«قوتابخانە ئەهلییەكان تەنیا لە بەرژەوەندیی
چینێكی دیاریكراوی كۆمەڵگەدایە»

ئایا ئاستی فێربوون لە قوتابخانە حكوومییەكان تا ئەو راددەیە نزمە كە ژمارەیەكی زۆر لە دایك و باوكان پەنا بۆ قوتابخانەی ئەهلی ببەن، یاخود چاولێكەری و مۆدێل و بازرگانیكردنە؟ توێژەرێك جەخت لەوە دەكاتەوە كە قوتابخانە حكوومییەكان كار بۆ پێگەیاندنی كەسیەتی زیاتری قوتابیان دەكەن و لێپرسینەوە دەكەن لەوەی ئەگەر رەفتارێكی هەڵەیان هەبێ، بەڵام لە هەندێ قوتابخانەی ئەهلی مامۆستا ناتوانێ هیچ بە قوتابی بڵێت، نەوەكو قوتابییەكەی تەركی قوتابخانەكە بكات، خۆیشی دەربكرێت، رایەكیش جەخت لەوە دەكاتەوە كە دەرچووی قوتابخانەی ئەهلی لانیكەم دوو زمانی بیانی فێردەبێت كە بۆ ئایندەی خۆی لە بازاڕی كاردا، ئەگەر لە سوودی لە بڕوانامەكەی زیاتر نەبێت، كەمتر نییە. پەروەردەكاران و بەشداربووانی ئەم راپۆرتەی گۆڤاری گوڵان لە دیدی جیاوازەوە راوسەرنجی خۆیان بۆ ئەو پرسە گكرینگە دەخەنەڕوو.

«ئەگەرچی كوڕەكەم لە قوتابخانەیەكی حكوومی دەخوێنێت، بەڵام لە ئاستێكی زۆرباشدایە و ماوەی چوارساڵە بە یەكەم دەردەچێت، تەنانەت بەهۆی هاتنی ئاوارەكانی كەركووك و خورماتوو ژمارەی قوتابیان لە پۆلەكەیدا نزیكەی 70 قوتابی بوو، ئەوەش هیچ كاریگەری لەسەر ئاستی فێربوونی كوڕەكەم نەكرد.» ئەوە قسەی رووپاك ئیبراهیم بوو. ئەو دایكە جەخت لەوە دەكاتەوە سەرەڕای ئەوەی كوڕەكەی لە ئاستێكی باشی خوێندندایە، لە هەمان كاتیشدا وەك خۆی باسی دەكات لەم دۆخەی كە دەگوزەرێ نیگەرانە و هەر لەو بارەیەوە دەڵێت: «منیش وەك زۆربەی دایكان حەز دەكەم منداڵەكەم لە ناوەندێكی باش بخوێنێت و ئایندەیەكی باشی هەبێت، لێرەوە داواكارم لە حكومەت و وەزارەتی پەروەردە ئاستی قوتابخانە حكوومییەكان باشتر بكەن و گرنگی بە دروستكردن و نۆژەنكردنەوەی بینایەی قوتابخانەكان بدەن، چونكە بەهۆی هاتنی بە لێشاوی ئاوارە بۆ هەولێر قەرەباڵغییەك لە قوتابخانەكان بەتایبەت لە قوتابخانە حكوومییەكان دروست بووە.»
نووسەر و مامۆستای زانكۆ سالار تاوەگۆزی، رایوایە «هۆكارەكە بەشێكی چاولێكەرییە و بەشەكەی دیكەی بۆ خراپیی كوالێتی خوێندن و خراپیی خزمەتگوزارییەكانیان لە قوتابخانە حكوومییەكاندا دەگەڕێتەوە.» گوتیشی: «هەست بە ئەوە دەكرێت لە حكومەت ئاراستەیەك بۆ بایەخدانی زیاتر بە قوتابخانە ئەهلییەكان هەیە، ئیتر لەبەر لایەنە بازرگانییەكەی بێت، یان هەر لایەنێكی دی بێت. بەڵام بۆ ئایندەش دەرچووانی قوتابخانە حكوومییەكان چانسی وەرگرتنیان لە زانكۆكانی ناوەو دەرەوەی هەرێم و دامەزراندنیان لە كەرتی گشتی و تایبەتدا كەمترە. چونكە دەرچووی قوتابخانەی ئەهلی هەرنا دوو زمانی بیانی فێردەبێت كە بۆ ئایندەی ئەوان لە بازاڕی كاردا لە بڕوانامە زیاتر نەبێت، كەمتر نییە.
ئەو مامۆستایەی زانكۆ چارەسەر لەوەدا دەبینێت: «سیستمی خوێندن لە قوتابخانە حكوومییەكان باشتر بكرێت.» هاوكات پێشنیار دەكات: «حكومەت دادپەروەریی لە نێوان كەرتی تایبەتی و گشتی لە سێكتەری پەروەردەدا رەچاو بكات.
چالاكی مەدەنی سندس حوسێن عەلی لە هەڵەبجەی شەهید، سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «لەم چەند ساڵەی دواییدا ئاستی خوێندن بە شێوەیەك دابەزیوە كە وایكردووە كەسوكاری قوتابی بیر لەوە بكەنەوە، بە ناچاری منداڵەكانیان بنێرنە قوتابخانە و پەیمانگا و كۆلێژە ئەهلییەكان، ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ چەند خاڵێكی لاوازی سیستەمی خوێندن لە هەرێمی كوردستان، پاش ئەوەی بە ناو سیستەمی خوێندنی سویدی پەیڕەو كرا، دیاردەی قوتابخانەی تایبەتیش رووی لەزیادبوون كرد، من ئەوە بە گەورەترین هەڵە و بازدانێكی نامەنتقی لە پەیڕەوكردنی سیستمی خوێندن دەبینم كە رووبەڕووی قوتابیی كورد كراوەتەوە، چونكە ئاستی خوێندن لە عێراق و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەگشتی و كوردستان بەتایبەتی نەگەیشتۆتە قوناغێكی وەها كە بەراورد، یان یەكسانی بكەین بە سوید. بۆ نموونە سیستمی خوێندنی سویدی پێویستە مامۆستای پسپۆڕ و شارەزا و كات و شوێنی گونجاو و بەرنامەی خۆراكی و وەرزش و هۆڵی تاقیكردنەوەكانی هەمووی لەبار بێت، تا قوتابیان بتوانن بە سەركەوتوویی بابەتەكان بخوێنن و تێیدا سەركەوتووبن. نەك وەك قوتابخانەكانی هەرێمی كوردستان كە ئەگەر سەرنج بدەن، دەبینن هەر پۆلیك زیاد لە٤٠ قوتابی تێدایە. پاشان قوتابخانە و كۆلێژە ئەهلییەكان بە سیستمێكی سەردەمیانە و پیشكەوتوو ئەو بۆشاییەیان پڕكردووەتەوە بۆ ئەوەی سەرنجی قوتابیان و دایك و باوكانیان بەلای خۆیاندا رابكێشن بەرامبەر بە بڕە پارەیەك، ئەوەش دەتوانم بڵێم زیاتر لە بەرژەوەندیی چینێكی دیاریكراوی كۆمەڵگەیە، هەرچەندە لەلایەن حكومەتەوە رەنگە ئەو بڕە پارەیە رەزامەندی لەسەر درابێت، بەلام لە سوود و بەرژەوەندیی گشتی نییە و زۆر قوتابی بە هۆی خراپیی بار و گوزەرانی ماددییەوە ناتوانن لەو دەرفەتە سوودمەند بن كە لە قوتابخانە ئەهلییەكان بخوێنن. لەگەڵ ئەمانەشدا ناردنی منداڵان لەلایەن هەندێك دایك و باوك لە هەرێمی كوردستان بووەتە چاولێكەری و خۆجیاكردنەوە لە چینی خوارەوە، چونكە قوتابخانە ئەهلییەكان سەرەڕای گونجاوی و شیاوی و لەباری لەهەموو روویەكەوە بۆ خوێندن بەڵام نەمانبینیوە قوتابییان لەسەر ئاستی هەریمی كوردستان و عێراق یەكەم بێت، بەڵام دەرچووانی كۆلێژ و زانكۆ ئەهلییەكان توانیویانە تا راددەیەكی باش بەتواناتر بن، لە رووی فێربوونی چەند زمانێك و بوونی هۆڵی تاقیگە و ئینتەرنێت و هۆڵە جیاوازە پیشەییەكانیان بە شێوازێكی سەردەمییانە كە وا لە قوتابی دەكات، ئاگاداری هەنگاونانەكانی جیهان بێت لە رووی پێشكەوتنی زانستییانە. هەروەها جگە لە زمانی دایك، ناچار دەكرێن كە چەند زمانێكی دی فێر ببن، كە ئەمەش رۆڵ و كاریگەری خۆی هەیە، بەتایبەت لەم سەردەمی كرانەوە جیهانییەی وڵاتان، ئومێدەوارم هەموو قوتابخانە حكوومییەكانیش بە شێوەیەكی شیاو و گونجاو رێكبخرین و گرنگیی زیاتر بەوە بدرێت كە لە سەر سیستمی جیهانی بن و لە قوتابخانە ئەهلییەكانیش نەهێڵن كوالیتی و ئاستی فێركردن بە هۆی بەرتیل و واسیتە بۆ قوتابییەكانیان دابەزێت.
مامۆستا خەلیل پاڵانی، رایوایە «بەراوردكاری لە جیاوازیی نێوان قوتابخانە ئەهلی و حكوومییەكان، هەر ئەوە نییە كە ئەمیان بەخۆڕاییە، بۆیە ئاستی گەیاندنی زانیاری بە قوتابییان لاوازە و بە شێوەیەكی باش پەروەردە نابن و فێرناكرێن و ئەویتریان، چونكە بە پارەیە ئاستی زانستیی قوتابیانی بەرزترە، ئەمە بیركردنەوەیەكی هەڵەیە و مەرج نییە هەموو قوتابخانە ئەهلییەكان لە حكوومییەكان باشتر بن، بەڵام سەركەوتنی زۆربەی قوتابخانە ئەهلییەكان لەو جیاوازییە دەبینم كە ئەوان چەندین پلان و بەرنامەیان هەیە كە پێیەوە پابەندن و وەكو ریكلامێكیش دەیخەنەڕوو بۆ ئەوەی دایك و باوكی قوتابی زیاتر روویان تێبكەن، چونكە لە قازانجی خۆیانە، كە بەداخەوە ئەو رێساو پلان و بەرنامانەی كە بۆ بەرەوپێشچوونی ئاستی زانستیی قوتابی لە قوتابخانە حكوومییەكان پێویستن، نەك هەر گرنگی پێ نادرێ، بەڵكو هەر زۆر لاوازە و هەندێ جاریش بوونی نییە، بۆیە دەكرێ وەزارەتی پەروەردە هەر ساڵەو شێوازێك لە بەڕێوەبردنی قوتابخانە پەیڕەو بكات، بەدواداچوون بكەن و لە رێگەی بەرنامە و پلانێكی گشتگیرەوە، پێویستە هەوڵ بدەن قوتابخانە حكوومیەكانیش خودانی بەرنامە و پلانی تۆكمەی خۆیان بن بۆ سەركەوتنی پرۆسەكە و بەرزكردنەوەی ئاستی قوتابیان و ساڵانە هەڵسەنگاندن بۆ ئاستی زانستیی قوتابخانەكان بكرێت و پاداشت و سزای قوتابخانەكان لەبەرچاو بگیرێ و گیانی كێبڕكێ هەروەكو قوتابخانە ئەهلییەكان بنیاد بنرێ، بەم شێوە دەتوانرێ ئاستی ئەو قوتابخانە حكوومییانە بەرزتر بكرێتەوە و خزمەت بە چینی هەژار و كەمدەرامەتی وڵاتەكەمان بكرێت.»
هیمن ساڵح، رۆژنامەنووس توێژەری كۆمەڵایەتییە ئاماژە بەوە دەكات كە «سەرەڕای ئەوەی قوتابخانە حكوومییەكان كوالێتیی بینا و پێداویستیی قوتابیانیان خراپە، بەڵام تاوەكو ئێستا بەراورد بە قوتابخانە ئەهلییەكان باشترە، قوتابخانە ئەهلییەكان زیاتر بە رێكلامی بازرگانی كار لەسەر راكێشانی خەڵكی دەكەن، بەوەی ئەگەر منداڵەكانیان لەوێ نەبن، فێری زمان نابن، بەتایبەتی زمانی ئینگلیزی كە ئێستا لای خەڵكی بووەتە زەروورەت و زمانێكی جیهانییە. بەڵام لە راستیدا فێربوونی زمان شێوازی زۆری هەیە، كە لەم سەردەمە هیچ پێویست بە قوتابخانە ناكات، ئێستا منداڵان هەر بە دیار كارتۆنەكان و بەكارهێنانی ئایپادەوە فێری ئینگلیزی دەبن، بەڵام گرنگترین خاڵ كە دەبێت ئێمە كاری بۆ بكەین، پەروەردەیە، پەروەردەی قوتابخانە ئەهلییەكان زیاتر بازرگانییە نەك پەروەردەیی، بۆ نموونە قوتابخانە حكوومییەكان كار بۆ پێگەیاندنی كەسیەتی زیاتری قوتابیان دەكەن و لێپرسینەوە دەكەن لەوەی كە رەفتارێكی هەڵەیان هەبێ، تاوەكو خۆیان چاك بكەن،بەڵام لە هەندێ قوتابخانەی ئەهلی مامۆستا ناتوانێ هیچ بە قوتابی بڵێت، نەوەكو تەركی قوتابخانەكە بكات، كە بەوەش رەنگە لای بەڕێوەبەر رووبەڕووی دەركردن ببێتەوە لەبەرئەوە مامۆستا لەو شوێنانە بۆ بەرژەوەندی ماددی كڵاوی خۆی بەدەست گرتووە، هەتا با نەیبات، لێرەش یاسایەكی رێكخراو نییە كە رێگە لە دەركردنی مامۆستا لە قوتابخانەیەكی حكوومی، یان كەرتی تایبەت بە گشتی بگرێت، لەبەر ئەوە ئەوە راست نییە كە قوتابخانە ئەهلییەكان باشتر بن لە حكوومییەكان، ئەگەر لە شتێك باشتر بن، لە دەیانی دیكە خراپترن، خەڵكەكەش لەبەر چاولێكەری و رێكلام روو لە قوتابخانە ئەهلییەكان دەكەن كە ئەوەش لەسەر حیسابی قوتابخانە حكوومییەكان بووە.