لە دوای روداوەكانی 16 ی ئۆكتۆبەر قوتابیانی كورد لە زانكۆ و پەیمانگاكانی كەركووك و ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان تووشی گرفتێكی گەورە بوونەتەوە و بە تەواوی تێكەڵ بە بارودۆخی سیاسی كراون، هاوكات رەوشی خوێندنی كوردی نەك زۆر لاواز بووە، بگرە چەندین قوتابخانەی كوردی داخراون، قوتابیانیش پێیانوایە ئەوە ئامانجی سیاسی لە پشتە و تەعریبێكی نوێیە كە بە زیان گەیاندن بە ئایندەی خوێندنی كوردی لە شاری داگیركراوی كەركووك تەواو دەبێت.

سەرەتا محەمەد عەبدوڵا قوتابی لە پەیمانگەی تەكنیكی كەركووك بەشی رووپێوی، باسی ئەوە دەكات كە «ئەو دوخەی لە كەركووك دەگوزەرێ بە شێوەیەكی گشتی كاریگەریی نەرێنی لەسەر لە هەموو چین و توێژەكان داناوە، هەڵبەت چینی قوتابیانیش بەگشتی لەم بارودۆخە ناهەموارەی كەركووك بەدەر نین، بەتایبەتیش قوتابیانی كورد كە زەرەرمەندی یەكەمن لەو بارودوخە سیاسی و عەسكەرتاریەتە، لە دوای روداوەكانی 16 ئۆكتۆبەر قوتابیانی كورد لە زانكۆ و پەیمانگەكانی كەركووك دوچاری گیروگرفتیكی زۆر بوونەتەوە و تێكەڵ بە بارودۆخی سیاسی كراون و شەڕی نەفسییان لەگەڵدا دەكرێ.» نموونەشی بەوە هێنایەوە كە «قوتابیانی كورد لەنێو زانكۆ و پەیمانگەكان رێگەیان پێ نادرێت هیچ چالاكییەك، یان یادكردنەوەی بۆنەكان ئەنجام بدەن، لەكاتێكدا قوتابیانی عەرەب دەیان بۆنە و چالاكی سیاسی و ئایینی رێكدەخەن، لەوانە یادكردنەوەی شەهیدانی حەشدی شەعبی و شەهیدانی توركمان و یادكردنەوەی بۆنەی ئایینی و تایبەت بەخویان. هەروەها جیاوازییەكی زۆر دەكەن بەراورد لەگەڵ قوتابییە توركمان و عەرەبەكان. سەرۆك بەشەكان و مامۆستا نەتەوەپەرستەكانی توركمان و عەرەب بە روون و ئاشكرا یارمەتی قوتابیانی توركمان و عەرەب دەدەن و كارئاسانییەكی زۆریان بۆ دەكەن، لە رووی ناجیحكردنیان بەڵام بۆ قوتابیانی كورد هیچ یارمەتییەك بوونی نییە.» گوتیشی: «بەشێك لە مامۆستا نەتەوەپەرستەكانی عەرەب و توركمان رێگە بە قوتابیانی كورد نادەن، تەنانەت بە زمانی كوردی وەڵامی پرسیاركانی تاقیكردنەوە بدەنەوە، لەكاتێكدا وەڵامدانەوە بە زمانی كوردی لە پێش 16ی ئۆكتۆبەر رێگەپێدراو بوو. هەروەها قوتابیانی كورد لە كاتی هەر گیروگرفتێكدا كە رووبەڕوویان دەبێتەوە لە نێو زانكۆ و پەیمانگەكان، قەدەغەیە بە زمانی كوردی لەگەڵ بەشێك لە سەرۆك بەشەكان و سكیوریتییەكان كێشەكانیان بخەنەڕوو. لە رووی ئاخاوتنەوە زۆر بە شێوەیەكی ناشیرین و دوور لە هەموو ئادابەكانی قسەكردن لەگەڵ قوتابیانی كورد قسە دەكەن، بەتایبەت ئەو قوتابییانەی ئەندامی یەكێتی قوتابیانی كوردستانن. زۆرێك لە نەتەوەپەرستەكانی عەرەب و توركمان بە بێ بوونی هیچ هۆیەك بیانوو بە قوتابیانی كورد دەگرن و شەڕی نەفسییان لەگەڵدا دەكەن. ئەوە جگە لە كۆبوونەوەكانی نێوانیان و تەسریحی دژ بە كورد و جنێودان و سووكایەتیكردن بە كورد و دەنگ بەرزكردنەوە و چاوسووركردنەوە، بەداخەوە قوتابیانی كورد وەك پلە دوو سەیر دەكرێن، هاوكات ئەم دیاردانە لە ئاستەكانی خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی و دواناوەندی بەهەمان شێوە بوونیان هەیە.»


زەینەب رزگار كارگێڕی لقی كەركووكی (ی.ق.ك)، سەبارەت بە هەمان پرس باسی ئەوە دەكات كە پرۆسەی خوێندنی كوردی دوای تێپەڕبوونی ساڵێك بە سەر خیانەتی ١٦ی ئۆكتۆبەردا چەندین ئاستەنگی جۆراوجۆری بۆ دروست كراوە، كە هەمووی بە مەبەستە و ئامانجی سیاسی لە پشتەوەیە كە بێگومان بە زیانگەیاندن بە ئایندەی خوێندنی كوردی لە شاری داگیركراوی كەركووك تەواو دەبێت. هەر لە سەرەتایی داگیركردنەوەی كەركووكەوە سەدان مامۆستا لە ترسی سەروماڵیان شارەكەیان بەجێهێشت و ئاوارەی شارەكانی هەولێر و سلێمانی وشوێنەكانی دی بوون، ئەمەش بۆتە هۆكاری كەمبوونەوەی مامۆستای وانەبێژ لە بەشێكی زۆر لە قوتابخانەكانی خوێندنی كوردی لە كەركووك و شارو شارۆچكەكان و گوندەكانی دەوروبەری. بەشێكی بەرچاوی قوتابخانەكانی كەركووك و دەوربەری ناوەكانیان گۆڕیوە و لە شوێنی ناوی كوردی ناوی عەرەبی لێ نراوە، واتە هەوڵێكی زۆر هەیە بۆ ئەوەی دانیشتووانی كەركووك وا تێبگەێنن كە خوێندن بە زمانی شیرینی كوردی هیچ ئامانجێك بۆ پاشەڕۆژی قوتابی بەدی ناهێنێ و پێویستە منداڵەكانیان بخرێنەبەر خوێندنی عەرەبی، هەرچەندە هەندێك لە دایك و باوكی قوتابیان هەستابوون بەو هەنگاوە، بەڵام دیسان پێیان گوتوون پێویستە ئەو قوتابیە بچێتەوە پۆلی یەكەمی سەرەتایی، ئەگینا وەرناگیرێن لە خوێندنی عەرەبی. هەر بە مەبەستی سستكردن و لاوازكردنی ئاستی زانستی خوێندنی كوردی لە بازگە و گومركەكانی رێگەكانی هەولێر و سلێمانی رێگە بە هێنانی پەرتووك و مەلزەمەی خوێندنی كوردی نادەن و رێگری لێ دەكەن، وەك ئاشكرایە هەر لە سەرەتای دامەزراندنی خوێندنی كوردی حكومەتە یەك لە دوایی یەكەكانی بەغدا بە هەموو جۆرێك ئاستەنگیان بۆ خوێندنی كوردی دروست دەكرد و هیچ پاڵپشتییەكی خوێندنی كوردییان نەدەكرد، بۆیە حكومەتی هەرێم ناچار بوو بەشێكی زۆر لە مامۆستایان بەشێوەی تەنسیب رەوانە بكات و بەشێكی تر لەلایەن ئیدارەی ئەو كاتەی شار لە سەر پارەی پترۆدۆلار دامەزرێندان، كە هەموو لایەك ئاگادارن ماوەی چەند ساڵێكە لەلایەن حكومەتی بەغداوە ئەو بڕە پارەیە بۆ كەركووك سەرف ناكرێ، بۆیە ئەو مامۆستایانەی لەسەر پترۆدۆلار بوون، ناچار بوون واز لە پیشەكەیان بێنن.» زەینەب رزگار لە درێژەی ئاخافتنەكەیدا بۆ گوڵان دەڵێت: «بە پێویستی دەزانین هەرچی زووە حكومەتی هەرێم بە دەنگ كێشە و گرفتەكانی بەشی خوێندنی كوردییەوە بچێت و هەروەها پێویستە لە رێگەی پەرلەمانتارانەوە فشار بخرێتە سەر وەزارەتی پەروەردی عێراق تا بە دەنگ كێشەو گیروگرفتەكانی بەشی خوێندنی كوردییەوە بچێت و رێگەنەدرێت بەو جۆرە سیاسەتی تەعریب و هەنگاوی فەشەل لەدژی خوێندنی كوردی بەكار بهێنن.»


رزگار سەعدوڵا قوتابی زانكۆ و بەرپرسی رێكخستنە لە ناوچەی زانكۆی كەركووك و ئەویش یەكێكە لەو هەزاران قوتابییە كوردەی كە بە نیگەرانییەوە باسی ئەو كێشەیە دەكەن و هەر لەو بارەیەوە دەڵێت: «ساڵێك بە سەر خیانەتی 16ی ئۆكتۆبەر و دۆخی داگیركاری كەركووك تێدەپەڕێت و دۆخی شارەكە بەرەو قۆناغێكی خراپ هەنگاو دەنێت، لەژێر سایەی ئەو دەسەڵاتە سەربازییەی كە بە سەر شارەكەدا سەپێندراوە، تا دێت پرۆسەی بە عەرەبكردن زۆر بە زەقی پەیڕەو دەكرێت لە رووی ئیداری و دیمۆگرافیاوە، لەم پرۆسەیەشدا زانكۆ و پەیمانگاكانی كەركووك بە بەرنامە كاری لەسەر كراوە و دژایەتیكردنی مامۆستا و فەرمانبەرانی كورد رۆژ لە دوای رۆژ لە زیادبوونە و سەرجەم مافەكانی نەتەوەیەكی ستەمدیدەیان پێشڵ كردووە و هەوڵی لادانی مامۆستا و فەرمانبەرانی كورد دەدەن لە پلە و پۆستەكاندا بۆ ئەوەی كەسانی عەرەب و توركمان لە شوێنەكانیان دابنێن. هەروەها شێوازی رەفتاركردن لەگەڵ زانكۆ و پەیمانگەكان لە دوای رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر هاوشێوەی سەربازگەیەك لەلایەن هێزە عێراقییەكانەوە مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت، لە كاتێكدا دەبێت زانكۆ و پەیمانگەكان قۆرخ بكرێت بۆ خوێندن و توانا زانستییەكان و حەرەمی زانكۆ لە دەستێوەردان و ململانێكان پارێزراو بێت، بەڵام لە زانكۆ و پەیمانگەكانی كەركووك لە دوای رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەرەوە كە ماوەی ساڵێك زیاترە سەرجەم سەروەری و یاساكانی زانكۆ لەلایەن هێزە عێراقییەكان و حەشدی شەعبی شكێندراون، بە جۆرێك كە هیچ سیمایەكی زانستی پێوە نەماوەو زیاتر لە سەربازگەیەك دەچێت، چەندین گرووپی شیعی و توركمانی دروستكراون و چەندین چالاكی سەربازی و تایفەگەری ئەنجام دەدەن لە ناو زانكۆ و پەیمانگەكان و بە ئاشكرا مافەكانی قوتابیانی كورد پێشل دەكەن.» گوتیشی: «جیاوازییەكی زۆر لە نێوان قوتابیانی كورد و عەرەب و توركمان دەكرێت، بە جۆرێك قوتابیانی كورد لە سەرجەم بۆنە و یادەكان بێبەش كراون و بۆیان نییە جلوبەرگی كوردی بپۆشن و ئاڵای كوردستان هەڵبگرن، تا گەیشتۆتە ئەو رادەیەی كە دەیان قوتابیی كورد لەلایەن هێزە سەربازییەكانەوە دەستگیر بكرێن، لەسەر هەڵگرتنی ئاڵای كوردستان و پۆشینی جلوبەرگی كوردی سووكایەتییان پێ بكرێت، ئەمە لە كاتێكدا پێش خیانەتی 16ی ئۆكتۆبەر سەرجەم قوتابیانی نەتەوەكان بەبێ جیاوازی بە گیانێكی برایەتی و تەبایی دەوامیان دەكرد و سەرجەم بۆنە و ئاهەنگەكانیان لەژێر سێبەری پارێزەرانی خاكی كوردستان بەبێ كێشە و گرفت و بەبێ جیاوازی بەڕێوە دەچوو. كەركووكییەكان بەگشتی و قوتابیانی زانكۆ بەتایبەتی تاكە هیوا و ئومێدیان كە مابێت بۆ ئاساییكردنەوەی ئەم دۆخە تەنیا هیوامان بە جەنابی سەرۆك بارزانی و پارتی دیموكراتی كوردستانە ئەم دۆخەی كەركووك چارە بكات و پێشمەرگەی كوردستان بە شكۆ و كەرامەت و هێزەوە بگەڕێتەوە ئەو شارە بۆ بەرگریكردن لە تەواوی پێكهاتەكانی كەركووك بێ جیاوازی.»

شیڤان عەبدولڕەحمان بەرپرسی لقی قوتابیانی كەركووك، سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «ئێمە وەكو لقی قوتابیانی كەركووك زۆر نیگەرانین لەو بارودۆخەی بەسەر قوتابیانی كوردی شاری كەركووكدا هاتووە، بەڵام هیچ دەسەڵاتێكمان نییە، چونكە لە دوای داگیركردنیەوە لەو شارەدا نەماوین، كێشەی كەركووك بۆ كورد چەندە ڕەهەندی سیاسی هەیە، ئەوەندەش ڕهەندی نەتەوەیی هەیە، لە كاتێكدا لە ئیستادا دۆخی قوتابیە كوردەكان زۆر زۆر خراپە، چونكە هەندێك لە مامۆستایان لە نەتەوەكانی تر دژایەتی قوتابییە كوردەكان دەكەن، ئەمساڵ زۆرینەی ئەوانەی بۆ دەوری دووەم مابوونەوە، قوتابی كورد بوون، ئەم حاڵەتانەش لە دوای 16ی ئۆكتۆبەرەوە دروست بوون، هاوكات وەكو یەكێتی قوتابیانی كوردستان تاكو ئێستا مەترسی لە سەر گیانی كادیرەكانمان هەیە، زۆرجار كە سەردانی قوتابخانەكان دەكەن، لەلایەن هەندێك حزب و رێكخراوی نەتەوە غەیرە كوردەكانەوە تەهدید دەكرێن.» گوتیشی: «لە دوای 16ی ئوكتوبەرەوە رەوشی خوێندنی كوردی زور لاواز بووە بە شێوەیەك كە هاووڵاتیان قوتابییەكانیان بۆ درێژەدان بە خوێندن بۆ بەشی عەرەبی دەگوازنەوە، ئەویش بەهۆی نەبوونی مامۆستای پێویست لە ناوەندەكانی خوێندنی كوردی، تەنانەت لە ناوچەكانی دیكەی كەركووك واتا دەوروبەری كەركووك رەوشی خوێندن زۆر خراپترە، بە شێوەیەك تەعریب دەستی پێكردۆتەوە و هاووڵاتیان قوتابییەكانیان بۆ هەولێر و سلێمانی دەگوازنەوە، ئەویش بە هۆكاری هەڕەشەی داخستنی ناوەندەكانی خوێندنی كوردی لەو ناوچانە، ئەمەش بە گشتی لە قەزای دووبز و قەزای داقوق پیادە كراوە، سەرەڕای خراپی دۆخی ناوەندەكانی كوردی لە رووی خزمەتگوزاری و نەبوونی پۆلی پێویست و نەبوونی قوتابخانەی پێویست كە لە هەندێك شوێن زیاتر لە 50 قوتابی لە یەك پۆلدان، تەنانەت بەشی خوێندنی عەرەبی هیچ هاوكاری و هەماهەنگی ناكات، تاكو بتوانن ناوەندەكانی خوێندن دابەش بكەن.»