بەرزكردنەوەی رێژەی بەشداریی خانمانی پەرلەمانتار لە پەرلەمانی كوردستاندا بۆ 30% جێی رەزامەندی و دڵخۆشیی ئافرەتان و چالاكانی بواری ماف مرۆڤ بووە و لە هەڵمەتی هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستانیش بەتایبەتی لە لیستی ژمارە 183ی پارتی دیموكراتی كوردستان ژمارەیەكی بەرچاوی خانمانی كاندید بەشدار بوون. ئەگەرچی پەرلەمانتاران وەك نوێنەری گەل رۆڵی راستەوخۆیان لە دەركردنی یاساكان بۆ گشت جومگەكانی كۆمەڵگە هەیە، بەڵام چالاكانی بواری مافی ئافرەتان جەخت لەوە دەكەنەوە كە بوونی رێژەیەكی بەرچاو لە خانمانی پەرلەمانتار لە ناو پەرلەمانی كوردستاندا، ئاسانكاری بۆ دەستەبەركردنی مافەكانی ئافرت دەكات، رایەكیش بە گومانەوە لەو پرسە دەڕوانێت و ئەو پرسیارەی لا دروست بووە، كە چوونی خانمان بۆ پەرلەمان تاچەند گرێكوێرەكانی كێشەی ئافرەتان دەكاتەوە؟ بەشداربووانی ئەم راپۆرتەی گوڵان وەڵامی ئەو پرسیارە دەدەنەوە.
سەرەتا تەرزە محەمەد حوسێن كارگێڕی لیژنەی ناوچەی ناوەندە ئەكادیمییەكان، باسی ئەوە دەكات كە «مەبەست لە نواندنی رۆڵی ئافرەت لە بواری رامیاری، ئەو رۆڵەیەتی كە لە ژیانی سیاسی و كۆمەڵایەتیی كۆمەڵگەدا دەیگێڕێت، بەپێی ئەو هەلومەرجانەی كە بۆی دەڕەخسێت. ئافرەتانی كوردستانیش بە كوردو نەتەوەكانی دیكە و گشت پێكهاتەكانیەوە بەشدارییەكی چالاكانەیان هەبووە لە پەرەپێدان بە تواناكانی خۆیان و شان بە شانی پیاوان لە گشت بوارەكانی ژیان كاریان كردووە و بەشێك بوون لە بزاڤی ئازادیخوازی و قورسایی رامیاری و فەرهەنگیی خۆیان هەبووە و توانیویانە خوبسەلمێنن و بوونیان هەبێت. بەڵام تا ساڵی 1991 چالاكیی سیاسیی ئافرەتانی كورد زۆربەی كات بە نهێنی بووە و قەوارەكەشی هەر لەنێو حزبە سیاسییەكاندا بووە، بۆیە زۆرجار بە پاشكۆی ئەوان لەخامە دەدرێن، بەڵام لە دوای راپەڕینی 1991 رێكخراوی جەماوەری لە پرۆسەی كاری سیاسیدا بە بەشێكی زۆر گرنگ و كاریگەر دەژمێردرێت، هەرلەم روانگەوە لە پڕۆژەی دەستووری هەرێمی كوردستان - عێراق ساڵی 2009 لە دەروازەی دووەم بەشی یەكەمی باس لە مافە شارستانی و سیاسییەكان كراوە و لە ماددەی ((19)) كە تایبەتە بە كەرامەت و ژیان و ئازادی باسی مافەكانی تاكی كردووە و ئافرەتیش بە شێوەیەكی گشتی تیشكی خراوەتە سەر.»
لە وەڵامی ئەو پرسیارەشدا كە چوونی خانمان بۆ پەرلەمان تاچەند گرێكوێرەكانی كێشەكانی ئافرەتان دەكاتەوە؟ دەڵێت: «گەشبینم بەوەی كۆمەڵێك خانمی بەتواناو لێهاتوو و خەباتكار لە بوارە جیاوازەكانی ژیان لە پەرلەمانی كوردستان بەشدارن، بۆیە پێویستە لە كاتی نووسینەوەی پڕۆژەی دەستووری هەرێمی كوردستان داكۆكیكارێكی سەرسەختی مافەكانی ئافرەتان بن، بەبێ جیاوازیی بیروبۆچوون و ئایدیا تیشك بخەنەسەر ماف و دەسەڵاتەكانیان بۆ دیاری بكەن و بەشدارییەكی كارای پێ بكەن لە ناو كۆمەڵگە و كایەی سیاسی و حكوومییدا، چونكە پەرلەمان شوێنی دەستوور و یاسایە و دەبێت هەوڵی بەمەدەنیكردنی كۆمەڵگەی كوردی بدەن، ئەمەش بەپێشكەشكردنی پڕۆژە و رەخساندنی هەلی كار دەبێت، نەك تەنیا بە دروشم بێت. ئەركی ئەندامانی ئەم خولەی پەرلەمانی كوردستان قورس دەبێت، چونكە داخوازی و داواكارییەكانی ئافرەتان زۆر بووەو جێبەجێكردنی ماددە دەستوورییەكان هەنگاوی زۆر گەورەی دەوێت. ئەوان نوێنەری ئافرەتانن و دەكرێت بەپێی دەستوور چارەسەری كێشە كۆمەڵایەتییەكان بكەن و لە رێی یاساوە داكۆكیكار بن لە مافەكانیان و هەمیشە بۆ بەیهێنانی خەونی خانمان پێشەنگ بن.»
بڵند نەورەس مامۆستای زانكۆیەو سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «ئافرەت بەشێكی دانەبڕاوە لە ناو سیستەمی كۆمەڵایەتیدا و هەمیشەش بەشێكی گرنگی ئەركەكانی لە ئەستۆیدایە و لەسەرجەم بوارەكاندا بەپێی توانا و ویستی خۆی رۆڵ دەگێڕێت، پەرلەمانیش یەكێكە لەو وێزگانەی كە ئافرەتان شان بەشانی پیاوان كاری تێدا دەكەن. بەڵام بوونی ئافرەت لە پەرلەماندا دەبێت بوونێكی پیشەیی بێت.» گوتیشی: «بوارەكانی ئافرەت فراوانن و پێویستییان بە یاساو كاری زۆر هەیە، دەبێت پەرلەمانتاری ئافرەت رۆڵی نوێنەری ئافرەتان ببینێت و بە ئاراستەی بەرژەوەندیی گشتیی ئافرەتاندا كار لەسەر یاساكان بكات. بەڵام كردنەوەی گرێكوێرەكانی ئافرەتان بە تەنیا وابەستەی ئافرەت نییە، بەڵكو وابەستەی دابونەریت و ئایین و بیری پیاوە، بۆیە دەركردنی یاسا، یان هەمواركردنەوەی یاساكانی تایبەت بە ئافرەتان هەنگاوی گەورەن بە ئاراستەی چارەسەری كێشەكانی ئافرەتان، بە مەرجێك خودی ئافرەت چەق بێت لەناو یاساكاندا و رەچاوی پێشكەوتنەكان بكرێت و لە ئاست پێویستی و سەردەمدا بێت. ئافرەتی پەرلەمانتار دەبێت لۆبی دروست بكات لە ناو پەرلەماندا بۆ پرسی ئافرەتان و هەنگاو بنێت بە ئاراستەی هوشیاریی كۆمەڵایەتی لە رێگەی ئامرازەكانی میدیا و دامەزراوە جێبەجێكارەكانەوە.
چالاكی مەدەنی لەیلا دیوبەند، رایوایە: «ئەگەرچی دەگوترێ ژنان نیوەی كۆمەڵگەن، بەڵام لە كردەوە و ئاستی كارتێكەرییە سیاسی و كۆمەڵایەتییەكاندا ئەو دروشمە بارتەقای ئەو راستییە نییە، بۆیە دەبوایە رێژەی بەشداریی ئافرەت و پیاو لە پەرلەمان یەكسان بووایە. كاتێك نیوەی كۆمەڵگە لە ناوەندێكی هەستیار و چارەنووسسازی وەك پەرلەمان دووربخرێتەوە، یا بە هەر هۆكارێك بەشدارییەكی كاریگەر و ئەكتیڤی نەبێت، ئەوە مانای وایە ئەو پەرلەمانە لە كێشەكانی نیوەی كۆمەڵگە بێ ئاگا دەبێت، ئەوەش بەداخەوە ئاسەوار و كاریگەریی نێگەتیڤ لە رەوتی بەروپێشچوونی جومگە و كۆڵەكە گرینگەكانی كۆمەڵگە بەجێ دەهێڵێت. ئەوەندەی بۆ ژنانی كورد لە باشووری كوردستان دەگەڕێتەوە، پرسەكە هەندێك جیاوازە. لە باشووری كوردستان لە رووی یاساییەوە ژن رێگە پێدراوە خۆی بپاڵێوێ و لە هەمانكاتدا هەڵبژێردرێ، بەڵام لە رووی سایكۆلۆژی كۆمەڵایەتییەوە دەركەوتنی ژن لە ناوەندە سیاسییە بڕیاربەدەستەكان هەتا ئێستاش دیاردەیەكی فۆرمالیتە و پاسیڤ بووە، بە داخەوە لە كۆی ئەم هەموو ئافرەتەی لەم دواییانەدا خۆیان بۆ خولی پێنجەمی پەڕلەمان كاندید كرد، ئەوەندەی من ئاگادار بم، تەنیا دوو ژن توانیویانە بە بێ كۆتا بچنە پەرلەمانی كوردستانەوە. ئەوە دەرخەری ئەو راستییە كۆمەڵایەتییەیە كە تا ئێستاش ژن لە كۆمەڵگەی ئێمە كارەكتەرێكی دیفاكتۆ و نامۆیە لە پڕۆسەی سیاسیدا. ئەوەندەی پێوەندی بە تەوەری باسەكەوە هەیە، كە ئاماژە بە رادەی كاریگەریی خانمان لە ناوەندێكی گرینگی وەك پەرلەمان دەكات، پێویستە ئاماژە بە خاڵێكی زۆر گرینگ بكەم كە ئەویش ئەولەوییەت و تەوەری باس و خواسەكانە لە پەرلەمان. گومانی تێدا نییە خانمان هۆكارێكی گرینگی گۆڕینی ئەولەوییەتی باس و تەوەرەكانی نێو پەرلەمانن. خانمان دەتوانن بە پێشكەشكردنی تەرح و گەڵاڵەی نوێ لە پێوەندی لەگەڵ كێشەكانی كۆمەڵگە بەگشتی و كێشەی ژنان بەتایبەتی بەشێك لەو بارە قورسەی لە ئێستادا لە سەر شانی كۆمەڵگەی ئێمەوەیە سووك بكەن. هەنگاوی یەكەمی خانمان دەبێ هەوڵدان بێ بۆ چارەسەری كێشەكانی تایبەت بە ئافرەتان. دیاردەی خۆسووتاندن و پاڵنەر و هۆكارەكانی، كوشتن و هەتككردنی ئافرەتان، بە زۆر بەشوودان و ناچاركردنی ئافرەت بە مانەوە لە چوارچێوەی ماڵدا و دەیان كێشەی تر كە هێشتا تەنگی بە بەشێكی زۆر لە ژیان و چارەنووسی خانمان هەڵچنیوە. بەڵام بەداخەوە ژنی كورد لە جیاتی راپەڕاندنی ئەركە تایبەتییەكانی خۆی بە هەمان هەناسەی حزبایەتی و كێبڕكێی سیاسی و رێكخراوەییەوە پێ دەنێتە نێو پەرلەمان، ناتەبایی و نایەكگرتوویی ژنان لە پەرلەمان وایكردووە ژنان نەتوانن گرێ كۆێرەكان بكەنەوە و دەوری كاریگەرییان لانیكەم لە كێشە و گرفتەكانی ئافرەت لە رووی مافە سیاسی و كۆمەڵایەتی و ئابوورییەكانەوە هەبێت. لەلایەكی دیكەوە بەداخەوە هەموو ئەو ژنانەی دەچنە پەرلەمان بە مانای واقیعی كەلیمە خوێندەوار و ئاگا نین لە سەر ماف و ئەركەكانیان. بەڵام بوونی خانمانی وریا و خوێندەوار و لە هەمان كاتدا یەكگرتوو لە پەرلەمان دەتوانێ بەشێكێ زۆر لە كێشە كەڵەكەبووەكانی كۆمەڵگە چارەسەر بكات، ئەوەش كاتێك دەكرێت لە هەنگاوی یەكەمدا زۆربەی خانمان بە دەنگی دەنگدەران و بە لێهاتوویی خویان وەك كارەكتەرێكی سیاسی پێ بنێنە هۆڵەكانی پەرلەمانەوە.»
كازیوە نەسرەدین ئەندازیاری میكانیكە و سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «وەك وتراوە و دەوترێتەوە، دەستپێكی بەدەستهێنانی هەموو ماف و تواناكان و چارەسەری كێشەكانی ئافرەت تەنیا بە یەك شتە، ئەویش هەوڵدانی خۆیەتی، ئەم بابەتەش پرسێكی تایبەتە كە پێویستە لەم دۆخەی ئێستادا قسەی لەسەر بكەین، چونكە دەبینین رۆژ بە رۆژ ئافرەتان بەرەوپێش دەچن و زیاتر هەوڵ و تواناكانیان پەرە پێ دەدەن و لەو چەقبەستووییەی پێشوودا نامێننەوە، لە هەموشی گرنگتر بابەت و پرسە سیاسییەكانە و رۆڵی چالاكیی ئافرەتانە لەو بوارەدا، بەتایبەتی چوونی پەرلەمانتارە ئافرەتەكان بۆ پەرلەمانەكانی كوردستان و عێراقیش پرسێكی جەوهەرییە، چونكە چوونی ئافرەتان بۆ ناوەندی بڕیاردان و یاسادانان، لە یەكەم هەنگاودا كۆتایی بەو دەستەواژانە دێنێت كە باس لە ناكارامەبوون و بێ توانایی ئافرەت دەكات، پەرلەمانتاری ئافرەت بە وەرگرتنی بەرپرسیاریەتییەكی گەورە كە نوێنەرایەتیكردنی خەڵكە ئەركی سەرشانی قورس دەبێت و هەستكردن بە كێشەو گرفتەكان ناچاری دەكات بۆ چارەسەری كێشەكان تێبكۆشێت.» گوتیشی: «بە هۆی كێشەی خێزانییەوە رۆژانە سەدان منداڵ بێ دایك یان بێ باوك دەبن، كچان بەهۆی بەشوودانی پێشوەختەوە لە خوێندن دادەبڕن، سەدان گرفتی دیكە لە نێو كۆمەڵگەی ئێمەدا هەیە، بۆیە ئەركی خانمانی پەرلەمانتارە هەستن بە نەهێشتن و لانیكەم كەمكردنەوەی گرفتەكانی كۆمەڵگە و هاتنەدەنگ لەسەر ئەو ئافرەتانەی كە بە شێوەی جۆراوجۆر لەژێر ئەشكەنجەی دەروونی و جەستەییدان، نەك لەسەر حیسابی ئەوان مووچەی قەبە وەربگرن و هەر خەریكی جوانكاری و سەفەركردن بن و لە ماوەی چوار سساڵدا نەتوانن بەرگری تەنیا لە یەك ئافرەتیش بكەن. ئێمە متمانەمان پێ كردوون، تا لە بری ئێمە لە پەرلەمان قسە بكەن و هەوڵی بەدەست هێنانی باشتر و باشترین بدەن بۆمان، بۆیە لە دڵەوە دەستخۆشی لە هەموو ئەو خانمانە دەكەم كە گەیشتوونەتە خولێك لە خولەكانی پەرلەمان و بە هەر جۆرێك بێت، هەوڵیان بۆ دەستەبەركردنی مافەكانی ئافرەت داوە.»