بەشێك لە چالاكوانەكانی بواری مافی ئافرەتان، بە پێویستی دەزانن بۆ لێكۆڵینەوە لە سكاڵای توندوتیژی بەرامبەر بە خانمان، ئەفسەر و دادوەری ئافرەت دابین بكرێ، ئەوەش بە رێكارێك بۆ بەدواداچوونی تاوانەكان و جێبەجێكردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی دەزانن، یاساناسێكیش جەخت لەوە دەكاتەوە كە هێشتا لەكوردستان پێگەی خانمان بەبێ جیاوازی ڕەگەزیی قبووڵ نەكراوە، بۆیە تەنانەت «پیاوانی یاساییش بە كەمبایەخی سەیری ئافرەت دەكەن».

پیاوان بە چاوی حەزەوە لە ئافرەت دەڕوانن
«هەڵبەت ئەوە تەنها راوبۆچوون نییە و پشتم بە داتاكان بەستووە، كە دەڵێم زۆربەی قەیرانەكانی ئافرەت لەو كاتەوە قووڵ دەبێتەوە كە دەچێتە نێو یاسا، ڕۆژنامەكان سەدان نموونەیان بڵاو كردووەتەوە كە خاتوونێك دەستدرێژی كراوەتەسەر و هانای بۆ یاسا بردووە، كەچی بەداخەوە لەلایەن پۆلیسی لێكۆڵینەوەش دەستدرێژی كراوەتە سەری، لەكوردستانیش بەرامبەر ئافرەت بەتایبەتی كە دەزانن لە حاڵەتێكی لاوازە، جیاوازی لەنێوان كاسبكارێك، یاساناسێك، مەلایەك و پۆلیسێكی لێكۆڵینەوە نییە، هەموویان بەو چاوی حەزەوە لە ئافرەت دەڕوانن».
ئەوە قسەی ڕازاو ئەحمەد بوو. ئەو خانمە قوتابی قۆناغی دكتۆرایە لەیاسا و دەڵێت «هێشتا لەكوردستان ئەوە قبووڵ نەكراوە كە ئافرەتیش ئەقڵی هەیەو تەنها جەستە نییە. بۆیە تەنانەت پیاوانی بواری یاساییش بە كەمبایەخی سەیری ئافرەت دەكەن، ئەوەش وا دەكات ئافرەت زیاتر مشووری خۆی بخوات». ڕازاو زۆر بە پێویستی دەزانێت «ئەفسەرو دادوەری لێكۆڵینەوە لە توندوتیژی خێزانی ئافرەت بن»، جەختیش لەوە دەكاتەوە كە ئەو هەنگاوە هەتا زووتر بنرێ، درەنگە و بەپێویستیشی زانی «حكومەت و پەرلەمان ئەو پڕۆژە گونجاوە جێبەجێ بكەن».

لە كاری دادوەریدا ڕەگەز هیچ ڕۆڵێكی نییە
بەڵام شادمان دەرگەڵەیی خاوەن ئیمتیازی هەفتەنامەی بانگ، ڕایوایە بەپێی یاسا هەموو هاووڵاتیان (ژن و پیاو) یەكسانن، ئەو دادوەرەش بڕیار لە كەیسی ئافرەتێك دەدات، دەبێت پابەند بێت بە یاساو ڕێساكان و سۆز لە كارەكەیدا هیچ ڕۆڵێك نەبینێ، گوتیشی «گریمان لە كەیسی ئافرەتێكدا دادوەرەكە ژن بوو، ئەگەر دادوەرە ژنەكە بە حوكمی ئەوەی ژنە لە دەرەوەی یاسا كەیسەكەی لە بەرژەوەندی ژنەكە یەكلا كردەوە، ئەوا بێگومان مانای ئەوەیە كە دادوەرێكی عادیل نەبووە، كەواتە لە كاری دادوەریدا ژن و پیاوبوون هیچ ڕۆڵێك نابینێ، ڕەنگە هەندێك بۆچوون هەبێت، وا بیربكەنەوە كە ئەگەر دادوەر ژن بێت، باشتر لە ناخی ئافرەتەكان تێدەگات و دەبێ دادوەرە ژنەكان لە كێسی ژناندا بڕیار بدەن، بەڵام ئەوە بۆچوونێكی هەڵەیەو ئا لێرەدا یاسا رۆڵ نابینێت و ناعەدالەتی دەبێت، با ژن و پیاو دادوەر بن، گرنگ ئەوەیە بە پێی یاسا كاری خۆیان ئەنجام بدەن».
بەشێك لە چالاكوانانی بواری مافی ئافرەتان، هێما بۆ ئەوە دەكەن كە زۆربەی پیاوانی ئەفسەر و دادوەری لێكۆڵینەوە لە كەیسی توندوتیژی بەرامبەر بە خانمان كەمتەرخەمی دەكەن، بۆیە بە پێویستی دەزانن، ئەفسەر و دادوەری لێكۆڵینەوەی ئافرەت و ئێشكگر بۆ بەدواداچوونی تاوانەكانی بەرامبەر بە خانمان دابنرێن، جەختیش لەوە دەكەنەوە كە بەوشێوەیە لە ئەگەری هەر تاوانێك لەدژی خانمان كاری جددی دەكرێت، ئەوەش بە ڕێكارێك بۆ كەمكردنەوەی تاوانەكانی توندوتیژی دەزانن.
دادوەرانی ئافرەت زیاتر لە پیاوان سوودیان بۆ ئافرەتی سكاڵاكار دەبێت
توێژەری كۆمەڵایەتی ڕێبین فەتاح، سەبارەت بە هەمان پرس، سەرەتا ئاماژە بەوە دەكات كە «لە هەرێمی كوردستاندا حكومەت زیاتر رۆڵێكی پۆلیسی بینیوە لە چارەسەركردنی كێشەی ژناندا، دیارترین هەوڵی دەسەڵات لە ساڵانی رابردوودا و بە ئاراستەی چارەسەركردنی كێشەی ژنان، پێكهێنانی بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی بەرامبەر بە ژنان بووە، ئەو بەڕێوەبەرایەتییەش جگە لە رۆڵێكی پۆلیسی هیچ دەورێكی دیكەی نەدیوە، ئەگەر ڕۆڵێكی دیكەشی هەبووبێت، لە ئاستێكی سنووردار بووەو ئەوەندە كاریگەری نەبووە، وتیشی «لە هەرێمی كوردستاندا میكانیزمەكانی چارەسەركردنی كێشەی ژنان گرفتی گەورەی تێدایە و كێشەكەش پەیوەندی بە نەبوونی پلان و كاری جددی هەیە».
ڕێبین بە پێویستی دەزانێت، كێشە كۆمەڵایەتییەكان بەرلەوەی بە پۆلیس و دادگا چارەسەر بكرێن، لە ئاستی كۆمەڵایەتیدا هەوڵی چارەسەركردنیان بدرێت، گوتیشی «دوای ئەوەی لە ئاستی كۆمەڵایەتیدا هەوڵی چارەسەری درا، ئەگەر كێشەیەك پێویستی بە پۆلیس و دادگا كرد، ئەوە دەبێت پۆلیس و دادگا وەك میكانیزمی دووەم لە چارەسەركردنی كێشەكاندا تەماشا بكرێن. هەرچی پەیوەندی بە پرسیارەكەی ئێوەوە هەبێت، بە دڵنیاییەوە لەو بارودۆخە كۆمەڵایەتییەی كوردستاندا، ژنان ناتوانن وەك ئەوەی پێویستە بەرامبەر بە پیاوان قسە بكەن، هەندێك بابەتی هەستیار هەیە كە بە دەگمەن ژنان دەیانەوێت بەرامبەر بە پیاوان قسەی لەسەر بكەن، هەتا ئەگەر بێدەنگی لەڕووی یاساییەوە بە زیانی ئەوانیش بشكێتەوە، چونكە بابەتەكە دیوێكی دیكەی كۆمەڵایەتی هەیە و پەیوەندی بە دۆخی ژنانەوە هەیە لە كۆمەڵگەدا، لەو ڕوانگەیەوە لە دۆخی ئێستای كۆمڵگەی كوردیدا، پێویستە كێشە یاساییەكانی ژنان ڕووبەڕووی دادوەرانی ژن بكرێتەوە».
ئەو توێژەرە لە درێژەی ئاخافتنەكەیدا جەختی لەوە كردەوە كە ئەگەر لە روانگەی كۆمەڵایەتییەوە تەماشای ئەو بابەتە بكرێ، دەردەكەوێت كە «دادوەرانی ژن دەتوانن دوو سود بەو ژنانە بگەیەنن كە كێشەكانیان دەبەنە بەردەم دادگاكان. یەكەمیان: هیچ گومانی تێدا نییە كە ژنان باشتر دەتوانن لە ڕەگەزی خۆیان تێبگەن، واتە دادوەرێكی ژن باشتر دەتوانێت لە هەستەكانی ژنێك تێبگات. دووەمیان ئەوەیە كە بە هۆی كۆمەڵێك دابونەریتی كۆمەڵایەتییەوە ژنی كورد نایەوێت هەموو شتێك بەرامبەر پیاوان بڵێت، هەتا ئەگەر ئەو پیاوە دادوەرێكیش بێت. چونكە دادگا و دادوەری لە كوردستاندا لە ڕووە كۆمەڵایەتییەكەوەیە هێشتا بە فامی نەهێشتنی جیاوازی ڕەگەزی نەگەیشتوون، لەبەرئەوە زۆرێك لە ژنان وەك هەر پیاوێكی ئاسایی تەماشای دادوەرێك دەكەن كە سەرقاڵی بڕیاردانە لە دۆسیەكەیاندا. ئەوەش وا دەكات بەشێك لە كێشەكانیان بشارنەوە و بۆ دادوەری نەدركێنن، بەڵام دیسانەوە دادوەر، یان ئەفسەرانی لێكۆڵەر لە بنكەكانی پۆلیسدا، تەنیا بڕیار لەسەر ئەو بەشە لە كێشەی ژنەكە دەدەن، كە قسەی لەسەر كردووەو توانیویەتی گوزارشتی لێ بكات. ئەوەش وادەكات بەردەوام ژنان لە دادگادا رووبەڕووی جۆرێك لە پێشێلكاری مافەكانیان ببنەوە. لەو روانگەیەوە پێویستە ژنان هەر لە قۆناخی بنكەكانی پۆلیسەوە تا دەگات بە دادگا، رووبەرووی ئەفسەرانی ژن لە بنكەكانی پۆلیسدا و دادوەرانی ژن لە دادگاكاندا بكرێنەوە» .
دەسەڵاتی سیاسی دەبێت پلانی ستراتیژی بۆ بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی هەبێت
چالاكوانی دوورەوڵات گوڵاڵە پشدەری، كە ساڵیانێكە هەڵسووڕاوێكی بەرچاوی مافەكانی مرۆڤە، سەبارەت بە هەمان پرس ڕایوایە «كاتێك باسی یاسا و تاوان دەكرێ، دەبێت بیر لە ڕەگەز نەكرێتەوە و تاوانبار سزای خۆی ببینێ»، سەبارەت بەوەش كە تا چەند پێویستە دادوەرانی كەیسەكانی توندوتیژی بەرامبەر بە خانمان بە دادوەرانی ئافرەت بسپێردرێ؟ گوتی «جاری وایە ئافرەت خۆیشی كە پۆستێكی بەدەستەوەیە هەڵە دەكات و ڕۆحی هاوكاری و هەست و سۆزی بۆ مەسەلەكە كەمترە لە پیاوێك، بەڵام لە زۆربەی كاتدا بە شێوەیەكی گشتی ئافرەتان سیلەی ڕەحم و سۆزیان زیاترە لە ڕەگەزی پیاو. ئینجا بۆیە لەوانەیە بە جددیتر بەدوای بابەتەكەدا بچن، یاخود بەدواداچوونی جددیتر بۆ كێشەكە بكەن. بەڵام بەگشتی من پێمباشترە كاری دادوەری لە كەیسی توندوتیژی هەردوو ڕەگەزی تێدا بێت، پێكەوە بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی ببنەوە، نەهێشتنی ئەو گرفتە گەورەیە لە خێزاندا كاری تاك لایەن نییەو دەسەڵاتی سیاسیش دەبێت پلانی ستراتیژی بۆ دابنێت بە جۆرێك كە وشیاربوونەوە بەرامبەر بە مافی ئافرەت سەر بە هەموو ماڵێكدا بكات».
رۆژنامەنووس هۆشمەند چەكوانی، سەروەری یاسا لە سەرووی هەموو پێوەرێكی دیكە دادەنێت و دەڵێت «من وای نابینم كە ئەگەر دادوەر، یان پۆلیسەكانی تایبەت بە كەیسەكانی توندوتیژی دژی ئافرەتان، لە خۆیان بن، واتە ژن بن، باشتر بگەنە دەرەنجام، واتە مەرج نییە ئافرەتان و ژنان دڵسۆزتربن بۆ كەیسەكانی خۆیان، چونكە ئەوەی دەبێتە هۆی یەكلاكردنەوەی كێشەكان وەك خۆی و لەبەرژەوەندی خاوەن مافدا»، گوتیشی «ئەوە پیاوانی دادوەر، یان ژنانی دادوەر نین، بەڵكو ئەوە سەروەری یاسا و ئیرادەی ئەوكەسانەیە كە كەیسەكانیان لە ئەستۆدایە، هەربۆیە بە بۆچوونی من مەرجی هەرە گرنگ سەروەری یاسا و كەسانی شایستە و دڵسۆز دەتوانن كەیسەكان وەك خۆیان یەكلایی بكەنەوە نەك رەگەزی مرۆڤەكان لەسەر بنەمای نێر یان مێ».
ئەو ڕۆژنامەنووسە بە پێویستی زانی هەموو هەوڵەكان بە ئاڕاستەی ئەوە بێت كە ئەو جیاوازی و هەڵاوێرە جێندەرییە نەهێڵن و یەكسانی لەنێوان نێرو مێدا بەرەو ئاستێكی باشتر ببەن و دادوەری كۆمەڵایەتی مسۆگەر بكەن. نەك لە دادوەریش ڕەگەزی تایبەت بكرێتە پێوەر، گوتیشی «دەكرێت هێزی هاوبەش و دادگای هاوبەش هەبێت بۆ ئەو كەیس و حاڵەتانەی كە جۆری رووداوەكە یان توندو تیژیەكە بەجۆرێكە كە رەنگە كەسی ستەم لێكراو نەتوانێت لەلای دادوەرێكی پیاو، یان لەلای ئەفسەرێكی پۆلیسی نێر هەموو شتەكان باس بكات، بۆ ئەو كاتانە گرنگەو پێویستیشە دادوەرو پۆلیس و ئەفسەری ئافرەت بوونیان هەبێت».