ئافرەتانی زیندانی لەبەڕێوەبەرایەتی چاكسازی ئافرەتان و نەوجەوانان، كێشە و ئاریشەی جۆراوجۆریان هەیە، نەبوونی كەفیل بۆ ئازادبوونیان زەقترین كێشەی ئەو ئافرەتانەیە، بەرپرسی بەشی ئافرەتان لە بەڕێوەبەرایەتی چاكسازی ئافرەتان و نەوجەوانان، نیگەرانی خۆی لەوە دەردەبڕێت كە حاڵەت هەبووە كەسوكاری ئافرەتەكە بوونەتە كەفیلی و لەپاش دەرچوونی كوشتوویانە، حاڵەتی واش هەبووە كەسێكی بێگانە بۆتە كەفیلی و پاشان لەدەرەوە بۆ كاری خراپ بەكاری هێناوە بازرگانی پێوەكردووە.
زیندانیانی ئافرەت پەیداكردنی كەفیل
بە تەلیسمێكی گەورە دەشوبهێنن
لە بەڕێوەبەرایەتی چاكسازی ئافرەتان و نەوجەوانان، لە بەشی ئافرەتان 63 ئافرەت بە (تەوقیف و حوكمدراو) هەن كە بە ماددەی جۆراوجۆر دەستبەسەر كراون. بەشێك لە ئافرەتانی ئەو ناوەندە چاكسازییەش بە كەفیل ئازاد دەكرێن، بەڵام ئەوەش بێ گرفت نییە و زۆربەی زیندانیانی ئافرەت پەیدا كردنی كەفیل بە تەلیسمێكی گەورە دەشوبهێنن.
ژینۆ ئازاد ئەحمەد بەرپرسی بەشی ئافرەتان لە بەڕێوەبەرایەتی چاكسازی ئافرەتان و نەوجەوانان، لە لێدوانێكی تایبەتدا بۆ گوڵان دەڵێت «ئافرەت هەیە ساڵێكە لێرەیە بێئەوەی كەسوكاری سەردانی بكەن و لێی بپرسنەوە، لەماوەی رابردووشدا دوو سێ حاڵەتمان هەبووە كە كەسوكاری ئافرەتەكە بوونەتە كەفیلی و لەپاش دەرچوونی لێرە كوشتوویانە، ئافرەتمان لایە، كەسوكاری دەبنە كەفیلی، بەڵام ئەو متمانەی بەكەسوكارەكەی نییەو دەترسێ دوای بردنەوەی بیكوژن، بۆیە ناڕواتەوەو لێرە دەمێنێتەوە، گەر ئازادیش بوو دەچێتە سەنتەری داڵدەدانی ئافرەتان، لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا واباشترە كەسوكاری خۆی ببێتە كەفیلی، چونكە حاڵەتی واهەبووە كەسێكی بێگانە بۆتە كەفیلی و پاشان لەدەرەوە بۆ كاری خراپ بەكاری هێناوە و بازرگانی پێوەكردووە».
ژینۆ جەخت لەوە دەكاتەوە كە دوای لێكۆڵینەوە لەگەڵ گیراوەكانیان دەركەوتووە زۆربەیان بەهۆی پەروەردەی نادروستی خێزانی تووشی ئەو بەسەرهاتانە بوون، هەندێكیان بێ دایك، یان بێ باوكن، یان لە منداڵییەوە بێ سەرپەرشت بوون و خەڵك بەخێوی كردوون، بۆیە تووشی تاوان و هەڵە بوون.
لە بری كەفالەت كردن حاشایان لێدەكەن
نەواز ئافرەتێكی مات و مەلوول و رەشپۆشەو تەمەنی تەنیا 19 بەهاری لێ تێدەپەرێ، بەڵام ژیانی لەكونجی زینداندا بەسەر دەبات، كاتێك رازی بوو باسی كێشەكەی بۆ گۆڤاری گوڵان بكات، پێش هەموو شتێك فرمێسكە قەتیس ماوەكانی ناو چاوی بەسەر گۆنا زەرد و زەعیفەكانیدا گلار كردەوەو دوای سڕینەوەی فرمێسكەكانی وتی: لە تەمەنی 16 ساڵیدا براكەم ژنێكی ناوچەكەی خۆمانی هەڵگرت، بۆ ئەوەی براكەم نەكوژرێ، باوكم منی بەزۆر لەقوتابخانە دەرهێنا كە ئەوكات لە چواری ئامادەیی دەمخوێند، من لەبری نامووس لە برای كچەكە مارە كرام، من بەهیچ شێوەیەك بەم زەواجە رازی نەبووم، لەبیرمە ئێوارەیەك مەلایان هێنا و موختاری ناوچەكە و مەلاكە زۆر ئامۆژگارییان كردم، وتیان بۆ ئەوەی لەنێوان ئەو دوو عەشیرەتە خوێن نەڕژێ، ناچارین ئەو كارە بكەین، هەر ئەو شەوە برا گەورەكەم لەبری نامووس منی بەقژ راكێشان بۆ ماڵی زاوا برد، كە ژن و شەش منداڵیشی هەبوو».
نەواز بەدەم گریانەوە بەردەوام بوو لە گێڕانەوەی ئەو تراژیدیایە «هەڵسوكەوتی مێردەكەم زۆر لە هی هەوێیەكەم خراپتر بوو، هەموو رەفتارێكی لەگەڵم گیانی تۆڵەسەندنەوەی تێدابوو، تەنانەت لەناو جێگەش، سەرباری هەموو ئەوانەش بۆم نەبوو منداڵم ببێت، كە داوای منداڵم دەكرد، دەیگوت: كوڕیشم هەیەو كچیشم هەیە، منداڵمان ناوێ، تەنیا سێ ساڵ توانیم بەرگەی ئەو ژیانە بگرم، چوار مانگ پێش ئێستا لەگەڵ كوڕەمامێكی مێردەكەم عەشقی یەكتر بووین، رۆژێك لەگەڵی چوومە پیاسەو یەكسەر رێگەی سنووری نێوان ئێران و عێراقی گرتەبەر، منیش وتم: بەهیچ شێوەیەك لەگەڵت نایەم، بۆ بەیانی من بە نهێنی گەڕامەوە، كە گەڕامەوە ئەو كوڕە لای ماڵی بابم و خەزوورم وتبووی ئەو دوو رۆژە لەگەڵ من بووە، ئێستاش مێردەكەم بە تۆمەتی خیانەت شكاتی لێكردووم، حاكم لەدوای باوكمی نارد، تاوەكو كەفالەتم بكات، بەڵام باوكم حاشای لێكردووم، ئێستاش كەس نییە ببێتە كەفیلم و لەزیندان رزگارم بكات، هەرچەندە دوای ئازادبوونم جێگەو ماڵم نییە، بەڵام ژیان لەناو زیندان زۆر زەحمەتە».
ئەو ئافرەتانەی بە شیربایی
دەفرۆشرێن زیاتر تووشی هەڵە دەبن
سەنار ئافرەتێكی دیكەی تەمەن 24 ساڵەیە، وەك خۆی باسی دەكات ژیانی ئەویش لەكێشە و ناخۆشی بەدەر نەبووە، ئەو وتی: لەبەر ئەوەی نەناردرامە قوتابخانە و نەخوێندەوار بووم، لە تەمەنی شازدە ساڵ باوكم بێئەوەی پرسیشم پێ بكات، منی لە ئامۆزاكەم مارەكرد و لە بەرامبەردا شیرباییەكەی منی خوارد، منیش كوڕێكی دراوسێی خۆمانم خۆشدەویست، نەوێرام بڵێم كەسێكی ترم خۆشدەوێ، چونكە باوكم دەیكوشتم، ساڵێك لای ئامۆزاكەم مامەوە، دواتر جیابوومەوە، دوای ئەوە باوكم جارێكی دیكە منی فرۆشتەوە، ئەمجارە بەپیاوێكی پیر، منیش نەمزانی چی بكەم ڕامكرد و چوومە سەنتەری ژنان، بەهۆی شەڕكردنم لەگەڵ ئافرەتەكانی ئەوێ، ئێستا لە زیندانم، نە كەس هەواڵم دەپرسێ و نەكەس سەردانم دەكات، كەسیش نابێتە كەفیلم».
ئافرەتانی زیندانی گومانیان لە
كەفالەتی كەسوكاریان هەیە
شاناز دایكی پێنچ منداڵەو لەگەڵ كچە بچكۆلانەكەی زیاتر لە دوو مانگە لە بەشی ئافرەتانی هەمان چاكسازی بەهۆی كێشەیەكی خێزانی دەستبەسەركراوە. لەرۆژی ئامادەكردنی ئەو راپۆرتە دوو برای شاناز لای بەرپرسی ئەو بەشە كەفالەتی شانازیان كرد تاوەكو بیبەنەوە، وێڕای ئەوەی بەڵێننامەیان لێوەرگیرا، كە هیچ لە شاناز ناكەن، بەڵام شاناز لای بەرپرسی بەشەكەی خۆی گوتی: متمانەیان پێ ناكەم و لەگەڵیان ناڕۆمەوە.
براكەی شاناز كە خۆی بە موصلیح ناساند، بەگوڵانی راگەیاند، هەرگیز نیازی شتێكی خراپیان نییە و ئەوان حەز دەكەن سەعاتێك زووتر خوشكەكەیان بچێتەوە ناو منداڵەكانی، وتیشی «هەرگیز مەبەستمان كوشتنی شاناز نییە، چۆن پێنچ منداڵ بێ دایك دەكەین، من بوومەتە كەفیلی و دڵنیام ئەگەر پەنجەیەكی بەخوێن بێت، دەبێ تا دواتەمەنم لە زیندان بم، لەكاتێكدا خێزاندارم و منداڵێكیشم هەیە».
كەفالەت بۆ ئەو كەسانە دەكەین كە هەڕەشەی كوشتنیان لەسەر نییە
لەلای خۆیەوە د. ڤیان سلێمان سكرتێری یەكێتی ئافرەتانی كوردستان، هێما بۆ ئەوە دەكات كە بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی ئافرەتان لەڕێگەی ئەو پارێزەر و توێژەرانەی كە لەبەشی چاكسازی كۆمەڵایەتی و راوێژكاری دەروونی كۆمەڵایەتی یاسایی كاردەكەن، چاودێری دەكرێن، ئەوان دەچنە سەر كێشەكان و لێكۆڵینەوە دەكەن، ئەو ستافە هەتا بتوانن ئاشتەوایی لەنێوان خێزانەكان دروست دەكەن، هەركاتێكیش لایەنەكان نەگەیشتنە قەناعەت و كەیسەكە پێویستی بەیاسا بوو، ئەوا پارێزەرەكەی ئێمە بەشێوەیەكی خۆبەخش داكۆكی لەكەیسەكە دەكات، بەڵام وەكو یەكێتی ئافرەتان كەفالەت بۆ ئەو كەسانە دەكەین كە بزانین هەڕەشەی كوشتنیان لەسەر نییە، بەڵام ئەگەر خوانەخواستە ئەو ئافرەتانە مەترسی كوشتنیان لەسەر بێت، ئێمە وەكو یەكێتی ئافرەتانی كوردستان ناتوانین ببینە كەفیلیان و زەمانەتی گیانی ئەو كەسانە بكەین، چونكە هیچ هێز و حیمایەیەكمان نییە، ئێمە خۆمان لەبەر ئەوەی بە ئەركی چاكسازی كۆمەڵگە هەڵدەستین، هەڕەشەمان لێدەكرێ، هانا بۆ پۆلیس و ئاسایش دەبەین تاوەكو هاوكارمان بن، ئێمە لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتی توندوتیژی كۆنتاكتێكی باشمان هەیە، هەروەها ماڵی ئافرەتانمان هەیە و ئەو ئافرەتانە دەتوانن لەوێ بمێننەوە، بەڵام من لە نزیكەوە ئاگاداری بارودۆخی ئافرەتانی ناو چاكسازی نیم، ئەگەر پێویست بێت، وەك یەكێتی ئافرەتان سەردانی ئەو ئافرەتانە دەكەین و ئەگەر ڕێی تێبچێت، ئێمە بەهەموو شێوەیەك پشتگیری لەو ئافرەتانە دەكەین و ئامادەین هاوكاریان بین، هەوڵەكانمان بۆ ئەوەیە ئاشتی و بەختەوەری بگەڕێنینەوە ناو خێزانەكان».
هەركەس هەڵە بكات دەبێت سزای یاسایی خۆی وەربگرێ
پارێزەر ئاری ئەحمەد جەباری، هەر سەبارەت بەم بابەتە دەڵێت: «هەر كەسێك هەڵەبكات دەبێ سزای خۆی هەر وەربگرێت، ئەگەر بەهەڵەش تاوانبار كرابێت، ئەوا ئەو كەسە دەبێت بە بەڵگە و دەلیل بەرگری لەخۆی بكات». وتیشی «پێویستە گروپی فشار و رێكخراومان هەبێت، كە كاری بەرگریكردن بێت لەو ئافرەتانەی كە چ لەلایەن یاسا و چ لەلایەن كەسوكاریانەوە غەدریان لێدەكرێت، تەنانەت لەیاساشدا هەر كەسێك كەسێكی دیكە بكوژێت، ئەگەر دایكی یان خوشكی یان هاوسەریشی بێت، ئەوا سزای خۆی وەردەگرێت و دەچێتە خانەی كوشتنی بەناهەق و بەپێی ماددەی 405 و 406 لە یاسای سزادانی عێراقی سزا دەدرێت».
پێویستە لە پەرلەمان گفتوگۆی لەسەر بكرێت
پەرلەمانتار تارا ئەسعەد لە لیژنەی منداڵ و خێزان لە پەرلەمانی كوردستان، هێما بۆ ئەوە دەكات كە ماڵی داڵدەدانی ئافرەتان بۆ ئەو ئافرەتانە دانراوە كە تووشی كێشەی كۆمەڵایەتی دەبنەوە، گوتیشی «بەڕاستی كێشەكانی ئافرەتان لە زیندان و ماڵی داڵدەدان زۆرە، زۆرجار كەسوكارەكەی وەری دەگرێتەوە و دواتر لەناوی دەبات، لەڕووی مافی مرۆڤە ئێمە چەند جارێك ئەو باسەمان ورووژاندووە، ئەوەش زیاتر پەیوەندی بەهۆشیاركردنەوەی كۆمەڵگە لەلایەن ڕێكخراوەكانی تایبەت بە داكۆكیكردن لەمافی ئافرەت و كۆمەڵگەی مەدەنی هەیە، هەروەها هۆشیاركردنەوەی خودی ئافرەتان تاوەكو رووبەڕووی دەرەنجامێكی لەمجۆرە نەبنەوە و ڕێگەی نادروست نەگرنەبەر لەكاتی روودانی كێشەیەكی كۆمەڵایەتی، بۆ پرسی كەفالەت و داكۆكیكردن لەو ئافرەتە گیراوانەش پێویستە داواكارییەك بێتە پەرلەمان و لەگەڵ لێژنەی یاسایی گفتوگۆی لەسەر بكەین كە ئایا هەمواركردنەوەی یاسایی پێویستە، یان وەكو پەرلەمان داواكاری پێشكەشی حكومەت بكەین بۆئەوەی ئەگەر بە تەشریعكردنیش بێت، بتوانین خزمەت بەم توێژە بكەین.