گەرچی دەرۆزەكاران پاساوی جۆراوجۆریان بۆ دەرۆزەكردن هەیە و بە هەردوو ڕەگەزی نێر و مێ شێوازی تایبەت بە خۆیان بەكار دەهێنن، بەڵام زۆر جار بۆ دەستخستنی بەزەیی خەڵك كچانی خۆیان بەaكار دەهێنن و تەنانەت كچی خەڵكیش بە كرێ دەگرن، هەر ئەو كچانەش ڕۆژانە ڕووبەڕووی دەیان ئاریشە دەبنەوە، كۆمەڵناس و دەروونناسانیش جەخت لەوە دەكەنەوە كە سەرەڕای ئەوەی ئەو كچانە باری دەروونییان تووشی شڵەژان دەبێت، ئەگەری لادانی ئەخلاقیشیان زۆرە، بۆیە بەردەوام داوادەكرێ حكومەت ببێتە پەناگەیەك بۆ ئەو دەرۆزەكەرانە و شەقام لە دەرۆزەكردن پاك بكاتەوە.

كچانی سەرگەردان لە سەر شەقامەكان
لە ترافیك لایتی 100 مەتری نزیك بەنزینخانەی ئاكار لە شاری هەولێر، كۆمەڵێ كچ سەرگەرمی فرۆشتنی بنێشت و كلینیكس بوون، ئەوان لە كاتی سووربوونی گڵۆپەكاندا دەهاتنە سەر شەقام و بەرۆكی شۆفیر و سەرنشینەكانی ناو ئۆتۆمبێلەكانیان دەگرت و بە پاڕانەوە داوای ئەوەیان دەكرد كە بنێشت یان كلێنكسەكەیان بكڕن، كاتێك پەیامنێری گۆڤاری گوڵان ویستی وێنەیان بگرێ، بە هیچ شێوەیەك رازی نەبوون و هەڵاتن، لە چەند مەتری ئەوانیشەوە چەندین كوڕ و كچی مێرمنداڵ جامی ئۆتۆمبیڵەكانیان دەشۆرد و كەم كەسیش لە بری ئەو كارەیان پارەی پێ دەدان. ئەم كارە لەگەڵ ئەوەی لەرووكاردا وەك كاركردن دەدەكەویت، بەڵام لە ناوەرۆكدا جۆرێكە لەدەرۆزە كردن.
بەدەیان پیاو رۆژانە هەوڵدەدەن
ئەو كچانە لە خشتە بەرن
زۆربەی ئەو منداڵانەی لە سەر شەقام دەرۆزە دەكەن، تەمەنیان لە نێوان 7 بۆ 15 ساڵەو بێگومان ئەوەش تەمەنێكی زۆر هەستیارە، خودی ئەو منداڵانەش نایشارنەوە كە رۆژانە تووشی دەیان كێشە دەبنەوە، ئەوەتا كچێكی تەمەن نۆ ساڵان بەناوی (س. سابیر) نایشارێتەوە كە رۆژانە دەیان كوڕ و پیاو داوای لێدەكەن سواری ئۆتۆمبێلەكانیان بێت. ئەو ڕاپۆرتێكی پزیشكی بەدەستەوە بوو، لە شوفێری ئۆتۆمبێلەكان دەپاڕایەوە كە خێری پێبكەن و پەیتا پەیتا دەیگوت «خەڵكی رۆژئاواین تو خوا خێرێكمان پێ بكەن». لەم كاتەدا ڕووبەڕووی ئەو پرسیارەمان كردەوە كە بۆچی دەرۆزە دەكات؟ لە وەڵامدا گوتی «بابێ من نەخۆشە، كەس نییە ئیشێكمان بۆ بكات، ماڵەكەمان لە رۆژئاوای كوردستان سووتاوە، ناچارم ئەو كارە بكەم چونكە نانمان نییە بیخۆین بابیشم ناتوانێ كار بكات».
گەرچی تیشكی هەتاو ڕوومەتی ئەو كچە نەوجەوانەی سووتاندبوو، بەڵام جوانی روخساری زۆر سەرنجڕاكێش بوو، بۆیە پرسیاری ئەوەمان لێكرد كە ئایا شوفێرەكان ئەزیەتی نادەن، ئەویش ڕاشكاوانە گوتی «هەموو رۆژێ زۆر پیاوی پیس هەن داوا دەكەن سواری سەیارەكەیان بم، هەر دوێنێ پیاوێك هەزار دیناری پێدام و گۆنای گوشیم و گوتی: وەرە لەگەڵم بچینە ماڵەوە، لەماڵەوە جلكی جوان و خواردنی خۆشمان هەیە، بەڵام لەگەڵی نەچووم، چونكە بابی من فێری كردووم سواری سەیارەی خەڵكی نەبم».
لەشەقامی دادگا كچێكی تەمەن 11 ساڵان بەناوی ((ا. ماجید)) و برا تەمەن پێنچ ساڵانەكەی خەریكی سواڵكردن بوون. وەك خۆیان باسیانكرد ماوەی دوو ساڵە لە موسڵەوە هاتوونەتە هەولێر، سەبارەت بە باری خۆیان دەڵێت «بەهۆی گەورەیی تەمەنم لە قوتابخانە وەریان نەگرتم، بۆیە خوێندەواریم نییە، باوكیشم خۆی داوای كرد من و براكەم سواڵ بكەین، لەبەر ئەوەی پارەی كرێی خانی كۆبكەینەوە، ئەوكارە دەكەین، چونكە كریێەكەی زۆر زۆرە»، سەبارەت بەبڕی ئەو پارەیەی كە رۆژانە دەستیان دەكەوێت، گوتی» رۆژانە دیار نییە، رۆژ هەیە زۆرە و رۆژیش هەیە زۆر كەمە، بەڵام نزیكەی 10 هەزار تا 20 هەزار دینار پەیدادەكەین».
چۆن ئەم دیاردەیە بنبڕ دەكرێت؟
بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە، روومانكردە چەند لایەنێكی پەیوەندار بە پاراستنی مافی منداڵان، ئەوانیش بەمجۆرە وەڵامیان داینەوە:
سەیران سەلاح سەرۆكی رێكخراوی ئەستێرەی منداڵان، دیاردەی كارپێكردن و سواڵپێكردنی منداڵ بە گشتی و منداڵی كچ بەتایبەتی بە دیاردەیەكی ناشارستانی و پێشێلكاری بەرامبەر بە ماف و سایكۆلۆژیای منداڵ هەژمار دەكات و دەڵێت: (( پێویستە لایەنە پەیوەندیدارەكان بەگشتی و وەزارەتی كار بەتایبەتی، شانبەشانی رێكخراوەكانی تایبەت بە پاراستنی مافی منداڵ بەزووترین كات كار بۆ چارەسەركردنی ئەو دیاردەیە بكەن، چونكە بە كارپێكردن و سواڵپێكردنی منداڵی كچ داهاتوویەكی ناڕوون بۆ كۆمەڵگە و خودی منداڵەكە بونیاد دەنێت و منداڵ لە كۆمەڵگە و دواتر لە دونیای منداڵێتی خۆی دادەبڕێنێت، وێڕای ئەوەی كاردانەوەی جەستەیی و دەروونی و كۆمەڵایەتی بەدوای خۆیدا دەهێنێت، تەنانەت زۆرجار ئەو كچانە لەلایەن گەورەكانەوە ئیستیغلال دەكرێن، چونكە ئەوانە لەلایەن ئەو كەسانەی ئەوكارەیان پێدەكەن، ناچار كراون لەپێناو پەیداكردنی پارە هەموو شتێك قبووڵ بكەن».
خاتوو سەیران ئەوەشی خستەڕوو كە لە چەند رۆژی رابردوو ئۆتۆمبێلێكی پۆلیسی بینیوە كە كۆمەڵێ ئافرەت و منداڵی سواڵكار و دەستگێڕی دەستبەسەر كردبوو، لەمبارەوە گووتی : (( كاتێك قسەم لەگەڵ پۆلیسەكان كرد و پرسیاری ئەوەم لێكردن كە هۆی چییە ئەوانە دەگرن و بۆ رۆژی دواتر ئازادیان دەكەن، لە وەڵامدا گوتی مانەوەیان لە زیندان ئەركی ئێمە قورستر دەكات، ئەم حاڵەتە جگە لەوەی گرتنی ئەو كەسانە لەڕووی یاساییەوە كارێكی نەشیاوە، لەهەمانكاتدا پێموایە گرتنیان و دواتر ئازاد كردیان نابێتە چارەسەر، ئێمەش وەكو رێكخراوەكانی منداڵان و فیدڕاسیۆنی پاراستنی منداڵان كە لە كۆمەڵێ رێكخراو پێكهاتووین، ئامادەین ئەگەر حكومەت پڕۆژەیەك بۆ كۆكردنەوەی ئەو سواڵكارانە پێشكەش بكات، ئێمەش بەشدار و هاوكار دەبین، لەبەرئەوەی ئەو كارە بودجەیەكی زۆری دەوێت و بە ئێمە ناكرێت، دەكرێ حكومەت بڕە پارەیەك بۆ خزمەتی منداڵان تەرخان بكات، بۆ خزمەتكردنی منداڵ و گێڕانەوەی مافەكانیان، هەروەها هیوادارم حكومەت پەلە بكات لە هەناردنەوەی رەشنووسی تایبەت بە پاراستنی مافەكانی منداڵی كورد بۆ پەرلەمان، بۆئەوەی بەپێی ئەو یاسایە ئەو كەسانە سزابدرێن كە پابەند نین بە دەستەبەركردنی مافی منداڵان لەكوردستاندا .. لەبەر ئەوەی بەپێی بەدواداچوونەكانی رێكخراوەكەمان ئەوكارە لەلایەن بەخێوكەرانیەوە بۆتە جۆرێك لە بازرگانی كردن، هەندێكیش لەو منداڵانە بە پارەو بە كرێ لە كەسوكارەكانیان وەردەگرن و لەچەند شوێنێكی دیاریكراو دایان دەنێن، زۆربەشیان لە دەرەوەی شارەكانی هەرێم دەهێندرێن و ئێواران دەیانبەنەوە، تەنانەت هەندێكیان لە هۆتێلەكان دەمێننەوە)).
ئیسلام دیاردەی سواڵكردنی حەرام و قەدەغە كردووە
مامۆستا محەمەد چیمەنی ماستەر لە فیقه و ئسولەكان، سەرەتا جەخت لەوە دەكاتەوە كە ئایینی ئیسلام گرنگی و بایەخێكی زۆری بە پاراستنی مافەكانی منداڵ داوەو لەسەر بەدەمەوە چوونی داخوازییەكانیان هەروەها بەدوور گرتنیان لەهەر كارێكی قورس و نەشیاو ئامۆژگاری زۆری هەیە. گوتیشی «كاركردن بەمنداڵ لە تەمەنێكی كەمدا بێبەشی دەكات لە سۆزی دایك و باوك و چاودێری پێویست، هەروەها كار دەكاتە سەر رەوشت و ئاكارەكانی، وێڕای ئەوەی بەرەو ئاقارێكی باشی نابات، بەدووریش دەبێت لە هەلی پەروەردەو فێربوون، پێویستە ئەوە بزانرێ كە قۆناغی منداڵی قۆناغی گەشەكردن و پەروەردەكردن و ڕاهێنانە نەك فەرامۆشكردن و لێنەپرسینەوە و دەركردنیان بۆ گۆڕەپانی كاركردن، هەر بۆیە ئیسلام بەخێو كردن و دابینكردنی پێداویستی منداڵی بە پێویست زانیوە لەسەر سەرپەرشتیاران و پاداشتی زۆرریشی لەسەر داناوە». سەبارەت بە سواڵكردن بەمنداڵیش گوتی «ئەوە كارێكی زۆر ناشیاو و تاوانێكە بەرامبەر بە منداڵ دەكریت، بەتایبەت كچان كە دەبێت زۆر رێز لێگیراو بن و پێداویستی ژیانیان بۆ دەستەبەربكرێت، نەك بكرێنە ئامرازێك بۆ پێكەوەنانی سەروەت و سامان، سەرباری هەموو ئەوانەش ئایینی پیرۆزی ئیسلام دیاردەی سواڵكردنی حەرام و قەدەغە كردووە، مەگەر لەكاتی زۆر ناچاریدا نەبێت ئەویش بەئەندازەی پێویست، پێغەمبەر (د.خ) دەفەرموێت (ما یزال الرجل یسأل الناس حتی یأتی یوم القیامە لیس فی وجهه مزعە لحم) واتە : كەسانێك بەردەوام دەست لەخەڵكی پان دەكەنەوە تا رۆژی دوایی هات هیچ پەلە گۆشتێك بە ڕوومەتیەوە نامێنیت. واتە وەك نیشانەیەكی خەجاڵەتی ڕووی بەو جۆرەی لێدێت، بۆیە پێویستە بگوترێت ئەو سەرپەرشتیارانەی كە منداڵ ناچار دەكەن بەسواڵ كردن ڕووبەڕووی بەرپرسیارێتی قیامەتی دەبنەوەو خوای گەورە لێپێچینەوەیان لەگەل دەكات و سزایان دەدات، چونكە منداڵ گەوهەرێك و خەڵاتێكی خودایە و نابێت بە زایە بدریت .
بەر لە هەر لایەك
ئەركی دایك و باوكە منداڵی خۆیان بپارێزن
پەرلەمانتار تارا تەحسین جێگری سەرۆكی لێژنەی كاروباری كۆمەڵایەتی و منداڵ و خێزان، لە بارەی هەڵوێستی پەرلەمان بەرامبەر مافی منداڵان دەڵێت «ڕاستە لە هەرێمی كوردستان تا ئاستێك مافەكانی منداڵ پەراوێز خراوە، بەڵام ئێمە وەكو لێژنەی كاروباری كۆمەڵایەتی مشوری ئەوەمان خواردووەو پشتر بە ئیمزای 10 پەرلەمانتار پڕۆژەیاسایەكی تایبەت بە پاراستنی مافەكانی پێشكەش بە لێژنەكەمان كرا، ئێمەش راپۆرتی خۆمانمان لەسەر نووسیوە، هەروەها پڕۆژەیەكی تریش لە حكومەتەوە پێشكەشی پەرلەمان كراوە، كە بەهەماهەنگی ڕێكخراوی یونیسێف و ڕێكخراوەكانی دیكەی تایبەت بە مافی منداڵان ئامادەكراوە، هەردوو پڕۆژەكە یەك دەخرێت و دەبێتە پڕۆژەیەكی تێروتەسەل بۆ ئەوەی بیخەینە بەرنامەی كاری پەرلەمان لە نزیكترین دەرفەتدا».
سەبارەت بەو كچانەی كە لەسەر شۆستە و شەقامەكان كاری دەستگێڕی و سواڵ دەكەن، ئەو پەرلەمانتارە گوتی «ئەوە دیاردەیەكی نامرۆیی و دژی مافەكانی منداڵەو لە هەمان كاتیشدا دیاردەیەكی ناشارستانییەو لەگەڵ رەوتی ئەمڕۆی كۆمەڵگەكەمان ناگونجێ، بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشەیەش لە پەرلەمانی كوردستان بە هەماهەنگی لەگەڵ وەزارەتی ناوخۆ بەدواداچوونی خۆمانمان كردووەو كارمان بۆ نەهێشتنی ئەو دیاردەیە كردووە هەروەها لەیاسەكەشدا بڕگەی تایبەت بە سواڵپێكردنی منداڵان هەیە، بۆ نەهێشتنی ئەو دیاردەیە پێویستیمان بە دەركردنی یاسای زیاتر هەیە، چونكە ئەو منداڵانە لە دەرەوەی ماڵ رووبەڕووی زۆر كارەساتی ناخۆش دەبنەوە، بەڵام لەڕاستیدا پاراستنی منداڵی سەر شەقام بەر لە حكومەت و پەرلەمان ئەركی دایك و باوكە كە ئەو منداڵە لەهەموو پێشێلكارییەك بپارێزن))