خۆشەویستی نێوان دوو رەگەز بناخەیەكە بۆ پێكهێنانی خێزان و بنیاتنانی كۆمەڵگەیەكی سەركەوتووی دوور لە كێشە كۆمەڵایەتییەكان، بەبۆچوونی كۆمەڵناسان هەر خێزانێك لەسەر بنچینەی خۆشەویستی دروست بێت، كێشەی كۆمەڵایەتییان كەمتر دەبێت، بەڵام لەو وڵاتانەی كە خۆشویستن تاوانە، زۆر دڵدار لە پێناو گەیشتن بە دڵخوازی خۆیان دەبنە قوربانی و هەندێكجاریش بە بڕیارێكی هەڵەو نادروست كۆتایی بە ژیانی خۆیان دەهێنن.
بەسەرهاتی خۆكوشتنی لاوێك
ڕۆژی 16/1/2013 گەنجێكی دانیشتووی گەڕەكی نەورۆز لە هەولێر بە ناوی ئاسۆ ئازاد لە دایكبووی 1991 كە قوتابی دوازدەی ئامادەیی بوو، بەهۆی نەگەیشتن بە خۆشەویستەكەی، خۆی لە جێگەی پانكەی ژوورەكەی هەڵواسی و كۆتایی بە ژیانی هێنا.
دایكی ئاسۆ سەرتاپێ ڕەشپۆش لە كونجێكی ماڵەكەی دانیشتووە، جەرگسووتان سیمای شێواندووەو فرمێسك مەجالی نادات بە ئاسانی قسە بكات، بەڵام دوای هەندێك هێوربوونەوە، بەمجۆرە باسی خۆخنكاندنی كوڕەكەی كرد، «چوار ساڵ پێش ئێستا ماڵێكی بادینی هاتنە گەڕەكەكەمان و لە تەنیشت ماڵەكەی ئێمە نیشتەجێ بوون، ئەو ماڵە كچێكیان هەبوو ناوی زینە بوو، دوای ماوەیەكی كەم لەگەڵ ئاسۆ عەشقی یەكتر دەبن و پەیوەندی دەبەستن، رۆژێك ئاسۆ هاتە ماڵەوە و وتی دایە ئاشكرا بووم و دایكی زینە ئێمەی بەیەكەوە لەسەر بانی ئەوان بینیوە، هەر ئەو رۆژە دایكی كچە هاتە ماڵمان و شكاتی كرد، منیش وتم ئێمە ئامادەین بیخوازین، بەڵام ئەو زۆری قسەی ناشیرینی كرد و تفێكیشی لە ئاسۆ كرد، دوای چەند رۆژێكی كەم ماڵیان باری كرد، بەڵام تەلەفۆن و نامە گۆڕینەوە و یەكتر دیتن لە نێوانیاندا هەرمابوو، دووجار چووینە داوای بەڵام وتیان تاوەكو ئامادەیی تەواو نەكات، كچەكەمان بەشوو نادەین، رۆژی رووداوەكە پێش نیوەڕۆ زینە تێلی بۆ ئاسۆ كرد، ئەویش چووە دەرەوە، هەمان رۆژ لە ژووری سەربان و بە چەفیەكەی من خۆی هەڵواسی، ئێمە ئاگامان لێی نەبوو، تاوەكو زینە تێلی بۆ هاوڕێیەكی ئاسۆ كرد و پێی وتبوو فریای ئاسۆ بكەون، شتێك لە خۆی دەكات، چونكە من پێمگوت كە من نادەن بە ئەو. ئیتر دوای ئەوەی خۆشەویستەكەی نائۆمێدی كرد خۆی هەڵواسی و جەرگی منیشی لەت لەت كرد». هەنیسكی گریان لەوە زیاتر مەجالی بە دایكی ئاسۆ نەدا قسە بكات.
هۆكاری سەرەكی فشاری كۆمەڵایەتی بووە
ئومێد رەسوول توێژەری كۆمەڵایەتی، سەبارەت بە ڕووداوی لەو جۆرە و هۆكارەكانی دەڵێت «ئەوە ڕووداوێكی زۆر دڵتەزێنە كە گەنجێك بە بڕیارێكی هەڵە كۆتایی بە ژیانی خۆی هێناوە، بە هەر هۆكارێك بێت، بڕیارێكی هەڵەو نادروست و ناڕەوایە. چونكە خۆكوشتن شیرازەی خێزان ئاڵۆز دەكات».
ئەو توێژەرە جەختی لەوەش كردەوە كە ئەم ڕووداوە‌ بە هۆی فشاری كۆمەڵایەتی لەسەر دوو گەنج روویداوە، چونكە لە كاتێكدا دوو گەنج یەكتریان خۆش ویستووەو ماڵی كوڕەكەش چەند جارێك چوونەتە خوازبێنی، بەڵام ماڵی كچەكە بەو هاوسەرگیرییە رازی نەبوون، ئەمەش وایكردووە خەمۆكی و دڵەڕاوكێ لای كوڕەكە و كچەكەش دروست بێت و پاشان تەلەفۆن كردنی كچەكە لە تەلەفۆنەكە پێی وتوە كە من نادەن بە تۆ، ئەم كوڕەش تووشی بێهیوایی بووە و وا بیری كردۆتەوە كە ئەگەر كچەكە نەدەن بە ئەو، ئیتر دنیا كۆتایی پێدێت، بۆیە خۆكوشتنی بە باشترین چارەسەر زانیوە».
خۆكوشتن بە هەر بیانوویەك ناچێتە
خانەی چارەسەری كێشەوە
ئەو توێژەرە گوتیشی «خۆكوشتن بە هەر بیانوویەك بێت، ناچێتە خانەی چارەسەری كێشە، چارەسەری ئەم كێشەیە زۆر ئاسان بووە، تەنیا هەندێك سەبر و دان بەخۆداگرتنی دەویست، بۆ ئەوەی ماڵی كچە رازی بكرێ، نەك بە كۆتایی هاتنی ژیانی گەنجێك كۆتایی بێت» .
ژیان سەعید قەرەداغی سكرتێری تواناسازی مامۆستایان، سەبارەت بەو ڕووداوە دەڵێت «زۆر بەداخەوە تا ئێستاش كەلتوور و فەرهەنگێكمان هەیە كە رێگە بە دوو عاشق نادەن بە ئاكام بگەن، بیری خێڵەكی و دابونەریت ئەگەر بە ئاشكراش نەبێت بە نهێنی خۆی لە كون و قوژبنی خێزانەكاندا مەڵاس داوە و ڕۆڵی خۆی دەگێڕێت و ئیرادە لە تاكەكان وەردەگرێتەوە و خۆی قەزاوەت دەكات، تەنیا ئەو دوو گەنجە نین، بوونەتە قوربانی بیری رەشی عەشایەری و پاشكەوتووی كۆمەڵگە، ئەوەتا عەشق لای ئێمە سەرەنجامەكەی مردنە، یان كوشتنە، یان خۆسووتاندنە، بێئومێدی وای لە ئاسۆی جوانەمەرگ كرد، كۆتایی بە ژیانی خۆی بهێنێت و عەشق و خۆشەویستییەكەی بە ناكامی بباتە ژێر گڵ».
ناهۆشیاری كۆمەڵگە سەرەكیترین
فاكتەرە بۆ بەلاڕێدابردنی تاكەكان
سكرتێری تواناسازی مامۆستایان «نەبوونی هۆشیاری كۆمەڵگەی كوردی» بە سەرەكیترین فاكتەر بۆ بەلاڕێدا بردنی تاكەكان دەزانێت، وتیشی «پێویستیمان بە یاسایەكی تۆكمە و داڕێژراو هەیە تاوەكو كۆمەڵگە بخاتەوە سەر باری دروستی خۆی و یاسا باڵا دەست بێت، نەك بیری تەسكی خێڵ و عەشیرەت، هەوڵبدرێ بەربەستەكانی بەردەم بەیەكگەیشتنی دوودڵخواز بشكێندرێت و دەرفەتی زیاتریان بۆ بڕەخسێت تاوەكو ترس و گومان و دڵەڕاوكێ وایان لێنەكات بڕیارێكی هەڵە بدەن، دەكرێ خێزان یارمەتیدەر بێت، نەك رێگر، ئەگەر رێگریشمان كرد با هەوڵبدەین قەناعەت بە هەردوولا بكەین، بۆ ئەوەی كۆتاییەكەی وەكو ئەو حاڵەتە ئازاربەخش نەبێت. هەزاران سڵاو لە گیانی پەپوولە ئاسای ئاسۆ و هەزارەهای تری وەك ئاسۆ كە لەسەر رێبازی عەشق و وەفاداری گیانیان سپارد، گیانسپاردنی باببێتە فاكتەری داچڵەكاندنی هەستی مرۆڤایەتی.
هیج یاسایەكمان نییە ماف بە كوڕ و كچێك
بدات بە ئارەزووی خۆیان یەكتر هەڵبژێرن
كامەران تەها خۆشناو، قوتابی قۆناغی سێیەمە لە كۆلیژی یاسا و ئەویش دەڵێت «بەداخەوە ئەم كێشانە زۆر زۆرە لەنێو كۆمەڵگەكەمان چونكە لە زۆربەی كێشە كۆمەڵایەتییەكان (عورف و عادات و تەقالید) زاڵە بەسەر یاسادا. بەداخەوە تائێستا هیج یاسایەكمان نییە ماف بە كوڕ و كچێك بدات بە ئارەزووی خۆیان یەكتر هەڵبژێرن، پێویستە یاسای لەوجۆرە هەبێت و بە هیچ شێوەیەك رێگە نەدات كوڕان و كچان لەبەر خۆشەویستی بكەونە بەر توندوتیژی عەشایەری. خێزانەكانی ئەمڕۆ دەبێت تێبگەن كە خۆشەویستی كوڕ و كچ و هاوسەرگیری بە ئارەزووی خۆیان ئایندە دیاری دەكات، بۆیە پێویستە وەزارەتی پەروەردە لە باخچەی ساوایان تا گرنگترین قۆناخەكانی خوێندن، سیستمێكی كارای كۆمەڵایەتی دابڕێژێت، بۆ ئەوەی لە داهاتوودا ئەگەر ئەو دیاردەیەش بنبڕ نەكەین، كەمی بكەینەوە».