار نەكرابێت شۆڤینی، تائیفی، تیرۆریست نەبێ، تا ئێستا چەندین ناو پێشكەش كراوە، بەڵام هەست دەكەم لە ماوەیەكی نزیكدا ئەمەش چارەسەر دەكرێت.

گوڵان: ئایا تۆ لەگەڵ ئەوەی مافی ڤیتۆی سەرۆك كۆمار بمێنێتەوە؟
ئیبراهیم جەعفەری: هەر شتێك پێچەوانەی دەستوور نەبێت من دژی نیم، من دژی رێكەوتننامەی ئەمنی بووم، بەڵام لەبەر ئەوەی رێكەوتننامەكە دژی دەستوور نەبوو و لەپەرلەمان رەزامەندی لەسەر درا من پابەند بووم پێی، چونكە دەستوور و پەرلەمان پێویستە رێزیان لێبگیرێت و پەرەیان پێ بدرێت، من سیاسەتمەدارێكی مولتەزیمم، ئەوەش نیم شتێك بە دڵم بێت پێوەی پابەند بم و شتێكم بە دڵم نەبێت پشتگوێی بخەم.
دەستوورو پەرلەمان ئینجانە نیین بە كەیفی خۆم لەو گۆشەیە هەڵیبگرم و بیخەمە گۆشەی ترەوە مادام سەرپۆشی یاساییان هەیە دەبێت ڕێزی لێ بگرم.تا ببێتە كائینێكی زیندوو لە ناو خەڵكیدا..

گوڵان: دیدی شیعەكان بۆ كورد چۆنە؟ سەرەڕای هاوپەیمانێتی و خەباتی هاوبەشی كوردو شیعە دژ بە بەعسیەكان. روانینەكان تا ئێستا لێڵایی پێوە دیارە.
ئیبراهیم جەعفەری: زۆرینەی شیعەكانی عێراق عەرەبن، بەڵام ئەم زۆرینە عەرەبییە بەدەست گرێی رەگەزپەرستی شۆڤێنی ناناڵێنێت و عروبە بە ئیدیۆلۆژیك ناكات و ئیدیۆلۆژیك ناكەنە سەرەتا و بناغەیەكی فكری بۆ عەرەب، هەندێك لەو حزبانەی كە دەیانویست بە موغازەلەوە سەرنجی كوردەكان رابكێشن لە بنەڕەتدا رەگەزپەرستی توندڕەون و لەڕووی مەعریفی و فكرییەوە لەگەڵ كوردەكان یەك ناگرنەوە و بیردۆزێكی رەگەزپەرستیانەیان هەیە و كورد و ئاشووریەكان رەت دەكەنەوە ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ بڕیارەكانی كۆنگرەی هەرێمایەتی هەشتەم دەبینین ئاشووریەكان رەت دەكەنەوە و داوایان لێدەكەن واز لە زمانی خۆیان بهێنن و تێكەڵ بە عەرەب ببن، ئێمە وەك شیعە لە بەرامبەر كورد روانگەیەكی رەگەزپەرستانەمان نییە، بەڵكو بە روانگەیەكی مرۆڤایەتی و نیشتمانی دەروانینە كورد، بۆیە پێوەندی و رێزگرتن و برایەتی و هاوسۆزیمان بۆیان هەیە هەر لەو كاتەوەی كە لە ئۆپۆزیسیۆن بووین تا ئێستاش كە ئێمە لە حوكمداین ئەمەش قووڵایی بیركردنەوەی ئێمە دەردەخات بەرامبەر بە كورد، هەمان هەڵوێستمان هەیە بەرامبەر بە برا سوننەكانیش، لە لایەك پێكەوەژیانی نەتەوەیی و لەلایەكی دیكەش پێكەوەژیانی تائیفی هەیە، ئێمە داوا لە سوننەكان ناكەین كە نەڵێن ئێمە سوننە نین بە هەمان شێوە ئەوانیش پێمان ناڵێن، بۆیە نامانەوێ پێكەوەژیانی تائیفی بگۆڕینەوە بە تەعەسوبی تائیفی و نەتەوەیی ئەمەیان رەت دەكەینەوە، شیعە شیعەیە و سوننە سوننەیە بەهەمان شێوە كورد كوردە و عەرەب عەرەبە بە هەمان شێوە توركمان توركمانە، ئەگەر شوێنی لەدایكبوونم سلێمانی بوایە كورد دەبووم، ئەگەر تۆ لە عەمارە لەدایك بوویتایە حەتمی بە عەرەب دەژمێردرایت، بۆیە ناكرێ خۆم لە تۆبە باشتر بزانم لەبەر هۆكارێك كە بەدەستی من و تۆ نییە، من بەوە لە تۆ باشتردەبم كە چۆن دڵسۆزانەترخزمەت بە وڵاتەكەم دەكەم لە هەمان كاتتدا ئیدانەی هەر كەسێك دەكەم كە گەندەڵی ئیداری و سیاسی و مالی و ئەخلاقی بكات با عەرەبیش بێت، بۆیە نابێ جیاوازی بكرێت لەسەر حەتمییەتی پێكهاتەیی، روانینەكە مرۆڤانەیە بۆ هەموو مرۆڤەكان بە یەك چاو بەڵام دەبێ جیاوازی لەسەر بنەمای ئەوە بكرێت كێ زیاتر قوربانیداوە یان مافی لەوتێنراوە تا مافی بۆ بگێڕدرێتەوە یان كێ لێهاتووترە و باشتر خزمەت دەگەیەنێت بە نیشتمان ئەو دەبێت رێزی زیاتری لێبگیرێت، بۆیە شیعەكان گرفتی تەنزیریان نییە كە چۆن مامەڵە لەگەڵ پێكهاتەیەكی سەرەكی عێراق كە كوردە دەكات، هەروەها پیاو و ئافرەتانی شیعە گرفتیان نییە لە چۆنیەتی جێبەجێ كردنی ئەم بیردۆزە، بەجۆرێك كاتێك ئێمە لە ئۆپۆزسیۆن بووین رێزی شیعە بۆ كورد گەیشتە ئەو ئاستەی خوالێخۆشبوو سەدر نوكتە و گاڵتەكردنی بە كورد حەرام كردبوو، چونكە ئەمە لە كەرامەتی مرۆڤی كوردی كەم دەكردەوە واتە كەمكردنەوەی كەرامەتی مرۆڤ، ئەوەش حەرامە، بە هەمان شێوە هەڵوێستی ئایەتوڵڵا ئەلحەكیم كە شەڕی لە دژی كورد حەرام كرد، ئەمە بۆچوونی شیعەیە بەرامبەر بە كورد، روانین و بۆچوونەكە جێی شانازییە..
دواتر من ئەگەر بمەوێ وەك هاووڵاتییەكی عێراقی دەنگ بدەم بەدوای كەسێكی لێهاتوودا دەگەڕێم، ئیتر ئەو كەسە كورد بێت یان عەرەب مەرجە هەستێكی بەرزی نیشتمانی هەبێت و لەچوارچێوەی دەستوور مامەڵە لەگەڵ هەموو عێراقیەكاندا بكات، دەنگدانم وەستاوە لەسەر لێهاتوویی كەسێك باكورد بێت یان با عەرەب یان توركمان بێت، چێژی دیموكراتیەت لەوەدایە، گرنگ ئەوە نییە ئەوەی هەڵیدەبژێرم لە نەتەوەی منە یان نا زۆر گرنگ نییە، بەڵام ئەوانەی هەڵگری بیروباوەڕی شۆڤێنین و قەومی پەڕگیرانەن، دەڵێن ئەگەر كەسێك لە نەتەوەی من بێهێز و بێ تواناش بێت پێویستە دەنگی پێ بدەم و دەنگ نادەم بە ڕۆڵەی نەتەوەیەكی دیكە ئەگەر بەهێز و بەتواناش بێت، دیدی ئێمە بۆ كورد واقعییە. گشت ئەو رژێمانەی حوكمیان كردووە لە كوردستان و عێراق ماڵوێرانی زۆریان بۆ كورد هێناوە كە ناشرینترین رەفتاریان لە ئەنفال و هەڵەبجەدا بینرایەوە، ئەم دوژمنایەتییە گەیشتە لوتكە، ئەمە وامان لێدەكات ئەم كارەساتانەمان لەبیر بێت و ئەو كات و ئێستاش لە روانگەیەكی مرۆڤایەتییەوە پشتگیری كوردمان كرد و ئێستاش بەردەوامین و پەنا بە خوا رێگا لە دووبارەیان دەگرین نەك تەنیا لە عێراق بەڵكو لە سەرتاسەری جیهان، لە هەمان كاتتدا سەرەڕای ئەوەی كوردستان ناوچەیەكی دەوڵەمەندە بە سەروەت و سامان و لایەنی گەشتوگوزاریی و بواری مێژوویی و شیعر و ئەدەب و فكر، كەچی پشتگوێ خرابوو بۆ نموونە هەڵەبجە لە پێش سلێمانییەوە دێت هەرچەندە سلێمانی لەوانەیە تەمەنی 200 ساڵ بێت، بەڵام لە هەڵەبجە چەندین ئەدیب و شاعیر و بیرمەند لەدایكبوون لە هەمان كاتتدا بینیمان هەڵەبجە چ كارەساتێكی مرۆڤایەتیی بەخۆیەوە بینی، من كە سەردانم كرد لە وتارێكمدا كە لە گۆڕستانی شەهیدان پێشكەشم كرد لە خۆشەویستی و رێزم بۆ ئەم شارەو خەڵكەكەی بە (كەربەلای دووەم)م ناساندن و لە ساڵی 2005 بڕێك پارەم بۆ گشت خانەوادە زیان لێكەوتووەكان تەرخان كرد كە بریتی بوو لە زیاتر لەیەك ملیۆن دینار بۆ 5000 خانەوادە لە بودجەی دەوڵەت سەرفمكرد، هەروەها ئەو كات و ئێستاش داوا دەكەم هەڵەبجەی كیمیاوی لێدراو دەستی لێنەدرێت تا وەك تانە بە چاوی شۆفینیەكانەوە بمێنێتەوە لەپاڵ هەڵەبجەی مەنكوب شارێكی هاوچەرخ بونیاد بنرێت و پەرەی پێ بدرێت لە هەمان كاتتدا لایەنی مێژوویی و كەلتووری ئەم شارە بە زیندوویی بمێنێتەوە بۆ ئەوەی ئەم كارەساتە هەمیشە لە هزر و یادەوەری و مێشكی هەموو جیهان و عێراقییەكانیشدا بە زیندوویی بمێنێتەوە و لەبیر نەكرێت، تا كەس تاوان و زوڵمی وا گەورە لەهیچ نەتەوەیەكی سەر زەمین نەكاتەوە..

گوڵان: دەوڵەتی یاسا چۆن بونیاد دەنرێت لە عێراقدا و هاووڵاتی بوون چییە؟
ئیبراهیم جەعفەری: سەرەتا پێویستە لە چەمكی دەوڵەت بگەین، دەوڵەت جیاوازە لەگەڵ حكومەت، چونكە حكومەت یەكێكە لە دەزگاكانی دەوڵەت، بەر لە حكومەت گەل و خاك و حكومەت وسەروەری و دەسەڵات هەیە بەكۆی ئەمانە دەوترێت دەوڵەت، كاتێك دەڵێین حكومەتی یاسا واتە ئەم حكومەتە یاسا جێبەجێ دەكات، بەڵام ئەوە ناگەیەنێت كە ئەمە دەوڵەتی یاسایە، ئەگەر جێبەجێكردنی یاسا درێژ بۆوە لە حكومەتەوە بۆ دامودەزگانی دەبێتە دەوڵەتی دامودەزگای یاسایی، ئەگەر جێبەجێكردنی یاسا درێژ بۆوە لە دامودەزگاكانی دەوڵەتەوە بۆ هاووڵاتی و بوو بە كەلتورێكی میللی وەك عورف و كارلێك دەكەن لەگەڵ یاسا و هەڵدەچن ئەگەر یاسا پێشێل كرا، بۆ نموونە جگەرە لە شوێنە قەدەغەكان ناكێشن، هەمان هاووڵاتی دژی جگەرە دەبن و نایكێشن لە نەخۆشخانە و قوتابخانە و شوێنە گشتیەكان، بەمە یاسا دەبێتە بەشێك لە رەفتاری هاووڵاتی، كەواتە یاسای كارا و جووڵەی كرد لە حكومەتەوە بۆ دامودەزگاو بۆ میللەت ئەو كات دەتوانین بڵێین ئەم دەوڵەتە دەوڵەتی یاسایە هەر بۆ نموونە كاتێك گڵۆپی سوور دادەگیرسێت پێویستە ئۆتۆمبێل بوەستێت تەنیا كامێرا یان پۆلیسی هاتوچۆ چاودێری هاووڵاتی دەكات، ئەگەر توانیمان هاووڵاتی بگەیەنینە ئەو ئاستەی رێز لە شوفێری پابەند بە یاساوە بگرێت و سەرزەنشتی ئەو شوفێرە بكات كە سەرپێچی یاسا دەكات، ئەو كاتە دەبینە دەوڵەتی یاسا، ئەم چەمكی دەوڵەتە واتا دەزگایەكە لەسەر ئەساسی یاسایی بونیاد نراوە.كەواتە یاسا بوو بە بەشێك لە میزاجی هاووڵاتیان،ئەمەیە چەمكی دەوڵەتی یاسا..
سەبارەت بە هاووڵاتی بوون سێكوچكەیەك هەیە هاووڵاتی، نیشتمان،گرێبەستی كۆمەڵایەتی لەنێوان حكومەت و گەل، هاووڵاتی مافی لەسەر حكومەت هەیە، بە هەمان شێوە حكومەتیش مافی هەیە لەسەر هاووڵاتی، واتە هاووڵاتی ئەگەر عێراقی بێت مافی هەیە و ئەركی لەسەرە، هاووڵاتی یەكەیەكی بونیادنانی دەوڵەتە، ئەمەش چەمكی هاووڵاتی بوون دێنێتە ئاراوە بەبێ لەبەرچاوگرتنی پێشینەی ئەتنی و ئایینی ئەو كەسە جیای دەكاتەوە لە وڵاتێكی تر بۆ نموونە لە كرماشان لە توركیا و باشووری توركیاش كورد هەیە یەكێتی زمان و نەتەوە كۆیان دەكاتەوە، بەڵام هەمان مافی كوردەكانی كوردستانی عێراقییان نییە، بە هەمان شێوە عەرەبی كوێت و ئوردن و میسر یەكێتی زمان و نەتەوە لەگەڵ عەرەبەكانی عێراق كۆمان دەكاتەوە، بەڵام ئەو مافانەیان نییە كە عەرەبەكانی عێراق هەیانە لێرەوە عەرەب و كورد هاووڵاتی عێراقن و پابەند بوونێكی هاوبەشیان هەیە لە عێراقدا، هاووڵاتی بوون زۆر لەلایەنی زمان و نەتەوە بەرزترە، كەواتە لە چەمكی هاووڵاتی بوون مافت هەیە دەستوور بۆتی دیاری كردووی لە هەمان كاتدا ئەركت لەسەر شانە كە دەستوور بەسەریدا سەپاندووی، ئەگەر عێراقمان لەسەر ئەو رێرەوە بونیاد نا واتە لە عێراق دەوڵەتێكی یاسایی و پێك بەستوو و و پابەند بە یاسا و دادوەری بونیاد دەنێین.

گوڵان: تێڕوانینت چییە بۆ ئیسلام و ئیسلامەویەكان بەتایبەتی توندڕۆكان ئەوانەی ئیسلام دەكەنە پەناگەیەك بۆ ئەنجامدانی ئامانج و كارەكانی خۆیان؟
ئیبراهیم جەعفەری: ئیسلامی هەیە و (ئیسلامەوی)ش هەیە، ئەو كەسەی پرەنسیپەكانی شەریعەتی ئیسلامی لە ژیاندا جێبەجێ دەكات ئیسلامە، ئەوەی دوو شایەتمان بهێنێت ئەوە موسڵمانە، ئیسلامی تەنیا بەهێنانی دوو شایەتمان ئیكتیفانابێت، ئیسلامی ئەوەیە كە دەیەوێ شەریعەتی ئیسلامی جێبەجێ بكات لە ژیانی خۆیدا بۆ نموونە كاتێك ژن دەهێنێت دەڵێ: ئەمە خێزانێكی ئیسلامییە نەك تەنیا خێزانێكی موسڵمانە واتە ئەحكامەكانی ئیسلام جێبەجێ دەكات.
شتێكی تریش هەیە پێی دەڵێن (ئیسلامەوی) كە ئیسلام بەشێوەیەكی هەڵە و توندوتیژ جێبەجێ دەكات و بەرامبەری خۆی رەت دەكاتەوە ئەم (ئیسلامەوی) یە جیاوازە لەگەڵ ئیسلامی بۆیە بیر لە كوشتن دەكاتە و خوێن وكەرامەت حەڵاڵ دەكات و ئیعتیراف بە بەرامبەر ناكات، تەنیا هەندێك لە دیندارەكان نەكەوتنە ناو ئەم هەڵەیەوە، بەڵكو هەندێك لە علمانیەكانیش كەوتنە ناو ئەم هەڵەیەوە، چونكە علمانی و عەلمانەویش هەیە، عەلمانەوی هەوڵ دەدات هەر كەسێكی ناعلمانی لەناوببات و خوێنی حەڵاڵ دەكات و رەتی دەكاتەوە فڕێی دەداتە دەرەوەی سنوورەوە، چونكە بڕوای بە عەلمانەوی نییە، ئەمەش دیاردەیەكە لە (انسانیە) و (انسانیویە)لكی لێ دەبێتەوە، (انسانی) مرۆڤێكی ئاساییە لە بەرامبەرت دانیشتووە، لەوانەیە لە نەتەوە یان مەزهەبێكی تر بێت، بەڵام لەگەڵت دەژیت و قبوڵت دەكات و درۆت لەگەڵ ناكات، بۆ نموونە كورد و عەرەب بە یەكەوە دەژین و رێز لە یەكتری دەگرن و یەكتری لەناو نابەن ئەوە پێی دەڵێن (انسانی) و روانگەیەكی ( دیموكراتی) هەیە بەڵام ئەگەر من هەوڵی لەناوبردنی تۆ بدەم و قبوڵت نەكەم و بڵێم تۆ هاووڵاتی پلە دووی ئەمە پێی دەڵێن (انسانوی) و روانگەیەكی (دیموكراتەوی) هەیە بەمەش دەستەواژەی نوێ دێتە ئاراوە و حاڵەتی سلبی زۆر دەهێنێتە ئاراوە و خراپترین شت لە كەلتوورەكان ئەوەیە لەسەر بنەمای كەلتووری لاسار دابمەزرێت.ئیسلامەویش حاڵەتی كەلتووری سەقەت بۆ كۆمەڵگە بە دیاری دێنێت هەر وەك عیلمانەوی و دیموكراتەوی كە خۆفەرزێنی دەنوێنن..
من علمانی نیم، بەڵام ئەگەر میللەتەكەم علمانیەتی بوێ و بە خوازیاری و ئازادی خۆیانەوە بیهێنێت دەنگی بۆ بدەن،من دژایەتی ئەمە ناكەم، لە هەمان كاتتدا ئەگەر ئەوەی دێت (عیلمانوی) بێت و بەزۆری زۆردارەكی بەسەر میللەتدا فەرزی بكات ئەوەیان رەت دەكەمەوە، كەواتە ئینتیمام هەیە و قبوڵی بەرامبەریش دەكەم، بەڵام ئەگەر توندڕۆیی هەبێت دژایەتی دەكەم جا ئەو توندڕۆییە (ئیسلامەوی یان دیموكراتەوی یان عیلمانەوی ) بێت.

گوڵان: ئەی سەبارەت بەلێبوردەیی؟
ئیبراهیم جەعفەری: ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ مێژوو كەی باشووری ئەفریقیا توانی سەربەخۆیی خۆی وەربگرێت، كەمینەیەكی سپی پێست حوكمی زۆرینەیەكی رەش پێستی دەكرد، نیلسۆن ماندیلا و ئەوانەی لەگەڵی بوون بوونە قوربانی، لەوێ سپی پێست گەورەی ئەوانە بوون، لەكۆتایی سەدەی بیستەم ماندێلا توانیی بەردەوام بێت، هەروەها دوو ساڵ بەر لە ئێستا باراك ئۆباما بوو بە سەرۆكی بەهێزترین دەوڵەتی جیهان ئەمە چەندین ساڵە بۆ یەكەمجارە لە مارتن لۆتەرتینەوە كە چالاكوانێكی رەشپێست بوو دژ بە راسیزم تا ئەمڕۆ 43 سەرۆك و 44 سەرۆكایەتی لە ئەمریكا راگەیەندراوە بەڵام بۆ یەكەمین جارە كەسێكی رەش پێست ببێتە سەرۆكی ئەمریكا كە بە رەگەز كینییە، ئەمانە هەمووی بەرهەمی سەدەی بیست و یەكەمینە.

سەبارەت بە لێبوردەیی دەڵێم بیلالی حەبەش رەش پێست بوو خەڵكی حەبەشەیە و عەرەبی نەدەزانی و نەیدەتوانی بڵێ (اشهد ان لا الە الا الله) بەڵكو دەیگوت (اسهد ان لا الە الا الله) بەڵام پێغەمبەر درودی خوای لەسەر بێت كردی بە موئەزنی خۆی و موئەزنیش بۆ ئەو كاتە لە ئاستی وەزیری راگەیاندن بوو، چونكە بانگی دەدا و هەر ئایەتێك بهاتەیە بۆ پێغەمبەر درودی خوای لەسەر بێت دابەزیبا بیلال باسی دەكرد هەروەها ئەگەر هەر پەیامێكی هەبوایە لە رێگای بیلالی حەبەشییەوە رای دەگەیاند، ئەمە مانای لێبوردەیی دەگەیەنێت بە هەمان شێوە سوهەیب رومی و سەلمانی فارسی و جابانی كوردی، سەبارەت بە ئافرەت لە ئەمریكا ساڵی 1919 ئافرەت مافی دەنگدانی وەرگرت دوای ئەوەی دەستوور بۆ جاری 19 هەموار كرایەوە و بەشێوەیەكی پراكتیكی ئەم مافەی لە 1924 پیادە كرد، لە بەریتانیا ئافرەت ساڵی 1945 مافی دەنگدانی وەرگرت، لە سویسرا كە باڵاترین نموونەی دیموكراتییە لە جیهان لە ساڵی 1977، ئەی ئیسلام چۆن مامەڵەی لەگەڵ ئافرەت كردووە بەر لە 1400 ساڵ لە تەنیشت بەڵام پێغەمبەر درودی خوای لەسەر بێت دانیشتووە (از یبایعونك تحت الشجرە) كۆمەڵێك ئافرەت لەگەڵ كۆمەڵێك پیاو بەیعەتیان دا بە پێغەمبەر درودی خوای لەسەر بێت كەگەورەترین گرێبەستی سیاسییە ئەمە لێبوردەییە، هەروەها چۆن مامەڵەی لەگەڵ ئایینەكانی تردا كردووە، ئیسلامی ئینكاری نەتەوەی دیكەی نەكردووە، ئێستا عەرەب كەمینەن بە بەراورد لەگەڵ جیهانی ئیسلامی، گەورەترین وڵاتی ئیسلامی ئێستا عەرەبی نییە لەوانە ئەندونیسیا، مالیزیا، ئێران، توركیا، پاكستان، هەروەها 40 ملیۆن موسڵمان لە هیندستانن ئەمانە هیچیان عەرەب نین، ئیسلام چۆن توانیی ئەمانە هەموویان لەخۆ بگرێت، بێگومان بە لێبوردەیی، خەڵكی سەر بە ئایینەكانی تر لەسەر ئایینەكانی خۆیان مانەوە بێ ئەوەی زۆریان لێبكرێت، یەهودی لە مەدینەی منەوەرە و مەسیحی لە عێراق نوێژو عیبادەتی خۆیان لە كوفە بە دەنگی بەرزیش دەكرد لەپاڵ ئیسلامەكان دەژیان و ئیمامی عەلی دەیبینین و مافی خۆیانی پێدا بوون، دوو مەسیحی بە ناوی ئەلجۆن وە وەهەب لەپاڵ حەزرەتی حوسێن شان بە شانی شەڕیان كرد، ئیسلام ئاینێكی لێبوردەییە و لەرووی مرۆڤایەتییەوە بەسەر خەڵكدا درێژ دەبێتەوە.ئەوەی لەم رووەوە دیالۆگ دەكات با بیكات بەڵام بەشێوەیەك كە بەرانبەر نەسڕێتەوە..

گوڵان: ئاواتەكانی د.ئیبراهیم جەعفەری لە ژیاندا؟
ئیبراهیم جەعفەری: ئاواتم ئەوەیە عێراق ببینم بە سەقامگیری بەبێ تیرۆر، دەوڵەمەند بەبێ هەژار، رۆشنبیر بەبێ نەزانین، یەكگرتوو بەبێ دابەش بوون،رەونەقدار بیبینم دوور لە جەهالەت. من گەشبینم و هەر ئامانجێك بۆ خۆم دیاری بكەم هێز و توانا و پێوەندییەكانی خۆم تەرخان دەكەم بۆ ئەوەی ئەم ئامانجانە بهێنمە دی، لە قۆناغەكانی ژیانمدا بێ ئومێد نەبووم،متمانەم بە خودای گەورەیە، زۆر لە گەلانی دنیا كەمتریان بەسەرهاتووە لەوەی بەسەر گەلی عێراق هاتووە بەداخەوە گەڕاونەتەوە دواوە، بەڵام گەلی عێراق ناگەڕێـتەوە و بێزار نابێت بۆ نموونە لە راپەرینی شەعبانی بە سەدان هەزار كەس لە كادر و خەڵك و مەرجەعی ئایینی لەناوچوون، لە ئەنفال و كیمیا باران بە هەمان شێوە، هەزاران هاووڵاتی كوردی سڤیل بە چەند دەقیقەیەك خنكێنران سەرەڕای ئەمەگەلی كورد بەردەوام بوون ئەمەش وا دەكات بڕوایەكی تەواوم بەهەموو پێكهاتەكانی عیراق هەبێت، عێراق خاوەن سەروەت و سامانێكی زۆرە و دەتوانین سوودێكی زۆری لێ وەربگرین بۆ خزمەت كردنی ئەم گەلەو گەلانی تریش..

گوڵان: تۆ لەگەڵ هاتنەوەی بەعسیەكانی؟
ئیبراهیم جەعفەری: نەخێر وەك حزبی سیاسی و فكری بەعسی و كەسانێك كە تاوانیان ئەنجامدابێت دەرهەق بە گەلی عێراق من رازی نیم تاوانباران بگەڕێنەوە، بەڵام ئەگەر وەك حاڵەتێكی مێژوویی و كردنەوەی لاپەڕەیەكی نوێ كەسانێكیان كە دەستیان سوور نەبووبێت بە خوێنی ئەم گەلە بێنەوە ناو عیراق، پێویستە رێزیان لێبگرین و ئاسۆیەكیان بۆ ئاوەڵابكەینەوە تا لە خێرو بێری وڵاتەكەیان بێبەش نەبن.