قسەكردن لەسەر سێكتەرێك، یان گۆشەیەكی ژیان كە تێیدا دەرك بە گرفت و ئاڵۆزی بكرێت، دەبێت هەموو رەهەندەكانی بخوێندرێتەوە، تاكو بتوانرێت دیدگایەكی فراوان لەسەر بابەتەكە وەرگیرێت. میدیا لە هەرێمی كوردستان و ژینگەی میدیای هەرێم هێندە ئاڵۆز بووە، لە ئێستادا رەنگە زۆر درەنگ بێت بۆ ئەوەی باس لە رێگاچارەسەرەكانی چاكسازی لەو بوارەدا بكرێت. وا ئاڵۆزی و شپرزی و پەرتەوازەییەی پەلی هاویشتووە، كە ئاسان نییە بە یاسایەك، یان تاكە پڕۆژەیەك بتوانرێت رێكخستنێكی وای بۆ بكرێت، كە بتوانرێت بخرێتە خزمەت نیشتمان و هاووڵاتی، بەڵام ئەمەش مانای ئەوە نییە ئێمە دەستەوەستان دانیشین، بەڵكو بۆ ئەوەی بڵێین ئەگەر لە ئێستاشەوە دەست نەكرێت بە چاكسازی لەم سێكتەرە، ئاڵۆزی و پاشاگەردانییەكە خراپتر دەبێت، بە كەمێك دەست پێ بكرێت، وردە وردە تا دەچێتەوە سەر رێچكەی تەندروستی خۆی باشترە، وەك لەوەی فەرامۆشمان كردووە، چونكە فەرامۆشكردنەكە ئەوە نییە بەو شێوەی كە ئێستا لێی ناڕازین بوەستێت، بەڵكو خراپتر و ئاڵۆزتر و بەرەوە پاشاگەردانییەكی زیاتر دەڕوات.
من دەمەوێت لەم بابەتە و لە زنجیرە وتارێكدا تیشك بخەمە سەر هەندێك لە هۆكارە سەرەكییەكانی ئەم شپرزی و پاشاگەردانییە لەگەڵ دەستنیشانكردنی هەندێك رێگەچارە لەگەڵ هەر بەشێكیدا كە بەم شێوەیە خاڵبەندی دەكەم:
كێشە یاساییەكان
دەستوور و یاسا، بنەمای دروستكردنی سیستەمێكە بۆ هەر بوارێكی ژیان، نەبوونی سیستەمێكی روونی میدیای هەرێم لە دەستوور و یاساوە سەری هەڵداوە. لە دەستووری هەرێمی كوردستاندا باسێك لە سیستمی میدیا و رێكخستن بۆ میدیا نەكراوە و پیناسەیەك بۆ ئەرك و رۆڵی میدیا دیار نەكراوە، ئەو یاسایانەش كە لە هەرێمی كوردستان هەن، كەموكوڕی و گرفتیان زیاتر دروست كردووە، وەك لە رێكخستن، لەوانە:
یەكەم: یاسای ژمارە ٣٥ ساڵی ٢٠٠٧ كە ناوەڕۆكی ئەم یاسایە و كاتی دەرچوونی ئەم یاسایە، ئەو بوارانەی كە ئەم یاسایە دەیگرێتەوە، پێمان دەڵێت: ئەم یاسایە لە ئاست چارەسەركردنی ئەو گرفتانە نییە كە ژینگەی میدیای هەرێمی كوردستان هەیەتی، بۆ نموونە: كاتی دەرچوونی ئەو یاسایە نزیكی ١٣ ساڵ بەر لە ئێستایە و لەو كاتەدا تا ئیستا لە رووی ژمارە، جۆر و گەشەی میدیا و بارودۆخی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتیی هەرێم زۆر جیاوازن و هیچ هەموارێك بۆ ئەو یاسایە نەكراوە. هەروەها ئەو یاسایە تەنیا تایبەتە بە چاپەمەنی و یەك بەندی بۆ پەخش كە رادیۆ و تەلەفزیۆن و سۆشیاڵ میدیا و میدیای ئەلەكترۆنییە، تێیدا نییە، لە كاتێكدا بەپێی داتایەكی سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان لە ئێستادا زیاتر لە ٢٠٠ رادیۆ و تەلەفزیۆن لە هەرێمدا هەیە، ئیتر سۆشیال میدیا و میدیای ئەلەكترۆنی باس ناكرێت كە چەند زۆرن. لەلایەكی دیكەوە ناوەڕۆكی ئەو یاسایە راستە جۆرێك لە ئازادی بە رادەربڕینی داوە، بەڵام بەشێكی ئەو پاشاگەردانییەی كە هەیە، لەو یاسایەوە سەرچاوەی گرتووە، كە من نامەوێت لێرەدا لێكدانەوەی بەندەكانی تەواوی ئەو یاسایە بكەم، بەڵام دیارترینیان ئازادییەكی داوە بە دەركردنی رۆژنامە و گۆڤار كە زیادەڕۆیی تێدا كراوە، لە هەمان كاتدا سزاكان ناتوانێت بەر لەو ناوزڕاندن و بەركەوتە كولتووری و پەروەردەیی و كۆمەڵایەتییە بگرێت، كە تاكەكان رۆژانە دەبنە قوربانی بەرهەمە میدیاییەكان.
دووەم: یاسای حزبەكان سەرچاوەیەكی سەرەكیی ئەم پاشاگەردانییەیە، بۆ نموونە لە بڕگەی ١ مادەی ١٣ی یاسای حزبەكان دەڵێت: «حزب بۆی هەیە دەزگای راگەیاندنی هەبێت.» ئیتر ناڵێت چەند و چۆن، جگە لەوەی ئەمە پێچەوانەی وڵاتانی پێشكەوتووی دیموكراسییە كە میدیا بەتایبەتی پەخش، موڵكی تەنیا نیشتمان و میللەتە، نەك حزب، هیچ حزبێكیش نابینیت لە وڵاتێكی ئەوروپی كە خاوەنی دەزگایەكی راگەیاندن بێت و بە ئازادی پەخش بكات بۆ خەڵك. بیر لەوە نەكراوەتەوە كە لەم یاسایە ژمارەی حزب چەند زیاد دەكات، حزبیش چەند فراوان دەبێت، نەك كەناڵێك بگرە دەیان كەناڵ دەكاتەوە، بۆیە ئێستا دەبینین حزبی بچووكیش، نەك گەورە، ژمارەی رادیۆ و تەلەفزیۆن و رۆژنامەكانی لە سەرووی ٤٠ بۆ ٥٠ دانەیە.
لەگەڵ كێشە ناوخۆییەكانی هەندێك حزب، میدیاكانیشیان دابەش بوون و لە موڵكی حزبییش نەماون و بوون بە موڵكی بەرپرس و كەسە باڵاكان. هەروەها بەپێی داتایەك كە مامۆستایەكی ئەڵمانی لە توێژینەوەیەك كە لە زانكۆی سلێمانی لە ساڵی ٢٠١٥ نمایش كرا، هەرێمی كوردستان نۆ هێندەی وڵاتی ئەڵمانیا رادیۆ و تەلەفزیۆنی هەبووە.
سێەم: بۆشایی یاسایی لە رێكخستنی پەخش، ریكلام، ماف و ئەركی رۆژنامەنووس و بوارەكانی دیكەی میدیا وای كردووە كە میدیا ئێستا نە لە خزمەتی پرسی نەتەوە و نیشتمانە، نە هاووڵاتی ئەرك و رۆڵی تێدا دەبینێت.
چوارەم: یاسای بەدەستهێنانی زانیاری كە ماوەی چەند ساڵێكە بڕیاری لەسەر دراوە، نەچووەتە بواری جێبەجێكردن و ئەوەش وایكردووە كە رۆژنامەنووس رۆژانە دەبێتە قوربانیی توندوتیژییەكان لەبەرامبەر دەستنەكەوتن، یان بە دواداچوونی زانیاری.
ڕەنگە قسەكردن لەسەر یاسا، زۆر زیاتر لەمەی بوێت، بەڵام من ویستم تەنیا ئاماژەیەك بكەم بۆ رێكاری چارەسەر كە ئەم خاڵانە لەخۆ دەگرێت:
١- دەركردنی یاسایەكی گشتیی راگەیاندنمان پێویستە كە تەواوی بوارەكانی میدیا لەخۆی بگرێت و لەگەڵ بارودۆخە سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتییەكەی ئێستادا بگونجێت.
٢-هەمواركردنەوەی یاسای ژمارە ٣٥ی ساڵی ٢٠٠٧ و یاسای حزبەكان لەو بەندەی كە تایبەت كراوە بە راگەیاندنی حزبی، تاكو رێگەچارەیەك بۆ زۆری و دەسەڵاتی میدیای حزبی بدۆزرێتەوە.
٣-لە دەستووردا سیستمی میدیا و ئەرك و رۆڵ و جۆری ئەو میدیایە دیاری بكرێت، كە پێویستە لە هەرێمدا هەبێت، تاكو میدیا بخرێتە خزمەتی نەتەوە و نیشتمان و هاووڵاتی.