پوختە
ئەم لێكۆڵینەوەیە هەوڵێكە بۆ دەستنیشانكردنی پڕۆگرامە كاریگەرەكانی رێكخراوە ناحكوومییەكان NGOs لەسەر توانابەخشین و توانامەندسازیی ئافرەتان.
لە رێگەی بەهێزكردن و توانامەندسازییەوە، ئافرەتان دەتوانن خۆیان رێك بخەن بۆ زیادكردنی پشتبەستن بە خۆیان و سەپاندنی مافە سەربەخۆكانیان لە بڕیاردان و كۆنتڕۆڵكردنی سەرچاوەكان.
لەم لێكۆڵینەوەیەدا چەمكی بەهێزكردن و تواناسازی پێناسەو شیكردنەوەی بۆ كراوە بۆ هەر دوو ئاستی تاك و كۆمەڵ.
پێشەكی
لە كۆنفرانسەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان له ساڵی 1997بانگەشەی ئەوە كراوە كە بەهێزكردن و تواناسازی بەردی بناغەی گەشەپێدانی مرۆییە و پێویستە كاری لەسەر بكرێت.
سەرەڕای ئەوەی كە كۆنگرەی لوتكەی جیهانی بۆ گەشەپێدانی كۆمەڵایەتی «World Summit on Social Development WSSD»لە ساڵی 1995 لە شاری كۆبنهاگن، داوایكرد كە دانپێدانان بكرێت بۆ بەهێزكردن و توانامەندسازیی مرۆیی، بەتایبەتی بۆ ئافرەتان و پێوێستە كار بكرێت بۆ هێزكردنی توانا تایبەتییەكانیان كە ئامانجی سەرهكیی لوتكەی گەشەپێدانە.
لەبەر رۆشنایی هەوڵەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان هەموو رێچكەكانی سێكتەرەكانی گەشەپێدان ئامانجیان بەشداری پێكردنی ئافرەتانە لە پڕۆگرامەكانی گەشەپێداندا.
هەرچەندە فاكتەرەكان زۆرن كە هۆكار بوون بۆ پەراوێزكردنی ئافرەتان و دوورخستنەویان لە هەڵمەتەكانی گەشەپێدان و دەرئەنجام بۆتە هۆی بێتواناكردنیان كە باوترین بەربەستی سەرەكی لە توانامەندسازیی ئافرەتان نۆڕمەكان(دابونەریت) و باوەڕە باوەكان، كهلتوورو و بەهاكانه كە لە رێگەی ئەم فاكتەرانە كۆمەڵگە جیاوازیی لە نێوان ژن و پیاودا كردووە.
لە عێراق و هەرێمی كوردستان وەك زۆرێك لە وڵاتە تازە گەشەسەندووەكانی دیكە، گەیشتنی ئافرەتان به پێگە كاریگەرەكان و دەسەڵات سنووردار كراوە، بۆ تێكشكاندنی بەربەستەكان كە كاریكردۆتە سەر بەرتەسكبوونەوەی ئیرادهی ئافرەتان لە بڕیاردان لەسەر هەڵبژاردنی پیشەكانیان و بۆ سەركەوتنی چالاكییەكانیان لە دەرەوەی ماڵەكانیان پێویستیان بە خەبات هەیە.
لە كۆمەڵگەكانی عێراق و هەرێمی كوردستانیش، پیاو لە پێگەیەكی بەرزی كۆمەڵگە دانراوە، لە دەسەڵاتی جێبەجیكردن و دادوەریدا توانای بڕیاردانی هەیە.
هاوكات تێڕوانینی بۆ دۆزەكانی رۆژانەی ئافرەتان بە بێ گرنگی و سرووشتی مامەڵەی لە گەڵدا دەكات. لە دەرەنجامدا دۆزەكانی ئافرەتان و ئەزموونەكانیان لە رووی یاساییەوە لە روانگەی دابونەریتی كۆمەڵایەتیشەوە بە هەند وەرناگیرێن. لەهەندی حالەتدا یاسا رۆڵی دژایەتیكرن دەبینێت بۆ ئافرەتان لە قبووڵكردنی گرفتەكان و رازیبوون بە هەڵویستەكان بەسەریاندا دەسەپێنێت.
راگەیاندراوی نەتەوە یەگكرتووەكان بۆ مافەكانی ئافرەتان بانگەشەی ئەوەی كردووە كە نوێنەرایەتیی ئافرەتان لە دەسەڵاتی جێبەجێكاریدا لە عێراق و هەرێمی كوردستان لە روانگەی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی لاوازە.
لە رووی سیاسی بەشداریكردنی نوێنەرانی ئافرەتان لە پەرلەمانی عێراق 25% و له هەرێمی كوردستان زیاتره له 30% و ئهوه زۆر پۆزەتیڤە بۆ بوونیان لە دەسهڵاتی تەشریعی (یاسادانان، بەڵام نوێنەرایەتییان لە حكومەت، یان لە دەسەڵاتی جێبەجێكاری زۆر لاوازە و پشكی كۆتا لە پەرلەمان بووە بە سەقفی داواكارییەكان لە بری ئەوهی ببێتە زەمینەیەك بۆ دەستپێكی دەستكەوتنی مافەكانیان.
سەڕەرای بوونی سیستەمی كۆتا لە دەستووری عێراق و هەرێمی كوردستان، بەڵام تا ئێستا ئافرەتان نەیانتوانیوە بگهنە پۆستی سەركردایەتییە باڵاكان، ئیدی لە پارێزگاكاندا بێت، یان لە سەرتاسەری وڵات.
تائێستا ئافرەتێك دەستنیشان نەكراوە بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران، یان بۆ بوون بە پارێزگار لە مێژووی دامەزراندنی دەوڵەتی عێراق و دامەزراندنی هەرێمی كوردستان، تا ئێستا وەزارەتە سیادییەكان وەك وەزارەتی ناوخۆ و بەرگری، یان پێشمەرگە و وەزراەتی دارایی و نەوت لەلایەن وەزیرە پیاوەكان بەڕێوە دەبردرێت.
هەروەها نەتەوە یەكگرتووەكان ئاماژەیان بهوه كردووە كە ئافرەتانی عێراق رووبەڕوووی گرفتی گەورەی رەوشی ئابووری بوونەتەوە، بە جۆرێك بەپێی ئاماری رێكخراوی كاری نێودەوڵەتی تەنیا 14% لە ئافرەتانی عێراق لە دەروەی ماڵەكانیان كاردەكەن، ئەمەش رێژەیەكی كەمە لە ئاستی جیهاندا و بەرەو ئەو ئاڕاستەیە دەڕوات كە ئافرەتانی عێراق و هەرێمی كوردستان سەربەخۆ نین، چونكە خاوەنی داهاتی تایبەت بەخۆیان نین. هەر بۆیە دۆخی كۆمەڵایەتی بۆ ئافرەتانی عێراق زۆر گرانە، بەپێی ئەو بەڵگانەی كە وەرگیراون لە ئافرەتانی عێراق رێژەی لە 60% رووبەڕووی توندوتیژی دەبنەوە لەلایەن هاوژینەكانیانەوە.
ئامادەنەبوونی ئافرەتانی عێراق و هەرێمی كوردستان لە كایەی سیاسیدا ئاماژە پێدەرە بۆ كەمترین بەشدارییان لە دەسەڵات و ئاستەكانی بڕیاردان. بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی كە رگەزی مێ لە هەرێمی كوردستان رێژەیكی بەرزیان هەیە ساڵانە لە كۆی وەرگرتنیان لە دامەزراوەكانی خوێندنی باڵا، كەچی لە دابەشكردنی دەسەڵاتدا رووبەڕووی نایەكسانییهکی بهرچاو بوونەتەوە. تاكە هۆكاری ئەم نایەكسانییەش بۆ جیاكاریی جێندەری، نایەكسانی یاسایی و دادوەری دەگەڕێتەوە، كە بووهتە هۆی دروستبوونی بەربەستێكی جددی لە بهردهم بەرەوپێشچوونی ئافرەتان لە بەشداریی دەسەڵات و بڕیارداندا.