ئافرەتانی كورد لە رابردوودا خاوەنی پێگەیەكی گرنگی كۆمەڵایەتی و ئابووری و بگرە سیاسیش بوون، بەڵام لەگەڵ گۆڕانكاری بەردەوام و جیاجیای كۆمەڵگەی كوردی و بەهۆی چەندین كۆسپەوە ئەو پێگەیە بەردەوام لە لاوازبووندا بووەو دواتر دوای رزگاریی هەرێمی كوردستان و دامەزرانی حكومەتی خۆماڵی و هاتنەكایەی رێكخراوەكانی حكوومی و ناحكوومی ئافرەتان لە كایەكانی ژیانی ئابووری و سیاسی زیاتر دەركەوتن. تەنانەت لە ئاستی حزب و حكومەتیشدا خانمانی بەرپرسیاریەتی جۆراوجۆریان وەرگرتووە، بەڵام پرسیار ئەوەیە تا چەند كاریان بۆ چەسپاندنی مافەكانی ئافرەت كردووەو چ بەربەست و رێگرییەكیان هەبووە؟ بەشداربووانی ئەم راپۆرتە وەڵامی ئەو پرسیارە دەدەنەوە.
گوڵان: كۆمەڵایەتی


كورد ئافرەتی كارامەی كەم نەبووە
لە مێژووی كۆنی كوردانەوە تا هەنووكە ئافرەتان شانبەشانی پیاو رۆڵی سەرەكییان لە گشت كایەكانی ژیاندا بینیوە، بەڵام لە قۆناغی تەشەنەكردنی نەریت و رێگرییە ئایینییەكان ڕۆڵیان كاڵتر بووەتەوە، لە ئێستاشدا ژمارەی ئەو خانمانەی كە كاری جددی بۆ نەهێشتنی جیاوازی ڕەگەزی دەكەن، ژمارەیەكی بەرچاو نییە. گەر تەنیا نموونەیەك لە ئافرەتی كورد لە سەدەی ڕابردوو وەر بگرین، دەبینین كەسایەتییەكی وەك حه‌پسه‌خانی نەقیب(1891 – 1953) یه‌كه‌م كه‌س بووه‌ كه‌ قوتابخانه‌ی‌ بۆ كچان كردۆته‌وه،‌ ماڵه‌كه‌ی خۆیشی بۆ ته‌رخان كردووه، یه‌كه‌م رێكخراوی‌ ژنانیشی‌ له‌باشووری‌ كوردستان دامه‌زراندووه. ئه‌و خانمه‌ له‌ بواری نه‌ته‌وه‌ییش كاری به‌رچاوی كردووه‌و له‌وانه‌ پشتگیری هه‌مه‌جۆری كۆماری كوردستان و شۆڕشی شێخ مه‌حموودی حه‌فید و ته‌نانه‌ت له‌ ساڵی 1930نامه‌یه‌كی سیاسی مێژویی بۆ رێكخراوی كۆمه‌ڵه‌ی نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان له جنێف نووسیوه‌‌و به‌ڕاشكاوی داوای مافی چاره‌نووسی كوردی كردووه، به‌ڵام بۆچی ئافره‌تانی كورد له‌ ئێستادا كه‌ بواری زۆرتریان بۆ ڕه‌خساوه‌، پێداگری له‌ سه‌ر به‌هێزكردنی پێگه‌ی خانمان ناكه‌ن؟
زۆرترین رێژەی دەنگەكانی
ئافرەتان بۆ پیاوان دەچێت
ئارام وەلی مامۆستای ئابووری لە زانكۆی سلێمانی، سەرەتا هێما بۆ ئەوە دەكات كە گەوەرترین قەیرانی ئافرەتی كورد «گرفتی ئابووری»یەو دەڵێت «تا ئێستا داهات لە ژێر كۆنترۆڵی پیاواندایەو ئافرەتانی كورد وەك پێویست نەبوونەتە خاوەن ئابوورییەكی سەربەخۆ، حكومەتی هەرێمیش نەیتوانیوە لەڕووی ئابوورییەوە ئافرەتان لە پاشكۆبوونی باوك و برا و مێرد رزگار بكات، ئەمەش وادەكات، ئافرەتی كورد هەمیشە و لەگشت بوارەكاندا نەتوانێت هەنگاوی عەمەلی بنێت، كە لە قۆناغی ژیانی ئەمڕۆدا مرۆڤ زۆر پێویستی بەلایەنی ماددی هەیە».
ئەو ئابووریناسە جەخت لەوە دەكاتەوە كە «ئەو ئافرەتانەی كە گەیشتوونەتە پۆست و پلەی باڵا هیچیان بۆ هاوڕەگەزی خۆیان نەكردووە»، گوتیشی «لە هەرێمی كوردستان بە بەراورد بە وڵاتانی دیكەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەشداری ئافرەتان لە پۆستی باڵادا زۆرترین رێژەی هەبووە، كابینەی حكومەتمان هەبووە چوار وەزیری ئافرەت بووە، كەچی هیچیشیان بۆ ئافرەتان نەكرد، هەر ئەمەش وادەكات زۆربەی ئافرەتان متمانەیان بە هاوڕەگەزی خۆیان نەبێت، بۆیە زۆرترین رێژەی دەنگەكانی ئافرەتان بۆ پیاوان دەچێت».
ئافرەتی سەركردە كەمتر كاری
بۆ چەسپاندنی مافەكانی ئافرەت كردووە
ئەنوەر سەلیم توێژەری كۆمەڵایەتی لە وەزارەتی كارو كاروباری كۆمەڵایەتی، ڕایوایە كێشەی سەرەكیی نەبوون، یان كەمبوونی متمانە بە ئافرەتان بۆ چەند شتێك دەگەرێتەوەو سەرەكیترینیان لەوەدایە كە لە زۆربەی كۆمەڵگەكانی رۆژهەڵاتی ئافرەتان زیاتر متمانە بەپیاوان دەكەن، ئەمە بێجگە لەوەی كە ئەو ئافرەتانەی پۆستە باڵاكان وەردەگرن، وەكو پێویست بەكاری خۆیان هەڵنەستاون». گوتیشی «بەڵگە زۆرە كە بەشێكی زۆر لەو ئافرەتانەی پۆستی باڵایان لە حزب و حكومەت هەیە، زۆرتر خزمەتیان بە پیاوان كردووە، تەنانەت سكرتێر و كەسە نزیكەكانیان پیاو بوون، ئەمەش وایكردووە كە كەمترین رێژەی ئافرەتان سوود لەو ئافرەتانە وەربگرن كە توانای كاركردنیان هەیە».
یەكەمجارە ئافرەتانی كورد بەدەنگی خۆیان دەچنە پەرلەمان
ئەنوەر سەلیم ئەوە رەتدەكاتەوە كە كورد ئافرەتی بەتوانای نەبێت، ئەوەشی بە «بۆچوونێكی هەڵە» ناوبرد، كە دەگوترێ: ئافرەتان بەهیچ شێوەیەك متمانەیان بە كاندیدەكانی ئافرەت نییە، بۆ سەلماندنی قسەكەشی گوتی «ئەگەر ئافرەتێك كەسێكی شیاوی بەتوانا بێت و خزمەتی ئافرەت و كۆمەڵگەی بكات، ئەوكات لەلایەن كۆمەڵگەوە پشتگیری لێدەكرێت، بەڵگەشم ئەوەیە لە هەڵبژاردنی ئەمجارەدا هەندێ ئافرەت بەدەنگی خۆیان دەچنە پەرلەمان و پێویستیان بەكۆتا نییە، ئەمەش جێگەی دڵخۆشییە كە یەكەمجارە ئافرەتانی كورد بەدەنگی خۆیان دەچنە پەرلەمان».
ئەو توێژەرە كۆمەڵایەتییە بە پێویستی دەزانێ «تاكی كۆمەڵگە وا رابهێنرێت كە تەنیا بیر لە چەمكی ئافرەتبوون، یان پیاوبوون نەكەنەوە، بەڵكو زیاتر بایەخ بە چەمكی مرۆڤبوون بدەن، چونكە ئەمڕۆ لە سیستەمی نوێی جیهان چەمكی مافی مرۆڤ بەرگری لە هەمووان دەكات، مافەكانی ئافرەت و منداڵ و پیاو و گشت توێژی كۆمەڵ دەگرێتەوە».
كاری بەرچاو بۆ پێگەیاندنی ئافرەت نەكراوە
سۆزان عارف سەرۆكی رێكخراوی تواناسازی ئافرەتان، ڕایوایە ئەو ئافرەتانەی كە خۆیان بۆ پۆستە باڵاكان كاندید دەكەن، وەك پێویست ئەزموونی كاركردنیان نییە و نەیانتوانیوە خۆیان لە ئافرەتان نزیك بكەنەوە، بۆ ئەوەی متمانە و دەنگیان بەدەست بێنن، گوتیشی «بەشێكی زۆر لەو ئافرەتانەی كە خۆیان بۆ پۆستەكان دەپاڵێون لەناو كۆمەڵگەدا كەسانی ناسراو نین، نەبوونی ئەزموونی كاركردنیش گەورەترین گرفتە كە ڕووبەڕووی بەشێكی زۆر لەو ئافرەتانە دەبێتەوە كە خۆیان بۆ پۆستەكان پاڵاوتووە، بەپشتگیری حزبەكانیان سەردەكەون، نەك بە توانا و كارامەیی خۆیان».
بە بڕوای سۆزان عارف بابەتی ماددیش كاریگەرییەكی زۆری لەسەر ئافرەتان هەیە، بەوەی كە بەشێكی زۆر لەكاندیدە ئافرەتەكان ئەو ئیمكانیەتە ماددییەیان نییە كە كاندیدی پیاو هەیەتی و بۆ جێگیركردنی متمانەی خەڵك بەكاری دەهینێ».
سۆزان جەخت لەوە دەكاتەوە «بەشێك لەو ئافرەتانەی كە لەناو پۆستە باڵاكاندا كاریان كردووە، هەوڵی زۆریان داوە، خزمەت بەئافرەتان بكەن، بەڵام كارەكانیان زیاتر دەستنیشانكراو بووە». ئەوەشی دووپات كردەوە كە هەمیشە گلەیی لەو ئافرەتانە دەكرێت كە لە پۆستە باڵاكاندان، بەڵام لە ڕاستیدا زۆربەیان دەستەڵاتێكی ئەوتۆیان پێ نەدراوە تا وەكو بتوانن كاری جددی بكەن، ئەگەر كەسێكیش نەتوانێت لەپۆستەكەیدا خزمەت بە خەڵك بكات، ڕووبەڕووی ڕەخنەی كۆمەڵگە دەبێتەوە. گوتیشی «زۆربەی ئەو دەزگایانەی كە تایبەتن بەپرسی ئافرەتان كارێكی بەرچاویان بۆ پێگەیاندنی ئافرەت نەكردووە، بۆیە نەیانتوانیوە متمانەی ئافرەتانیش بە خۆیان مسۆگەر بكەن».