بە مەبەستی تیشك خستنەسەر كێشەكانی كچان و دۆزینەوەی رێگەچارەی گونجاو بۆ کێشهکانیان و ههروهها بۆ نەهێشتنی بەربەستەكانی بەردەم پراكتیزەكردنی مافەكانیان و دابینكردنی ژیانێكی باشتر و نەهێشتنی جیاكاری رەگەزی، لە رێككەوتی 19/10/2011 نەتەوە یەكگرتووەكان بە بڕیاری ژمارە 66/70 بڕیاری دا ئەو رۆژە وهک رۆژی منداڵانی كچ لە جیهان بناسرێت، بۆ یەكەمجاریش نەتەوە یەكگرتووەكان لە 11/10/2012 یادی رۆژی جیهانی كچانی كردەوە، تەنانەت ساڵی 2015 لەلایەن سكرتێری گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان كرا بە ساڵی كچان و لەلایەن كۆمەڵێ وڵات واژووی لەسەر كرا، گرنگترین هەوڵەكانیش بۆ برەودان بە خوێندنی كچان و وەبەرهێنان لە كچان و هاوكات رێگریكردن لە دیاردەی زوو بە شوودانی كچان بوو. هەر لەو بارەیەوە بەشداربووانی ئەم راپۆرتەی گوڵان دید و بۆچوونی خۆیان دەخەنەڕوو.

گوڵان: كۆمەڵایەتی
رۆژی 11ی تشرینی یەكەمی هەموو ساڵێك لەلایەن نەتەوە یەكگرتووەكانهوه وهک رۆژی جیهانیی کچان دیاری كراوە. ئەم رۆژە لەلایەن (روونا ئەمبروز) وەزیری كاروباری ئافرەتانی كەنەدا و ژمارەیەك لە ئافرەتانی سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان پێشنیار كراوە، ئەویش بە مەبەستی پاراستنی مافی كچان و برهودان به هەستی هۆشیاری و یەكسانیی رهگهزی لە هەموو جیهان و دووركەوتنەوە لە توندوتیژی، نەتەوە یەكگرتووەكان لە 19ی كانوونی یەكەمی 2011 ئەم رۆژەی وهک رۆژی جیهانیی کچان دیاری كرد و بڕیاری لەسەردرا، لە 11ی تشرینی یەكەمی 2012ش یەكەمین ساڵیادی بهڕێوه چوو، لهو کاتهوه بهردهوام ساڵانە یادی ئهم رۆژه دهکهنهوه و چالاكیی جۆراوجۆر و وۆركشۆپی بۆ ساز دەكهن.
عەبدولخالق ئیبراهیم مستەفا، مامۆستای راگەیاندن لە زانكۆی پۆلیتەكنیكی هەولێر، رۆڵی راگەیاندن لە بنیادنانەنەوەی كەسێتی كچ بەرز دەنرخێنێت و رایوایە: «میدیای كوردی بە هەموو رەنگ و دەنگ و ئامرازە جیاوازەكانی، ئەگەر بیانەوێ، دەتوانن رۆڵێكی یەكجار گەورە و كاریگەر لە بنیادنانەوەی كەسێتی مێینە ببینین، بەتایبەتی لە تەمەنی نهوجهوانیدا كە سەرەتای چرۆكردنی كەسێتییە و هێشتا سیما و تایبەتمەندییەكانی ئەو كەسێتییە بە روونی نەخەمڵیوە، لە رێگەی دراما و بەرنامەی گفتوگۆی هەمەلایەنە و سازدانی پێشبڕكێی زانستی بۆ بەهرەداران و كاری دەستی و وێناكردنی واقیعی كۆمەڵایەتی و دەروونیی كچان و دەستدانان لەسەر گرفت و خەمەكانیان دهتوانن کاری بهرچاو بکهن، ههروهها میدیاکان دهتوانن به گواستنەوەی ئەزموونی سەركەوتووی كچان لە وڵات و كولتوورە جیاوازەكان، ڕۆڵێكی كاریگەر لە بنیادنانەوەی كەسێتی مێینه له کۆمهڵگه ببینن. بەمشێوەیە دەكرێ راگەیاندن رۆڵێكی ئەرێنی هەبێ، بەڵام ئەگەر كەناڵێكی ئاسمانی بیەوێ لە بەرنامەیەكی گفتوگۆ باس لەو خەمە بكات و دوای بەرنامەكەش درامایەكی بیانی پەخش بكات، كە كەسێتی كچ وێران بكات و 360 پلە پێچەوانەی بەرنامەكەی پێش خۆی بێت، ئەوە پێی ناگوترێ ڕۆڵێكی ئەرێنی، ئەوە بێ بەرنامەیی و پاشاگەردانییە.»
كۆمەڵناس نیاز محەمەد فەتاح، سهرهتا ئاماژه بهوه دهکات که رۆژی كچان رۆژێکی گرینگی جیهانییه و بۆ بایهخدان به پهروهردهو بهگهڕخستنی تواناکانی کچان و دابینکردنی مافهکانیان و یهکسانیی رهگهزی تهرخان کراوه. هاوکات دهڵێت: «چۆنیەتی دروستكردنی متمانە ‎و كاركردن لەسەر دروستكردنی متمانە لەلای كچان چهند رووی جیاوازی هەیە، ‎یەكەمیان دیوە فسیۆلۆجییەكەیەتی كە بریتییە لە پەیوەندی لەگەڵ باوكی، توێژینەوەكان سەلماندوویانە كە ئەو كچانەی كە باوكیان لەلا نهبووه، یان پشتیوانیان نییە لە قۆناغی گەشە و منداڵیدا، ئەوا له تهمهنی گەورەییان كچانێك دەبن که ناتوانن پشت بەخۆیان ببەستن و پێویستیان بە هاوكاری و پشتیوانییە. ‎بەداخەوە لە كۆمەڵگهی كوردیدا زۆر خێزان هێشتا به چاوی نزم سهیری کچ دهکهن و جیاوازیی زۆر لهئێوان کوڕ و کچیان دهکهن. ‎دووەم لایەن پەروەردەیە و زۆر گرنگە كە لە تهمهنی منداڵییەوە هەردوو رەگەز وەك مرۆڤ وێنا بكرێن و هیچ جیاوازییەك لەنێوانیاندا نەكرێت. ‎لایەنی سێیەم رۆڵی دەزگا پەروەردەییەكانه لە ناساندنی مانای یهکسانیی پێگهی كچان و كوڕانی كۆمەڵگه و ئامادەكردنی هەردوولایه بۆ رۆڵەكانیان بێ ئەوەی هەست بە بێزاری، یان شەرم بكەن. ‎لایەنی چوارەم پەرلەمان و حكومەته و دەبێت سەرجەم یاساو رێنماییەكان که دەری دەكەن، بە جۆرێك نەبێت لە متمانەی كچان كەم بكاتەوە و هەست بە لاوازی، یان سنوورداری لە رۆڵ و پێگەیاندا بكەن، بۆ نموونە كە دەبینین، بڕیار و ڕێنمایی هەیە دەڵێ كچان تهنیا لە بەشی باخچەی منداڵان وەردەگیرێن، بەو پێیەی پەروەردەی منداڵان تەنیا كاری ژنانە، بەڵام سەرپەرشتیارەكانیان پیاون، یان لە یاساكانی بانكیدا دەڵێ دایك بۆی نییە دەفتەری پاشەكەوت بۆ منداڵەكەی بكاتەوە، ئهگەر پارەی خۆیشی بێت، دەبێت باوكی بۆی بكاتەوە. ‎چەندەها نموونەی دیكە ههن كە هێز و متمانە ئهگەر هەشبێت، لەناوی دەبات. ‎لایەنی پێنجەم رۆڵی رێكخراوەكانی ژنان و خانمان و ئافرەتانە بە هاوكاری راگەیاندنەكان كە سەرجەم هاووڵاتیان هۆشیار بكەنەوە لەو پێشهاتە نوێیانەی كە بەسەر رۆڵی هەر یەك لە كچان و كوڕاندا روویداوە و قبووڵی بكەن. ‎هیوادارم چیتر كچان تەنیا بیر لە رووكار و رواڵەتی دەرەوەیان نەكەنەوە و بەوە نەژین، لە هەمان كاتدا ئەو رواڵەتەش نەبێتە شتێ كە شەرمی لێ بكەن، یان لێی بێزار بن، دواجار ئەوە بوون و پێكهاتەی ئەوانە و گرنگە قبووڵیان بێت.»
كەلسوم گەزنەیی چالاكی مەدەنییه و یهکێکه لهو ههزاران هاووڵاتییهی که خێزان بە كۆڵەكە و دامەزراوەیەكی گرنگ و پەروەردەیی كۆمەڵایەتیی بۆ پێگەیاندنی ئەندامانی خێزان وەسف دەكات و رایوایە «خێزانی تەندروست دەتوانێت نەوەیەكی تەندروست و داهێنەر پێشكەش بە كۆمەڵگە بكات». هاوكات دەڵێت: «لە پاڵ خێزان دامەزراوەكانی دیكەی ئایینی و سیاسی و ئابووری رۆڵیان لە بنیادنانی كچ و ژن هەیە و دروستكەری هێزو بیروباوەڕ و ئیرادەن بۆیان، بەداخەوە هەندێ بەهای كۆمەڵایەتی و بیروباوەڕی كۆمەڵگە و كولتوور و ئایین لە كۆمەڵگەی كوردی بوونەتە هۆی لەناوبردنی هێزو ئیرادی كچان و ژنان تا ئەو رادەیهی که لە چوارچێوەی نەریتەكان قەتیسیان کردوون.» گوتیشی: «دروستكردنی متمانەو خۆشەویستی بە پلەی یەكەم پەیوەستە بە خێزان، بهڵام بهداخهوه زۆر خێزانی كوردی هەن، رێگە نادهن كچەكانیان دەست بخەنە ناو هەموو كارو چالاكییەك بە بیانووی شەرم و عەیبە رێگرییان لێ دهکهن، وا سەیری ژن و كچ دەكرێت كەوا لاوازو بێ هێزن، بگرە زۆرجاریش بە چاوی بەزەیی و بوونەوەرێكی كۆمەڵایەتیی بێدەسەڵات سەیر دەكرێن، ئیتر كچەكانیش ئەو بیروباوەڕە لە ناخیاندا دەچەقێت و خۆشیان وا ههست دهکهن كە بێهێزن، بۆیە تاكو كچان لەو كۆت و بەندو نەریتە كۆمەڵایەتی و ئایینییانە رزگاریان نەبێت، ناتوانرێت بیروباوەڕو ئیرادەیان بۆ دروست بێت».
كەلسوم گەزنەیی له درێژهی ئاخافتنهکهیدا جهخت لهوه دهکاتهوه که «ژنێكی خاوەن مووچەو داهات بەراورد به ژنیكی بێ داهات بههێزتر و خاوهن ئیرادەی زۆرترە.» نموونهش بهوه دههێنێتهوه که «ژنی مووچەخۆر و خاوەن بڕوانامە متمانهی زیاتری بهخۆی ههیه و توندوتیژیی هاوسهرهکهی قبووڵ ناکات، چونكە خاوهن داهاته و دەتوانێت بەرپرسیاریەتی دابینکردنی ژیانی خۆی لەئەستۆ بگرێت.» هاوکات دهڵێت: «هۆشیاری، پەروەردەی خێزان، بانگەوازی مامۆستایانی ئایینی لە مینبەرەكان، رۆڵی رێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنی، دەزگاكانی راگەیاندن، نەبوونی خانمان بە پاشكۆی حزب، جێبەجێكردنی یاساكانی تایبەت بە مافی مێینە و دەركردنی یاسای گونجاو بۆ خزمەتکردنی كچان یارمەتیدەرن بۆ دروستكردنی كەسایەتییەكی بەهێز بۆ خانمان. بۆ چارسەریش دەكرێت سوود لەو میكانیزمانە وەربگرین».