ئەگەرچی لە دێرزەمانەوە هەتا هەنووكە توندوتیژی لە دژی ئافرەتان و پێشێلكردنی مافەكانیان لە زۆربەی وڵاتانی جیهاندا (بە كوردستانیشەوە) بەدی دەكرێت، بەڵام هەوڵەكانیش بۆ بنبڕكردن و لانیكەم كەمكردنەوەی ئەو دیاردەیە بەردەوامە و ئەركی حكومەت و میدیای كوردیش لەو بوارەدا زۆر قورسە و كاری بەرچاویشیان كردووە، بەڵام بە پێویست دەزانرێت كاری زیاتری لەسەر بكەن. بەتایبەتی كە ساڵی رابردوو چەندین ئافرەت بە بیانووی جۆراوجۆر كوژران و سووتێندران، بۆیە رۆشنبیران و نوخبەی كۆمەڵگە و چالاكانی مەدەنی ساڵی رابردوو (2018) بە ساڵێكی شووم بۆ خانمان هەژمار دەكەن، لەم راپۆرتەشدا را و سەرنجی خۆیان لەو بارەیەوە بۆ گۆڤاری گوڵان دەخەنەڕوو.

گوڵان: كۆمەڵایەتی

سەرەتا نووسەر و ئەكتەری ناسراوی كورد حەمە رەشید هەرەس، باسی ئەوە دەكات كە «گلەیی ئەوە دەكرێت ساڵی ٢٠١٨ بۆ خانمان ساڵێكی شووم بووە»، هاوكات دەڵێت: «منیش دەڵێم پێویست بە گلەیی ناكات، هەتا سیستەمی پەروەردە و حوكمڕانی بەم شێوەیە بێت، گلەیی لە هەرچی ساڵە دەكرێت. بۆ بنبڕكردنی كەلتووری دژی ژن، دەبێت پەروەردە بەو ئەركە هەستێت، پەروەردەیەكی زانستی لەسەر بنچینەی فەلسەفە پێشكەوتووەكانی جیهان، دوور لە فەلسەفەی گوماناویی هاوردە. هەروەها پێویستە ئەو هەموو رێكخراوە زۆر و بۆرەی خانمان هەڵوەشێننەوە و رێكخراوی كارا لە جێگەیان بێتە واری پراكتیكەوە، كەسانی خاوەن ئەزموون و پسپۆڕی بوارەكە كاری تێدا بكەن و پێویستە لە كاتی بێدەسەڵاتیاندا، جێگا بۆ كەسانی باشتر لەخۆیان چۆڵ بكەن.» گوتیشی: «كە دەڵێین پەروەردە، پرۆسێسەكە هەر وا ئاسان نییە، دەبێت لە باخچەی ساوایانەوە سەرچاوە بگرێت، تا دەگەنە زانكۆكان و پلە باڵاكان لە سەر یەك سكە بڕۆن، ئەویش سكەی پێشكەوتن و هاوسەنگیی ژن و پیاوە، بە پشتگوێخستنی هەرچی دەق و وتەی عەمارەپۆی خویناوییە دژی ژن. شتنەوەی مێشكی دوواكەوتووەكان لەو شەرەفەی پەڵەیەكی رەشی قەترانییە، بە مێشكی پووچەڵەكانەوە، ئەوانەی بە مێژوو و كەڵچەرێكی خوێناوییەوە دەقیان گرتووە، دەبێت شكاندنی ئەو دەقبوونە كەلتوورییە دژە ژنە لە مێشكی منداڵدا كاری بۆ بكرێت و لە گەڵیدا گەورە بێت، كەواتە بۆ ئەوەی گلەیی لە ساڵ و لە مێژوو و داهاتوومان نەكەین، دەبێت بە زووترین كات هەوڵی هێنانەدی سیستەمێك بدەین، كە چنگ و نینۆكی پیاوسالاری لە هەناوی ژن دەربێنێت و ئامانجی یەكسانی بێت.»
هەنا میرانی پسپۆڕی پەروەردەیی، رایوایە: «رەوشی كۆمەڵایتیی هەرێمی كوردستان لە ساڵی رابردوودا بە دۆخێكی زۆر خراپدا تێپەر بوو، كە هیچ كەمتر نەبوو لە كارەساتی ئەنفالی شنگال كوشتوبڕی داعش بەرامبەر بە میللەتی كورد، لەبەر ئەوەی ئەم هەموو ئافرەت و پیاوە تووشی كوشتن، یان خۆكوشتن بوون، بەتایبەتی ئەو ئافرەتانەی كە بە زیندوویی سووتێندران، لە كاتێكدا كە كۆمەڵگەی كوردی بە درێژایی مێژوو نموونەی ئاشتەوایی و پێكەوەژیان و رێزگرتن لە ئافرەت بووە.» سەبارەت بە هۆكارەكانیشی دەڵێت: «بە رای من هەڵەی گەورە لە سیستەمی پەروەردە و لە ناوندەكانی خوێندندایە، ئەمەش پێوستی بە دەیان وەستان و توێژینەوەی زانستی و یاسای رژد هەیە، كە بە پلەی یەكەم ئەركی حكومەت و میدیا و هەموو ناوەندەكانی زانستی و ئەكادیمییە كە هوشیاریی تاك لە هەموو جومگەكانی كۆمەڵگەدا لە بارەی جەندەر و یەكسانیی رەگەزی و مافەكانی مرۆڤ روون بكەنەوە.»
هاژە رواندزی ئەندامی سەركردایەتی حزبی شیوعیی كوردستان، سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «وەزعی ئافرەتان لە هەریمی كوردستان بە شێوەیەكی گشتی وەزعێكی باش نییە لە رووبەڕووبوونەوەی توندوتیژی، ئەمەش بۆ زۆر هۆكار دەگەڕێتەوە، لەوانە: ئەو وەزعە كۆمەڵایەتی و سیاسییە ناجێگیرەی كە لە هەرێم و ناوچەكە هەیە، هەروەها قەیرانی ئابووری كە كاریگەریی زۆر نەرێنی لە سەر خیزانەكان داناوە و زۆر جار كێشەی گەورەی لێ كەوتووەتەوە، بەداخەوە كێشە كۆمەڵایەتییەكان پەرەیان سەندووە، ئینجا چ بە هۆی ئەو بیرە دواكەوتووە بێت كە لەناو كۆمەڵگە هەیە، چ بە هۆی خراپ بەكارهێنانی ئامێرە ئەلیكترۆنییەكان بێت، یان بە هەر بیانوویەكی دیكە بێت، رێژەی بەكارهێنانی توندوتیژی دژی ژنان بەرزە.» گوتیشی: «بۆ ئەوەی ئێمە بتوانین ئەو توندوتیژییانە كەم بكەینەوە، دەبێت كار لەسەر چەند لایەنێك بكەین، لەوانە: لایەنی یاسایی، ئیمە زۆر یاسامان لە هەرێمی كوردستان هەیە كە یاسای باشن و لە بەرژەوەندیی ژناندایە، بەڵام یان وەكو خۆی جێبەجێ ناكرێت، یان رێگری لە جێبەجێكردنی دەكرێت، بۆیە پێویستە پێش هەموو شتێك ئەوە چارەسەر بكرێت.» پێشنیاری ئەوەش دەكات كە «ئەنجومەنی باڵای خانمان، یان بەڕێوەبەرایەتییەكانی بەدواداچوونی توندوتیژی دژی ژنان كە سەر بە وەزارەتی ناوخۆن، زیاتر چالاك بن و دەسەڵاتی زیاتریان بۆ پاراستنی ژنان لە توندوتیژی هەبێت. هەروەها رۆڵی دەسەڵاتی دادوەری زۆر گرنكە لەم بابەتە، كە خۆی لە دادگاكاندا دەبینێتەوە، كە زۆر پێویستە دەسەڵاتی دادوەری سەربەخۆ بێت لە بڕیاردان و نابێت لەژێر كاریگەریی حزب و لایەن و كەسانێكدا بێت كە دەستوەردانی بڕیارەكانی بكەن.
لە كۆتاییدا حزب و لایەنە سیاسییەكان ئهرکه له سهریان که چیدی ههوڵ نهدهن كار بۆ ئەوە بكەن كە لە رێگهی مەكتەبە كۆمەڵایهتییەكانی خۆیان چارەسەری كێشە كۆمەڵایەتییەكان بكەن، كە زۆر جار كێشەکانی ئاڵۆزتر کردووه.
نووسەر و رۆماننووس شێرزاد هەینی سهبارهت به ههمان پرس دهڵێت: «رەوش و دیاردەی ژنكوشتن و سووتاندن و ئەشكەنجەدان هەبووە و ماوە، ئەوە كوردەكانی ئەوروپاشی گرتووتەوە، بۆ و چارەسەر و پێشهاتەكان، زۆری لەسەر نووسراوە، گوتراوە و دیدی زۆر هەیە. یەكێك لەوانە ئایین و كۆتە كۆمەڵایەتییەكانە. لەگەڵ گەشەسەندنی كۆمەڵایەتی و ئابووری كۆمەڵگە پەیوەندی و ناسین و كۆنتاكت شێوازەكانی گۆڕیوە، لەگەڵ پەیوەندییەكان، بارە ئابوورییەكە، دۆخە سیاسییەكە، بوونی نەخۆشییەك بەناوی نەبوونی ئینتما و قایل نەبوون بە هیچ و وابزانیت بەردەوام غەدرت لێكراوە، دزیت لێ دەكرێت، فێڵت لێ دەكرێت، یان وابزانیت دواكەوتوویت و بەشت خوراوە، ئەوانە مرۆڤ بەرەو گەمژەیی، نەزانین و سەرلێشێوان دەبات. هەموو كێشەكان، ئاڵۆزییەكان و بەڕەڵایی نێر و مێینە و زۆردارییەكانی هەردوولا دەگەڕێتەوە سەر گۆڕینی پەیوەندییەكان و زۆریی كۆنتاكت، ئەوەش مانای ئەوە نییە دەستبەرداری كۆڕە كۆمەڵایەتییەكان ببیت، كە هەرگیز ناكرێت، ئەوەش مانای ئەوە نییە لە دەرەوە داببڕێت، ئەوە موستەحیلە. لە ئەوروپاش دیاردەی لادان و غەدر لەیەكتری و ناحەقییەكانی ناو خێزان زۆرە، بەڵام عەقڵییەتی مرۆڤەكان بەرەو توندوتیژی ناڕوات، ئازادییەكە رەهایە و بەرگە دەگرن و بواری دی دەگرنەبەر، لەناو ئایینەكانی تریش سزا و رێنمایی و قەدەغەكان بوونیان هەیە، بەڵام ناگاتە سەر رادەی تۆڵەكردنەوە و كوشتن و سڕینەوەی بەرامبەرەكەت، چونكە مرۆڤەكە كامڵە، بەناچاری هەڵوێستی بەرامبەرەكە دەزانێت و پشتی تێدەكات و بۆیان دەچێتە سەر، بێگومان لەوەش قوربانی و زوڵمیش هەبووە و دەكرێت.» گوتیشی: «غەدری زۆر لە ژن كراو، بهڵام چۆن چارەسەر دەكرێت؟ بێگومان تهنیا بە بەرنامە و وشیاركردنەوە نابێت، بهڵکو بە گۆڕینی كۆمەڵگە و قبووڵكردنی سیستەمە نوێیەكە دەبێت، ئەوەش كات و بەرنامە و توێژینەوەی زۆری دەوێت. هەر به تهنیا ساڵی پار ساڵی رەش و دژوار نەبووه بۆ ژن، لەمێژە ئەوە هەبووە و ماوە، هەستكردن بەوەی مێینە حەرام و شەرەف و قەدەغەیە و ناكرێ و بۆی نییە بمێنێت، ئەوەش هەر دەمینێت، قوربانییەكانیش هەموو كۆمەڵگە دەیدەن، ئەوەی لە كۆتایی دەیڵێم، ئهوهیه که میدیا و زۆری و بۆری بوارەكانی گەیاندن شتەكان گەورە دەكەن و باسی دەكەن، من وادەزانم كە بەو ئاستە باس دەكرێت و گەورە دەكرێت، زۆرتر پەیوەندی بە بوارەكانی گەیاندن و بڵاوكردنەوەیە، ئەگەر دۆسییەكان لەناو فایلی دادگا و پۆلیس بمێنێتەوە باشترە و چاولێكەری و دووبارەبوونەوەی نابێت. تاوانەكانی شەرەف، لەچاو تاوانە سیاسی و ئابووری و كەمتەرخی و پیسكردنی ژینگە و ترافیك و گەندەڵییەكان هیچ نییە و شیاوی زۆر سەرنجیش نییە.»