سووكایەتیكردن، ناوزڕاندن، تۆمەت هەڵبەستن و ساختەكاری لە دژی هەر كەس و لایەنێك، بە پێچەوانەی بەهاكانی مرۆڤایەتییە و لە هەموو كۆمەڵگەیدا رێپێدراو نییە و بە توندی ئیدانیە دەكرێت، لەگەڵ ئەوەشدا زۆر جار ئەو كردەوە نەشیاوانە لە حاڵەت دەردەچن و دەبن بە دیاردە، بەتایبەتی لە وڵاتانی دواكەوتوودا كە زیاتر لە دژی ئافرەتان ئەو تاوانانە ئەنجام دەدرێن، كە هەندێ جار تەنانەت كوشتنی ئافرەتیشی لێكەوتووەتەوە. تاوانی لەو جۆرە لە رووی شەرعییەوە بە گوناهی گەورە هەژمار دەكرێت و لە رووی یاساییەوە سزای قورسی هەیە، بەڵام هەندێ كەس بە ناوی ساختە و بە ئامانجی شكاندنی كەسایەتیی ئافرەتان لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان كرداری وا قیزەون ئەنجام دەدەن، لە كاتی پڕوپاگەندەی هەڵبژاردنی ئەمجارەی كاندیدەكانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقیش چەندین حاڵەتی وا لە هەرێمی كوردستان و لە دژی خانمانی پاڵێوراو روویان دا. هەر لەوبارەیەوە بەشداربووانی ئەم راپۆرتەی گۆڤاری گوڵان راوبۆچوونی خۆیان دەخەنەڕوو.

گوڵان: كۆمەڵایەتی
سەرەتا كۆسار كەریم ئەندامی ئەنجومەنی باڵای كاروباری خانمان، هێما بۆ ئەوە دەكات كە لەگەڵ دەستپێكی بانگەشەی هەڵبژاردنەكان سەردانی كۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراقیان لە هەرێمی كوردستان كردووە، بۆ ئەوەی رەوشی بەشداربوونی ئافرەتان لە دەنگدان و دۆخی كاندیدانی ژن لە سەر ئاستی هەرێم تاوتوێ بكەن. هاوكات دەڵێت: «لە سەر ئاستی هەرێم 146 ئافرەتی كاندیدمان هەبوو، پێش هەموو كارێك بە ئامانجی رێگری لە تەشهیر بەیاننامەیەكمان بڵاوكردەوە و ئیدانەی هەر جۆرە ناوزڕاندندێكمان كرد، پاشان لەگەڵ سەرۆكایەتیی داواكاری گشتی كۆبوونەوەیەكمان ئەنجام دا و ئەوانیش بە هەمان شێوە لە رووی یاساییەوە بەیاننامەیەكیان وەك سەرۆكایەتیی داواكاری گشتی بڵاو كردەوەو داواشمان كرد هەر پێشێلكارییەك تۆمار بكرێت، بەڵام تا ئێستا هیچ سكاڵایەك تۆمار نەكراوە.» جەختی لەوەش كردەوە كە «پێویستە بۆ بەرگرتن لەم دیاردەیە سەركردایەتیی حزبەكان خۆیان راستەوخۆ بەرنگاری ببنەوە، ئەوەش گەورەترین كاریگەری دەبێت لە سەر كۆمەڵگە بۆ رێگەگرتن لەو دیاردە قیزەونە و رێگری لە دووبارەبوونەوەی دەكات.» گوتیشی: «تەنیا لە سوشیال میدیا بە ناوی خوارزراو و پەیجی نافەرمییەوە ئەو گرتە ڤیدیۆیی و وێنەیانە دروست دەكرێن و بڵاوی دەكەنەوە، بۆیە دەكرێت لە رێگەی فەیسبووكەوە داوای داخستنی ئەو پەیج و ئەكاوتانە بكرێت، هەروەها ئاسایشی پارێزگاكان دەتوانن بە هەمان شێوە كاری جددی لەسەر بكەن، هەتا ئەو جۆرە كەسانە دەستنیشان بكرێن و بە سزای یاسایی بگەن.
عارف روشدی راوێژكاری پارتی دیموكراتی كوردستان، رایوایە «ئەو هەڵسوكەوتە نەشیاوە بەرامبەر بە ئافرەتان، هۆكارەكەی دەگەڕێتەوە بۆ زاڵبوونی تێروانینی نەرێنی لە ئاست ئافرەتدا، هاوكات دەڵێت: «هێشتا توێژێكی گەورەی كۆمەڵگە بە چاویكی نزم ئافرەت دەبینێ، واتە ناتوانێت ئەوە پەسند بكات، كە ئافرەت خاوەن تواناو لێهاتووییە، ئەگەر بێت و یەكسان بكرێت لە گەڵ رەگەزی بەرامبەریدا، بەڵام لە واقیعدا ئافرەت دەتوانێ لە زورێك لە بوارەكاندا لە پیاو سەركەوتووتر بێت.» نموونەشی بەوە هێناوە كە ئافرەتانی كوردستان لە بواری فێركاری، پزیشكی، بەڕێوەبردن، تەنانەت لە كاركردن لە كێڵگە و كارگەكان و بگرە لە بوارەكانی سەربازی و ئاسایشیشدا توانیویانە پەل بهاوێژن بۆ كاركردن.» گوتیشی: «گرنگە بۆ نەهێشتنی ئەو هەڵسوكەوتانە، ئافرەتان سڵ نەكەنەوە لە بەردەوامبوونیان لە كاركردن و كارە قیزەوەنەكانی كەسانی نەزان رێگر نەبێت و نەبێتە لەمپەر لە بەردەم رێگای پێشكەوتنەكانیاندا، هەروەها پێویستە داواكاری گشتی و دادگاكاكان هەموو ئەو یاسایانەی كە رێگرن لە چەوساندنەوەی ئافرەت كارا بكەنەوەو بە یاسا مامەڵە لەگەڵ هەر پێشێلكارییەكی كۆمەڵایەتی، ئابووری و سیاسی، بەرامبەر بە ئافرەتان بكرێت. رێكخراوەكانی تایبەتمەند بە كاروباری ئافرەتان دەبێت شێلگیرانە لە كێشە رەواكانی ئافرەتان پشتیوانی بكەن و لە رێگای دادگاكانەوە سنوورێك بۆ توندوتیژی و زیادەڕووییەكان دابنێن. هەروەها زور گرنگە لە خوێندنگەكاندا مەسەلەی مافی مرۆڤ بەگشتی و مەسەلەی یەكسانیخوازیی رەگەزی بەتایبەتی وەك بابەتێكی بنەڕەتی بخوێندرێت.»
تەرزە محەمەد كارگێڕی لیژنەی ناوچەی ناوەندە ئەكادیمییەكان، سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «نیوەی كۆمەڵگە ئافرەتەو نیوەكەی تریشی پەروەردەی دەستی ئافرەتە، كەواتا مرۆڤە مەزنەكان ئافرەتن. لەهەر وڵات و كۆمەڵگەیەكیش بۆ تاكەكانی كۆمەڵگە كۆمەڵێك یاسا و پێوانە دانراون، كە پێویستە پێیانەوە پابەندبن. لە سەرجەم ئایینە ئاسمانییەكان و لە هەر وڵاتێكی گۆی زەویدا گرنگی بە مرۆڤ دراوە، دواجار ئافرەتیش مرۆڤە شان بە شانی پیاو.» هاوكات ئاماژە بە وتەیەكی رۆژهەڵاتناسی رووسی (مینۆرسكی) دەكات كە گوتوویەتی: «كورد لە هەموو میللەتانی ئیسلامی و دراوسێی خۆی لێبووردەترە بەرامبەر ئافرەت». هاوكات جەخت لەوە دەكاتەوە كە مانای لێبوردەیی بەرامبەر بە ئافرەت لە وتەكەی رۆژهەڵاتناسی رووسی، بەو مانایە بووە كە ئافرەت بواری رادەربڕینی هەبووە و پێگەی شایستەی خۆی پێدراوە.» گوتیشی: «ئەگەر ئێستا لە گەڵ سەدەی رابردوو بەراورد بكەین، دەبینین ئافرەت رۆڵێكی بەرچاوی هەیە لە ناو كۆمەڵگەدا، ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ چەند هۆكارێك، لەوانە: ئەو ئازادییەی كە لە دوای راپەڕینەوە هاتۆتەئاراوە، هەروەها دەرچوونی چەند یاسایەك كە ماف بە ژنان دەدات بەشداری لە پرۆسەی سیاسی و دیموكراسیدا بكەن. هەروەها بەرزبوونەوەی ئاستی رۆشنبیریی كۆمەڵگە بە شێوەیەكی گشتی. بۆیە دەكرێ بڵێین: بەشداریی ئافرەتانی باشووری كوردستان لە نێو پرۆسەی سیاسی لە زۆرێك لە وڵاتانی عەرەبی و وڵاتانی دراوسێ زیاتر و بەرچاوترە. هێشتا لە هەندێ وڵات تەنیا یەك ئافرەتیش لە ناو پەرلەمانەكان بەدی ناكرێ، كەچی لە پەرلەمانی كوردستان رێژەی 30%ی بۆ ئافرەت تەرخان كراوە، لە ئاستی سەركردایەتیی حزبە كوردستانییەكانیش رێژەیەكی باش لە ئافرەت هەیە. بەڵام لەگەڵ هەموو ئەو پێشكەوتنانە هێشتا بەشداریی ئافرەت لە ناوەندە سیاسییەكان و ناوەندە باڵاكانی بڕیاردان وەك پێویست نییە، ئەمەش هۆكارێكی لەپشتە، ئەویش ئەوەیە كە هەموو حزبە كوردستانییەكان لە پەیڕەو و پڕۆگرامی خۆیاندا بایەخێكی زۆر بە ژنان دەدەن، بەڵام لە رووی پراكتیكییەوە جێبەجێی ناكەن. جیا لەوەش لە كۆمەڵگەی كوردەواری كە بەشێكە لە كۆمەڵگەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بۆیە زیاتر لە فاكتەرێك رێگر بووە لەوەی ئافرەتان رۆڵی بەرچاوی خۆیان لە سیاسەت و كۆمەڵگەدا بگێڕن. تا ئێستاش كەلتوور و داب و نەریت كاریگەرییەكی زۆری لەسەر تێڕوانین و بیركردنەوەی تاكی كورد هەیە و هێشتا بە چاوی مرۆڤێكی خاوەن ماف و شایستە تەماشای ئافرەت ناكرێ، خودی ئافرەتانیش بێ كەموكوڕی نین، هێشتا ئافرەتی كورد وەك پێویست نەهاتۆتە ناو مەیدانی سیاسەت و ئەوەشی هاتووە بە ترس و نیگەرانییەوە هاتۆتە ناو پرۆسەی سیاسەت، ئافرەت نیوەی دەنگەكانی هەیە لە هەڵبژاردن، بەڵام هێشتا هەر بە كۆتا لە هەڵبژاردنەكان سەردەكەون، زۆرجار كاندید دەست ناكەوێت بۆ خولەكانی هەڵبژاردن. مانای وایە ئافرەتان خۆشیان ئەو ئامادەییەیان تێدا نییە و هاوكاری یەكتر ناكەن.»
ئەو خاتوونە هەڵسوورە سیاسییە پێداگری لەسەر ئەوە دەكات كە «بە چەندین شێوازی جۆراوجۆر توندوتیژی دەرهەق بە ئافرەت دەكرێت، بۆیە دەبێت چاودێری و پاراستنی ماف و مافدارییان زیاتر لەبەرچاو بگیرێت، چونكە پاراستنی كەرامەت و دەرونییەتی ئافرەت ئەركی دەوڵەت و یاسایە و دەبێت سنوورێك و بۆ شكاندنی پیرۆزیی هەر ئافرەتێك دابنرێت.» سەبارەت بەو دیاردە ناشارستانییەش لە كە بانگەشەی هەڵبژاردندا لە دژی كاندیدی خانم ئەنجام درا، دەڵێت: «لەناو كۆمەڵگەی كوردی دیاردەیەكی باو هەیە كە زۆر بە زەقی هەستی پێدەكرێت و خەڵكی بە ئاشكرا دەیبینێت، بەتایبەتی لە كاتی بانگەشەدا، ئەویش ئەوەیە كە هەمیشە بۆ پێگەیاندنی كەسێك، هەوڵی شكاندنی كەسێكی دیكە دەدرێت. بەداخەوە كاندیدە ئافرەتەكانیشمان زیاتر دەكرێنە ئامانج، چونكە وشیاریی تاك و كۆمەڵگە نەگەیشتۆتە ئاستێكی باڵا و تەشەنەی نەكردووە.» گوتیشی: «شكاندنی ئافرەت لەپێناو بەدەستهێنانی دەنگ، ئەمە جگە لەوەی مایەی بێدەسەڵاتی و قبووڵ نەكردنی دیموكراسی و هاوبەشیی ئافرەتە لەكایەی سیاسیدا، دوورە لە هەموو بەهایەكی ئەخلاقی و دەبێت بە جددی رێگری لێ بكرێت. هەموو كاندیدێك لەكاتی هەڵبژاردندا بە متمانەی تەواو دەیەوێ توانای خۆی بسەلمێنێ لە خزمەتكردن و ئەو ئەرك و بەرپرسیاریەتییەی دەكەوێتە ئەستۆی، گرنگە دەنگدەریش بە پێی قەناعەتی خۆی بە بەڵێن و توانای ئەم كاندیدانە بڕیار بدات. ئیشی ئێمە وەك دەنگدەر خوێندنەوەیەكی دروستە بۆ ئەو بەڕێزەی دەیەوێ نوێنەرایەتی ئێمە بكات، كە چۆن دەتوانێ بەرگری لە ماف و داخوازیی میللەت بكات؟ بەڵام بەداخەوە لەبری هەڵسەنگاندنی رۆڵی ئەوان و خوێندنەوەیەكی واقیعییانە تا تەواوبوونی بانگەشەی هەڵبژاردن، بەردەوام بێڕێزی و سووكایەتی بە كاندید و لیست و قەوارە سیاسییەكان دەكرێت. دڵنیام بە بێڕێزیكردن بەرامبەر یەكتر و شكاندی كەسێك، ناتوانین كەسێك پێ بگەیەنین. ئامانجی ئێمە شكاندنی بەربەستی ماف و داواكارییەكانمانە بە لێهاتوویی و شارەزایی و بە بەهێزیی ئەو كەسەی كە نوێنەرایەتی ئێمە دەكات، نەك چەواشەكردن و خۆڵكردنە چاوی خەڵك لە پێناو بەدەستهێنانی بەرژەوەندیی تایبەت. بۆیە ئێمەی كوردیش دەبێت هەوڵی زۆر جددی بدەین هەتا بتوانین نموونەیەكی جوان لە بانگەشەكانی هەڵبژاردن پێشانی جیهان بدەین.»