پرۆفیسۆر عامر حه‌سه‌ن فه‌ییاز راگرى كۆلێژى زانسته‌ سیاسییه‌كانه‌ له‌ زانكۆى به‌غدا و تایبه‌تمه‌نده‌ له‌ فیكری سیاسی و وه‌ك شرۆڤه‌كارێكی سیاسی له‌ناو پرۆسه‌ى سیاسی عێراقدا ناسراوه‌، بۆ قسه‌كردن سه‌باره‌ت به‌ ره‌وشی ئه‌مرِۆی عێراق و ئه‌و بۆشاییه‌ ده‌ستوورییه‌ى له‌ پرۆسه‌ى سیاسی عێراقدا دروستبووه‌، چۆنییه‌تی رزگاربوونی پرۆسه‌ى سیاسی عێراق له‌م ته‌نگه‌ژه‌ سیاسی و ده‌ستوورییه‌ى تێیكه‌وتووه‌ پرۆفیسۆر فه‌ییاز له‌م دیمانه‌ تایبه‌ته‌دا به‌م جۆره‌ بۆ گوڵان هاته‌ ئاخاوتن:

راگری كۆلێژی زانستە سیاسییەكانی زانكۆی بەغدا بۆ گوڵان:
عێراق دووچاری بۆشاییەكی دەستووری گەورە بووەتەوە، یەكلایی نەكردنەوەی سێ پۆستە سەروەرییەكە پرۆسەی سیاسیی عێراقی ئاڵۆز كردووە

* ئێستا عێراق لە بۆشاییەكی دەستووریدا دەژی، ماوەی نزیكەی چوارمانگە هەڵبژاردن ئەنجامدراوە، تا ئێستا پەرلەمانی تازەی عێراق تەنیا یەك كۆبوونەوەی كردووە و تەنانەت نەیتوانیوە سەرۆكی ئەنجوومەنی نوێنەران دیاری بكات، ئەمەش مانایی ئەوەیە پرۆسەی سیاسیی عێراق لە تەنگژەیەكی سەختدایە، ئایا بەرای تۆ چۆن پرۆسە سیاسەكە لەم تەنگژەیە رزگاردەكرێت؟
- بەڕای من رزگاركردنی پڕۆسەی سیاسی پێویستیی بە پڕكردنەوەی بۆشایی دەستووری هەیە، لەبەرئەوەی عێراق دووچاری بۆشاییەكی دەستووری بووە. لە رێگای ئەنجامدانی كارێكی سیاسی كە لەگەڵ دەقە دەستوورییەكان گونجاوبێت. بەڵام كێشەكە لەوەدایە كە گرێیەكی سێ لایەنە بووە بە رێگر لەبەردەم ئەم مەسەلەیە و باری سیاسیی عێراقی ئاڵۆزكردووە. ئەم گرێیە تەنیا گرێی دەستوورە و گرێی بۆشاییە دەستوورییەكەدا نییە، بەڵكو زیاتر بریتیە لە گرێی چۆنیەتی بەكارهێنانی دەقە دەستوورییەكان بەشێوەیەكی دروست. دەقە دەستوورییەكان جەخت دەكەنەوە لەسەر ئەو خاڵەی كە پێویستە ئەنجوومەنی نوێنەران كۆببێتەوە لەپێناوی ئەنجامدانی یەكەم و گرنگترین ئەرك لە ئەركەكانی، كە ئەویش بریتییە لە هەڵبژاردنی هەر سێ لە پۆستە سەرۆكایەتییەكان، بەڵام ئەمە سەرچاوەی گرێكانە. ئایا چۆن دەكرێ ئەم گرێیە چارەسەربكەین؟ دوو رێگاچارە لە پێشمانە، رێگاچارەی یەكەم: بریتیە لە ئەنجامدانی رێككەوتنێكی سێ لایەنە بۆ چارەسەركردنی گرێی سێ لایەنەكە. ئەم رێككەوتنە پەیوەستدار دەبێت بە یەكلاكردنەوەی كێشەی سێ پۆستە سەرۆكایەتییەكان. بەڵام ئایا ئەم رێككەوتنە لەنێوانی كێ ئەنجام بدرێت؟ هەموومان دەزانین كە پێویستە چوار لایەن یان چوار لیست رێككەون لەسەر ئەنجامدانی ئەم جۆرە رێككەوتنانە لە دەرەوەی چوارچێوە پەرلەمانییەكان. بەواتایەكی دیكە: رێككەوتنەكە لەدەرەوەی هۆڵەكانی پەرلەمان ئەنجامبدرێت. بەڵام ئەگەر هات و ئەم شتە رووی نەدا، هەرچەندە من پێموایە كە روودانی ئەم جۆرە رێككەوتنانە زەحمەتە بەتایبەتی پێش دەستپێكردنی خولی دووەم لە دانیشتنی یەكەم، بەڵام ئەگەر هات و ئەو شتە رووی نەدا ئەوە مانای ئەوە ناگەیەنێت كە نەبوونی دەقی دەستووری هەیە، بەڵكو مانای ئەوە دەگەیەنێت رەفتاری سیاسی لە پڕۆسەی سیاسیی عێراق-دا بوونی نییە و بەبێ جیاوازی لە هەموو لایەنە سیاسییەكان و لەو مەسەلەیە بەرپرسیارن . یەكەم لایەن كە لەم مەسەلەیەدا بەرپرسیارە و كە لەهەمان كاتیشدا لایەنێكی دامەزرێنەرە، ئەنجوومەنی نوێنەرانە. بەپێی دەستوور و ئیرادەی دەنگدەرەكان و پێوەرە دامەزراوەییەكان، ئەنجوومەنی نوێنەران ئەو لایەنەیە كە توانای هەیە لە یەكلاكردنەوەی كێشەكان و چارەسەركردنی ئەم گرێیە. بەڵام چۆن؟ هەروەكو پێشتریش ئاماژەم پێكرد كە دوو رێگاچارە هەیە: یان ئەوەیە لە دەرەوەی پەرلەمان رێككەوتنێك ئەنجامبدرێت بۆئەوەی بتوانرێت دەقە دەستوورییەكان بەكاربهێنرێن. یان: ئەگەر هات و رێككەوتنەكە ئەنجامنەدرا، روودانی ئەو شتەش پێشبینی كراوە، ئەو كات سەرۆكی ئەنجوومەنی نوێنەران، یان گەورەترین ئەندام لەڕووی تەمەنەوە، سەرۆكی پەرلەمان لەڕووی دەستوورییەوە مافی هەیە بۆ بانگێشتكردنی ئەندامەكانی پەرلەمان بۆ ئەنجامدانی خولی دووەم لە دانیشتنی یەكەمی پەرلەمان. هەربۆیە، كە خولی دووەمی دانیشتنەكە ئەنجام دەدرێت، بەرپرسیارەتییەكی نیشتمانی باڵا دەكەوێتە سەرشانی ئەندامەكانی پەرلەمان، بەڵام نەك بەرپرسیارەتیەكی تایفەگەری یان نەتەوەیی یان تاكەڕەوی. بەرپرسیارەتیەكی نیشتمانی باڵا لەئەستۆی ئەندامەكانی پەرلەمانی عێراقیدا هەیە لە ئەنجامدانی خولی دووەمی دانشتنی یەكەمی پەرلەمان بەشێوەیەك كە لەمیانی ئەو دانیشتنەدا سەرۆكی ئەنجوومەنی نوێنەران هەڵبژێرن لەگەڵ دەستنیشانكردنی نوێنەرانی ئەو سەرۆكە و گرێدان و كۆتایی هێنان بەو خوولە. بەڵام دەستنیشانكردنی سەرۆكی پەرلەمان چۆن ئەنجام دەدرێت؟ بەڕای من چەند رێنماییەك هەنە كە لەگەڵ دەستوور گونجاون و لە دەقە دەستوورییەكان دەرناچن و تایبەتن بەوەی كە پێویستە هەموو لیستەكان ناوی كاندیدەكانیان بەرزبكەنەوە بۆ پۆستی سەرۆكایەتیی پەرلەمان، بەشێوەیەك كە كاندیدی پێنجەمی لیستەكانی دیكە لەدەرەوەی چوار لیستەكەدا دەهێڵدرێتەوە. پاشان، سستەمی دەنگدان ئەنجام دەدرێت بۆ كاندیدەكان و ئەو كاندیدەی كە زۆرترین دەنگەكان بەدەست دێنێت، تەنانەت لە خولی یەكەمی هەڵبژاردنەكان یاخود لە خولی دووەم بەرێژەی %51 دەنگ جگە لە دەنگەكانی ئەنجوومەنی نوێنەران، ئەوە دەبێت بە سەرۆكی ئەنجوومەنی نوێنەران. ئەنجامدانی ئەم كارە پێویستە، لەبەرئەوەی خەڵكی لە بارەكە بێزاربوونە و سەبریان نەماوە و بێزاربوونی خەڵك لە دیاردەكانی رێپێوان و دەربڕیكردنی ناڕەزایی و پڕۆتستۆ و تووڕەیی جەماوەری بەرجەستە دەبێت، كە ئەویش مافێكی سرووشتی و شەرعیی هاووڵاتیانە بۆ ناڕەزایی دەربڕین لەبەرامبەر دواكەوتنی حكومەت لە گەیاندنی خزمەتگوزارییە سەرەكییەكان بۆ هاووڵاتیان. بەڕای من ئەگەر بێت و هاووڵاتیان سەبریان نەمێنێ، كە ئەویش خەریكە نەمێنێ، ئەوە پێویستە لەسەر ئەنجوومەنی نوێنەران هەستێت بە چارەسەركردنی بارەكە، بەڵام بەرپرسیارێتیەكە لەسەر حكومەت یان سەرۆكایەتیی ئێستای كۆمار نییە، بەڵكو هەموو كێشەكە پەیوەستە بە ئەنجوومەنی نوێنەران و تەواوی بەرپرسیارەتیەكە دەكەوێتە سەر شانیان لە ئەنجامدانی خولی دووەمی دانیشتنی یەككەم و كۆتایی هێنان بەو دانیشتنە و كەمترین شت سەرۆك و نوێنەرانی ئەنجوومەنی نوێنەران دەستنیشان بكەن.
* زۆربەی چاودێران وای دەبینن كلیلی كردنەوەی تەنگژەی سیاسی ئێستا پەیوەستە بە یەكلایی كردنەوەی دیاریكردنی كاندیدی پۆستی سەرۆك وەزیران هەیە، بۆ چارەسەری ئەم تەنگژەیە هەردوو لیستی دەوڵەتی یاسا و ئیئیتلافی عێراقی لە نێو هاوپەیمانیەكدا بەناونیشانی ئیئیتلافی وەتەنی یەكیان گرتووە، ئێستا ئیئتلافی وەتەنی لەرووی دەستوورییەوە مافی خۆیەتی كاندیدی سەرۆك وەزیران دیاری بكات، بەڵام لەناو ئیئتلافی وەتەنیشدا ئەم مەسەلەیە هێشتا یەكلاینەكراوەتەوە، ئایا تاچەند یەكلایی نەبوونەوەی كێشەی دیاریكردنی كاندیدی سەرۆك وەزیران هەڕەشە لەهەڵوەشانەوەی هاوپەیمانی نێوان دەوڵەتی یاسا و ئیتیلافی عێراقی دەكات؟
- هەروەكو پێشتریش ئاماژەم پێكرد كە كێشەكە تەنیا بە یەك رەهەند پەیوەست نییە، بەڵكو مەسەلەكە زیاتر پەیوەستدارە بە گرێیەكی سێ رەهەندی. پێویستە ئەو راستییە بزانین كە ناكرێ تەنیا جەخت بكەینە سەر لایەنی دەستنیشانكردنی سەرۆكی وەزیران. بەڕای من كێشەكە تێكهەڵكێشە و پێوەندییان بە یەكەوە هەیە. بەڵێ دروستە، لەناو هاوپەیمانی نشتیمانی جیاوازییەك لە بیروبۆچوونەكان هەیە لەگەڵ جۆرە ناكۆكییەك لەبارەی دەستنیشانكردنی لە كاندیدێك زیاتر بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران. بەڕای من ئەم مەسەلەیە مایەی چارەسەركردنە، بەڵام تەنیا لە زامنی چوارچێوەی هاوپەیمانی نیشتمانی، بەشێوەیەك كە رەنگدانەوەكانی لە چوارچێوەی هاوپەیمانی نیشتمانی دەرنەچێتە دەرەوە. بەڵام مەسەلەكە تەنیا بە پۆستی سەرۆك وەزیران پەیوەستدارنییە، لەبەرئەوەی مەسەلەكە پەیوەستە بە سێ رەهەند و هەر رەهەندێك پێوەندیی لەگەڵ دوو رەهەندەكانی دیكەوەدا هەیە. هەروەكو پێشتریش ئاماژەم پێكرد كە ئەگەر بێت و رێككەوتنێك ئەنجام نەدرێت، ئەوە لەو حاڵەتەدا ناچاردەبین پەنابەرینە بەر چوارچێوەی دیكە كە بریتین لە چوارچێوەی دەستووری لەگەڵ لەبەرچاوگرتنی ئیرادەی دەنگدەرەكان، نەك تەنیا لە چوارچێوەی یەك لیست بەڵكو دەنگدەرانی هەموو لستەكان. پێویستە پەناببردرێتە بەر دەقە دەستوورییەكان كە لەڕووی دەستوورییەوە رێگادەدات بە دەستنیشانكردنی سەرۆكی ئەنجوومەنی نوێنەران، دواتر دەستنیشانكردنی سەرۆكی كۆمار و پاشان دەستنیشانكردنی سەرۆكی وەزیران. من پێموایە كە هەر كەسێك و خۆی لەو بەرپرسیارەتییە دەدزێتەوە و دەیەوێ هەڵەكان بخاتە ئەستۆی كێشەی دەستنیشانكردنی سەرۆكی وەزیران. مەسەلەكە تەنیا پەیوەستدارنییە بە كێشەی دەستنیشانكردنی سەرۆكی وەزیران، بەڵكو پەیوەستە بە هەر سێ پۆستی سەرۆكایەتی و هەرسێكیان پێوەندییەكی راستەوخۆیان لەگەڵ یەكتریدا هەیە. ئەگەر بێت و كێشەی هەر كام لەم سێ پۆستەدا چارەسەربكرێت، بەتایبەتی كێشەی دەستنیشانكردنی سەرۆكی ئەنجوومەنی نوێنەران، ئەوە كێشەكانی دیكە چارەسەر دەكرێن. بەواتایەكی دیكە: ئەگەر بێت و سەرۆكی ئەنجوومەنی نوێنەران دەستنیشان بكرێت، ئەوە هەر لەخۆیدا دەبێت بە مایەی چارەسەركردنی كێشەی دەستنیشانكردنی سەرۆك كۆمار و سەرۆك وەزیران. مەسەلەكە وەكو ئەو شەمەندەفەرەیە كە گالیسكەكانی پێكەوە بەستراون، ئەگەر گالیسكەی یەككەم دەستی بە جوولانەوەكرد ئەوە دوو گالیسكەكانی دواوەی لەگەڵیدا دەجوولێنەوە و بەداوی دەكەون. هەربۆیە، پێویستە خۆمان هەڵنەخەڵەتێنین و فێڵ لە خەڵكیش نەكەین بە جەختكردنەوە لەسەر ئەوەی كە ئەم گرێیە بریتییە لە كێشەی دەستنیشانكردنی سەرۆكی وەزیران. بەڕای من گرێكە گرێیەكی گشتییە و پەیوەندیی هەیە لەگەڵ هەر سێ لە پۆستە سەرۆكایەتییەكان، نەك تەنیا لەسەر یەك پۆستیان.
* ئایا بێجگە لە بەرێز د.مالكی چەند كاندیدی دیكە بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران لە نێو ئیئتلافی وەتەنی هەن، ئایا چانسی كامیان لە هەموویان زیاترە بۆ ئەوەی ببێتە كاندیدی ئیئتلافی وەتەنی و كێشەی یەكلایكردنەوەی سەرۆك وەزیران یەكلایی بكرێتەوە؟
- بەپێی دوایین كۆبوونەوە كە ئەنجامی داوە، هاوپەیمانی نیشتمانی هەستا بە دانانی میكانیزمێك، لەهەمان كاتیشدا ئەوان لەو بڕوایەدان كە هێشتا كات ماوە بۆ پیادەكردنی ئەو میكانیزمە، بۆئەوەی بە ئەنجامێك دەرچێ و لەماوەی دیاریكراودا، بەواتای پێش 14ی تەممووز، كە بەرواری ئەنجامدانی خولی دووەمە لە دانیشتنی یەكەم. من پێموایە كە هاوپەیمانی نیشتمانی ئەو بڕوایەی بەخۆی هەیە كە بتوانێ تا ئەو بەروارە لەناو خۆیدا ناكۆكی و كێشەكانی چارەسەربكات و، گەورەترین قەوارەی سیاسی لە پەرلەمان، كاندیدی خۆی دەستنیشان بكات بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران و پێكهێنانی حكومەتی داهاتوو. هاوپەیمانی نیشتمانی هەوڵدەدات پۆستی سەرۆك وەزیران وەدەست بێنن و لە لستەكەیان دەرنەچێت. بەڵام سەبارەت بە دەستنیشانكردنی كاندیدەكە، ئەوە شتێكە كە پێوەندیی بە خۆیانەوە هەیە و ئەوان هەمیشە ئەوە رادەگەیەنن كە بەخۆیان ئەو كێشەیە چارەسەردەكەن و متمانەیان بەخۆیان هەیە كە بتوانن لەو بارەیەوە بگەنە ئەنجامێك و پێش خولی دووەمی دانیشتنی یەكەمی پەرلەمان كاندیدی خۆیان بۆ پۆستی سەرۆكی وەزیران دەستنیشان بكەن.
* تا ئێستا لیستی العراقیە بە سەرۆكایەتی د.ئەیاد عەلای داوای ئەوە دەكات دەبێت كاندیدی لیستی ئەلعێراقیە بۆ پێكهێنانی حكومەت تەكلیف بكرێت، هەروەها باسی ئەوە دەكرێت كە كۆبوونەوەیەك لە نێوان د.مالكی و د.ئەیاد عەلاوی بەرێوەدەچێت، ئایا تاچەند ئەم كۆبوونەوەیە پێشبینی ئەوەی لێدەكرێت رێككەوتنێك لەنێوان د.عەلاوی و د.مالكی بێتە ئاراوە؟
- بەداخەوە كێشەی عێراقی بەستراوەتەوە بە ناوی كەسێك یان لایەنێك، ئەوەش واقعی باری سیاسییە لە هەموو وڵاتانی جیهانی سێیەم. بەهەرحاڵ، پێویستە جارێ چاوەڕوان بین و بزانین سروشتی ئەم چاوپێكەوتنە چۆنە، كە ئایا ئەم چاوپێكەوتنەش وەكو چاوپێكەوتنەكانی پێشووە یان نا، ئەم لە لایەنێك. لایەنی دووەم، ئایا كێیە ئەو كەسەی كە ئەم چاوپێكەوتنەی رێكخستووە؟ پرسیارەكە ئەوەیە كە ئایا گوشاری ئەمریكی هەیە بۆ ئەنجامدانی ئەم چاوپێكەوتنە؟ ئایا گوشاری جەماوەری هەیە لەگەڵ نەمانی سەبر و تەحەممولی هاووڵاتیان كە دەبێت بە مایەی ئەنجامدانی ئەو چاوپێكەوتنە؟ ئایا چاوپێكەوتنی د.مالكی لەگەڵ د.عەلاوی لەسەر ئەو بنەمایەیە كە وەكو سەرۆكی لیستی دەوڵەتی یاسا چاوی پێ دەكەوێت یان لەسەر ئەو بنەمایەی كە بەشێكە لە هاوپەیمانی نیشتمانی؟ دۆزینەوەی وەڵامەكان بۆ ئەم پرسیارانە پێمان دەڵێت پێشبینیەكان چین لەسەر دەرئەنجامەكانی ئەو چاوپێكەوتنە. وێڕای هەموو شتێكیش، هەموومان دەزانین كە مەسەلەكە پەیوەستە بە مەسەلەی هاوبەشی نیشتمانی. هەر بۆیە، بەڕای من ناكرێ لە كۆی 4 لایەن تەنیا 2 لایەن كۆبوونەوە ئەنجام بدەن. بۆ گەیشتن بە رێككەوتن پێویستە هەر چوار لایەنە سەرەكییەكان چاوپێكەوتن ئەنجام بدەن و پێكەوە دانیشن.
* لایەنێكی دیكەی گرنگ ئەوەیە هەندێك لە پسپۆران پێیان وایە عێراقیەكان خۆیان ناگەنە رێككەوتن ئەگەر لایەنی سێیەم بە تایبەتی ئەمریكا نەیەتە ناو پرۆسەكە و رۆڵی میانگیر لە پرۆسەكەدا نەگێڕێت،ناتوانن رێك بكەون، ئایا تاچەند مەزندە دەكرێت ئەمریكیەكان خۆیان تێكەڵی ئەم پرۆسەیە بكەن؟
- پێویستە ئەو راستییە بزانین كە رەهەندەكانی كێشەی عێراقی تەنیا رەهەندی ناوخۆیی یان عێراقی نییە، بەڵكو رەهەندەكانی هەرێمی و نێودەوڵەتیشە. چەندین لایەنی هەرێمی و نێودەوڵەتی بوونیان هەیە لە هاوكێشەی عێراقی لەسەرووشیانەوە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا. هاوكات چەندین كارتی گوشار و فشارخستنەسەر لە هاوكێشەی سیاسیی عێراق بەكاردەهێنرێت و یەكێك لەوانە كارتی گوشاری ئەمریكایە. هەر بۆیە، لەبارەی باسكردنی گوشار و دەستێوەردانەكان لە پڕۆسەی سیاسیی عێراق ناكرێ تەنیا ئاماژە بە ئەمریكا بكەین و بە هێزی گوشاری ژمارە یەك دابنێین. مەسەلەكە زیاتر پەیوەستدارە بە پڕۆسەكانی هەڵبژاردن، دەستەبژێری سیاسیی ئەمڕۆی عێراق و بەبێ جیاوازی بە دەستی عێراقییەكان درووستكران، دەنگدەرەكان ئەو دەستەبژێرەیان پێكهێنا. دەنگدەر، تەنانەت گەر لە كوردستان بێت یان لە بەسڕە یان لە بەغدا یان لە هەر شوێنێكی دیكە لە عێراق، دەنگدەرەكان دەنگیان بە سیاسەتمەدارەكان داوە و هەڵیانیانبژاردووە و ئەو هەستەیان هەیە كە ئەوان حوكومەت پێكدەهێنن. هەر بۆیە، من پێموایە كە هەر كاریگەرییەك یان هەر گوشارێكی دەرەكی لەسەر پڕۆسەی پێكهێنانی حكوومەت رەنگدانەوەیەكی نێگەتیڤانەی لێ دەكەوێتەوە و دەبێت بەمایەی درووست بوونی نائومێدی وهیوابڕان لەلای دەنگدەری عێراقی. لەبەرئەوەی دەنگدەران ئەو هزرەیان هەیە كە ئەوان درووستكەری دەستەبژێری سیاسین و ئەو دەستەبژێرە هەڵدەستێت بە پێكهێنانی حكومەت و لەئاكامدا ئەو حكومەتە دەستكردی عێراقی دەبێت و عێراقییەكان و عێراقی كاروبارەكانی بەڕێوەدەبات.
* لەم هاوكێشەیەدا فراكسیۆنی كوردستان پێكهاتەیەكی گرنگە، زۆر كەس وای دەبینن بوونی ئەم پێكهاتەیە لە پێكهێنانی حكومەتی داهاتوو بوونێكی زەرورییە، ئەمەش واتە كورد هەر دەبێت بەشدار بێت و ناكرێت ببێتە موعارەزە، ئایا تاچەند لایەنەكان ئامادەن خواستەكانی كورد جێبەجێ بكەن بۆ ئەوەی كورد بەشداری لە حكومەتی ئاییندە بكات؟
- بەڕای هەموو لایەنە سیاسییەكانی عێراق بەپێویستی دەزانن فراكسیۆنی كوردستانی لە حكومەتی داهاتوودا هاوبەش بێت و هەموویان لەسەر ئەم خاڵە هاوڕان، بە رەچاونەكردنی ئەو لایەنەی كە حكومەت پێكدەهێنێت یان ئەو لایەنەی كە كاندیدەكەی دەكرێت بە سەرۆك وەزیران. لەهەمان كاتیشدا، من لەو بڕوایەدام كە ئەم داخوازییە بۆ بەشداركردنی فڕاكسیۆنی كوردستانی لە حكومەت یان لەسەر بنەمای قەناعەتە، هەروەها یان لەسەر بنەمای ناچارییە. هۆكارەكەشی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە پێویستەكانی قۆناغی ئەمڕۆی عێراق جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە كە پێویستە حكومەتی داهاتووی عێراق حكومەتێكی هاوبەشی نیشتمانی بێت. حكومەتی هاوبەشی لە دوو لایەنەوە، لەلایەنی بەرنامە و لەلایەنی پێكهاتەكانی ئەو حكومەتە. بەو شێوەیە، بە پشت بەستن بە پێویستەكانی قۆناغی ئەمڕۆی عێراق كە جەختدەكاتەوە لەسەر دروست بوونی هاوبەشی نیشتمانی، ئەوە مەسەلەی بەشداربوونی فراكسیۆنی كوردستانی لە حكومەتی داهاتوو راستییەكی نكۆڵ لێنەكراوە و واقعێكە كە هەرگیز ناتوانرێت رێگەی لێ بگیرێت لە روودانی. هاوكات هەموو لایەنەكان ئەو شتەشیان راگەیاندووە كە پێویستە حكومەتێكی هاوبەشی نیشتمانی پێكبهێنرێت بە بەشداربوونی كوردەكان لە حكومەتی داهاتوو، هەر وەكو پێشتریش وتم كە ئەو جەختكردنەوەیان لەسەر بەشداربوونی كوردەكان بۆ دوو هۆكار دەگەڕێتەوە: یان ئەوەیە شتەكە پەیوەستە بە قەناعەتی هەندێ لایەن، هەروەها لەوانەیە لە ناچاربوونی هەندێ لایەنی دیكە سەریهەڵداوە.
* ئایا بەرای بەرێزت پرۆسەی پێكهێنانی حكومەت چەند مانگی دیكە دەخایەنێت؟
- سەبارەت بە كۆتایی هێنان بە ئەنجام گەیاندنی پێكهاتە تایبەتەكان، كە بریتین لە ئەنجوومەنی نوێنەران و سەرۆكایەتی كۆمار و سەرۆكایەتی وەزیران، ماوەكە ناكرێ لە دوو مانگ زیاتر بخایەنێت. لەبەرئەوەی بەپێی رێنماییە دەستوورییەكان وابزانم لە كاتەكە دوو مانگ كەمتری ماوە، تا ئەم ساتەش زۆری نەماوە سەبری هاووڵاتییە عێراقییەكان كۆتایی بێت و بتەقێتەوە. هەر بۆیە، بەڕای من باشتر وایە دەستەبژێرە سیاسییەكان ئەركی خۆیان جێبەجێ بكەن و هەوڵبدەن كێشەی پۆستە سەرۆكایەتییەكان چارەسەربكەن و كەسەكان هەڵبژێرن تەنانەت بە ماوەیەكی كەمتر لە ماوەی دیاریكراوی خۆی كە لە زمنی كاتە دەستوورییەكاندا بۆی دانراون. بەڵام ئەگەر بێت و درێژەبكێشێت و بكەوێتە ساتە كۆتاییەكانی ماوە دەستوورییە دیاریكراوەكان، ئەوە بە دواكەوتن و كەمتەرخەمی دەژمێردرێت. هەموومان ئەو راستییە دەزانین كە ئەزموونی سیاسی لە عێراق و هەر لە ساڵی 2003ەوە تاكو ئەمڕۆمان، هەمیشە پشتی بە پێویستیی بڕیاردان لە خولەكی كۆتاییی دوا رۆژ و لە دوا چركەدا لەو ماوەیەی كە لەڕووی دەستوورییەوە دیاریكراوە. بەڕای من ئەم نەریتە بووە بە یەكێك لە نەریتە خراپەكان و بەپێویستی دەزانم ئەم نەریتە لەناوبەرین و هەمیشە پشت بە كارتە دەستوورییە دیاریكراوەكان نەبەستین و هەوڵ بدەین بە ماوەیەكی كورتتر لەوەی كە دەستنیشانكراوە كارەكان ئەنجام بدەین. بۆ نموونە ئەگەر لە دەستوور نووسرابوو كە پێویستە حكومەت لە 30 رۆژدا پێكبهێنرێت، بەڕای شتێكی پێویستە و لەهەمان كاتیشدا باشترە ئەگەر بێت و لە نیوەی ئەو ماوە دیاریكراوەدا كاربكرێت بۆ پێكهێنانی حكومەت. لەبەرئەوەی چەند پێویستییەك هەیە وەكو پێویستیی شەقامی عێراقی و پێویستیی رای گشتی و هاووڵاتیان و مافەكانیان و سەبر و چاوەڕوانیی خەڵك، پێویستە ئەو هەموو لایەنانە لەبەرچاوبگیرێن، بەشێوەیەك كە ئەگەر نەتوانرا لە ماوەیەكی كەمتر لە ماوە دەستوورییە دیاریكراوەكاندا كارەكان ئەنجامبدرێن، كەمترین شت هەوڵبدرێت لەماوە دەستوورییە دیاریكراوەكان ئەنجامیان بدەن. بەڵام هیچ گومانێك لەوەدا نییە كە لەكۆتاییدا دەنگدەر و هاووڵاتیی عێراقی سەبریان نامێنێت و بارەكە روو لە ئاڵۆزی دەكات.