خودكوژی یان خۆكوشتن، وەك هەر حاڵەتێك لە حاڵەتە ترسناكەكان، كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی بەرەو وێستگەیەكی نادیار و مەترسیدار دەبات، گەرچی خۆكوشتن لەهەرێمی كوردستان نەبۆتە دیاردە، بەڵام بەهۆی كۆمەڵێ فاكتەری دەروونی و كۆمەڵایەتی و ئابووری لە كوردستانی خۆشماندا ئەو حاڵەتە دووبارە و چەندبارە دەبێتەوە، بۆیە كۆمەڵناسان و دەروونناسان جەخت لەوە دەكەنەوە كە پێویستە بەهەموو لایەك رێكارەكانی بەرەنگاری و نەهێشتنی حاڵەتەكانی خۆكوشتن بدۆزنەوەو پێش ئەوەی ببێتە دیاردە هەوڵی بنبڕكردنی بدەن.
گوڵان: كۆمەڵایەتی

لەماوەی رابردوو لە هەرێمی كوردستان چەند حاڵەتی خۆكوشتن روویدا، دووبارەبوونەوەی حاڵەتەكانی خۆكوشتنیش بێگومان زەنگێكی مەترسیدارە و دەبێت پێش ئەوەی ببن بە دیاردە، بۆ چارەسەر و نەهێشتنی كاری بەپەلە بكرێ.
كەموكورتییەكان چین؟
هێمن فەرید چالاكوانی مەدەنی، لە سەرەتای قسەكانیدا بۆ (گوڵان) هێما بۆ ئەوە دەكات كە خۆكوشتن لەهەرێمی كوردستان نەبۆتە دیاردە تاكو ئێستاش داتایەكی ئەوەندە ڕوون و زانستی نییە كە پشتی پێ ببەسترێ بۆ ئەوەی بزانرێ لەساڵێكدا چەند كەس خۆی كوشتووە، بەڵام راو سەرنجەكانی لەم چەند خاڵەدا خستەڕوو:
1- كەمی داتای زانستی لەسەر كەیسی كوشتن و ونكردنی كۆمەڵێك داتا.
زۆرجار كۆمەڵێك كەس هەیە دەكوژرێن بەدەستی خانەوادەكەیان بەبیانووی پاككردنەوەی شەرەف لەناو دەبردرێن، پاشان تۆمەتی خۆكوشتنیان دراوەتە پاڵ بەتایبەت رەگەزی مێینە.
2- نەبوونی لیژنەی تەندروست و كەسی كاراو ڕاهێندراو لەسەر ئامێرە پێكشەوتووەكان و دەستنیشانكردنی شێوە و جۆری خۆكوشتنەكە.
3- كەمی ئامێر و تەكنولۆژیای پێشكەوتوو.
ئەوانە هەمووی هۆكارن كە ئێمە ئامارو داتای فەرمیی و زانستیمان كەم بێت بۆ كەیسەكانی تایبەت بە خۆكوشتن.
لەئاستی دنیا تەمەنی خۆكوژان
لەنێوان 16 تا 35 ساڵیدایە
هێمن فەرید ئاماژە بەوە دەكات كە تەمەن هۆكارێكی سەرەكییە بۆ خۆكوشتن، چونكە لەهەموو دنیا ئەوانەی خۆیان دەكوژن تەمەنیان لەنێوان 16 تا 35 ساڵییەو بە دەگمەن جیاوازن لەو تەمەنانەی كە باسمان كرد، هۆكارەكەشی ئەوەیە كەسی خۆكوژ نەیتوانیوە خوێندنەوەیەكی تەندروست بۆ ژیان بكات و وادەزاێت ژیان تەنیا خۆشییە و ناخۆشی تیدا نییە، ئەوەش هۆكارێكە بۆ بێزاربوون لەژیان و ململانێ كردن لەگەڵ كێشەكان، هۆكارێكی تر بێ هێزی و بێتوانایی ئەو كەسەی كەناتوانێت كێبڕكێ لەگەڵ ویست وئارەزووەكانی خۆی بكات، جیاوازی چینایەتی هۆكارێكی دیكەی خودكوژییە، لەكۆمەڵگە دواكەتووە دیكتاتۆریەكان كە جیاوازییەكی زۆر لەنێوان تاكەكان هەست پێدەكرێت، ئەوەش هۆكارێكی ترە بۆ ئەوەی هەست بكات كە كەسێكی پلەنزمە لەناو كۆمەڵگە، ئاستی ڕۆشنبیری كەسەكان كاریگەری لەسەر خۆكوشتن هەیە، لەداتایەك هاتووە تا ئێستا لەكۆریا ساڵانە زیاتر لە 180كەس خۆیان دەكوژن، هیچ كات پزیشك و پارێزەر و وەرزشكارو هونەرمەندی تێدا نەبووە، زۆرینەیان لەكارگەرو كۆمپانیاكان كاریان كردووە، بۆیە حكومەتی كۆریا بڕیاریداوە بەزۆری هەموو كەسێك تا قۆناخی زانكۆ بخوێنێت، لەو وڵاتانەی ئاسایش بەرقەرار نییە خۆكوشتن بە رێژەیەكی بەرز ڕوو لەو وڵاتە دەكات، لەزۆر لەو وڵاتانەی پاش ماوەی جەنگن، ڕێژەی خۆكوشتن لەناویان باوە و ڕێژەكەیان بەرزترە، هەروەها لایەنی درەوونی و سایكۆلوژی نائارامی دەروونی بە هەر هۆكارێكی ئابووری، كۆمەڵایەتی، سیاسی، یان ئاسایش بێت، پاڵنەرێكی دیكەی خۆكوشتنە، زۆرێكیش لەو كەسانە بەهۆی ڕۆتینیات لەژیان و بێ هیوایی لەكارەكانیان رووبەڕووی خۆكوشتن دەبنەوە.
رێكارەكانی چارەسەر
سەبارەت بە چارەسەری هێمن فەرید ئاماژە بەوە دەكات كە لەزۆربەی وڵاتە پێشكەوتووەكان ڕێژەی خۆكوشتن ئەوەندە كەمی كردووە تا وای لێهاتووە ڕێژەكەی بەرەوە نەمان دەچێت، ئەویش بەم هەنگاوانەی خوارەوە:
1- پڕۆگرامی تایبەت بەتوانا مرۆییەكان گەشە پێدانی مرۆیی بەتایبەت پڕۆگرامی تایبەت لە قوتابخانەكان،
2- ئارامی لایەنی ئاسایشی نەتەوەیی هۆكارێكی ترە كە تاك هەست بەئارامی دەكات لەو وڵاتەی تێیدا دەژیت.
3- نەبوونی جیاوازی و بوونی دادپەروەری كۆمەڵایەتی لە هەموو ئاستەكان یانی یاسا بۆهەموو كەسێك بەبێ جیاوازی
4- نەبوونی كێشەی خۆراك و پێداویستییە سەرەتاییەكان و بژێوی ژیان و هاوسەنگی مووچە لەگەڵ بازاڕ.
5- ئارامی دەروونی كردنەوەی قوتابخانەو پەیمانگاو كۆمەڵگەی پزیشكی تایبەت بە ئارامی دەروونی و چارەسەری نەخۆشییە دەروونییەكان.
6- كردنەوەی ڕێكخراوی تایبەت بە نەخۆشییە دەروونیەكان بەخۆبەخشی بەبێ پارە تا هەموو كەسێك بتوانێت بەخۆڕایی كێشەی دەروونی خۆی چارەسەر بكات.
پەنگخواردنی حاڵەتە دەروونییەكان
یوسف عوسمان پسپۆرێكی دەروونناسە و هۆكارەكانی خۆكوشتن و خۆهەڵواسین بۆ «پەنگخواردنی حاڵەتە دەروونییەكانی كەسێك لە ناخیدا و دەستەوەستان لە چارەسەر و رێگەچارە و هەڵاتن لە واقیع و پەنابردن بۆ رەشترین خاڵی لاواز» دەگێڕێتەوە، وتیشی «لە رووی دەروونییەوە ئەوانەی كە پەنا بۆ خۆكوشتن دەبەن، ماوەیەكی زۆر خەریكی گفتوگۆ بوون لەگەڵ خودی خۆیان و نەگەیشتوونەتە هیچ دەرەنجامێكی وەها و لە ئەنجامدا فشارێكی دەروونییان لەسەر دروست دەبێت و ژینگەیەكی گونجاویش شك نابەن، تا بەهانایانەوە بێت بۆ ئەوەی لەو پەنگخواردنانەی ناخیان رزگاریان بكات، ئەو كەسەی كە خۆی دەكوژێت یا هەڵدەواسێت، بەشێوەیەكی گشتی نائومێدییەكی زۆر باڵی بەسەر دەروونی كێشاوە و بڕوای بەخۆی نەماوە و خۆكوشتن وەك چارەیەك بۆ رزگاربوون لەو گرفتە دەزانێـت كە تێی كەوتووە» وتیشی «چارەسەرییە دەروونییەكان بۆ ئەو كەسانەی كە هەوڵی خۆكوشتن و هەڵواسین دەدەن، بریتییە لە پێدانی راوێژی دەروونی و كۆمەڵایەتی و ئاینی بۆیان، روونكردنەوە و ئاسانكردنی گرفتەكان، بواردان پێیان كە نیازی دڵیان بكەنەوە و ئەندامانی خێزان ماوەیەك هاوكارییان بكەن لە خزمەتكردن و گەیاندنی پەیامی خۆشەویستی، نەرمی نواندن لەگەڵیان و توندوتیژی نەنواندن تا كاردانەوەی خراپتر لێیان روونەدات»‌.
باری ئابووری و كاریگەرییەكانی لەسەر خۆكوشتن
رۆژنامەنووس و شارەزای ئابووری هێمن بابان رەحیم، بواری ئابووری بە هۆكارێكە لە هۆكارەكانی خۆ كوشتن دەزانێت و دەڵێت «لە ئێستادا لەگەڵ ئەو پێشڤەچوونەی لە بواری ئابووریدا هەرێمی كوردستان بەخۆوەی دەبینێت. فشارە داراییەكان كە بە پلەی یەكەم لەسەر پیاوان زۆر زیادی كردووە. ئەمەش بەهۆی بەرزبوونەوەی نرخەكان بە هەموو شێوەیەك و لە رادەیەكی زۆر لە پێوەر بەدەر. هەڵبەت ئەمەش یەكناگرێتەوە لەگەڵ ئەو خەونانەی گەنج هەیەتی لەدابینكردنی ژیانێكی باشتر بۆ خۆی و خانەوادەكەی، ئەمەش وا دەكات ئەو بیركردنەوەیە كەڵەكە بێت و بەهۆی كەڵەكەبوونی بیری خراپ لە مێشكی كەسەكاندا چەندین فۆڵدەری نێگەتیڤ دروست دەبێت و دواجار خۆ كوشتن بە دەربازبوون لەو كێشانە دەزانرێت. واتە بەشێوەیەكی گشتی هۆكاری ئابووری كاریگەریی راستەوخۆی لەسەر بەشێكی ئەو خۆكوشتنانەوە هەیە كە لە دنیادا هەن، هەڵبەت بەهۆی جیهانگیرییەوە كوردستانیش لەوە بەدەر نییە. هەمیشە لەم جۆرە كێشە و رووداوانە ئابووری فاكتەری بەهێزە، بۆیە دەبێت لایەنە بەرپرسەكان بۆ ژیانی گونجاوتر و باشتر بۆ گەنج بگەڕێن، چونكە ئێستا بەهۆی بێ كاری و نەبوونییەوە چەندین گەنج ناچارن پەنا بۆ ئیشی خراپ ببەن».