كەركووك بەرزترین رێژەی توندوتیژی دژ بە ئافرەتان تۆماردەكات و ئامارەكانی بەڕێوەبەرایەتیی پۆلیسی شارەكەش سەلمێنەری ئەو راستییەن كە دادگا و پۆلیسی ئەوشارە لە بواری بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان ئەكتیڤ و جددی نین. چالاكانی مافی مرۆڤیش ناسەقامگیری باری ئەمنی و كاركردن بە یاسای عێراقی و نەبوونی ماڵێكی تایبەت بە داڵدەدانی ئافرەتانی خاوەن كێشە بە هۆكار دەزانن.
بەپێی ئامارێكی بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی كەركووك لە ساڵی رابردوودا 535 حالەتی توندوتیژی تۆماركراوە، لە هەشت مانگی یەكەم 19 حاڵەتی مردن هەبووە كە هۆكارەكەی تائێستا نادیارە، 11 حاڵەتی خۆسووتاندن هەبووە، 28 ئافرەت بە هۆكاری جیاجیا لەلایەن كەسوكاریانەوە برینداركراون، سێ لاشە بە كوژراوی دۆزراونەتەوە، هەشت حاڵەتی خۆكوشتن و دووحاڵەتی خۆخنكاندنیش هەبووە.
لایەنگری شوێنی یاساكانی گرتۆتەوە
ڕۆژنامەنووس ژیان عەزیز سەرۆكی رێكخراوی ئاشتی لە كەركووك، هۆكارەكانی توندوتیژی دژ بە ئافرەتان لە كــــەركووك بەمجۆرە دەخاتەڕوو «سەرەكیترین هۆكار ئەوەیە كە ئەم شارە سێ نەتەوەی جیای لەخۆگرتووە، دووم هۆكار پەیڕەونەكردنی یاسایە لەناو دادگای كەركووكدا، واتە ئەو كەسانەی لەسەر ئەو پرسە كاردەكەن بە شێوەیەكی دادپەروەرانە كارناكەن. ئەم كۆمەڵە هۆكارە وایانكردووە نادادپەروەرانە كار لەسەر پرسی ژن و رێگەچارەكانی بكەن، ئەوەش كێشەكانی ئافرەتان زیاتر دەكات، كێشەكان بێ چارەسەر لەدادگا دەمێننەوە و كوشتن روودەدات. لەلایەكی دیكەوە نزمیی ئاستی ڕۆشنبیریی ئافرەتانی كەركووك هۆكارێكی دیكەیە، لەبەر ئەوەی زیاتر پابەندن بە مانەوەیان لەماڵەوە، جێگەی داخە لە كەركووك ژنانی بە تەمەنیش لە باوك و مێرد و براكانیان دەترسن، چونكە داكۆكیكار و پشتگیریكەریان نییە، تەنانەت یاساش داكۆكیان لێناكات، وێڕای ئەوەی كە زۆربەی دادوەرەكان بە نەتەوە عەرەبن، لایەنگری شوێنی یاساكانی گرتۆتەوە، گەندەڵیی بەرتیلخۆری بە ئاشكرا بوونی هەیە».
حزبەكانیش لە كێشەی هاوسەران پشتیوانی پیاوانن
ژیان عەزیز ئەوەشی خستەڕوو كە چەند ڕۆژ پێش ئێستا ئافرەتێكی دراوسێیان كە دایكی چوار منداڵە كوژرا، بێئەوەی هۆكارەكەی دیار بێت، گوتیشی «دەسەڵاتی كوردیش لەم شارەدا نەیاتوانیوە كار لەسەر كەمكردنەوەی ئەو دیاردەیە بكەن، هەردوو حزبی سەرەكی هەركەس بۆ لایەنگرانی خۆی هەوڵدەدات، بۆ نموونە دوو هاوسەری سەر بە یەك حزبیش گەر كێشەیان هەبێت، حزبەكەیان پشتی پیاوەكە دەگرێ، ئەوە بە ڕێژەی 90% لە هەموو حزبەكاندا بوونی هەیە، لەگەڵ هەموو ئەوانەشدا ئەو رێكخراوانەی بۆ پرسی ئافرەت كاردەكەن، لایەنێكی وروژێنەرن نەك لایەنێكی چارەساز، باسی ماف بۆ ئافرەتان دەكەن بەڵام داكۆكیان لێ ناكەن، بۆیە ئەو ئافرەتە كەداوای مافی خۆی دەكات یان سەركوت دەكرێ یان رووبەڕووی كوشتن دەبێتەوە، یانیش بەهۆی ئیهانەكردنی لەلایەن كەسوكارەكەیەوە پەنا بۆ خۆسووتاندن و خۆكوشتن دەبات.
زۆربەی تاوانەكان بە شاراوەیی دەمێننەوە
جوان حەسەن سەرۆكی لیژنەی مافی مرۆڤ و كاروباری ئافرەتان لە ئەنجومەنی پارێزگای كەركووك، لە دەستپێكی قسەكانیدا ئاماری توندوتیژی دژ بە ئافرەتان لە كەركووك بەمجۆرە دەخاتەڕوو: ساڵی رابردوو 535 تاوان دژ بە ئافرەتانی كەركووك ئەنجامدراوە تەنیا لە مانگی یەكی ئەمساڵدا 40 تاوان دەرهەق بە ئافرەتان كراوە، گوتیشی «نابێ ئەوەشمان لەبیربچێت كە ئافرەتان زۆركەم سكاڵا تۆماردەكەن و زۆربەی تاوانەكان بە شاراوەیی دەمێنێتەوە، هۆكاری سەرەكی ئەو هەموو تاوانەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە ئافرەتان بەهۆی نائەكتیڤی پۆلیس و دادگا باوەڕیان بە سكاڵا تۆماركردن نییە، ئەوە لەلایەك، لەلایەكی دیكەوە تاوەكو ئێستا پەناگەیەكی تایبەت بە ئافرەتانی خاوەن كێشە لەم شارەدا بوونی نییە».
وەزارەتی كاروباری ژنانی عێراق: یاسامان نییە، پەلە مەكەن
جوان حەسەن روونی كردەوە كە لەسەرەتای ساڵی 2012 ئەو داواكاریەیان خستووەتە بەرنامەی ئەنجومەنەوە و دوای دەنگ لەسەردانی، نووسراویان بۆ وەزارەتی كاروباری ژنانی عێراق و وەزارەتی كاروكاروباری كۆمەڵایەتی و ئەنجومەنی وەزیران كردووە، بەڵام وەزارەتی كاروباری ژنان گوتوویەتی: تائێستا یاسامان نییە، بۆیە پەلە لە كردنی ئەو كارە مەكەن، سەرەڕای ئەوەی كە لێرە كار بە یاسای عێراقی دەكرێت، راستە زۆربەی ئەو یاسایانە لە هەرێمی كوردستان هەمواركراونەتەوە، بەڵام لێرە هەمان یاسای پێشوو بەركارە، لێرە تەنیا بەڕێوەبەرایەتییەك هەیە كە كار بۆ كەیسی توندوتیژی خێزانی دەكات و سەر بە وەزارەتی ناوخۆی عێراقە، بەڵام بەداخەوە بەڕیوەبەرایەتییەكە فعلی نییە، لەناو بنكەیەكی پۆلیس تەنیا دوو ژووری بۆ تەرخانكراوە، ئەوەش بۆ خودی ئافرەت ئاسان نییە لەمجۆرە جێگەیانە سكاڵا تۆماربكات، جگە لەوەی لە یاساكەدا هاتووە كە نیوەی كادیرانی ئەو بەڕێوەبەرایەتییە دەبێ ئافرەت بن، بەڵام تەنیا یەك ئافرەت لەم بەڕێوەبەرایەتییە بوونی هەیە، هەروەها تێیدا هاتووە كە 40 تا 50 فەرمانبەری هەبێت، بەڵام ژمارەی فەرمانبەرانی زۆر لەوە كەمترە، وێڕای ئەوەی پۆلیسەكان زانیارییان لەسەر ئەو بابەتە نییە و زۆركەم شارەزاییان لە چارەسەركردنی كێشەكانی خێزانی هەیە و تەنانەت زۆربەشیان بڕوایان بە مافی ئافرەت وەك مرۆڤ نییە».
ژینگەی توندوتیژ تاكی توندوتیژ بەرهەم دێنێت
نووسەر و ڕۆژنامەنووس سەمیرە حوسێن جاف، سەرەتا جەخت لەوە دەكاتەوە كە «ژینگەی توندوتیژ تاكی توندوتیژ بەرهەم دێنێت، چ نێربێ، یاخود مێ. گوتیشی «هۆكارگەلێك هەن بۆ ئەوەی كەركووك وەكو شارێك ئاماژەی پێبكرێ، بۆ روودانی بەردەوامی توندوتیژی بەتایبەت دژ بە ئافرەتان، ئەمەش بەهۆی ئەو ژینگە نالەبار و دژوارەی كارگێڕی و سیاسی و بوونی كێشمەكێشی بەردەوام لەسەری، هەروەها نەبوونی ئاسایش و هەستنەكردنی تاكەكان بە ئەرك و مافەكان و بێكارییەكی لەڕادەبەدەر وەك ئاماژەیەك بۆ لاوازی باری ئابووری وكاردانەوەی لەسەر هزر و باری بژێوی تاك و جیاوازی نەتەوە و ئایین و كۆمەڵێ كێشەی كۆمەڵایەتی و تێكڕای ئەم هۆكارانە دەبنە هەوێنی توندوتیژی، سرۆشتیشە بەشی شێری توندوتیژی بەگشتی بەردەوام لە كۆمەڵگەكان بەر چینی ناسك و بێ دەسەڵات دەكەوێت، كە لە ئافرەتان و منداڵان و بەساڵاچووان بەرجەستەیە».
ئابووری بەهێز هێزی بەرەنگاربوونەوەی تەنگژەكان دەخوڵقێنێ
سەمیرە جاف ئەوەشی خستەڕوو كە لە سەرەتای مانگی دوو لە ڕۆژێكدا تەرمی سێ ئافرەت لەكەركووك دۆزرانەوە، ئەوەشی بە ئاماژەیەكی ترسناك بۆ سەر ژیانی ئافرەتان لەو شارە هەژمار كرد. هاوكات نەبوونی شلتەرێك بۆ ئافرەتانی بە هۆكارێكی دیكەی زیادبوونی توندوتیژییەكان ناو برد. گوتیشی «بەم هەموو رێكخراوەی ئافرەتان و ژنان و خوشكان و لیژنەی ئافرەتانی نێو ئەنجومەنی پارێزگای كەركووك و ئەو سەدان رێكخراوە NGOیە نەیانتوانیوە تاوەكو ئەمڕۆ لایەنی بەرپرس بێننە وەڵامەوە كە پەناگەیەك بۆ ئافرەتانی هەڕەشەلێكراو بكەنەوە لەم شارە بۆ ئەوەی هەندێك لەم مەترسییانەی سەر ژیانی ژنان كەم بێتەوە». ئەو ڕۆژنامەنووسە گوتیشی: ئەركی دەسەڵاتە گیانی هاووڵاتیان بپارێزێ و سامانی مرۆیی لەقڕان رزگار بكات، هەروەها بۆ ئەوەی سوود لەرەگەزی مێ ببینێ بۆ بەگەڕخستنیان لەبواری كار وەك هێزێكی بەرهەمهێنەر كە ئەمە واتە كار دەكرێ ببێتە كەناڵێكی دی بۆ پاراستنی ئافرەتان لە توندوتیژی، ئاشكراشە ئابووریی بەهێز پشتە بۆ تاك و هێزی بەرەنگاربوونەوەی تەنگژەكان لای تاك دەخوڵقێنێ.