گوڵان – كۆمەڵایەتی

گێچەڵ و بێزاركردنی ئافرەتان دیاردەیەكی بەربڵاوە و لە هەموو جیهاندا بە رێژەی جیاواز بوونی هەیە، ئەگەرچی ئەو تاوانە لە كوردستاندا نەبۆتە دیاردە و وەكو حاڵەت جاروبار رووی داوە، بەڵام هەر روودانی حاڵەتەكانیش كۆمەڵگە رووبەڕووی مەترسی دەكاتەوە، بۆیە هاووڵاتییان داوای دۆزینەوەی چارەسەر و ریشەكێش كردنی تاوانەكە دەكەن. لە ماوەی رابردوودا ئەفسەرێكی بەڕێوەبەرایەتی نەهێشتنی تاوانەكانی كەركووك بە پلەی ڕائید بە ئۆتۆمبێلێكی حكومی كچێكی ڕفاندووە و پاشان هەر لە ناو ئۆتۆمبێلەكە دەستدرێژی كردووەتە سەر. شارەزایانی بواری كۆمەڵناسی پێیانوایە ئەوانەی ئەو كارە ئەنجام دەدەن كەسانێكن كە كەسێتیی دژە كۆمەڵایەتییان هەیە و هاوكات تووشی هەندێ پشێویی رەفتاری و دەروونی بوون. بەكارهێنانی ماددەی هۆشبەریش بە یەكێك لە هۆكارەكان دەزانن، دەروونناسانیش تاوانبارانی دەستدرێژیی سێكسی بە نەخۆشیی دەروونی ناوزەد دەكەن و هێما بۆ ئەوەش دەكەن، كەسی تاوانبار لە پەروەردەی دروست لە قۆناغی منداڵی و نەوجەوانیدا بێبەش بووە، زۆر جاریش باسی ئەوە دەكرێت كە زیاتر لە دەزگاكانی راگەیاندن و ناوەندە هونەرییەكاندا ئافرەتان رووبەڕووی دەستدرێژی سێكسی دەبنەوە، بەشداربووانی ئەم راپۆرتەی گوڵان زیاتر ئەو پرسە تاوتوێ دەكەن.

پرسی گێچەڵی سێكسی لەهەرێمی كوردستان لەچوارچێوەی یاساكانی عێراق و هەرێمی كوردستان كاری پێدەكرێت و دەتوانرێت بەپێی ئەو یاسایە رێكاری یاسایی بەرامبەر بگیرێتەبەر، رێكارە یاساییەكانیش لەسەر بنەمای داوای یاسایی دەبێت، كە بەپێی مادەی (402) لە یاسای سزادانی عێراقی ژمارە 111ی ساڵی 1969كاری پێ دەكرێت، ئەمەش تەنیا لەحاڵەتی بێزاركردن، ئەگەر قسەكردن بێت، یان دەستبردن و بێزاركردنی جەستەیی بێت، لەحاڵەتی بێزاركردنیش بە ئامێرەكانی پەیوەندی و تۆرە كۆمەڵایەتیەكان ئەوا بەپێی یاسای ژمارە (6)ی ساڵی 2008ی یاسای خراپ بەكارهێنانی ئامێرە پەیوەندییەكان ماددەی (2)ی مامەڵە لەگەڵ ئەنجامدەرانی گێچەڵی سێكسی دەكرێت. بەڵام ئەگەر تاوانەكە بچێتە خانەی(لاقەكردن) ئەوا ماددە یاساییەكانی 395 و 396 دەگرێتەوە.
پ.ی.د. نەزاكەت حوسێن، بەمجۆرە رای خۆی لە سەر تەوەری راپۆرتەكە دەردەبڕێت: "مەسەلەی بێزاركردنی سێكسی دیاردەیەكی نوێ نییەو تایبەتیش نییە بە تەنیا ناوچەیەكی جوگرافی، یان نەتەوەیەكی دیاریكراو، بە درێژایی مێژوو هەر هەبووە و لە سەردەمی كشتوكاڵییەوە تا هەنووكە ژنان رووبەڕووی ئەو دیاردەیە بوونەتەوە، بەڵام لەگەڵ زیاتر چوونە دەرەوەی ئافرەت، شۆڕشی پیشەسازی و كاركردنی ئافرەت لە دەرەوەی ماڵ حاڵەتەكان زیادی كردووە، ئەڵبەتە لە ناوچەیەك بۆ ناوچەیەكی تریش جیاوازی هەیە." لە وەڵامی ئەو پرسیارەشدا كە بۆچی زیاتر باسی ئەوە دەكرێت لە دەزگاكانی راگەیاندن و ناوەندە هونەرییەكاندا ئافرەت رووبەڕووی دەستدرێژی سێكسی دەبنەوە، هۆكارەكانی لەچەند خاڵدا دەستنیشان كرد:
١-كاری رۆژنامەنووسی بە پیشە نەناسێندراوە و ژن وەك رۆژنامەنووسێك بەپێی یاسا مافەكانی پارێزراو نییە
٢-دەزگاكانی راگەیاندن، یان حزبین، یان كەرتی تایبەتن و حكوومی نین، تا كەس نەتوانێت ماف و سنووری كارمەندان ببەزێنێت، بۆیە زۆرجار لە پیناو دەستكەوتنی كار، یان دەرنەكردن، یان بردنەپێشەوە، ژنان چاوپۆشی دەكەن، یان تەسلیمی ئەو حاڵەتە دەبن.
٣- تەحەروش، یاتن بێزاركردنی سێكسی لە پێشێلكارییەكانی سەندیكاكانی رۆژنامەنووسان وەك پێشێلكاری نەناسێندراوە، جگە لەوەی ژنانیش لەبەر بارودۆخی كۆمەڵگە و مەترسی لەسەر ژیانی خۆیان ناوێرێن باسی بكەن كە كێ بێزاری كردوون.
٤-كاركردن لە دەزگاكانی راگەیاندن جیاوازە وەك لە زۆربەی شوێنەكانی تر، چونكە كاتەكانی وەك كاتی دەوامی فەرمیی دامودەزگاكان نییە كە دیاریكراو بێت و هەمووی پێكەوە بێت، بواری چوونە دەرەوە و مانەوەی تا درەنگانی شەو بە تەنیا مانەوە لەگەڵ پیاوێك لە شوێنێكدا هەیە، ئەمانە وادەكات بوارەكە فراوانتر بێت بۆ رووبەڕووبوونەوەی ئەو حاڵەتە.
٥-سروشتی كاركردنی میدیایی جۆرێك لە دەركەوتن و ناوبانگی تێدایە، لە كۆمەڵگە نەریتییەكانیش ژن كە دەردەكەوێت، زۆرتر پیاوان هەوڵی لێ نزیكبوونەەی دەدەن. "
نووسەر و ئەكادیمی عەدالەت عەبدولڵا، سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: "دیاردەی دەستدرێژی سێكسی (تەحەروشی جنسی) بەرامبەر بە میدیاكارە مێینەكانمان لە هەرێمی كوردستان، لەو ساڵانەی دواییدا زۆر باسی لێ دەكرێت. من تا ئێستا ئامارێكی دیاریكراوم نەبینیوە بۆ پشتڕاستكردنەوەی، بەڵام دەزانم وەك حاڵەت، لێرەو لەوێ هەیە، ئەمەش زۆر كاریگەریی خراپی لەسەر هەم بەشداریی پیشەیی مێینە هەیە لەو بوارە گرنگەدا، هەم نێوبانگی ئەو دەزگا میدیاییانەش لەكەدار دەكات، كە ئەو حاڵەتانەیان لەبارەوە باس دەكرێت. رەنگە بۆ ئەوەش كۆمەلێك هۆكار هەبێت، لەوانە نەبوونی چاودێریی وردی ئیداری لە دەزگا میدیاییەكاندا، نەبوونی سكاڵا لەبارەی حاڵەتەكەوە، نەبوونی ترس لە لێپرسینەوە لەلایەن ئەوانەی كە ئەو گێچەڵییانە دەكەن، هاوكات هۆكارێكی تریش بریتییە لە نەگونجانی جلوبەرگی هەندێ لە میدیاكارەكانمان لەگەڵ پیشەكەیاندا.. بۆ چارەسەریش پێویستە لەسەر بنەمای هۆكارەكانی حاڵەتەكە كار بكرێت، هاوكات لیژنەی مێینە لە سەندیكا بەدواداچوون بۆ هەر تاوانێكی دەستدرێژی سێكسی بكات، چونكە ئەم حاڵەتانە زیانی گەورەی بۆ سەر پێگەی ژن لەو بوارە هەستیارەدا دەبێت."


هەیفا‌و ئەمین سەرۆكی لیژنەی ئافرةتان و خێزان لە پەرلەمانی عێراق لە بارەی دەستدرێژی سێكسی بۆ سەر ئافرەتان و بەتایبەت دەستدرێژیكردنە سەر كچەكەی كەركووك كە لەلایەن چەكدارێكی سوپای عێراقەوە لە دەستگیرانەكەی دەدرێت و بە زۆریش دەستدرێژی سێكسی دەكاتە سەر كچەكە، هوشداری دا و جەختی لەوە كردەوە كە تاوانی وا پێویستە بە جددی ریشەكێش بكرێت،
بەڵێنی بەدواداچوونییش دا لەسەر ئەو كەیسە و هەر سەبارەت بە دەستدرێژی سێكسی بۆ سەر ئافرەتان بە میدیاكانی رایگەیاند: "وەك لیژنە بەدوای هۆیەكاندا دەگەڕێین و پاشان بە راپۆرتێك چارەسەر دەخەینە بەردەست لایەنی جێبەجێكار بۆ كۆتایی پێهاتنی ئەو تاوانە." گوتیشی: “دەستدرێژی سێكسی بۆ سەر ژنان بووە بە دیاردەیەكی مەترسیدار لە كۆمەڵگەی عێراقی، ئەمەش لێكەوتەی زۆر مەترسیداری لەسەر ئاسایشی كۆمەڵایەتی دەبێت، بۆیە پێویستە دەسەڵاتی جێبەجێكردن رێوشوێنی جددی بگرێتەبەر بۆ بنەبڕكردنی ئەو دیاردەیە و خستنەڕووی چارەسەری پێویست بۆ ئێستە و چارەسەری ستراتیژی بۆ داهاتووی دوور”.
قسەكانی سەرۆكی لیژنەی ژنان لە پەرلەمانی عێراق لە كاتێكدایە بەپێی ئامارەكان رۆژ دوای رۆژ دەستدرێژی و گێچەڵی سێكسی جۆراوجۆر لەسەر ئاستی عێراق بە ژنان و كچان و منداڵانیش دەكرێت، ئەمەش دۆخێكی مەترسیداری دروست كردووە.