لە كوردستان یاسایەكی گشتگیر تایبەت بەمافی منداڵ و مسۆگەركردنی داهاتووی نییە، زۆر جاریش باسی ئەوە دەكرێ كە منداڵانی كوردستان تائێستا مافەكانیان دەستەبەرنەكراوەو لەلایەن خێزان و قوتابخانە و پەرلەمان و حكومەتیشەوە پەراوێزخراون، ئەوەشی كە زۆر بەر ڕەخنە دەكەوێت، پەیڕەوكردنی (سیستەمی سوید)یە لە قوتابخانەكان و هێما بۆ ئەوە دەكرێ كە زەمینەی بۆ خۆش نەكراوەو لەگەڵ سیستەمی پەروەردەی كوردستان ناگونجێت.
گوڵان: كۆمەڵایەتی

پەیڕەوكردنی سیستەمی سویدی كێشەكانی پەروەردەی چارەسەر نەكردووە
د. نازناز محەممەد چالاكوان و شارەزای بواری پەروەردە، لە لێدوانێكیدا بۆ گوڵان، جەخت لەوە دەكاتەوە كە سیستەمی پەروەردە لەكوردستان دوورە لەسیستەمی وڵاتانی پێشكەوتوو، گوتیشی «سیستەمی خوێندن لەكوردستان سیستەمێكی زۆر كۆنە و پەیڕەوكردنی سیستەمی سویدیش كێشەكانی چارەسەر نەكردووە، لەبەر ئەوەی زەمینەی بۆ ئامادەنەكراوە، نەمانتوانیوە سوود لە سیستەمی پەروەردەی وڵاتانی پێشكەوتوو وەربگرین».
د. نازناز بە پێویستی دەزانێت حكومەت و وەزارەتی پەروەردە هەوڵی باشتربدەن بۆ باشتركردنی رەوشی پەروەردە بدەن، گوتیشی «ئاشكرایە نەك تەنیا سیستەمی پەروەردە و خوێندن، بەڵكو هەرچی رەسەنایەتی و جوانی و دیموكراسی و ئازادی و ڕێكخستنی ژیانی رۆژانەمان هەیە، بە سیستەمی حوكمڕانیشەوە هەر هەمووی لەڕۆژئاواوە دێت، كە راستییەكی حاشا هەڵنەگرە و حاڵەتەكان لەوێ جیاوازن، بۆ نموونە ئەوان ئەنجومەنی دایكان و باوكانیان هەیە، كە زۆر ئەكتیڤن، بەڵام ئەنجومەنی دایكان و باوكانی قوتابخانەكانی كوردستان ڕۆڵیان زۆر لاوازە، چونكە زۆربەیان نازانن ئەو ئەنجومەنە چییەو زیاتر لە 50%ی دایكان و باوكانیش ئامادەی ئەو ئەنجومەنە نابن و زۆر كەمیان هەست بە بەرپرسیارێتی دەكەن».
ئەو خانمە ئەكادیمییە لە درێژەی لێدوانەكەیدا جەختی لەوە كردەوە كە هەر سیستەم و پڕۆگرامێك كە لەدەرەوە دەهێنن، پێویستە لەگەڵ بارودۆخی كورستان بیگونجێنن، لەبەرئەوەی «بیروبۆچوونمان، دابونەریتمان، توانا و ئیمكاناتی پەروەردەییمان لەگەڵ ئەوان جیایەو ناكرێ تەنیا سیستەمە پێشكەوتووەكانی دەرەوەی وڵات كۆپی بكرێن، بەڵكو پێویستە زەمینەی بۆ خۆش بكەین، بۆ نموونە قوتابخانەی سێ دەوامی و كەمی بینا و مامۆستای پسپۆڕ لەگەڵ پەیڕەوكردنی سیستەمی سویدی ناگونجێت».
كاتێك كار بۆ هوشیاری خێزان نەكراوە نابێت گلەیی لە جۆری پەروەردەیان بكەین
سیروان عەلی مامۆستای زانكۆیەو كێشەكانی پەروەردەیی بە «گەورەترین قەیران» هەژمار دەكات و دەڵێت: «حكومەتی هەرێم هەتا ئێستا وەك پێویست نەیتوانیوە گرنگی بەم دۆسیەیە بدات. ئەركی حكومەت و وەزارەتی پەروەردەیە كاتێك سیستەمی وڵاتێكی پێشكەوتوو هاوردە دەكات، هەموو بوارەكانی لە بەرچاو بگرێت، ناكرێت ئێمە سیستەمی ئەورووپی بێنین و پێوەرەكانی جێبەجێ نەكەین، لە بواری پەروەردەش ناكرێت ئێمە گلەیی لەخێزان بكەین، لەكاتێكدا كەس نییە هۆشیاریان بكاتەوە، هەروەها ناكرێت گلەیی لەخیزان بكەین بەوەی كە چاودێری منداڵەكەی ناكات، لەكاتێكدا منداڵەكەی سەعات 10ی بەیانی لەقوتابخانە دێتەوە، چونكە قوتابخانەكان وەك پێویست بەڕێوە نابرێن، ساڵی رابردوو وەك من ئاگاداربووم زۆربەی قوتابخانەكان سێ دەوامی بوون، ئەوە كەی پێوەری سیستەمێكی پەروەردەیی پێشكەتووە؟».
ئەو مامۆستایەی زانكۆ بە ئەركی وەزارەتی كاروكاروباری كۆمەڵایەتی دەزانێت «لەڕێگەی سەنتەرەكانەوە گرنگی بەمنداڵان بدەن و خولیان بۆ بكەنەوە»، داواش دەكات «پەرلەمان لیپێچینەوە لەگەڵ وەزارەتی كار بكات كە بۆ نەیتوانیوە ئەو كارانە بكات».
حكومەت بەرنامەی بۆ پەروەردەكردنی منداڵ لاوازە
توێژەری كۆمەڵایەتی هانا عوسمان هێما بۆ ئەوە دەكات كە خێزان یەكەم قوتابخانەی كۆمەڵایەتی مرۆڤەكانە و ڕایوایە «فەرامۆشكردنی مرۆڤ بەشێوەیەكی گشتی و منداڵ وەك بوونەوەرێكی سەرەكی یەكێكە لە ڕەهەندە سەرەكییەكانی كۆمەلگەی ئێمە و بێگومان كۆمەڵگەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەشێوەیەكی گشتی تاكەكان فەرامۆشدەكات و گرنگیان پێنادات، لەبەر ئەوەی لەم كۆمەڵگەیانەدا هەمیشە نەریتی هێز زاڵە بەسەر نەریتەكانی دیكەدا، چونكە كۆمەڵگەی دوای جەنگن و زۆربەی ئەو كۆمەڵگانەی كە لەنێو رەهەندەكانی جەنگدا گوزەریان كردووە، لە زۆر بواردا گرفتی هاوشێوەیان هەیە، لەگەڵ ئەوەشدا تەنیا خیزان لەم دۆخە بەرپرسیار نییە، بەڵكو هەریەك لەسیتسەمی پەروەردە و حكومەت و پەرلەمانیش بەرپرسیارن چونكە هەڵسوكەوتی خێزان دەرهاویشتەی ژیانی رۆژانەو كاریگەری ئەو ڕەوشەیە كە تاكەكانی خێزان تیادا ژیان بەسەردەبەن، جگە لەوەی كۆمەڵگەی عێراقی كۆمەڵگەیەكی شەڕەنگێزە و باوەڕی بەهێزە، ئێمەش دەرهاویشتەی ئەو كۆمەڵگەیەین و ناتوانین خۆمانی لێ ڕزگار بكەین».
بەبڕوای هانا سیستەمی حوكمڕانی لە هەرێمی كوردستان لە 20 ساڵی رابردوو وەك پێویست كاری بۆ پێگەیاندنی منداڵ نەكردووە، گوتیشی «حكومەتی هەرێم هەتا ئێستا بەرنامەی بۆ پەروەردەكردنی منداڵ نییە، ئەوەتا منداڵ لە قۆناغی بنەڕەتییەوە هەتا دەگاتە ئامادەیی، هیچ جۆرە بەرنامەیەكی شیاوی نییە پەرەوەردەی بكات، ئیتر چۆن ئەو منداڵە ئایندە بۆ خۆی دروست دەكات؟».
ئەو توێژەرە جەختی لەوەش كردەوە كە سیستەمی سویدی بۆ وڵاتێكی ئەسكەندەناڤی كراوە، نەك بۆ وڵاتێكی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، گوتیشی «هیچ كام لە وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست نەچوون سیستەمی وڵاتێكی ئەوروپی بهێنن و لەلای خۆیان بیكەنە بەرنامەی كار، چونكە كۆمەڵگەی سویدی جیاوازە لەكۆمەڵگەی ئێمە، كە كۆمەڵگەیەكی تێكەڵەی چیا و بیابانە، ئیتر نازانم چۆن ئێمە باس لە سیستەمی سویدی بكەین و بەسەركەوتووی بزانین؟ تەنانەت پەرلەمانیش وەك پێویست نەیتوانی كاری باش بۆمنداڵ بكات، ئەگەرچی خولی سێیەمی پەرلەمان باشترین خولی پەرلەمانی بوو، بەڵام بەهۆی بوونی كێشەی جۆراوجۆر نەیتوانی هیچ دەستكەوتێك پێشكەش بەمنداڵان بكات، جگەلەوەی كە پەرلەمانی كوردستان لەگەورەترین قەیرانی سیاسیدا دەژیا كە ئەویش ململانێی زۆرینەو كەمینە بوو، پەرلەمانیش نەیتوانی هیچ لێپیچینەوەیەك لە وەزیرەكان بكات، بۆ نموونە وەزارەتی كاروكاروباری كۆمەڵایەتی هەتا ئێستا كەمتەرخەم بووە، لە جێبەجێكردنی یاساكانی تایبەت بەمنداڵ، بەڵام هەتا ئێستا بۆ یەكجاریش بۆ لێپێچینەوە بانگی پەرلەمان نەكراوە».
رەزوان كامیل قوتابی ماستەر لەوڵاتی میسر رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی بە «كەمتەرخەم» لەبەرەوپێشچوونی رەوشی منداڵان دەزانێت و دەڵێت «ساڵانە بودجەیەكی زەبەلاح بۆ رێكخراوەكانی منداڵان تەرخان دەكرێت، بەڵام هیچ كام لەو ڕێكخراوانە وەك پێویست نەیانتوانیوە خزمەت بە دۆخی منداڵان بكەن، لەكاتێكدا لەوڵاتێكی وەك میسر تەنیا رێكخراوی مانگی سوور كاردەكات و توانیویەتی زۆربەی كێشەكانی منداڵان چارەسەر بكات، گەرچی میسر زۆر لەكوردستان هەژارترە، كەچی گەورەترین نەخۆشخانەی چارەسەری شێرپەنجەی منداڵان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و گەورەترین سەنتەری چاندنی دڵ بۆ منداڵان لەو وڵاتەیە، بەڵام لەكوردستان لەسایەی وەزارەتێكی گەورە بەناوی وەزارەتی كاروكاروباری كۆمەڵایەتی كە چەندین بەڕێوبەر و ڕاوێژكاری تایبەت بەمنداڵانی تێدایە، سەرەڕای بوونی دەیان رێكخراوی منداڵان كارێكی ئەوتۆی بۆ منداڵان نەكردووە.
دەستنیشانكردن و بەر ڕەخنە خستنی كێشە و گرفتەكان كارێكی سەخت و دژوار نییە، بەڵكو دۆزینەوەی رێگەكانی چارەسەری كێشەكان بایەخی خۆیان هەیە و كۆمەڵگە بەرەو پێشكەوتن پاڵ دەنێت، بۆیە پێویستە خولی داهاتووی پەرلەمان بە پلانی بابەتییانە و بە پشتگیری یاسایی كار بۆ چەسپاندنی مافەكانی منداڵان بكات، رێكخراوەكانی حكوومی و مەدەنیش لە بری ئەوەی دروشمیان لە كار زیاتر بێت، پێویستە لە بوارەدا هەنگاوی جددی هەڵبگرن بۆ ئەوەی منداڵانی چاوگەشی كوردستانیش ئایندەیەكی گەشتریان هەبێت.