پڕۆژەی تواناسازی بە یەكێك لە پڕۆژە سوودبەخشەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ تاك و كۆمەڵگە هەژمار دەكرێ، بەڵام ئەوەی جێی تێڕامان و هەڵوەستەلەسەر كردنە، ئەوەیە كە ئافرەتان لەو بوارەدا خۆیان بە بێبەشكراو دەزانن و ئاماژە بەوە دەكەن كە بۆ سوودمەندبوون لەو پڕۆژەیە جیاكاری دەكرێ و بە دەگمەن ئاوڕێك لە ئافرەتان دەدرێتەوە. پەرلەمانتارێكیش جەخت لەوە دەكاتەوە كە پەرلەمانی كوردستان لە داڕشتنی پڕۆژەكەدا هیچ جیاوازییەكی لەنێوان ڕەگەزەكان نەكردووە، بەڵام زۆر خیزان هەن كە ئامادەنین كچەكەیان بۆ خوێندن ڕوو لە دەرەوەی وڵات بكات.
بە هۆی نەریتەوە بە كچ رەوا نابینن
بۆ خوێندن سەردانی دەرەوەی وڵات بكات
«بێبەشكردنی ئافرەت لەپرۆسەی تواناسازی بەهۆی ڕەگەزەوە نییە، بەڵكو بەهۆی ئەوەیە كە تاچەند دەتوانێت بەشێوەیەك لەشێوەكان وا لەبەرپرسی یەكەمی بكات، كە بۆ ئەو پرۆسەیە كاندیدی بكات، حكومەتیش نەیتوانیوە وەك پێویست ئەم پرۆسەیە بەشێوەیەكی عادیلانە بخاتە بواری جێبەجێكردنەوە، واتە لە لایەك حكومەت فشاری نەخستووەتە سەر فەرمانگەكان كە فەرمانبەری خۆیان بەبێ جیاوازی ڕەگەزی بۆ پڕۆژەی تواناسازی دەستنیشان بكەن، لەلایەكی دیكەشەوە هەندێك پسپۆڕی گرنگی زۆریان پێدەدرێت و هەندێكیش بەتەواوەتی پشتگوێ خراون». ئەوە دەستپێكی قسەكانی سۆنیا غەفووری تەمەن 28 ساڵ بوو. ئەو كچێكی فەرمانبەرەو وەك خۆی باسیكرد، تا ئێستا هاوسەرگیری نەكردووە. هەر سەبارەت بە پڕۆژەی تواناسازی و بێبەشبوونی ئافرەتان لەو پڕۆژەیە وتی «بێگومان جیا لەوەی حكومەت گیرۆدەی سیستەمی باوكسالارییە، كۆمەڵگە و خێزانیش بە هۆی هەندێك نەریتەوە بەمافی كچ رەوا نابینن بۆ خوێندن سەردانی دەرەوەی وڵات بكات».
زۆربەی فەرمانگەكان فێڵی شەرعی دەكەن
سۆران عەلی تەمەن 33 ساڵ فەرمانبەرەو وەك خۆی باسیكرد، یەكێكە لەو گەنجانەی كە لەلایەن بەڕێوبەرەكەیەوە لە پرۆسەی تواناسازی بێبەش كراوە، ئەو زۆر بەگلەییەوە لە پرۆسەكە دەڕوانێت و دەڵێت «بەداخەوە لە زۆربەی فەرمانگەكان لەكاتی دەسنیشانكردنی كاندیدەكانی تواناسازی بە ڕێگەیەكی شەرعییانە فێڵ و ساختەی زۆر دەكرێت، چونكە فەرمانگە ئازادە لەوەی كامە پسپۆڕی دەستنیشان دەكات، واتا پەرپرسی یەكەمی فەرمانگە، جا بەڕێوبەری گشتی بێت، یان وەزیر دەتوانێت بە ئارەزووی خۆی لەم حاڵەتەدا یاری بە ئایندەی گەنج بكات».
لەهەموو قۆناغەكان كۆمەڵگە ڕێگری جۆراوجۆر لە ئافرەتێك دەكات
سۆزان عارف سەرۆكی ڕێكخراوی تواناسازی ئافرەتان، جەخت لەوە دەكاتەوە كە رێژەی بەشداربووانی ئافرەت لە پڕۆژەی تواناسازی بەبەراود لەگەڵ رێژەی پیاوان زۆر كەمترە، گوتیشی «ئەوە چەند لێكدانەوەیەكی بۆ دەكرێت، ڕەنگە سەرەكیترینیان ئەوە بێت كە هەمیشە لەنێو كۆمەڵگەی پیاوسالاریدا بە كۆمەڵگەی كوردیشەوە بەهەمان شێوە بە بەردەوامی ئەو بیانووە دەهێننەوە كە ئەوە ژن بەتوانا نییە و زۆر كاری پێناكرێت، ئەمە بێجگە لەوەی كە پڕۆژەی تواناسازی زیاتر بۆ وڵاتانی دەرەوەیە و زۆر خێزان دەڵێن: ئافرەتی گەنج نابێت بەتەنیا سەفەربكات و بڕواتە دەرەوەی وڵات، كۆمەڵگەش هەر لەبنەڕەتەوە رەفزی ئەوە دەكاتەوە كە ئافرەتێك بۆ ئەوەی برەو بە تواناكانی خۆی بدات، روو لە دەرەوەی وڵات بكات، واتا لەهەموو قۆناغەكان كۆمەڵگە ڕێگری جۆراوجۆر لە ئافرەتێك دەكات، كە شووی نەكردبێت، ئەگەر شووش بكات، ئەوكات دەوترێت چۆن دەبێت ژن و منداڵ و مێردەكەی بەجێبهێڵێت؟ ئەمانەی هەمووی ئەو فاكتەرانەن كە وادەكەن ئافرەتان بەشێوەیەكی گشتی كەمتر ڕووبكەنە پڕۆژەی تواناسازی و بەشداری تێدا بكەن، خاڵێكی دی ئەوەیە كە ئەو لێژنانەی كە لە فەرمانگەكان فەرمانبەران بۆ پڕۆژەی تواناسازی هەڵدەبژیرن، خۆیان بڕوایان بە توانای ئافرەت كەمە و پێیانوایە ناتوانن وەك پیاوان سوود لەو پڕۆژەیە ببینن».
سۆزان ئەوەش دەخاتەڕوو كە ئەم فاكتەرانە وادەكەن ئافرەتان كەمتر بتوانن لە پێكهاتەكانی بەڕێوەبردنی كۆمەڵگە نزیك بكەوەنەوە، چونكە «بالانسی گشتییان» بەلاوە گرنگ نییەو «نازانن ئەگەر یەكێك لەڕەگەزەكان بەشدارییان نەكرد، ئەوكات كێشە دروست دەبێت».
ئەو پەرلەمانتارە پێیوایە پیادەكردنی سیستەمی كۆتا زۆر پێویستە بۆ ئەوەی باڵانسەكە رابگرن، گوتیشی «ئافرەتان مافی خۆیانە بەشێوەیەكی كاراتر لەو پڕۆژانە بەشداربن و ڕێگەیان لێنەگیرێت».
سۆزان ئەوەش دەخاتەڕوو كە ئەوان وەك رێكخراوی تواناسازی زۆر بە وردی كاریان لەسەر ئەوە كردووە كە «تواناكانی ئافرەت بەهێزو دەرفەتەكانیش یەكسان بكرێت».
كچانیش لە پڕۆژەی تواناسازی سوودمەند بوون
پەرلەمانتار پەیمان عەبدولكەریم، ئەندامی لیژنەی پەرەوەدەو خوێندین باڵایە لە پەرلەمانی كۆردستان و سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت «ئێمە لەیەكەم هەنگاوەكانی ئەم خولەی پەرلەمان پڕۆژەی تواناسازیمان ئامادەكرد بۆ ئەوەی گەنجان ڕوو بكەنە خوێندن لە دەرەوەی وڵات و بودجەیەكی باشمان بۆ ئامادەكرد، لەكاتی داڕشتنی پڕۆژەكەشدا هیچ جیاوازییەكمان لەنێوان ڕەگەزەكان نەكرد، چونكە ئێمە بە پێویستمان زانی هەردوو ڕەگەز هان بدەین بۆ ئەوەی بەردەوام بن لەخوێندنی باڵاو هەردوو ڕەگەز بەشێوەیەكی بەرفراوان لەسەر بنەمای پسپۆڕییەكان بەشداربن». لە وەڵامی ئەو پرسیارەشدا كە بۆچی بۆ پڕۆژەی تواناسازی ڕەگەزی نێر زیاتر دەرفەتی بۆ دەڕەخسێنن؟ پەرلەمانتار پەیمان عەبدولكەریم گوتی «پڕۆژەی تواناسازی لە بنەڕەتەوە پڕۆژەیەكە كە لە دەرەوەی وڵات دەبێت جێبەجێ بكرێت، ئەمەش بۆ كچی كورد گرفتە، چونكە زۆر خیزان هەن كە ئامادە نین كچەكەیان بۆ خوێندن ڕوو لە دەرەوەی وڵات بكات، بەڵام نابێت ئەوەش لەیاد بكەین كە كچانیش لەم پڕۆژەیە سوودمەند بوون، چەندین كچیشمان هەیە كە بەشدارییان كردووە، واتا ئەگەر كچێك ئەو مەرجانەی تیدابێت، ئەوا بەشداری لەم پرۆژەیە كردووە، مەرجەكانیش بۆ كوڕان و كچان وەك یەكن، شتێك نییە مەرجەكانی بۆ ڕەگەزەكان جیاكردبێتەوە». دڵخۆشی خۆیشی لەوە دەربڕی كە «تا ئێستا هیچ سكاڵایەك نەكراوە بۆ ئەوەی داوای پێداچوونەوە بەو بەرنامەیە بكەن».
دەستنیشانكردنی كورسییەكان لەسەربنەمای زۆری رێژەی هەڵگرانی بڕوانامەی بەكالۆریۆس بووە
د.عەبدولڕەزاق محەممەد مستەفا، بەڕێوبەری گشتی پەرەپێدانی مرۆیی لەوەزارەتی پلاندانان و بەرپرسی بەشی پڕۆژەی تواناسازی، لە دەستپێكی قسەكانیدا بۆ گوڵان هێما بۆ ئەوە دەكات كە چەند پێوەرێكیان بۆ وەرگرتنی گەنجان لە تواناسازی دەستنیشان كردووە، لەوانە: «تەمەن و ئاستی زانستی و شوێنی كاركردن و نمرەی بەكالۆریۆس و كەسوكاری شەهید، كە بەم پێوەرانە كەسی كاندیدكراو دەتوانێ نمرەكانی كۆبكاتەوە، وتیشی «داوامان لەسەرجەم وەزارەتەكان كردووە لێژنەیەكی تایبەت بە پرۆسەی تواناسازی دروست بكەن و بەشێوەیەكی شەفاف ئەو كورسیانەی كە بۆیان دەستنیشان كراوە پڕی بكەنەوە، هەر وەزارەتێك چەندە رێژەی بەكالۆریۆسی زیاتر بێت ئەوەندە زیاتر كورسی بۆ دەستنیشان كراوە، چونكە دەستنیشانكردنی كورسییەكان لەوەزارەتەكاندا لەسەربنەمای زۆری رێژەی هەڵگرانی بڕوانامەی بەكالریۆس بووە، داواشمان لەهەموو فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان كردووە، هەر كەسێك هەست دەكات ڕێگەی لێگیراوە لە پێشكەشكردنی داوای وەرگرتن بۆ تواناسازی ڕاستەوخۆ پێوەندی بە وەزارەتی پلاندانانەوە بكەن، بەشێوەیەكی زۆر ڕاشكاوانەش لە ڕێگەی لینكی تایبەت و بە شێوەی ڕاستەوخۆ، یان ناڕاستەوخۆ گوێمان لە سەرجەم ئەو سكاڵایانە گرتووە كە بۆمان هاتووە و هەوڵی چاركردنیمان داوە، بۆ نموونە (513) سكاڵامان پێگەیشتووە، دوای بەدواداچوون و لێكۆلینەوەی راستەوخۆ دوای ئامادەبوونمان لەنوێنەری سەرجەم وەزارەتەكان كردووەو ئەوانیش روونكردنەوەی تەواویان داوە، ئێمەش توانیمان نزیكەی (103) سكاڵا چارەسەر بكەین و مافەكانیان بۆ بگێڕینەوە، دەتوانم بڵێم ئێمە لەم پرۆسەیە 100% سەركەوتوو بووین، ئەو كەسانەش كە سكاڵاكانیان قبووڵ نەكراوە، وەڵاممان داونەتەوە كە بۆچی سكاڵاكانیان قبووڵ نەكراوەو هۆكارەكەمان خستۆتە بەردەمیان».
بەرپرسی بەشی پڕۆژەی تواناسازی ئەوەشی خستەڕوو كە تەنیا لەیەك حاڵەتدا وەزارەتی پلاندانان نەیتوانیوە ڕۆڵی خۆی ببینێت، ئەویش ئەوە بووە كە نەیانتوانیوە دەستنیشانی پسپۆڕییەكان بكەن، چونكە «پێمان وابووە ئەو حاڵەتە لە وەزارەتەكان باشتر دەستنیشان دەكرێت». گوتیشی «بێگومان دەرگا واڵا بووە لەوەی كێ داوا پێشكەش دەكات، بۆ بەشداریكردن لەم پرۆسەیەش ئێمە ڕەچاوی پسپۆریمان كردووە، نەك ڕەگەز، چونكە هەر وەزارەتێك بە ئێمەی گوتووە چەند پسپۆڕی پیۆیستەو ئێمە كارمان لەسەر كردووە، نەك لەسەر ئەوەی كە ئەو كەسەی داوا پێشكەش دەكات، چ ڕەگەزێكە»، ئەوەشی ئاشكرا كرد كە رێژەی بەشداریكردن لە پڕۆژەی تواناسازی (21%) ڕەگەزی مێ و (79%) ڕەگەزی نێر بوون».