هێنری هیگێنز، نووسەری(كابانی هیواپێدەری من)، لە زۆربەی نووسینەكانیدا پێداگری لەوە دەكات كە لە وڵاتانی پێشكەوتووی جیهاندا، ئافرەتان بەشدارییەكی كارایان لە بازاڕی كاردا هەیە و داهاتی سەربەخۆیان لە گەشەی كۆمەڵگەشدا كاریگەرییەكی بەرچاوی هەبووە. لە لایەكی دیكەوە بەپێی بۆچوونی كۆمەڵناسان لە ئێستادا كچان لە خوێندنی باڵاشدا لە كوڕان سەركەوتووترن و ئاسانتریش تێكەڵی بازاڕی كار دەبن. بەتایبەتی كە تەكنۆلۆژیای وڵاتانی پێشكەوتوو وایكردووە، ئەو كارانەی پێویستییان بە هێزی جەستەیی هەیە، لە بازاڕەكانی كاردا كەمتر بوونەتەوە. بەڵام ئافرەتان لە وڵاتانی دواكەوتوودا (بە كوردستانیشەوە)، هێشتا كەندوكۆسپی گەورەیان لە بەردەمە و لەگەڵ ئەوەشدا رێژەی تێكەڵبوونیان بە كاری دەرەوەی ماڵ، بەردەوام لە هەڵكشاندا بووەو ژمارەی خانمانی خاوەن كاریش لە بەرزبوونەوەدایە. بەشداربووانی ئەم راپۆرتەی گوڵان زیاتر شەن و كەوی ئەو پرسە گرینگە دەكەن.



شلێر عەبدولمەجید رەشید، ئەندامی مەكتەبی سیاسیی حزبی شیوعیی كوردستانەو سەرەتا هێما بۆ ئەوە دەكات كە: «ئافرەت وەك هەموو تاكێكی نێو كۆمەڵگە پێویستە لە كایەی سیاسی و كۆمەڵایەتی و ئابووریدا رۆڵی خۆی هەبێت و مافی بڕیاردانیشی نابێت زەوت بكرێت. لە هەر كۆمەڵگەیەكیشدا ئەگەر هەموو تاكێكی كۆمەڵگە بە بێ جیاوازیی رەچەڵەك و رەگەز، وەك مرۆڤ سەیر بكرێت، ئەوا تاكی ئەو كۆمەڵگەیە رۆڵیكی كاریگەری لە بنیادناندا دەبێت، جا ئەو رۆڵە لە كایەی سیاسیدا بێت، یان ئابووری، یان كۆمەڵایەتی، بەپێچەوانەش ئەگەر تاكی نێو كۆمەڵگە رۆڵی خۆی نەبینێ، ئەو كۆمەڵگەیە لاسەنگ دەبێت و كۆمەڵگەیەكی بەرهەمهێنی چالاك نابێت.» هاوكات دەڵێت: «ئیمە بڕوای تەواومان بەوە هەیە، ژنان ئەگەر زیاتریش نەبن، ئەوا نیوەی كۆمەڵگەن، بۆیە ئەگەر لە داڕشتن و جێبەجێكردنی سیاسەتی ئابووریی وڵاتدا بەشدار نەكرێن، ئەوا بەرنامەی گەشەسەندنی ئەو وڵاتە ناتەواوە و ناتوانێت گەشە بە ژێرخانی كۆمەڵگەكە بدات.» جەختی لەوەش كردەوە كە «رۆڵی ئافرەتان لە نێو ئەو حكومەتانەدا دەردەكەوێت كە بڕوایان بە دامەزراوەكان هەیە و كاری بە دامەزراوەیی دەكەن بۆ سیاسەتی ئیداریی ئەو دامەزراوانە و پلانی ستراتیژی و داڕێژراویان بۆی هەیە.» گوتیشی: «پێوەری پێشكەوتنی هەموو كۆمەڵگە و حكومەتێك بەندە بەو رۆڵەی كە دەدرێت بە ئافرەتان لە كایەی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی و بەشداری و بڕیارداندا، هیچ كۆمەڵگەیەكیش ناتوانێت بانگەشەی دیموكراتیەت بكات، ئەگەر رۆڵی راستەقینە بە ئافرەتان نەدات.»
گوڵالە پشدەری، خاتوونێكی چالاكی مەدەنی و دانیشتووی ئامستردام-ی هۆڵەندایە و سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «بەشداریی ئافرەتان لە سەرای گەشەكردنی ئابووریی وڵاتدا دەتوانێ كاریگەری لەسەر بەرزكردنەوەی خۆشگوزەرانیی خەڵك هەبێت.» هێما بۆ ئەوەش دەكات كە «بەشدارینەكردن، یان كەمتر بەشداریكردنی ئافرەت لە سێكتەری رامیاری و ئابووریدا نە تەنیا زیانمەندە بۆ گەشەسەندنی خودی ئافرەت و لاوازبوونی هێز و پێگەی لە كۆمەڵگەدا، بەڵكو كاریگەریی نەرێنییش دەخاتە سەر گەشەكردنی وڵات. واتە هەرچەند بەشداریی ئافرەتان لە سێكتەرەكانی رامیاری و ئابووریدا زیاتر بێت، بە قازانجترە بۆ بەرەوپێشەوەچوونی وڵات.» گوتیشی: «لە لێكۆڵینەوەیەكی زانستیدا كە لە ساڵی ٢٠١٦ لە هۆڵەندا ئەنجام دراوە، تێیدا سەلمێندراوە كە بەشداری و وەگەڕخستنی هێز و تواناكانی ئافرەتان لە كاروباری هەڵسووڕاندنی وڵاتدا كاریگەریی بەهێز و ئەرێنی هەیە بۆ حوكمڕانییەكی بەهێز و ولاتێكی سەربەخۆ و پشتئەستوور بە هێزی مرۆیی، هەروەها دەبێتە هۆی فراوانكردنی پەروەردەی پتەو و دامو دەزگاكانی دیموكراسی و كۆمەڵگەش بۆ خۆشگوزەرانیی خەڵك كاراتر و بەسوودتر دەكات. لێرەدا جێگەی ئاماژەیە كە گۆڕانكاری لەوبارەیەوە لە ٢٠٠ ساڵی رابردوودا بەرجەستە كراوە. هەروەها كاریگەریی ستراكچەر، یاخود پێكهاتەی یاسایی سیستەمی خێزانی و چۆنیەتی بارودۆخی ئەو سیستەمە و كاریگەریی ئایین و كەمتەرخەمیی دەسەڵاتی سیاسی، دەتوانێ بارگرانی بۆ بەشداریكردنی ئافرەتان لە پەلەكانی هەڵسووڕاندنی وڵاتدا دروست بكات. بۆیە ئەو وڵاتانە لە گەشەكردنی ئابووریدا بەهێزترن كە بەربەستەكانی بەشداریی ئافرەت لە ناوەندەكانی بڕیاری سیاسی و ئابووریدا ناهێڵن، ئەو وڵاتاش كە كەمتر رێ بە بەشداریی ئافرەتان دەدەن و كۆسپیان بۆ دروست دەكەن، بێهێز و دواكەوتووترن.»
شەهلا دەباغی وەك نووسەر و چالاكی بیری نەتەوەیی، سەرەتا هێما بۆ ئەوە دەكات كە «كار وەك چالاكییەكی ئابووری - كۆمەڵایەتیی بەنرخ، تەنیا گەشە بە باری ئابووریی تاك نادات، بگرە كاریگەری لەسەر دۆخی رۆحی و كۆمەڵایەتیی تاكیش هەیە. لە دۆخی نالەباری ئێستای كوردستاندا، ئەوەی جێی تێڕامانە ئەوەیە كە بەهای كار لە ناو كۆمەڵگە و لەلای تاك، زۆر جار بە راددەی دەستكەوتی سوود و پۆزیشوونی تاكەوە گرێ دەدرێ، بۆ نموونە لە كوردستان و زۆر وڵاتی دیكە كاری كرێكارێك لە كاری دكتۆرێك بە سووكتر چاوی لێدەكرێت، لە كاتێكدا لە وڵاتێكی وەك سوید سەرەتا (خودی كاركردن)ـەكە بەهای هەیە، ئینجا دواتر جۆری كارەكە بایەخی پێ دەدرێت. هەروەها لە زۆربەی وڵاتانی پێشكەوتوو ژنێك كە كار دەكات و دەتوانێت لەسەر پێی خۆی بوەستێ، زۆر زیاتر گرینگی پێ دەدرێت، تا ژنێك كە كارناكات. بەداخەوە لە كوردستاندا هێشتا كاركردن و لەسەر پێی خۆ راوەستانی ژنان نەبۆتە «بەها» و ئەوەش زیاترین بەربەستی دروست كردووە. گوتیشی: «لە سەفەرێكدا بۆ كوردستان لە بەهاری ساڵی 2017 ئەوەم بۆ دەركەوت بەداخەوە زۆر ژن و كچی گەنج ئامادە نین لە زۆر بواردا كار بكەن و بە سووكی دەبینن، لە كاتێكدا هەمان كار لە سوید سەدان ژن و كچ و پیاو بە شانازییەوە ئەنجامی دەدەن و دەبێتە سەرچاوەیەكی باشی ئابووری بۆ خۆیان و خانەوادەیان. واتە جەوهەری كاركردن خۆی لە خۆیدا بەهایە و پێویستە ئەوە بۆ تاكی كومەڵگە شی بكرێتەوە، هەتا بەهای كاركردن بزانێت و تەمبەڵی و كارنەكردن بە نادروست و ناڕەوا سەیر بكات. زۆر لە ئێمە كە لە تاراوگە ژیاوین تا تەواوكردنی دەرس و دیتنەوەی كارێك بە دڵی خۆمان، زۆر كارمان كردووە، بۆ نموونە كار لەگەڵ پیرەكان و باخچەی منداڵان و خاوێنكردنەوەو هیچیش پێمان شەرم نەبووە كە كاردەكەین. كار وەك بەها و هەنجارێكی كۆمەڵایەتی دەبێ بەرز بنرخێندرێت. ئینجا دەمێنێتەوە ئەوە كە خاوەن كار و كۆمەڵگە بە رێزەوە چاو لە كرێكار بكەن و لەكاردا هەموو مافەكانی كرێكار و تاك دابین بكرێ. بێگومان ژیانی ژنانی ناوچەكانی كەمداهات بە هاتنیان بۆ ناو بازاڕی كار دەبێتە هۆی باشتر بوونی ژیانیان و دەتوانن لەسەر پێی خۆیان راوەستن و پێویستیشە لە حەقی بیمە و خانەنشینی و مافەكانی منداڵبوون و ئیمتیازاتی دایكایەتی و.. هتد بەهرەمەند بن. هەروەها دەبێت ژنان بزانن كە بەشدارییان لە بازاڕەكانی كاردا، لە كاتژمێری كاری بێ مووچە بێ حەقدەستی ئەوان لە ماڵەوە كەم دەكاتەوە، بۆیە هیوادارم لە كۆمەڵگەی كوردییش زیاتر رێز و كەرامەتی ژنی كورد بگرن كە رۆژانە لە ماڵەوە بێ حەقدەست خزمەت و سرویس دەدەنە برا و باب و مێرد و منداڵیان و زەروورە كە هەموو ئاسانكارییەكیان بۆ بكرێت هەتا تێكەڵی بازاڕی كار ببن و داهاتی سەربەخۆیان هەبێت. هەر كۆمەڵگەیەكیش كە ژن لە بواری سیاسی و ئابوورییەكەیدا چالاك بێت، لە قافڵەی پێشكەوتن دوور ناكەوێت و بەداخەوە پێچەوانەكەشی راستە.»
ئارام حەیدەر، وەك یاساناسێك جەخت لەوە دەكاتەوە «لە هەرێمی كوردستاندا بەشداریی ئافرەت لە بازاڕی كار و بازرگانیدا هیچ ئاستەنگێكی یاسایی لە بەردەم نییە، بەپێچەوانەوە حكومەت و پەرلەمان لە بواری بەشداری سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی و بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان ئاسانكاریی زۆری بۆ كردوون». گوتیشی: «بەداخەوە كۆمەڵگەی كوردی بە درێژایی مێژوو گیرۆدەی شەڕی جۆراوجۆر بووە، ئەوەش كاریگەریی نەرێنی لەسەر تاكەكان داناوە، بۆیە پێویستە ناوەندە حكوومی و ناحكوومییەكان گرینگی زیاتر بە هۆشیاركردنەوەی تاك و چەمكی لێبوردەیی و مافەكانی ئافرەت و بەتایبەتی تێكەڵبوونی خانمان بە بازاڕی كار بدەن.»
بەپێی ئامارێكی وەزارەتی پلاندانانی هەرێمی كوردستان، رێژەی ئافرەتانی فەرمانبەران بە ٤٠% دەستنیشان كراوە، ئەوەش سەلمێنەری ئەو واقیعەیە كە لە دوای راپەڕینەوە، بەشداریی ئافرەتان لە كاری دەرەوەی ماڵ، بەردەوام لە بەرزبوونەوەدا بووە. سەرەڕای ئەوەش هێشتا ژمارەی خانمانی كارساز و خاوەن كار و سەرمایەدار زۆر كەمە و بەدەگمەن كەسی وا بەدی دەكرێت كە راستەوخۆ لە گەشەی كۆمەڵگەدا رۆڵی بەرزی هەبێت، بەڵام لە ئاستی وڵاتانی جیهاندا زۆر خانمی خاوەن سەرمایە هەن كە پێگەیەكی سەنگینی ئابوورییان هەیە، لەوانە:
لیلیان بتانكور (Liliane Bettencourt)ی فەرەنسی و تەمەن 94 ساڵ كە خاوەنی 43.1 ملیار دۆلارە و گەورەترین دەزگای خێرخوازیشی هەیە.
ئالیس والتۆن (Alice Walton)ی ئەمریكی و تەمەن 67ساڵ كە خاوەنی 38,7 ملیار دۆلارە.
سۆزان كلاتن (Susanne Klatten)ی ئەڵمانی و تەمەن 55ساڵ 67ساڵ كە خاوەنی 22,5 ملیار دۆلارە و لەگەڵ دایك و براكەی خاوەنی نیوەی پشكەكانی گەورە كۆمپانیای (بی ئێم دەبلیو)ـن.
لۆڕن پاول جابز (LaurenePowellJobs)ی ئەمریكی و تەمەن 53 ساڵ كە خاوەنی زیاتر لە 20 ملیار دۆلار و لە دامەزرێنەرانی كۆمپانیای (ئەپڵ)ـە.
ئایریس فۆنتبوونا (IrisFontbona)ی تەمەن 74 ساڵ لە (شیلی) كە خاوەنی 13,7 ملیار دۆلارە
كریستی واڵتۆن (ChristyWalton)ی ئەمریكی و تەمەن 68 ساڵ كە خاوەنی 6,1 ملیارد دۆلارە و بە هۆی بەخشینی بەشێكی زۆر لە سامان و موڵكەكانی بە ناوەندە خێرخوازییەكان، سەرمایەكەی رووی لە دابەزین كردووە
شــــــــارلوت كـــــــــــــــــــــــــاسیراگی (CharlotteCasiraghi)ی تەمەن 31 ساڵ لە (مۆناكۆ) كە كاری رۆژنامەنووسی و هەواڵنێری دەكات و خاوەنی 5,7 ملیارد دۆلارە.
كری پرۆدۆ (CarriePerrodo)ی تەمەن 66 ساڵ لە سەنگافورە كە خاوەنی5،3 ملیار دۆلارە و كارە خێرخوازییەكانی بەناوبانگی كردووە.
ئیوانكا ترامپ (IvankaTrump)ی تەمەن 35 ساڵ كە كچی دۆناڵد ترامپ-ی سەرۆكی ئەمریكایە و خاوەن 740 ملیۆن دۆلارە و لە كاری بازرگانی تەنانەت پشتی بە باوكیشی نەبەستووە.
شیخە موزا (SheikhaMozah) ی تەمەن 58 ساڵ لە قەتەر، كە خاوەنی زیاتر لە 10 ملیۆن دۆلارە و چەندین دكتۆرای فەخری پێ بەخشراوە.