سێ‌ خولی پەرلەمانی كوردستان كۆتایی دێت و لە خولی چوارەمیش ڕێژەیەكی بەرچاو لە ئافرەتان خۆیان كاندید كردووە، بەڵام ئەو خانمانە تا چەند هەوڵدەدەن پرسی ئافرەت و مافەكانی بە یاسا جێگیر بكەن؟ ئایا توانا و بەرنامەی ئەوەیان هەیە ئەو كارانەی تەواونەكراون و بەنیوەچڵی ماونەتەوە، بیخەنەوە بەرنامەی كاری پەرلەمان و بەرژەوەندی و مافەكانی خانمان بە یاسای پەسەندكراو مسۆگەر بكەن؟ وەڵامی ئەم پرسیارانە لە چەند خانمی كاندید بۆ پەرلەمانی كوردستان وەردەگرین.
گوڵان: كۆمەڵایەتی

پێویستە یاساكانی تایبەت بە خانمان دابڕێژێتەوە
مافپەروەر ژیان گەردی ماوەی 18 ساڵە كاری پارێزەری دەكات و سەبارەت بەكێشەكانی ئافرەتان دەڵێت «گەر ببمە ئەندام پەرلەمان دەبێت هەوڵ بۆ ئەوە بدەم، لەبەشی یاسایی هەندێ یاسای لاواز هەیە، پێویستە لەبەرژەوەندیی ژنان و داكۆكیكردن لەمافەكانیان دابڕێژێتەوە، تەنانەت تاوەكو ئێستا یاسای توندوتیژی نەچۆتە بواری جێبەجێكردنەوە، بەداخەوە ئەو ئافرەتانەی كە دێنە دادگا و سكاڵا تۆماردەكەن، كارەكانیان رادەگیرێت لەدەرەنجامی ئەوەی كە تاوەكو ئێستاش لێژنەی ئاشتەوایی دانەمەزراوە».
ژیان گەردی لە درێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان بە پێویستی دەزانێت «یاسای سزادان هەندێ بڕگە و ماددەی بۆ زیاد بكرێ. نەك یاسایەكی تایبەت بەتوندوتیژی دەربكرێت و دواتریش پیاوەكان جێبەجێی نەكەن»، گوتیشی «ئەوانەی یاسا جێبەجێ دەكەن لەئەنجومەنی دادوەرییەوە هەتا خوارێ هەمووی پیاون، ئەنجومەنی قەزاش كۆمەڵی پیاون و بەحوكمی ئەوەی كۆمەڵگەكەمان كۆمەڵگەیەكی پیاوسالارییە، هەتا كارەكان لەبەرژەوەندیی خۆیاندا بێت، بۆ بەرژەوەندی ژنان كارناكەن، تەنانەت زۆرجاریش بەرەوڕوویان بووینەتەوەو لەڕاستییەكان ئاگادارمان كردوونەتەوە».
زۆربەی ئافرەتانی پەرلەمانتار نەیانتوانیوە ماف و بەرژەوەندیی ئافرەتان فەرز بكەن
د. چنار ئامێدی لە دەستپێكی قسەكانیدا هێما بۆ ئەوە دەكات كە بەحوكمی كارەكەی وەكو پزیشكێك بەكردەیی ئاگاداری رەوشی تەندروستی و رۆشنبیری و پەروەردەیی ئافرەتانی كوردەو هەر لەوبارەیەوە دەڵێت «بەداخەوە ئافرەتی ئێمە بایەخ بەباری تەندروستی خۆی نادات، هۆكارەكەشی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە هۆشیارییەكی دروستی لەسەر گرنگی و پاراستنی جەستەی خۆی نییە، تەنانەت كچان لە تەمەنێكی زوودا واتە پێش تەمەنی یاسایی و 18 ساڵی بەشوو دەدرێن، كچ لەو تەمەندا نازانێ ژیان مانای چییە، شارەزایی لەسەر ژیانی هاوسەری نییە، نازانێت چۆن رەفتار لەگەڵ هاوسەرەكەیدا بكات، زانیاری لەسەر پاراستنی تەندروستی خۆی و ماكەكانی دووگیانی و منداڵبوون نییە، بۆیە پێویستە دیاردەی زوو شووكردن نەهێڵین و بەیاسا هەوڵبدەین كچان تا قۆناغی زانكۆ بخوێنن ئینجا هاوسەرگیری بكەن.
د. چنار ئامێدی لە كۆتایی قسەكانیدا جەختی لەوە كردەوە كە «بەهیچ شێوەیەك» لەكارەكانی ئافرەتە پەرلەمانتارەكانی خولەكانی رابردوو رازی نییە و گوتیشی «لەگەڵ ڕێزم بۆ هەموویان، بەڵام زۆربەیان وەكو دیكۆر دانیشتبوون، بێئەوەی لەبەرژەوەندیی ئافرەتان بێنە جواب و دەنگ و رەنگی خۆیان فەرز بكەن، جا نازانم هیچیان لەدەسەڵاتدا نەبوو، یان خۆیان ماندوو نەدەكرد».
توندوتیژی و چەوساندنەوەی ئافرەت بنبڕ نەبووە
توران عەبدولوەهاب عەبدوڵڵا، گوتی «بەداخەوە تائێستاش بەشی زۆری ئافرەتانمان لەژێر دابونەریتی باوك سالاری دەناڵێنن و لەژێر بڕوبیانووی جۆراوجۆری وەكو ئافرەت شەرەفی پیاوە و ئافرەت و زەعیفەیە، ئافرەتان دەچەوسێندرێنەوە، بۆیە نەك هەر توندوتیژی و چەوساندنەوەی ئافرەت بنبڕ نەبووە، بەڵكو تا ئێستاش بەو بیانووانە ئافرەتان دەكوژرێن، بۆیە نەهێشتنی ئەو دیاردە دزێوانەی بە كوشتنی ئافرەت كۆتایی دێت، پاڵنەری سەرەكیمانە بۆ ئەوەی لە پەرلەمان بە یاسا بە گژیدا بچینەوە».
توران عەبدولوەهاب بە پێویستی دەزانێت «هاوكاری و زەمینەسازی زیاتر بۆ نەهێشتنی جیاوازی رەگەزی بكرێ، لەگەڵ ئەوەشدا بە پێویستی دەزانێت مامۆستایانی ئایینی پاڵپشتی ئەو «مافە رەوایە» بكەن، گوتیشی «مامۆستایانی ئایینی لە كۆمەڵگەی ئێمە پێگەی تایبەتیان هەیە و ڕۆڵی كاریگەریان لە وشیاركردنەوەی تاك هەیە، بۆیە پێویستە هاوكارمان بن بۆ ئەوەی ئافرەتانیش بژێوی باشتریان بۆ فەراهەم بكرێ، ئێمە دەبێت كاربكەین بۆ زیاتر گرنگی و بایەخدان بەكەسوكاری شەهیدان و ئەنفالكراوەكان و كەم ئەندامان و قوربیانیانی چەكی كۆكوژ، لەبەر ئەوەی ئەوان بەڕاستی مەغدوورن و ئاوڕدانەوەی زیاتریان گەرەكە، هەروەها كاردەكەین بۆ هاوكاریكردنی لاوان بۆ پێكهێنانی خێزان و دابینكردنی شوێنی نیشتەجێ بوونیان و گرنگیدان بەباری تەندروستی و بیمەی كۆمەڵایەتی و دابینكردنی دادپەروەری و یەكسانی و هەلی كاركردن بۆ هاوڵاتیانی كوردستان، هاوكات دەبێت زۆر جددی و كاریگەرتر لەپێشتر كار بكەین بۆ نەهێشتنی توندوتیژی دژ بە ئافرەتان و كاراكردنی ڕۆڵیان لەكۆمەڵگەو گرنگیدان بەدابینكردنی ژیان و پێداویستییەكانی ئافرەتان و فەراهەمكردنی هۆكارەكانی پێشكەوتنیان، لەهەمان كاتدا كار بۆ ئەو چەمكانە دەكەین كە بارودۆخی ئافرەتان زیاتر بەرەو پێشەوە دەبەن، لەوانە چەسپاندنی بنەماكانی ئازادی و دیموكراسی و دادپەروەری و سەروەری یاسا و مافەكانی مرۆڤ، هەروەها ئاوڕدانەوەی زیاتر بۆ دابینكردن و بەرزكردنەوەی ئاستی بژێوی خەڵكی كوردستان و بەكارهێنانی داهاتەكانی حكومەتی كوردستان بۆ ئەم مەبەستە.
ڕێزان قادر كوێخا عەلی دەڵێت «ئەگەر لەداهاتوودا چوومە پەرلەمان، یەكەم شت هەوڵدەدەم ئەو كارانەی كە تایبەتن بەپرسی ئافرەت و تەواو نەكراون و بەنیوەچڵی ماونەتەوە تەواویان بكەم و بیانخەمە بەرنامەی كاری پەرلەمان و حكومەت، بەوپێیەی ساڵانێكە لەبواری راگەیاندن و مافەكانی ئافرەت كاردەكەم بڕوایەكی زۆرم بەخۆم هەیە موعاناتی ئافرەتانی كەمئەندام بەتایبەت ئەو ئافرەتانەی لەدەرەنجامی مین و تەقەمەنییەوە كەمئەندام بوون هاندەرم بوو بۆئەوەی ئەگەر گەیشتمە پەرلەمان كار بۆ ئەو ئافرەتانە بكەم چونكە ئەو ئافرەتە هیچ ئاوڕێكیان لێنەدراوەتەوە».
نیگار حەمەد عەلی دەڵیت «پێویستە پەرلەمانتارانی ئافرەت لەخولی داهاتوودا ئەو نائومێدیەی كە لەبەرامبەر ئافرەتانی پەرلەمانتار لەخولەكانی رابردوو هەیە بڕەوێننەوە و بە هەستكردن بەبەرپرسیارێتی ئەو ئەركەی لەئەستۆیاندایە بەزیادەوە جێبەجێی بكەن، پێموایە ئافرەتە پەرلەمانتارەكانی خولەكانی پێشوو لەئاست ویست و داخوازییەكانی خەڵك بەگشتی و ئافرەتان بەتایبەتی نەبوون».
ئێڤار ئیبراهیم سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: داواكارم هەموو ئەوانەی دەبنە ئەندام پەرلەمان هەوڵبدەن لەئاستی بەرپرسیارێتی و ئاستی متمانەی ئەو دەنگانەبن كەپێیاندراوە، منیش وەكو ئافرەتێك كەخۆم كاندید كردووە، ئەگەر دەرچووم هەوڵدەدەم هەموو كارەكانم لەخزمەتی بەرژەوەندیی گشتیدابێت لەسەرووی هەموویانەوە بەرژەوەندییەكانی ئافرەتان.