گوڵان دوای بەدواداچوون و ڕووماڵێكی مەیدانی و وەرگرتنی رای زۆرینەی كچانی دەرچووی بەشی پەیمانگەی ڕاگەیاندن، ئاشكرای دەكات كە 95%ی كچان بەهۆی نمرەی كەم و دەرنەچوون بۆ بەشەكانی دیكەی خوێندن لە زانكۆ و كۆلیژەكان، تەنیا بۆ وەرگرتنی بڕوانامە لە پەیمانگەكانی ڕاگەیاندن دەخوێنن، جەختیش لەوە دەكەنەوە كە بە هیچ شێوەیەك ئامادە نین لەو بوارەدا كار بكەن. لێرەدا ئەو پرسیارە دێتەئاراوە: ئایا سیستە‌می سیاسی لە هەرێمی كوردستان ژینگەیەكی متمانەپێكراوی بۆ كچانی میدیاكار نەڕەخساندووە، یان نەریتی كۆمەڵگە كچانی دەرچووی بەشی ڕاگەیاندن لەكاری میدیایی دووردەخاتەوە؟ بەشداربووانی ئەم راپۆرتە وەڵامی ئەو پرسیارە دەدەنەوە.

یەكێك لەو دیاردە باوانەی كە زۆربەی كۆمەڵگە نەریتییەكاندا بە زەقی دیارە، لەوەدا كورت دەبێتەوە كە دەرچووانی كۆلێژو پەیمانگەكان دوای دەرچوونیان كار لە پسپۆڕییەكانی خۆیاندا ناكەن، بەتایبەتی بەشێكی زۆری كچان ئەو كارانەی كە هەڵیدەبژێرن، زۆر دوورە لەو بوارەی كە خوێندوویانە و بڕوانامەیان بۆی وەرگرتووە.
ئەم دیاردەیەش زیاتر لەلای كچانی دەرچووی پەیمانگەكانی ڕاگەیاندن بەرجەستە دەبێتەوە.
خراپترین سیستەمی خوێندن ئەوەیە
ڕەچاوی خولیای قوتابی ناكات
كامەران نامق پسپۆڕی كارگێڕی، یەكێك لەسەرەكیترین هۆكارەكانی سەركەوتنی هەركۆمەڵگەیەك لەودا چڕ دەكاتەوە كە سیستەمی سیاسی و دەسەڵاتی ئیداری دەبێت بە بێ جیاوازی ڕەگەزیی پلان و بەرنامەی زەنگینی بۆ رەخساندنی ژینگەیەكی متمانەپێكراو بۆ كار و پسپۆڕی هەبێت، كە وا لەو تاك بكات، پسپۆڕییەكەی خۆی خۆش بوێت و تامەزرۆی پیشەكەی بێت، وتیشی «بەداخەوە هەتا ئێستا لەكوردستاندا خراپترین سیستەمی خۆێندنمان هەیە، چونكە زۆرجار ئەو كەسە كە دەچێتە كۆلێژ، یان پەیمانگە بەئارەزووی خۆی نەبووە، بەتایبەتی كچان كە زۆر بەربەست و كۆسپی زیاتریان لەبەردەمە، بەڵام بەگشتی ئەو سیستەمە سەقەتە تاكەكانی كردۆتە بەكاربەر، بۆ نموونە كەسێك ئارەزووی یاسا دەكات، بەڵام ناوی لە راگەیاندن دەگەڕێتەوە، ئیتر ئەم مرۆڤە هەتا ئەو كاتەی لەو بەشە دەردەچێت، ناتوانێت وەك پێویست برەو بە تواناكانی خۆی بدات».
كامەران نامق لە درێژەی ئاخافتنەكەیدا جەختی لەوە كردەوە كە ئەو سیستەمەی قوتابی لە كۆلێژ و پەیمانگەكان وەردەگرێت، «سیستەمی ساڵانی شەستەكانە كە بەهیچ پێوەرێك لەگەڵ ئەمڕۆدا ناگونجێت»، گوتیشی «سیستەمی كارگێڕیش لەوە سەقەتتر و خراپترە، بۆ نموونە ئەگەر تەماشا بكەین زۆربەی دەرچووانی بەشەكان بە زۆربەی كۆلێژ و پەیمانگەكانەوە، نەك تەنیا بەشی راگەیاندن كە ئێوە زۆر جەختی لەسەر دەكەنەوە، بەڵكو هەموو بەشەكان هەر لە كۆلێژی زانست و پەرورەدە و كشتوكاڵ و كارگێڕی و ئابووری و تەنانەت كۆلێژی ئەدەبیات و زمانیش هەر هەموو دەرچووەكانی روودەكەنە پیشەی مامۆستایی، لەبەر ئەوەی دەرماڵەی هەیە و دەوامی لەپیشەكانی دی كەمترەو سێ مانگی هاوینیان لەبەر دەستدایە، ئەمە وایكردووە كە بەپێچەوانەی وەزارەتەكانی دیكەوە، زۆرترین داواكاری بۆ دامەزراندن ڕوو لەوەزارەتی پەرەوەردە بكات، واتا لە كۆمەڵگەی ئێمەدا بەهۆی ئەو سیاسەتە هەڵەیەوە كە هەیە زۆربەی دەرچووەكانمان ناچن لەپسپۆرییەكەی خۆیاندا كاربكەن بەڵكوو دەچن لەشوێنێك كاردەكەن كە مووچەی زیاتر و كاری كەمتر و و دەرماڵەی هەبێت، ئەمە هۆكاری سەرەكی ئەو قەیرانە ئیدارییەیە كە هەستی پێدەكرێت».
نەریتی كۆمەڵگە بوار نادات ئافرەت زیاتر لە دەرەوەی ماڵ بێت و كاری میدیاییش قورسەو كاتی زۆری دەوێت
سەبارەت بە تەوەری ئەم ڕاپۆرتەش كە بۆچی بەشێكی زۆر لە كچان دوای دەرچوونیان لەبەشی راگەیاندنی كۆلێژ و پەیمانگەكان كارەكانی خۆیان ناكەن؟ كامەران نامق چەند خاڵێكی خستەڕوو، «یەكەم: دامەزراندن لەهەرێمی كوردستان پێویستی بە نێوەندگیری و واستە هەیە، زۆرجار كچێك كەسێكی نییە كە لەدەزگایەكی راگەیاندن دایبمەزرێنێت، ئەمەش گرفتەو وادەكات بچێت لەشوێنێكی دیكە دابمەزرێت، دووەم: نەریتی كۆمەڵگەیە كە بوار نادات ئافرەت زیاتر لە دەرەوەی ماڵ بێت و كاری ڕاگەیاندن و میدیاییش قورسەو كاتی زۆری دەوێت، ڕاستە لەڕووی كۆمەڵایەتییەوە زۆرجار كۆمەڵگەی ئێمە تا ڕادەیەك بەندوباری بۆ زۆر پیشەی ئافرەتان داناوە، بەڵام ناكرێت بڵێین ئەو پیشانەی حەرام كردووە، ئەمڕۆ گۆڕانكاری زۆر لەبواری كۆمەڵایەتی روویداوە، سێهەم خاڵ و خاڵی سەرەكی ئەوەیە بەشێكی زۆر لەو كچانەی كە قوتابی راگەیاندنن، بە ئارەزووی خۆیان ئەو بەشەیان هەڵنەبژاردووە، هەر ئەمەش وادەكات كە زۆربەی ئەو قوتابییانە ئارەزووی پسپۆڕییەكەیان نەكەن و ڕوو لە كاری دیكە بكەن».
كچانی دەرچووی بەشی ڕاگەیاندن كاری میدیایی ناكەن
شەونم حەسەن كچێكی فەرمانبەرەو وەك خۆی باسیكرد بەشی راگەیاندنی لە كولێژی ئاداب تەواوكردووە، بەڵام بەهۆی ئەوەی كە چوونی بۆ ئەو بەشە بە ئارەزووی خۆی نەبووە، دوای وەرگرتنی بڕوانامەكەی پیشەكەیەكی دیكەی هەڵبژاردووە، شەونم زیاتر بابەتەكە شیدەكاتەوەو دەلێت «من كە لە قۆناغی شەشەمی ئامادەیی بووم، وەك هەزاران قوتابی دیكە لەڕێگەی پڕكردنەوەی فۆرمەوە چوومە بەشی ڕاگەیاندن، هەرگیز نەمویستووە ببمە رۆژنامەنووس،یان راگەیاندنكار، بەڵكوو تەنیا ئامانجم ئەوە بووە كە بڕوانامەی كۆلێژم هەبێت».
سەروین حەسەن یەكێكە لەو سەدان كچەی كە تەنیا بۆ وەرگرتنی بڕوانامە و «بەناچاری» لەبواری راگەیاندن خوێندوویەتی، بۆیە بە نیگەرانییەوە دەڵێت «من بەهیچ شێوەیەك حەزم لەكاری رۆژنامەنووسی نەبووە، بەڵام لەبەر كەمی نمرە، لە بەشی راگەیاندنی كۆلێژی ئاداب وەرگیرام، شەونم گوتیشی «بەشێوەیەكی گشتی لەوڵاتی ئێمە كچان بە هۆكاری جیاواز خۆیان لە كاری میدیایی و ڕاگەیاندن دەدزنەوەو نایانەوێت لەو بوارەدا كاربكەن»، سەروین جەخت لەوە دەكاتەوە كە ئەگەر بیزانیبایە كۆلیژێكی دی بەهەمان نمرە وەری دەگرت، ئەوكات ڕاگەیاندنی هەڵنەدەبژارد.
یەكێك لەو كچانەی كە قوتابی بەشی راگەیاندنە لەپەیمانگەی تەكنیكی هەولێر و لە بۆ كاری پراكتیكی و دواقۆناغی خوێندنەكەی بۆ ماوەی دوو مانگ لە گۆڤاری گوڵان كار دەكات، بە ئاشكرا دەڵێت «نە خۆم و نەخێزانەكەشمان حەز بە كاری ڕاگەیاندن بۆ ئافرەت ناكەین، چونكە تاقەتی سەرئێشەمان نییە، بۆیە تەنیا بۆ وەرگرتنی بڕوانامەو بەناچاری لەو بوارەدا دەخوێنم و دوای تەواوكردنیشی، ئامادە نیم بۆ یەك رۆژیش كاری ڕاگەیاندن بكەم».
سەرۆكی بەشی راگەیاندن لەپەیمانگەی تەكنیكی هەولێر (وشیار بەشیر چەلەبی)، سەبارەت بە هەمان پرس لە دەستپێكی لێدوانەكەیدا ۆ گوڵان هێما بۆ ئەوەدەكات كە بابەتی كاركردنی هەموو قوتابیەك دوای دەرچوونی لە پسۆڕییەكەی، یەكێكە لەو بابەتە گرنگانەی ئەمڕۆ هەمووانی سەرقاڵ كردووە، گوتیشی «ئەوەی جێگەی تێبینییە، ئەوەیە كە بەشێكی زۆری قوتابیانی بەشی راگەیاندن، تەنانەت كوڕانیش دوای دەرچوونیان بە چەند هۆكارێك لەشوێنی پسۆڕی خۆیان كار ناكەن، بەداخەوە دەبینین دەرچووی بەشی راگەیاندنە، بەڵام لە پسپۆریەكی تر كاردەكات چونكە كارێكیان نەداوەتێ كە نزیك بێت لە پسپۆڕییەكەی خۆی، ئەمە سەڕەرای ئەوەی كە ئەم بەشەی ئێمە زۆرترین توانای هەیە وەك تاقیگەو ستۆدیۆ و رادیۆ لەبەر ئەوە ئێمە پێمانخۆشە ئەو كەسانە لەپسۆڕی خۆیان كار بكەن، بۆ ئەوەی بتوانن سوودی زۆرتریان بۆ خۆیان و كۆمەڵگەش هەبێت».
سەرۆكی بەشی راگەیاندن لەپەیمانگەی تەكنیكی هەولێر، لە درێژەی قسەكانیدا جەختی لەوە كردەوە كە «بەپێچەوانەی ئەوەی كە دەڵێن كچانی دەرچووی پەیمانگەی ڕاگەیاندن كەمتر لەبواری پسپۆڕی خۆیان كاردەكەن، كچان لە كوڕان زیاتر خولیای كاركردن لەو بوارەیان هەیە، گوتیشی «من هەست دەكەم زۆر لەقوتابییە كچەكان دوای دەرچوونیان لەبەشی راگەیاندن زیاتر گرنگییان بە بوارەكەیان داوە، هەر چەند ڕۆژێك لەمەوبەر چەند قوتابییەكی كچی خۆم بینی، زۆر پێمخۆش بوو كە گوتیان لەدەزگایەكی راگەیاندن كاردەكەن، بۆیە بە بڕوای من كچەكان زیاتر لە كوڕان لەم بوارەدا چالاكن، بەڵام ئەوەش وەك پێویست نییە».
سیستەمی زانكۆ پرەنسیپێكی زانستییانەی سەردەمی تیا نییە
سكرتێری رۆژنامەنووسانی مێیینە لە سەندیكای ڕۆژنامەنووسانی كوردستان (چیمان كانیكی)، هۆكاری سەرەكی كێشەكە بۆ «نەبوونی سیستەمێكی پەروەردەی گونجاو» دەگێڕێتەوە، گوتیشی «سیستەمی تەقلیدی و پڕ لە هەڵەی پەروەردە نەیتوانیوە فێرخوازان لەسەر بنەمای حەزو ئارەزووەكانی خۆیان پێبگەیەنێت، واتە خوێندنی باڵا لەهەرێمی كوردستاندا لەسەر بنەمایەكی كۆن و زۆر تەقلیدیەو هیچ گوێ بەحەز و ئارەزووی قوتابی نادات، بۆیە دەبینن زۆربەی ئەو كەسانەی كە ئارەزوی پسپۆڕییەكیان نییە، بەناچاری دەیخوێنن، خۆی پێویستە كچە ڕاگەیاندنكارەكان بە ئیستیسنا لە بەشی ڕاگەیاندن وەربگیرێن».
چیمان كانكی نیگەرانی خۆی لەوە دەربڕی كە «دەیان كچی راگەیاندنكار لەخوێندنی بەشی راگەیاندن بێبەشن، چونكە سیستەمی زانكۆی ئێمە هیچ جۆرە پرەنسیپێكی زانستییانەی سەردەمی تیا نییە»، گوتیشی «پێویستە ئەو كچانە كە ئارەزووی راگەیاندنیان هەیە یان خۆیان راگەیاندنكارن بەشێوەیەكی ئیستیسنائی لە بەشی راگەیاندنی كۆلێژ و پەیمانگا وەربگرین، نەك ئەوانەی كە بەناچاری دەیخوێنن، واتا وەرگرتن لەبەشی راگەیاندن لەسەر بنەمای حەزو ئارەزوو بێت نەك، بەشێوەیەكی تەقلیدی كەئێستا هەیە» .