زۆرجار توێژەرانی كۆمەڵایەتی هێما بۆ ئەوە دەكەن، كە پەناخوازان و پەنابەرانی رۆژهەڵاتی دوای گیرسانەوەیان لە وڵاتانی رۆژئاوایی تووشی هەڵوەشانەوەی خێزانی دەبن. كوردانی هەندەرانیش لەو پەتایە بەدوور نین و بە تایبەتی زۆربەی هاوسەرانی گەنج دوای وەرگرتنی مافی پەنابەرێتی و ڕەگەزنامەی ئەو وڵاتە كەمتر بایەخ بە یەكتری دەدەن و هەر ئەوەش بەرەو لێكترازانیان دەبات. بەشداربووانی ئەم راپۆرتە ڕاوسەرنجی خۆیان لەسەر ئەو دیاردەیە بۆ گوڵان دەخەنەڕوو.
گوڵان: كۆمەڵایەتی
كچ ئەگەر پارەشی هەبێت مافی سەفەركردنی نییە
لاوژە جەواد چالاكوانی بواری یەكسانی ڕەگەزی، سەرەتا ئاماژە بەوە دەكات كە چەندین هۆكاری سەرەكی هەیە كە وادەكات خێزانە كوردەكانی هەندەران ڕووبەڕووی هەڵوەشاندنەوە ببنەوە، لەوانە جیاوازی دۆخی ژیانی كۆمەڵایەتی و ئابووری و فەرهەنگیی ژنانی كورد لە ئەوروپا بەبەراورد بەكوردستان كە ئەمە كاریگەرییەكی زۆر هەبووە لە لێكترازانی خێزانە كوردەكانی ئەوروپا، خاڵی دووەمیشیان بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە بەشێكی زۆر لەو هاوسەرگیرییانەی كە لە ئەوروپا كراون، مەسڵەحەتی بوون، بۆیە بناغەی قایمی نەبووە».
لاوژە باسی ئەوە دەكات كە «زیاتر لە 20 ساڵە پۆل پۆل كوڕانی گەنجی كورد ڕوویان لە وڵاتانی ئەوروپا كردووەو تەنانەت بەشێكی زۆریان خۆیان و ماڵی باوكیان تاڵان و حەراج كرد، تەنیا بۆ ئەوەی بگەنە ئەوروپا، بەڵام ئەم دیاردەی كۆچكردنە بۆ كچان بەم شێوەیە نەبووە، كچ ئەگەر پارەشی هەبووبێت، ئەوە بە هۆی مێینە بوونیەوە مافی سەفەركردنی نەبووە، ئەوەش لە هەلومەرجێكدایە كە كچان زیاتر لە كوڕان خولیای ئەوروپا بوون، تاكەڕێگەیەكیش بۆ بەدیهاتنی خەونی گەیشتن بە ئەوروپا ئەوەبوو كە لەگەڵ كەسێك هاوسەرگیری بكات كە دانیشتووی ئەوروپا بێت. لە زۆر حاڵەتیشدا بۆ كچەكە گرنگ نەبووە لە گەڵ كێ زەواج دەكات، تەنیا گرنگ ئەوە بووە كە بگاتە ئەوروپا، تەنانەت شوویان بە پیرەپیاویش كردووە، بۆیە تەمەنی زۆربەی ئەو جۆرە هاوسەرگیرییانە تا ئەوكاتە بووە كە كچە بگاتە ئەوروپا و دەرفەتی جیابوونەوە بدۆزێتەوە».
سەرجەم سیستەمی یاسایی لە وڵاتانی ئەوروپی بەرگری لە ئافرەت دەكەن
ئەو چالاكوانە جەخت لەوە دەكاتەوە كە لە كوردستان هەر لە دادگاوە بیگرە تا دەگاتە پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان كۆسپ و تەگەرە بۆ ئافرەتان دروست دەكرێت، بۆیە تەنانەت لە داڕشتنی ژیانی خۆیان و منداڵەكانیشیان سەربەخۆ نین. نموونەشی بەوە هێناوە كە بەشێكی زۆری ئافرەتان لە كوردستان خاوەن ئابووری سەربەخۆ نین، گوتیشی «داهات و ئابووری سەربەخۆ یەكێكە لە گرنگترین بنەماكانی ژیان بەتایبەتی بۆ ژنان، لە ئەرووپا زۆربەی ژنان خاوەنی ئابووری خۆیانن و بەبێ هاوسەریش دەتوانن بژین، بەڵام لە كوردستان نەبوونی داهاتی سەربەخۆیی ژن وایكردووە زەمینە لەبار نییە بۆ ژنێك كە لەدوای جیابوونەوەش بتوانێت بەتەنها لەگەڵ منداڵەكانی بژیت. زۆرجار دەبینین كە لە دادگا زیاتر لە ساڵێك دەتهێنن و دەتبەن و كارەكانت تەواو ناكەن، هەندێك جار خەڵك تووشی نائومێدی دەبن و دووبارە دەگەڕێنەوە لای یەكتری، لەم نێوەدا و بۆ بە ئاكام گەیاندنی پرۆسەی تەڵاق ژنان هێچ دەسەڵاتێكیان نییەو چاوەڕێی ڕەحمەتی پیاو و یاسای پیاوسالارین رزگاریان بكات، لەلایەكی تر لە سایەی مەزهەب و دابونەریتی دواكەوتوو، ژینگەی كۆمەڵگەی كوردی لێواولێوە لە تانەو تەشەر و قسەو قسەڵۆك دژی ژنان، پێناسەكردنی ژنی موتەڵەقە بە بێوەژن هەڵاواردن ئیهانەتێكی گەورەیە بە ژنان. نەبوونی ئابووری سەربەخۆ بۆ ژنان و سیستەمێك كە خۆی و منداڵەكەی بپارێزێت و بەرپرسیاریەتی بەرامبەری نیشان بدات و جێگەو ڕێگەی بۆ دابین بكات و شەخسیەت و كەرامەتی لە كۆمەڵگەدا بپارێزێت».
لاوژە جەواد سەبارەت بە دۆخی ئافرەت لە ئەوروپا هێما بۆ ئەوە دەكات كە بەهۆی سێ خاڵی سەرەكی دەتوانن خاوەن كەسایەتی خۆیان بن، ئەوانیش بریتین لە جۆری پەیوەندی كۆمەڵایەتی مۆدێڕن كە لەسەر بنەمای مۆدێڕنیتە و بەبێ قسەو قسەڵۆك و بوختان پێكردن داڕێژراوە، خاڵی دووەمیشیان بریتییە لە ئابووری سەربەخۆ كە ئەمەش زیاتر كەسایەتی سەربەخۆ لەلای ژنان بەهێز دەكات، خاڵی كۆتاییشیان كە زۆرترین كاریگەری هەیە، بریتییە لە بوونی پشتگیری تەواوی یاسایی، كە سیستەمی یاسایی لە وڵاتانی ئەوروپا وەها داڕێژراوە كە سەرجەم یاساكان بەرگری لێدەكەن، ئەم خالانەی كە باسم كرد وادەكات، پەیوەندی هاوسەرگیری لەنێوان ژن و پیاو تەنها لەسەر بنەمای خۆشەویستی دەتوانێت پایەدار و بەردەوام بێت، ژن لە ئەوروپا ئەگەر تۆزێك وریابێت دەتوانێت تا ڕادەیەكی زۆر پەیوەندییەكی یەكسان و شیاو بۆخۆی لە خێزاندا دابین بكات. هەر بۆیە كاتێك خەڵكانی كوردزمان یاخود خەڵكی وڵاتە شەرقییەكانی دی كی دێنە ئەوروپا بەتایبەت ژنان كاتێك ئەو بارودۆخەو ژینگە لەبارە دەبینن، ناچار نین هیچ جۆرە سووكایەتی و توندوتیژییەك بەرامبەر بە خۆیان و منداڵەكانیان قبووڵ بكەن. سەبارەت بە منداڵەكانیشیان ئەوە دایكە كە مافی ئەوەی هەیە منداڵەكانی خۆی پەروەردە بكات، بە حسابی ئەوە یاسایی كراوە كە ئەو منداڵە تا تەمەنی دەبێتە یاسایی، ئەوە مانگانە دەبێت باوكەكە بە دیاریكراوی بڕێك پارە بدات بە دایكەكە لە هەمانكاتدا منداڵەكان دەتوانن هەفتەیەك لای دایكیان و هەفتەیەك لای باوكیان بن، لەم بارودۆخەدا هیچ كامیان پارە نادەن. ئەگەر یەكێك لەم دوو لایەنە كێشەی ئیدمان، دەروونی، یاخود توانای ئەوەیان نەبێت كە ئاگایان لە منداڵەكانیان بێت، ئەوە لایەنەكەی تر هەقی تەواوی دەبێت بۆ پەروەردەكردنی منداڵ. ئەگەر بۆ نموونە باوكەكە كاریگەری خراپی لەسەر منداڵەكان هەبوو، ئەوە دایكەكە دەتوانێت ئەمە لەڕێگەی دادگاوە بسەلمێنێت و مافی بینینی منداڵەكە لە باوكەكە بسەنێتەوە، ژن كاتێك دەبینێ وەك ئینسان چاوی لێدەكرێ و كەسایەتی بە هیچ كەسێكەوە نەبەستراوەتەوەو لەڕووی یاساییەوە لەگەڵ پیاو بەرامبەرە، ئەوا ئامادە نییە لە ژیانێكی ناخۆش و پڕ لە سووكایەتی بژیت، بەڵكو ڕێگەی جیابوونەوە هەڵدەبژێرێت، واتە لە ئەوروپا بەگشتی ئینسانەكان ئازادترن و شەخسیەت و كەرامەتیان پارێزراوە».
لە ئەوروپا مرۆڤ ئازادترەو توانای بڕیاردانی لەسەر چارەنووسی خۆی زیاترە
سەبارەت بە هەمان پرس تریفە ئەحمەد چالاكوانی بواری ئافرەتان لەوڵاتی بەریتانیا، بەمجۆرە بۆ گوڵان هاتەئاخاوتن «بێگومان بەشێكی زۆری ئەو زەواجانەی كەلەنێوان خێزانە كوردەكان روودەدەن لەئەوروپاش هەر لەسەر بنەمای كەلتوورییە، واتا شتێك نییە كە توانیبێتی خۆی لەو كەلتوورە ڕزگاربكات و بەشێوەیەكی گشتی زەواجەكان لەسەر بڕیاری عادەت و كەلتوورە و هیچ شتێكی نوێی تیدا نییە، ئەمەیە كێشەكە دوای ئەوەی كە ئەو دووكەسە دەچنە ئەوروپا دەبینن ئەوان هیچ پێكەوە ناگونجێن و بەتایبەتی دوای تیپەڕبوونی كات، ئەم دووانە بۆیان دەردەكەوێت كە دوو كەسی زۆر لە یەك جیاوازن، ئەوكات ئەگەری جیابوونەوە زۆر دەبێت، ئەگەر باسی جیاوازی رێژەی جیابوونەوەش بكەین لە كوردستان و بەراوردی بكەین بەو خێزانە كوردانەی كە لە ئەوروپا ژیان دەبەنەسەر، ئەوكات شتێكمان بۆ دەردەكەوێت، ئەویش ئەوەیە كە بەپێچەوانەی ئەوروپا لە كوردستان هاوسەران گەر ناكۆكیی ئاڵۆزیشیان هەبێ جیابوونەوەیان بە ئاسانی دەستەبەر نابێت، یاسا هەمیشە هەر گوێ لە پیاو ئەگریت، بەڵام لە ئەوروپا مرۆڤ ئازادترە، بۆیە توانای بڕیاردانی زیاترە لەسەر چارەنووسی خۆی و قانوون پێشوازی لێ ئەكات و ژیانیشیان بۆ مسۆگەر ئەكات، واتا یاساكانیش ڕۆڵێكی كاریگەریان هەیە» .
پێكدادانی شارستانییەت وادەكات هەزمی زۆر شت نەكەن
سازان مەدحی مەندەلاوی ماموستای زانستە سیاسی و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان لە زانكۆی كوردستان، هاوكات چالاكوانێكی ئەكتیڤی بواری ئافرەتانەو سەبارەت بە شیرازەی خێزانە كوردەكان لە ئەوروپا دەڵێت «ناكرێت بڵێین خێزانە كوردەكانی ئەوروپا ڕووبەڕووی هەڵوەشاندن بوونەتەوە، بەڵكوو بەشێكی زۆر لەو خێزانانە كوردانەی هەندەران خێزانی زۆر جێگیرین و هیچیش ڕووبەڕووی هەڵوەشاندن نەبوونەتەوە، بگرە بەشێكی زۆر لەو كوردانەی هەندەران زۆر گرنگی بە پەیوەندییە خێزانی و كۆمەڵایەتییەكان دەدەن».
سازان مەدحی هێما بۆ ئەوەش دەكات كە كوردانی هەندەران بە هۆی دوورە وڵاتی و ئینتیمای نەتەوەیی و نیشتمانی زۆر زیاتر گرنگی بە پەروەردەی منداڵەكانیان دەدەن بۆ ئەوەی سەبارەت بە مێژووی كورد نامۆ نەبن. گوتیشی «دایك و باوكە كوردەكان لە هەندەران بە هۆی ئەوەی لە دەرەوەی وڵاتن زۆر گرنگی بەهەستی نەتەوایەتی لەلای منداڵ دەدەن و بۆ زیاتر ناساندنی مێژوو و كەلتووری كوردی هانی منداڵەكانیان دەدەن. واتا ئەگەر ئێمە تەماشا بكەین ئەو منداڵانەی كە لە ئەوروپا لەدایكبوون زۆر دڵسۆزن بۆ نیشتمانی رەسەنی خۆیان و دایك و باوكانیش هەستی نەتەوەییان پەروەردە دەكەن».
سازان مەدحی جەخت لەوە دەكاتەوە كە هەڵوەشاندنەوەی خێزان زیاتر لەو خێزانانە ڕوودەدات، كە عەقڵییەتی ڕۆژهەڵاتی و ڕۆژئاواییان لە یەك جیا ناكەنەوە و «پێكدادانی شارستانییەت» وادەكات هەزمی زۆر شت نەكەن.
ئەو كەسایەتییە ئەكادیمییە ئەوەش دەخاتەڕوو كە كۆمەڵگەی كوردی و ئەورووپی زۆر جیاوازە، چونكە «لە كۆمەڵگەی ئەورووپی تاكەكان هەموویان ئازادن لەوەی كە چ جۆرە ژیانێك هەڵدەبژێرن، بەپێچەوانەی كوردستان كە ژیانی تاكەكان زۆر دیاریكراوە». هۆكارێكی دیكەی تێكچوونی شیرازەی خێزانی كوردانی لە هەندەران بۆ هاوسەرگیری بە پێوانەی هەڵە گەڕاندەوە و گوتی «بەشێكی زۆر لەو هاوسەرگیرییانەی كوردانی هەندەران لەسەر شێوازێكی هەڵە بووە، چونكە زۆرجار كچەكە كوڕەكەی نەبینیوە و تەنیا وێنەیەكی كوڕەكەیان دەهێنا و كە دەیانزانی لەهەندەرانە یەكسەر كچ شووی پێدەكرد، هەرچەندە ئێستا ئەوە نەماوە یان زۆر كەم بووە، بەڵام لە ڕابردوودا هەبوو. هەروەها لە كوردستان جیابوونەوە زۆر عەیبە و كێشەی زۆرە، بەڵام لە ئەوروپا زۆر ئاساییە كە ژنێك لەگەڵ مێردەكەی جیابێتەوە، واتا ئەگەر ژنێك تەڵاق درابێت، هیچ هەست بە كەمی سەزنشتی دەوروبەری ناكات، وەك كوردستان نییە كە كۆمەڵگە هەمیشە نیشانەی پرسیاری لەسەر ئافرەتی تەڵاقدراو داناوە، هەروەها لە وڵاتانی رۆژئاوایی یاسا مافی ژن و منداڵی پاراستووە، بەڵام لە كوردستان رەنگە زۆر ژن لەترسی دادگاو لەبەر ئەوەی كە منداڵەكانی لێنەسەندرێ، ناتوانێت داوای تەڵاق بكات، چونكە دەزانێت یاسا هیچ بەرگرییەكی لێناكات».