تارا ئەمین سەپان، خانمێكی كوردی هەڵەبجە و تاراوگەنشینە و نزیكەی بیست ساڵە لە وڵاتی ئەڵمانیا دەژی، ماوەی چەند ساڵێكیشە لە رێگەی تۆڕە كومەڵایەتییەكانەوە خانمان فێری دروستكردنی خواردنی جۆراوجۆر دەكات و، لە ئێستادا لە لای ژمارەیەكی زۆری هاووڵاتیان و بەتایبەتی ئافرەتانی كورد لە ناوخۆ و دەرەوەی وڵات ناسراوە. لە دەرفەتێكدا دیمانەیەكمان لەگەڵ ساز كرد، ئەویش بەمجۆریە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

گوڵان: كۆمەڵایەتی

* سەرەتا با بزانین تارا ئەمین كێیە؟
ـ من تارا ئەمین سەپان، كچی مامۆستا (ئەمین سەپان)ی شاعیر و ساڵی 1973 لە شاری هەڵەبجە لەدایكبووم و لە شاری سێیانی پەروەردە بووم، ژیانی گەنجێتیم لەوێ بەسەر بردووە و ماوەی بیست ساڵە لە ئەڵمانیا دەژیم لە شاری بۆن، ماوەی 25 ساڵە خێزاندارم و دایكی دوو منداڵم و كچ و كوڕێكم هەیە.
* باسێكی ژیانی رۆژانەی خۆتمان بۆ بكە؟
- ژیانی رۆژانەم بە زۆر كارەوە بەڕێ دەكەم، وەك بەڕێوەبردنی كاروباری خێزانەكەم، بەڕێوەبردنی چێشتخانەكەم و بە نووسین لەسەر بابەتە كۆمەڵایەتییەكان، ئافرەتێكی زۆر چالاكم لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان، لە فەیسبوك و ئینستاگرام و یوتیوب كەناڵ و پەیجی تایبەتم هەیە و خزمەتێكی بەرچاوی كۆمەڵگەی كوردیم كردووە لە بواری فێركاری بۆ دروستكردنی هەموو جۆرە خواردنێك بە هەموو بەشەكانیەوە.
* دەڵێن تارا ئەمین شاژنی چێشتخانەی كوردییە، تا چەند ئەمە راستە؟
-دەر بارەی نازناوی شاژنی چێشتخانەی كوردی، من ئەم نازناوەم بۆ خۆم هەڵنەبژاردووە، ئەوەی ئەم نازناوەی لێناوم، هاوڕێیان و هەوادارانی پەیجەكەمن، كە ئەم نازناوە و نازناوی جیاوازیان لێناوم، بەڵام ئەوەی هۆی سەرەكیی ئەم نازناوە بووە، دڵخۆشم پێی، ئەوەشی تا چەند وابێت، ئەوە دەكەوێتە سەر بڕیاری خەڵكی، منیش هیچ بەرژەوەندییەكی تایبەتم نەبووە، هەڵقوڵاوی ناخی خۆم بووە كە خزمەتێكی بچووك بكەم، ئەوەی دیكەشی گەورەیی هەوادارانم بووە.
* ئەم دەستڕەنگینی و هونەری دروستكردنی خواردەمەنییە لە لایەن چ كەسێكەوە بۆتان ماوەتەوە؟
- هونەری چێشتلێنان لە سەلیقە و دەستاوی دایكمەوە بووە لەسەرەتای ژیانمەوە، پاشان هەوڵ و كۆششی خۆم و بەدواچوون و خزمەتكردنم منی گەیاندە ئەو ئاستەی كۆمەڵگەی كوردی بمناسێت و رێزم لێ بگرێ.
* یەكەم خواردن چی بوو كە دروستت كرد؟ تا ئێستا هیچ خواردنێكت دروستكردووە كە دەرنەچووبێت؟
ـ بەڕاستی بیرم نایەتەوە یەكەم جار چ خواردنێكم دروستكردوە، ئەو خواردنەشی كە زۆر بەباشی لە دەستم دەرنەچێت، دروستكردنی ماستە .
* باسێكی كتێبەكەی خۆتمان بۆ بكە، لە چەند جۆر خواردن پێكهاتووە، جگە لەوەش سیدیەكی لەگەڵە، ئەم سیدییە چییە؟
- كتێبەكەم كۆكراوەی بەرهەمی شەش ساڵمە و ماوەی ساڵێك خەریكی نووسینی بووم، ئێستا خۆشبەختانە كەوتۆتە بەردەست و هەموو بەشەكانی خواردنیشی گرتۆتەخۆی، وەك خواردن، شیرینی، زەلاتە، موقەبلات، شۆربا هەویركاری و خواردنەوەكان و پێكهاتووە لە 260 لاپەڕە و بە كوالیتییەكی بەرز و رەنگاوڕەنگ چاپ كراوە، سیدیەكی لەگەڵدایە كە بەشێك لە ڤیدیۆكانم دەگرێتەخۆی.
* ئایا لە دوای ئەم كتێبەت لە كارەكانت رادەوەستیت، یاخود چیتر خواردنی تازە بە خانمان ئاشنا ناكەیت؟
- نەخێر من لە خزمەت راناوەستم، نە لە دەركردنی كتێب، نە لە چێشتخانەم واز ناهێنم، واتە بە هیچ بەربەستێك كە بێتە رێم، راناوەستم، كاری من خزمەتەو لە سەرەتاوە تا كۆتایی خزمەت دەكەم بە پشتیوانی پەروەردگار و خۆشەویستیی هەوادارانم.
* پێشتر لە قوتابخانە یەكێك لە وانەكان وانەیەكی تایبەت بوو بەناوی ماڵداری، بیرت لەوە نەكردۆتەوە كتێبەكەت بكەیەت بە وانەیەكی تایبەت، یاخود وەك پڕۆژەیەك بیدەیت بە پەرلەمان بۆ ئەوەی كاری لە سەر بكرێت و ببێتە وانەیەكی تایبەت بۆ كچان لە قوتابخانەكان بخوێندرێت؟
- تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان لەم سەردەمەدا كاریگەرییەكی باش و بەهێزی هەیە و بە ئاسانترین شێواز دەچیتە ناو هەموو ماڵێك، لەبەر ئەوە بوو لەو رێگەیەوە دەستم بە خزمەت كرد .
* پێتوایە دروستكردنی خواردن تا چەند گرینگە بۆ ئافرەتێكی پێگەیشتوو بۆ ئەوەی بتوانێت لە ژیانی داهاتووی سوودی لێ ببینێت؟
- نیوەی كەسایەتیی ئافرەت بە كابانییەكەیەتی و هەموو ئافرەتێك پێویستە دروستكردنی خواردن بزانێت، هەروەها دروستكردنی خواردن تەنیا پیشەیەك نییە كە تایبەت بە ئافرەتان بێت، بەڵكو پیاوانیش جێدەستیان لەم بوارەدا دیارە
* ئایا پێویستە هەر ئافرەت بزانێت خواردن دروست بكات، یاخود پیاویش پێویستە لە دروستكردنی خواردن شارەزا بێت؟
* بەگشتی چەند جۆرە خواردنی كوردی و بیانی دەزانیت دروست بكەیت؟
- بەڕاستی نازانم ژمارەی ئەو خواردنانەی دەیزانم چەندە، چونكە بەردەوام فێری شتی تازەتر دەبم، خواردنە كوردییەكانیش ئەوەی هەیە لەناو خەڵك دەیزانم، خێزانەكەشم راهاتوون بە خواردنەكانم، بە شێوەیەك كە خواردنی هیچ كەسێكی تریان پێ خۆش نییە، لەبەر یەك هۆ، ئەویش بەراوردی خواردنی من دەكەن لەگەڵ كەسێكی دیكە و وەك خۆیان باسی دەكەن، چێژی جیاوازە، خۆیشم هەموو خواردنێك دەخۆم.
* ئەی خۆت كامە خواردنی خۆتت بە لاوە خۆشە؟
- خواردنی خۆش لەلای من بە زۆری و بە جوانیی نییە، بەڵكو بەتامە.
* قسەیەك هەیە لە لایەن خانمان دەڵین كاتێك خواردن دروست دەكەین، بە بۆنەكەی تێر دەبین، دوایی نایخۆین، یاخود دەڵێن خواردن خۆشە، بۆت بێت، نەوەك خۆت دروستی بكەیت، لەو بارەیەوە رات چییە؟
- خۆی خواردنێك پێوەی هیلاك بیت، یاخود بەدەستی خۆت دروست كرابێت، زیاتر چێژی لێوەردەگری، لەبەر ئەوەی بەرهەمی دەستی خۆتە، راستە زۆر هیلاك دەبیت، یان بۆنی خواردن زۆر بێت بەسەرتا كەمتر خواردنت پێدەخورێت، بەڵام وەك چێژوەرگرتن و وەك ئارامی، خواردنی دەستی خۆت گرنگترە.
* زۆرێك لە كچان نازانن خواردن دروست بكەن، تەنانەت لەكاتی دوای هاوسەرگیری و زۆر جاریش ئەمە بووەتە هۆی جیابوونەوەیان، چ پەیامێكتان بۆ ئەم ئافرەتانە هەیە؟
هەموو خانمێك دەتوانێ ببێتە كابانێكی سەركەوتوو، ئەگەر خۆی بیەوێ و حەز و خۆشەویستی و ئارەزووی هەبێت بۆی، هەوڵی بۆ دەدات و سەركەوتووش دەبێت، تەنیا ئامۆژگاریم بۆیان ئەوەیە كۆڵ نەدەن و بەردەوام بن و هیچ رەخنەیەك و كەوتنێك وانەكات دەستبەرداری هەوڵدانیان بن .



ئافرەتانی دەستڕەنگینی
شەقڵاوە كۆڵەكەی داهاتی خێزانن
شەقڵاوە و دەوروبەری پڕە لە باخی میوە و رەزی ترێ و دانیشتووانی ئەو دەڤەرە لە دێرزەمانەوە خواردنی هەمەچەشنیان لە میوەكان بەرهەم هێناوە و شیرەمەنی و شیرینی و سركە و مورەبا و هەنگوینەكەی بەناوبانگە، ئافرەتانیش وێڕای باری قورسی دایكایەتی و دەیان ئەركی دیكەی ماڵ و خێزان، لە كاری ناو باخ و ئاژەڵداری و پەروەردەی هەنگ و شینایی شان بە شانی پیاوان كاریان كردووە، تەنانەت لە ئێستادا كابان و ئافرەتانی دەستڕەنگینی شەقڵاوە چەندین بەرهەمی خۆماڵیی بەرهەم دەهێنن، كە زۆربەی كارەكانی خۆیان دەیكەن و بەو جۆرە بوونەتە كۆڵەكەیەكی گەورەی ئابووری بۆ خۆیان و خێزانەكانیان و گەشتیارانیش لە تام و چێژی ئەو بەرهەمانە سەرسام دەبن. جگە لەوەش ئافرەتان لە ناو گومرگی شارۆچكەی شەقڵاوە بەرهەمی شیرەمەنی (ماست و شیر و كەرە و پەنیر و دۆ) دەفرۆشن كە بەو شێوەیە باری سەرشانی هاوسەریان بۆ دابینكردنی قووتی ژیان سووكتر دەكەن. گوڵان لە كارێكی مەیدانیدا راپۆرتێكی لەو بارەیەوە كردووە و بەشداربووانی راپۆرتەكەش بەمجۆرە راو سەرنجی خۆیان خستەڕوو.
گوڵان: كۆمەڵایەتی

خانمێكی باریكەلەی جوان و تەمەن مامناوەندی لە بەر دەم دەرگای گومرگی شەقڵاوە دانیشتووەو هەر رێبوارێك بە بەردەمیدا تێدەپەڕێت، دەنگ بەرزدەكاتەوە و دەڵێت: «وەرە ماست ببە، ماستێكی خەست و جوانم هەیە.» ئەو خانمە كە خۆی بە (كەوسەر باپیر) ناساند، وەك باسیكرد، چەند رۆژ جارێك لە گوندی قادیانەوە دێتە شەقڵاوە بۆ ئەوەی ماست و پەنیر و شیر بفرۆشێت. لە بارەی كارەكەشی دەڵێت: «15 سەر حەیوانم هەیە، سێ چوار رۆژ جارێك نزیكەی حەوت سەتڵ ماست دێنم، هەندێك جاریش شیر و پەنیر لەگەڵ خۆم دێنم، بە فرۆشتنی ئەوانە دەتوانم ژیانی رۆژانەمی پێ بەڕێوە ببەم، لە بەهارانیش گیا و سەوزە و تۆركە و شتی دیكە دەهێنین بۆ فرۆشتن.»
حەبیب عەبدوڵا، دانیشتووی هەمان گوندە (قادیان) و ئەویش یەكێكە لەو دەیان كەسەی كە لە گومرگی شەقڵاوە كاری فرۆشتنی شیرەمەنی دەكەن. لە بارەی كارەكەشی وێڕای سوپاسی هاوسەرەكەی لە هاوكاریكردن و یارمەتیدانی دەڵێت: «مەڕ و مانگام هەیە و نزیكەی 20 ساڵە كاری ماست فرۆشی دەكەم، سەتڵی ماست بە 3 هەزار دەفرۆشین، هەرچەندە ژیانمانی پێ بەڕێوە ناچێت، بەڵام باشە هیچ نەبێت، دەتوانم بەشێك لە پێداویستیی ماڵەوەی پێ دابین بكەم.»
هەر لە گومرگی شەقڵاوە خانمێكی دیكە كە نەیویست ناوی خۆی ئاشكرا بكات، ماست و پەنیر و سەوزەی لە پێش خۆی بۆ فرۆش دانابوو، بەڵام گلەیی زۆری هەبوو، هەر لەو بارەیەوە گوتی: «لە نێو گومرگ گەرمە و بەر هەتاوە، بۆیە لەبەر دەرگا دادەنیشین كە سێبەرە، كەچی زۆر جار دەرمان دەكەن و دەیانەوێت بچینە بەردەم هەتاو دابنیشین، ئەوش وادەكات ماست و پەنیرو شتەكانمان لێ تێك بچێت.»
سەعید مولوود عەبدوڵا، یەكێكی دیكە بوو لەو فرۆشیارانە و لەسەر كورسییەك دانیشتبوو و ماست و پەنیر و شیری دەفرۆشت. پیاوێكی دەم بەخەندە و رووخۆش بوو، وەك خۆی باسیكرد دانیشتووی گوندی (شێخ مەمودیان)ـە و سێ رۆژ جارێك دێتە گومرگی شەقڵاوە و «نزیكەی دە سەتڵ ماست و هەندێك پەنیر و لۆر و شیر لەگەڵ خۆی دەهێنێت بۆ ئەوەی بیانفرۆشێت. گوتیشی: «هەندێك جار نۆك و ئەو شتانەی كە دەچێنین، ئەوانەش دێنم بۆ فرۆش، هەموو كارەكانیش خێزانم دەیكات، مەڕ و بزن دەدۆشێت و دەیكات بە ماست و پەنیر و لۆر و ئامادەی دەكات، منیش دەیهێنم و دەیفرۆشم، واتا ماندووبوونەكە هەمووی لە ملی هاوسەرەكەمە و سێ بەشی ئەو جێبەجێی دەكات، بۆیە زۆر شانازی پێوە دەكەم و سوپاس بۆ خوا پێكەوە ژیانی خۆمان بەڕێوە دەبەین.»
(ن . ح)، كە داوای كرد ناوەكەی پارێزراو بێت، خانمێكە دانیشتووی شارۆچكەی شەقڵاوەیە و لە بارەی ژیانی خۆی و خێزانەكەی و بەرهەمەكانیان دەڵێت: «ئێمە خاوەنی باخێكی گەورەین كە پڕە لە هەنجیر و هەنار و قەیسی و هەڵوژە، بێجگە لەوەش چەند مێش هەنگوینمان هەیە، ساڵانە هەر كە وەرزی بەهار و هاوین دێت، دەست دەكەین بە دروستكردنی نانە قەیسی و تەمەر هیندی و مرەبا و هەنجیری وشك و سركەی هەنار دروست دەكەین، هەروەها لە گەڵ دایكم و خوشكەكەم، یارمەتی باوكم دەدەین بۆ بەخێوكردنی هەنگەكان و ئینجا ئامادەی دەكەین بۆ فرۆشتن، هەندێك جار دەیدەین بە دووكاندارەكان و هەندێك جاریش مەعمیلی خۆمان هەیە، تایبەت بۆیان ئامادە دەكەین، واتە راستەوخۆ لە ماڵەوە دەیانفرۆشین.» گوتیشی: «زۆر ئاسودەم بە كارەكەم، چونكە دەتوانین بە سەربەرزی و كاری خۆمان بژێوی ژیانمان دابین بكەین.»
سەباح مەلا ناسر، خاوەنی دووكانێكی ناو بازاڕی شەقڵاوەیە و ئەویش یەكێكە لەو سەدان هاووڵاتییەی كە لەو بازاڕەدا رۆژانە پێشوازی لە كڕیاران و گەشتیاران دەكات، سەبارەت بە كارەكەشی دەڵێت: «شەقڵاوە میوەی زۆرە، سێوەكەشی زۆر و بەناوبانگە، لە سەرەتای ساڵی حەفتاكان و لە سەردەمی باوكی رەحمەتیم یەكەم فیكرەی من ئەوە بوو، نانەقەیسی دروست بكەین. بۆیە یەكەمجار نانەقەیسی سێومان دروست كرد، كە سێوەكان دەكۆڵێنین و سافی دەكەین و چەند گۆڕانكارییەكی لە سەر دەكرێ تا دەبێتە نانەقەیسی، ئێستاش ئەو نانە قەیسییە لە شەقڵاو و بەتایبەتی ناوچەی سابیرە و مەیدانێ دروست دەكرێت و دەتوانم بڵێم نزیكەی 400 خێزان لەم سنوورە كاری دروستكردنی نانە قەیسی دەكەن و لە ماوەی ساڵێكدا رەنگە نزیكەی 50 تەن و زیاتریش نانە قەیسی دروست بكەن. ئەركی سەرەكیی دروستكردنەكەشی دەكەوێتە ئەستۆی ئافرەتان، راستە پیاویش هاوكارییان دەكات، بەڵام زیاتر و زۆربەی كارەكانی ئامادەكردنی نانەقەیسییەكە ئافرەتانی ماڵەوە دەیكەن.»
وەك ئەو دووكاندارە باسیكرد، لە ماوەی رابردوو پێشانگایەكیان بە ناوی «ستیوود» كردووەوە كە «زۆر بەرهەمی خۆماڵی تیا بووە، پێشوازی باشیشی لێ كراوەو ئەوانەی سەردانیان كردووە، هەموویان دەستخۆشییان لە ئافرەتانی دەستڕەنگینی شەقڵاوە كرد. ئەوەشی دووپات كردەوە كە «ئافرەت ئەو مەجالەی نییە بڕواتە گومرگ، بەڵام پیاوان دەچن میوە و پێداویستییەكان لە گومرگ دەكڕن و دەیبەنەوە بۆ ماڵەوە، ئەوەی دی ئافرەتی ماڵەوە پێیەوە ماندوو دەبێت، واتە شۆردن و كوڵاندن و سافكردن و نایلۆنكردن و هەموو كارەكانی دیكە تا ئامادەكردنی بۆ فرۆش ئافرەتی ماڵەوە دەیكەن. سوماق لە بێژنگ دەدەن و لە مەكینەی دەدەن، مورەبای هەنجیر و سركە و زۆر شتی دیكە دروست دەكەن.» گوتیشی: «سەبارەت بۆ دووكانی خۆمان، لە نزیكەی 20 شوێن بەرهەممان بۆ دەهێنن، ئەو بەرهەمانەشی لە دووكانەكەی منن زیاتر لە 90%ی كاری ئافرەتانی دەستڕەنگینە، ئەگەر ئەوان هاوكاری نەكەن، پیاو بە تاقی تەنیا ئەو كارانەی پێ ناكرێت. خێزانەكەی خۆم نزیكەی 30 ساڵە پێكەوەین و بەردەوام هاوكاریمی كردووە و ئێستاش كاری مێش هەنگ و وشككردنی هەنجیر و زۆر لە كارەكانی دیكە دەكات.» جەختی لەوەش كردەوە كە بەرهەمەكان هەمووی تازە و سرووشتین، خەڵكیش حەزی لەوە نییە مەوادی كیمیایی تێكەڵ بكرێت، بۆ نموونە بۆ تورشكردن دەكرێت لیمۆ حامزی تێكەڵ بكرێت، كە هەم سرووشتییە و هەم بەسوودە بۆ تەندروستی. هەروەها بەرهەمی ئێرانی و توركی زۆرن، دەتوانین هاوردەی بكەین، بەڵام خەڵك زیاتر حەزی لە بەرهەمی خۆماڵییە، بۆ نموونە بۆچی ئێمە هەنجیر و قەیسی و هەنگوینی خۆمان بەرهەم نەهێنین؟ لە ناوچەی بالیسان كە باوی-یەكەی بەناوبانگە، ئافرەتان توێكڵی باوییەكە دەشكێنن و كاكڵەكەی بۆ فرۆش ئامادە دەكەن، لە مێرگەسوور ئافرەت و پیاو پێكەوە دەچن بۆ شاخ بۆ كەنگر و دواتر ناوكە كەنگر دروست دەكەن، كە (دەندەرۆشك)یشی پێ دەڵێن. ئەو بەرهەمە خۆماڵییانە لە هی وڵاتانی دیكە باشتر نەبێت، خراپتر نییە.» ئەوشی خستەڕوو كە لە «ساڵی نەوەدەكان رێكخراوێكی نەرویجی لە چەندین گوند خولیان بۆ ئافرەتان كردووەتەوە و خۆیشی وەك مامۆستای راهێنەر لەو خولانەدا كاری فێركاری كردووە، كە چۆن نانەقەیسی و موڕەبا دروست بكەن.»، گوتیشی: «هیوادارم حكومەیش كاری هاوشێوە بكەن، با ئافرەتان سوودی لێ ببینن.»
سەرباز مەجید خۆشناو، سەرۆكی ئینستیتیوتی كەلەپووری خۆشناوەتی، لە بارەی بەرهەمەكانی ئەو دەڤەرە و كار و ئەركی خانمان لەو بوارەدا دەڵێت: «ئەگەر بە خێرایی ئاوڕێك لە مێژووی ئاوەدانیی شەقڵاوە بدەینەوە، بە پێی ئەو پاشماوانەی لە ئەشكەوتی كاوانیاندا دۆزراونەتەوە، ئەوە دەسەلمێنن، كە بە لایەنی كەمەوە، لە چاخی بەردینی ناوەڕاستەوە. ژیان لەم ناوچەیەدا هەبووە. لە تابلۆ مێخییەكانیشدا، كە تۆماری شاهانەیان پێدەڵێن، باس لە خێر و بێری زۆری ئەم ناوچەیە كراوە. كۆنترین سەرچاوە كە ناوی شەقڵاوەی بەم ناوەی ئێستا تێدا تۆمار كرابێ، كتێبەكەی (یاقوتی حەمەوی)یە بە ناوی (معجم البلدان). لە ساڵی (613.ك) كاتێك لە حەلەب بەرەو موسڵ و لەوێشەوە بەرەو هەولێر هاتووە و رێگەی خوراسانی گرتووتەبەر، بە شەقڵاوەدا گوزەری كردووە، لە باسی شەقڵاوەدا دەڵێ: شقلاباژ، گوندێكی گەورەی جوانە لە بناری ئەو چیایەی كە بەسەر هەولێردا دەڕوانێ، رەزی مێو و باخچەی زۆر و فراوانی هەیە، بە درێژایی ساڵ ترێ-یەكەی بۆ هەولێر دەگوازرێتەوە و بەشیان دەكات، نێوانی لەگەڵ هەولێردا هەشت قۆناغە. ئەگەر سەرنج لەو چەند دێڕە كورتە بدەین، ئەوەمان بۆ روون دەبێتەوە، كە شەقڵاوە هەشت سەد ساڵ بەر لە ئەمڕۆ باخی میوە و رەزی ترێی زۆری هەبووە، كە بازرگانیی پێوە كردووە. هەر لە كۆنەوە یەكێك لە پیشە هەرە سەرەكییەكانی خەڵكی ناوچەكە، كاروانچییەتی بووە، تا ساڵی پەنجاكانی سەدەی رابردوو، ئەم پیشەیە هەڕمێنی هەبووە، ئەو كەرستەو بابەتانەی لە شەقڵاوەوە بۆ دەوروبەرەكەی بردراون، جگە لە میوە وەرزییەكان، بەروبوومی ئەو میوانەش رەواجێكی زۆریان هەبووە. گومانی تێدا نییە ئەركی ئامادەكردنی ئەو بەرهەمانە لە ئەستۆی ئافرەتاندا بووە، وێڕای باری قورسی دەیان ئەركی ماڵ و بەخێوكردنی منداڵ و پەلەوەر و مانگا و یارمەتیدانی پیاو لە شیناییكردن و ئەركی خزمەتكردنی باخەكانیان، هەوڵیانداوە بەری ئەو میوانەشیان بەفیڕۆ نەدەن و داهێنان لە بەرهەمهێنانی كەرستەی جوانتر و تازە بابەت بكەن، بۆ ئەوەی پیاوەكانیان بە زووترین كات ساغی بكەنەوە و پارە و داهاتێكی زۆرتریشی پێ پەیدا بكەن. دەستڕەنگینی و كابانیی ژنی شەقڵاوە لە دروستكردنی چەندین بەرهەمی خۆماڵیی وەك دۆشاوی ترێ و دۆشاوی توو و سركەی هەنار و مێوژ و لەتكە سێو و هەرمێ و ئەستووركە گەراز و ئەستووركە هەنجیر و توڕەق و وشكە گەراز و دروستكردنی مڕەبای زۆربەی میوەكان، بەتایبەتی مڕەبای هەنجیر و مڕەبای مژمژە و گەراز و چەندین بابەتی دیكە، بەناوبانگە، ئەمەش كاریگەرییەكی ئەرێنیی زۆر باشیشی هەبووە لەسەر بەبازاڕكردنی ئەو بەرهەمانە لە كۆن و لە ئێستاشدا. دوای گەشەكردنی بواری گەشتیاری و هاتنی گەشتیارێكی زۆر بۆ شەقڵاوە، ئەو بەرهەمانە روویەكی دیكە و ناوبانگێكی زیاتریان بە شەقڵاوە بەخشی، بە رادەیەك، ئەو گەشتیارانەی روو لە شەقڵاوە دەكەن، جگە لەوەی ئەو بەرهەمانە بۆخۆیان دەكڕن، وەك دیارییەكی ناوازەش بۆ خۆشەویستانیان دەبەنەوە.» گوتیشی: «پێمانوایە ئافرەتانی شەقڵاوە ئێستاش دەرفەت و هەلی كاری زۆر باشیان لەبەردەستە، بۆ ئەوەی وەك تاكێكی كارا بتوانن بەشداری لە بەڕێوەبردن و پەیداكردنی داهاتێكی زیاتر بۆ خۆیان و بۆ خانەوادەكانیان بكەن، راستە ئێستا بەروبوومی ئەو میوانە لە باخەكانیاندا كەمی كردووە، بەڵام شەقڵاوە بازاڕەكەی بە هەڕمێنترە، بەتایبەتی لە وەرزی گەشتیاریدا. ئێستا شێوازی خاوێنتر و پێشكەوتووتر و ئاسانتر پەیدا بووە، هیوادارین ئافرەتەكانمان برەو بەو كارەیان بدەن.»
هەندێك لەو ئافرەتانەی كە لە گومرگی شەقڵاوە بەرهەمەكانی شیرەمەنی وەك ماست و پەنیر دەفرۆشن، گلەیی ئەوەیان هەبوو كە زۆر جار رێگرییان لێ دەكرێت و تەنانەت هەندێ جار مەنجەڵە ماستیان لێ رژاندوون، بەڵام جوان رەفیق فەتحوڵا قایمقامی قەزای شەقڵاوە ئەوە رەتدەكاتەوە و دەڵێت: «لەوانەیە پێیان گوترابێ كە تۆزێ بە تەنزیم بن، بەڵام شتی وا نییە كە رێگری لە كاسبیی ئافرەتان بكرێت، یان تیكلە ماستیان بڕێژن.» هاوكات ئەوەی پشتڕاست كردەوە كە زۆربەی دووكاندار و فرۆشیارەكان پاكوخاوێنیی شوێنەكە (گومرگی) راناگرن، لەگەڵ ئەوەشدا كە پیسی دەكەن، هەموو رۆژێك بەیانیان زوو خاوێن دەكرێتەوە و پاشماوەكانیان بۆ شوێنی دیكە دەگوازرێتەوە. گوتیشی: «گومرگ شوێنەكەی گونجاو نییە، لەبەر ئەوەی هەم بچووكە و هەم لە ناو بازاڕ نزیكە و هاتوچۆی زۆریشی لەسەرە، ئەوەش وایكردووە لەگەڵ ئەوەی هەموو رۆژێك بەیانیان زوو خاوێن دەكرێتەوە، بەڵام تا ئێوارە پڕ دەبێتەوە لە زبڵ و پاشماوە و دیمەنی شوێنەكە پیس و ناشیرین دەكات. شوێنی دیكەمان هەیە بۆ گومرگ ئامادە كراوە و دووكانیشی لێ دروست كراوە، بەڵام دیارە خەڵكەكە هەر بەوێ راهاتوون و لە بەر ئەوەی بە بازاڕ نزیكە، پێیان خۆشە هەر لەوێ بمێننەوە.» سەبارەت بە كار و بەرهەمی ئافرەتانیش گوتی: «زۆربەی بەرهەمەكانی شەقڵاوە وەك بەروبوومەكانی ئاژەڵداری و كشتووكاڵییەكان لەلایەن ئافرەتان و زیاتر لە ماڵەكاندا دروست دەكرێت، ئەمساڵ بە خۆشحاڵییەوە رێكخراوێكی بیانی بە ناوی یونیدو هات و دەعمێكی زۆر باشی ئەو ئافرەتانەی كرد و چەند خولێكی زۆر پێشكەوتووی بۆ كردنەوە بۆ چۆنیەتی گەشەپێدانی كار و بەرهەمەكانیان و چۆنیەتی بە بازاڕكردنی كە بە شێوازێكی مۆدێرن پاكێجی بكەن و رێكی بخەن و ئینجا بیخەنە بازاڕەوە، كۆمەڵێك ئافرەتی زۆر دەستڕەنگین لەو خولانەدا بەشدار بوون، سوودێكی زۆر زۆر باشیشیان لێ وەرگرت.هەندێ پێداویستیشیان بۆ دابین كرا، لە لایەن خودی رێكخراوەكە بۆ ئەوەی بەردەوام بن كارەكانیان، ئێمەش زۆر پشتیوانییان دەكەین و هانیان دەدەین و دەستخۆشیشیان لێ دەكەین، چیشمان پێ بكرێت لە رێگەی رێكخراوەكانەوە هاوكارییان دەكەین. چونكە بەڕاستی جێی خۆشحاڵییە كە ئەو ئافرەتانە بتوانن متمانە بە خۆیان بكەن، كە نەك تەنیا بژێوی شەخسی خۆیان بەڵكو دەتوانن چەند خێزانێكی دیكەش لەگەڵ خۆیان بكەنە خاوەن داهات.»
لە وەڵامی ئەو پرسیارەشدا كە ئایا بەرنامەیان هەیە بۆ ئەوەی كارگەی بەرهەمهێنان بۆ ئافرەتانی شارەكە بكەنەوە؟، گوتی: «لە ئێستادا ئێمە وەك حكومەت ئەو ئیمكانیاتەمان نییە، بەڵام لە رێگەی رێكخراوەكانەوە هەوڵمان داوە هەموو ئەو ئافرەتانەی كە لە ماڵەوە كاری نانەقەیسی و شیرەمەنییەكان دەكەن، ئاسانكاری زۆریان بۆ بكرێت و هاوكاریش كراون. هەروەها رێكخراوی یونیدۆ بەڵێنی پێداون كارگەیەكیان وەكو جەمعییە بۆ بكاتەوە و ئەوانەی پێشتر خولیان بینیوە لەو كارگەیە بخرێنە سەركار.»
ئەسمەهان عەبدولواحید تەها فەرمانبەرە لە بەڕێوەبەراتی كشتوكاڵی شەقڵاوە و ئەویش سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: لە رێگەی رێكخراوی یونیدۆ، كە رێكخراوێكی ناحكوومییە چەند خولێكمان كردەوە بۆ ئافرەتانی شەقڵاوە و ئاوارەكانی سووری و ئەوانەی دەستی كاركردنیان هەیە لە بواری دروستكردن و بەرهەمهێنانی خواردەمەنی و شیرەمەنییەكان و بەتایبەتی بەرهەمی خۆماڵی، لە خولەكان بە شێوەیەكی تەندروست و زانستی رێنمایی كران، فێری ئەوەیان كردن هەم پاك و خاوێنیی بەرهەمەكانیان بپارێزن، هەم بتوانن بەبازاڕی بكەن، واتە راستەوخۆ بۆ خۆیان بتوانن بیفرۆشن، نەك بە نرخێكی هەرزان بیدەن بە دووكاندار، ئەو خولانەش سوودێكی زۆری هەبوو، بەتایبەتی بۆ هەندێك لە ئافرەتان كە زانیارییەكی كەمیان لە سەر بەرهەمهێنان و بە بازاڕكردنی بەرهەمەكانیان هەبوو، رێكخراوەكەش كەلوپەلی زۆری لەسەر ئەو كەسانە دابەش كرد، كە لایەنی ماددییان لاواز بوو، واتە ئەوانەی كە كارەكە دەزانن و بە هۆی نەبوونی كەرەستەی سەرەتایی نەیاندەتوانی كاری زیاتر بكەن. پیشانگەیەكیشیان بۆیان كردەوە، كە هەر كامیان بە دیار بەرهەمی خۆیانەوە بوون بۆ فرۆشتن، هەندێكیشیان لەو بازاڕە رێژەیەكی باشیان لە بەرهەمەكانیان فرۆشت و زۆریش رازی بوون. بەتایبەتی كە باسی ئەوەیان دەكرد، شەرم لە فرۆشیاری دەكەن، بەڵام وەك خۆیان باسیان دەكرد، ئافرەتانی بەرهەمهێنەر توانییان لەو پیشانگەیە شەرمكردن لە فرۆشتنی بەرهەمەكانیان بشكێنن و بوێری ئەوە بكەن كە تێكەڵی بازاڕ ببن و خۆیان بەرهەمی خۆیان بفرۆشن.» گوتیشی: «وەك بەڕێوەبەرایەتیی كشتوكاڵ ناوە ناوە خولی جۆراوجۆر بۆ جووتیاران و ئافرەتان دەكەنەوە، بەڵام لە ئاست و مستەوای ئەو رێكخراوە ناحكوومییە نەبووە، ئەوان زنجیرە خولیان كردەوە و بۆ ماوەی نزیكی ساڵێكیشە بەردەوامن و هاوكارییان دەكەن و بەسەریان دەكەنەوە.»