زۆر جار توێژی گەنجان بە شتی جۆراوجۆر تۆمەتبار دەكرێن، تەنانەت باسی ئەوە دەكرێ، گەنجان خۆشەویستییان خەوشدار كردووەو بێ متمانەیی لەنێوانیان دروستبووە، بەڵام ئایا پێش ئەوەی گەنج تۆمەتبار بكرێ، پێویست نییە كەموكوڕییەكانی ژینگە و پەروەردەی خێزانی و كەمكارییەكانی حكومەت لەدەستەبەركردنی داهاتوویەكی گەش بۆ گەنج وەك گرینگترین پێكهاتەی هەر كۆمەڵگەیەك بخرێتە بەرباس؟ تا چەند لە بناغەی پەروەردەوە، ژینگەیەكی لەبار و زانستی بۆ خۆشەویستی و ئەوینداری گەنج و سەركەوتن لە قۆناغەكانی تەمەنیدا فەراهەم كراوە؟ بۆچی خۆشەویستی لە كۆمەڵگەی كوردی دەخرێتە خانەی بڤە و عەیبەكانەوە؟
گوڵان: كۆمەڵایەتی

خۆشەویستی گەنجان مەترسی گیانییان بۆ دروستدەكات
كەلتوور و نەریتی كۆمەڵگەو جەنجاڵی ژیانی تاك و سەختی گوزەرانكردن تا ئێستا تابۆیەكی گەورەی لەبەردم وەدیهێنانی خەونی گەنجان دروستكردووە، گەنج بە ترسەوە لە ڕەگەزی بەرامبەری دەڕوانێ، زۆر جار لەكاتی هاوسەرگیری، بە هۆی ئەوەی خێزانی كچێك زانیویەتی كوڕی داواكار پێوەندی خۆشەویستی لەگەڵ كچەكەیان هەبووە، قبووڵی ناكەن و تەنانەت سووكایەتیشی پێدەكەن، ئایا لێرەدا گەنج بێ بەڵێنە؟ ئایا گەنجێكی راستگۆ و خاوەن بەڵێن كە هاتۆتە ماڵی خۆشەویستەكەی و داوای پێكهێنانی ژیانی هاوسەری دەكات، تاوانبارە، یان ئەو باوك و برایەی كە رێگری لە هاوسەرگیرییەكی شەرعی و عورفی دەكەن؟ بۆیە ئەوە دوورە لە ڕاستی كە بەشێوەیەكی گشتاندن لەهەموو كایەكانی كۆمەڵگەدا گەنج تۆمەتبار بكرێ. پێویستە پرسیار بكرێ: كورد خاوەنی دەیان ئەفسانە و چیرۆكی ئەوینداری وەك (مەم و زین) و (سیامەند و خەجێ) و (لاس و غەزاڵ) و (شیرین و فەرهاد ) و...تاد، كەچی ئێستا راز و نیازی دوو گەنج تەنانەت لە شوێنێكی گشتیدا مەترسی گیانییان بۆ دروستدەكات.
ئەوانە چین كە مەودایەكی فراوانی لە بێمتمانەیی لەنێوان گەنجان دروستكردووە؟ بێ ئاگابوون لە فاكتەرەكانی ئەو بێمتمانەیە، گەنجان بە بێ بەڵێن هەژمار دەكات.
پێناسەكردنی خۆشەویستی دروستبوونی متمانەی لێدەكەوێتەوە
نووسەر و چاودێری سیاسی ئەحمەد عارف، لە ئاخافتنێكیدا بۆ گۆڤاری گوڵان، سەرەتا هێما بۆ ئەوە دەكات كە «عیشق لە سۆز و خۆشەویستی گەورەترە، دەكرێت مروڤێك خۆشەویستی بۆ كەسێك هەبێت، یان بۆ هەر شتێكی دیكە، دەشكرێت لەگەڵ رۆیشتنیدا ئەو خۆشەویستییە وەلابنێ، بەڵام كاتێ عاشق دەبێت، ئەو عیشقە تێكەڵ دەبێت بە رۆحی و ئیدی جیانابێتەوە»، وتیشی «ئێمە میللەتێكی ماندووین چ بە دەست دوژمنانی كوردەوە لە دێر زەمانەوە وایانكردووە بە دەست نەبوونی سیستەمی مرۆیی خۆمان بژین، چ بەدەست هەندێك نەریتەوە كە لە بنەڕەتدا هی كورد نەبووە، هەڵبەتە ئەم ماندووبوونە رۆحی تاكی ئێمەی شەكەت كردووە، حزب و سیاسەت و جۆرەها رێكخراوی مەدەنی و پیشەیی هۆكارن لەم ونبوونی متمانە بە خۆشەویشتی و عاشقبوون، بۆیە بە تێپەڕبوونی رۆژگار بێ متمانەیی جێگەی بڕوا و متمانەی گرتۆتەوە، بۆ ئەم حاڵەتەش وەستانێكی دەوێت، دواتریش بەرنامە و پلانی تۆكمەی دەوێت كە متمانە بە عیشق بگەڕێتەوە، من لام وایە بەر لە هەموو شتێك پێویستە تاكی كورد بە تایبەتی گەنجان دەبێ پێناسەی عیشق بزانن و دواتر بگەڕێن بە شوێن بنچینەكانی دروستبوونی متمانە، دوای ئەوە هەوڵی خۆدۆزینەوە بدەن و بزانن رەشەبای بێمتمانەیی كەی و لە كوێوە هەڵدەكات».
كچ و كوڕی كورد لە دێرزەمانەوە خاوەن بەڵێن و راستگۆ بوون
رۆژنامەنووس دنیا رواندزی، سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت «من باوەڕی تەواوم بە خۆشەویستی و داستانەكانی پێشوو هەیە، جا هی كورد بێت، یان هەر نەتەوەیەكی دی بێت. بەتایبەتی كچ و كوڕی كورد كە خۆشەویستییەكی یەكجار پاك و بێگەردیان بۆ یەكتری هەبووە، دەتوانم بڵێم وەك شیری دایك پاك بووە، كچ و كوڕی كورد لە دێرزەمانەوە خاوەن بەڵێن و راستگۆ بوون بەرامبەر بەیەكتری و نە لە ئایین و نە لە كلتووری نەتەوەیی خۆیان لایان نەداوە، بەپێچەوانەی ئەم گاڵتەجاڕییەی ئەم سەردەمە و ناشیرینكردنی وشەی پیرۆزی خۆشەویستی».
دنیا لە درێژەی قسەكانیدا جەخت لەوە دەكاتەوە كە «خۆشەویستی هەر ئەوە نییە كە كوڕێك تەنیا خاوەن بەڵێن بێت و كچە خۆشەویستەكەی بكاتە هاوسەری ژیانی خۆی، بەڵكو گرنگ ئەوەیە تامردن بۆ یەكتری دڵسۆز و وەفادار و پاك بن و نەك ڕۆژ بە ڕۆژ، بەڵكو چركە بە چركە خۆشەویستییەكەیان گەشە بكات».
ژینگەی كۆمەڵایەتی پێناسەی خۆشەویستی تێكداوە
ئەو خانمە رۆژنامەنووسە كێشەی سەرەكی بێمتمانەیی گەنج بەرامبەر بە خۆشەویستی بۆ ئەوە دەگەڕێنێتەوە كە «ژینگەی كۆمەڵایەتی وایكردووە مانا و پێناسەی ڕاستەقینەی خۆشەویستی تێكبدرێ». گوتیشی «جگە لەوەش كۆمەڵگە و خێزان هەمیشە بەربەستی بە یەكگەیشتنی دوو دڵن، بەتایبەت كاتێك كەسوكاری كچەكە بزانن ئەو كوڕە لەگەڵ كچەكەیان پەیوەندی هەیە، ئەوە بە هیچ شێوەیەك كچەكەیان بە كوڕە نادەن و ئەگەر بۆیان بلوێ كچە بكەشیان دەكوژن».
ئومێد رەسوڵ توێژەری كۆمەڵایەتییەو هێما بۆ ئەوە دەكات كە ڕۆژانە لە راگەیاندنەكان هەواڵی خۆكوشتنی گەنجان بڵاو دەكرێتەوە، یان دەڵێن فڵانە گەنج خۆی كوشت، لەبەر ئەوەی نەیانهێشت بە خۆشەویستەكەی شاد بێت، واتە كاتێك كوڕ و كچێك یەكتریان خۆش دەوێت، خێزانی یەكێك لەم دوو خۆشەویستە ڕێگرییان لە بەیەكگەیشتنیان كردووە، ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەی كە هەندێكجار هەوڵی خۆ كوشتن بدەن و تەنانەت كۆتایی بە ژیانیان بێت».
سیاسەتی سەقەت گەنجان سەرگەردان دەكات
ئەو توێژەرە كۆمەڵایەتییە بە پێویستی دەزانێت «گەنجان خۆشەویستی بە شتێكی كەم و ئاسایی وەرنەگرن و رێز لە یەكتر بگرن و خاوەن بەڵێن بن». گوتیشی «گەنجانی وڵاتی ئێمە بێ وەفا نین، بەڵام ژینگەی نەریتی قەدەریان وا لێدەكات، بە یەك نەگەن و بەڵێنەكەیان تاسەر نەبێت، بۆ نموونە لە كاتێك دوو كەس یەكتریان خۆش بوێت، رێگر هەبێت، پێداویستییەكانی ژیان فەراهەم نەبێت، ژینگەیەكی ئارام بوونی نەبێت، دەسەڵات یارمەتیدەری گەنج نەبێت، سیاسەتێكی سەقەت گەنجان سەرگەردان و شەكەت و بێ بەرنامە و بێ پلان بكات، ئەوكات گەنج نەك هەر بڕوا و متمانەی بە عەشق نامێنێ، بەڵكو ناتوانێ وڵات و نیشتمانەكەشی خۆش بوێت و ئینتیمای نیشتمانیش لەدەست دەدات، هەموو ئەوفاكتەرانە دەبنە هۆی كۆتایی هێنان بە عەشق و دواتر بەخۆیان، لەبەر ئەوەش ڕۆژانە دەبینین و دەبیستین كە چیرۆكەكانی خۆشەویستی چۆن كۆتاییان پێدێت».
عەشقی نێوان دوو دڵخواز وخوشەویستی بۆ نیشتمان
رۆژنامەنووس هۆشیار سەید وەلی، یەكێكە لەو هەزاران كەسەی مە بە چاوی ڕێزەوە لە خۆشەویستی دەڕوانێت، بۆیە دەڵێت «من عەشقی نێوان دوو دڵخواز لەگەڵ خوشەویستی بۆ نیشتمان بەراورد دەكەم، بەڵام بەداخەوە لە ئێستادا هەردووكیان لاواز بوون». نموونەش بەوە دەهێنێتەوە كە «لە ساڵانی هەشتاكان سۆزی نیشتمانی زۆر بەهێزتر بوو لە نێو هەر تاكێكی ئەم كۆمەڵگەیە، هەرچەندە تاوەكو ئێستاش ئەو سۆزە لای چەندان خەڵكی ئەم كوردستانە بە جۆش و خرۆشەوە چەكەرەی كردووە، بەڵام وەكو پێشتر نەماوە، خۆشەویستییەكەش پێناسەی خۆی ون كردووە، بۆیە باسی بێ متمانەیی بە خۆشەویستی نێوان كچ وكوڕ دەكرێ، گەرچی متمانەی نێوان كوڕ و كچ بۆ بنچینەی كەسەكان دەگەڕێتەوە، هەر كەسێك پاك بێت و دوور بێت لە قۆڵ بڕین و سووكایەتی پێكردن و لەسەر كەلتوور و دابونەریتی رەسەنی خۆی مابێ، ئەوە لەو باوەڕەدانیم متمانەی بە خوشەویستی و عەشق نەبێت، بە شێوەیەكی لاوەكیش مۆبایل و ئینتەرنێت هۆكارێكن بۆ نەمانی بڕوا و متمانەی نێوان عاشقان و گەنجان».
خۆشەویستی رۆمانەكان و سیناریۆی سینەماكان و ئاواز و شیعر گۆرانییەكانیشی زەوتكردووە
هاوڕێ ئەحمەد شاعیر و كادیرێكی سیاسییەو بەمجۆرە پێناسەی خۆشەویستی دەكات:
«پرۆسەی خۆشەویستی نێوان هەردوو ڕەگەز پرۆسەیەكی تەواو سۆسیۆئەنترۆبۆلۆجیی و ئایدۆلیجیانەیەو ئەو رەهەندو فاكتەرانەی كە هۆكاری دروستبوونی ئەم پڕۆسەیەن، كاردانەوەی ژیانی منداڵی مرۆڤی بەسەرەوەیە. بۆ نموونە لە تەمەنی 13 و 14 ساڵیدا بەشێوەی پڕ لە سۆزداری و (پەنابردن) گەشەدەكات، لەگەڵ گۆڕانە جەستەیی و فیزیكییەكان (لكاندنی هەستە هەرزەییەكان) و گۆڕینەوەی نمایشە جەستەیی و دەروونییەكان بەدوای خۆیدا دەهێنێت كە دروست وەك بێئاگایەك لەدەرەوەی خۆیان جووڵە و نشو نوما دەكەن، خەسڵەتەكان بەپێی باگراوندی كەسەكان لە بەرەوە پێشچونی تەمەندا چڕدەبنەوە تادەگاتە تەمەنی 19 و زۆر جار سەرووی تەمەنی 25 ساڵیش دەگرێتەوە». وتیشی «ئەو پرۆسە دەروونییە ئاڵۆزە بۆ 4 بەش لە شێوەكان دابەش دەبن، حەز لێكردن، دڵداری، خۆشەویستی، عیشق، قۆناغی یەكەم پەیوەستە بە گۆڕانە هۆرمۆنی و هەست بە جەستەكردنی كەسەكانەوە لە قۆناغی دووەم پەنابردن لە ڕووی سۆزی دەروونییەوە لەپێناو جیابوونەوە لە دەوربەرەكەی، لە دوو قۆناغەكانی كۆتاییدا كە لەتەمەنی 23 بۆ تەمەنی 45 تا 65 ساڵیدا ڕوو دەدەن، بریتین لە خۆشەویستی و عیشق كە ئەمە داستانی جۆرەهای بەدوای خۆیدا هێناوەو بووە بە پرفرۆشترین پەرتووكی رۆمانە عاشقانەكان و داستانە پڕ عیشقەكان و زۆرجار بەرهەمی گەورەی ئەدەبی وەك شیعر و پەخشانیش تیا لەدایك بووە و خۆشەویستی بەشێك لە سیناریۆیە هەرە مەزنەكانی فیلمسازییان داگیركردووە و چێژی بێبڕانەوەی بە بینەر بەخشیوەو ئاواز و شیعر و میلۆدی زۆربەی هەرە زۆری گۆرانییەكانیشی بۆخۆی زەوت كردووە».
هاوڕێ ئەحمەد ئەوەشی خستەڕوو كە لە كوردستان زۆرترین داستانەكانی مەزنی عیشق روویانداوە و بوونە بە پەرتووكی بەرئاگردانی ئەم میللەتەو بەشێكی زۆری ڕەفەی كتێبخانەكانی گرتووە، لەگەڵ ئەوەشدا ئێستا ئەبینین و ئەبیستین كە چەندین كەس لە كچان و كوڕان لە بە ئامانج گەیشتنی ئەم پرۆسەیە تێكدەشكێن و زۆرجار هەوڵی خۆلە بەین بردنیان هەڵبژاردووە، چ لە پێش و چ دوای هاوسەرگیری، هۆكارەكانیشی یەكجار زۆرن، ناتەندروستی سەرەتای پەیوەندییەكان، یان لە قۆناغەكانی یەكەم و دووەمدا كە لە سەرەوە باسمان كردووە، بەهۆی شكاندنی ئەو یاسا و نەریتەی كە بۆ هەموو تاكێ دانراوە، یاخود زڕاندنی ئابڕووی یەكێك لەو دوو ڕەگەزەی كە لەم پرۆسەیە بەشداربوون، یان بەهۆی بەدحاڵی بوونی یەكێكیان لەكاتی خۆ سەلماندنیان وەك پێگەیشتوویەكی تەواو، لە سروشتی ژیانی تاكەكاندا ئەگەر سەركوتكردنی حەزو ئارەزوو بە رێژەیەكی زۆر هەبووبێت، ئەوە 100% لەو پەیوەندییەدا رەنگدانەوەی ئەبێت و دەرهاویشتەی زۆر خراپی ئەبێت كە جیابوونەوە و هەوڵی خۆكوشتن بەشی بەرچاوی ئەو دیاردەیەیە. هەروەها دەبینین سەدەها كوڕ بە بڕیاری دادوەر زیندانی و سزای جۆراوجۆر وەردەگرن. تاكە چارەسەریش بۆ ئەم حاڵەتە وشیاری تاكە. دەبوو میدیاكان بەرنامەی كۆمەڵایەتی زیاتریان لەسەر خۆشەویستی لەكاتە گونجاوەكاندا پێشكەش بكەن و رێكخراوەكانی تایەبت بە كێشەكانی گەنجیش ڕۆڵی زیاتری مەیدانییان هەبووایە، هەوەها پێویستە پسپۆڕانی دەرونناسی و كۆمەڵناسی لە قۆناغەكانی خوێندن لە قوتابخانە و زانكۆ و پەیمانگەكاندا ڕۆڵی زیاتریان لە پێناسەكردنی خۆشەویستی بدرێتی و بەرنامەی تایبەتیان لە تیڤی و رادیۆكان بۆ دەستەبەر بكرێت.
مانگانە 400 كچ پەنا دەبەنە بەر خۆكوشتن
بە پێی راپۆرتێكی (بی بی سی) لە هەرێمی كوردستان مانگانە 400 كچ پەنا دەبەنە بەر خۆكوشتن، كە زۆربەیان دوای ئاشكرابوونی پەیوەندیی خۆشەویستییان ئاگر لە جەستەی خۆیان بەردەدەن، بۆیە دەكرێ بگوترێ ئاشكرابوونی تەنانەت خۆشەویستییەكی پاكیش لە كۆمەڵگەیەكی كۆنسەرڤاتیڤ و دابونەریتی هۆكاری سەرەكی ئەو خەسارە گەورەیانەیە كە رووبەڕووی گەنج دەبێتەوە.