پڕۆفایل:

د. زیبا میرحوسینی لە زانكۆی تاران بەشی كۆمەڵناسی خوێندووەو بۆ وەرگرتنی بڕوانامەی بەرزتر چووەتە بەریتانیاو لە ساڵی 1980بڕوانامەی دكتۆرای لە زانكۆی كەمبریج وەرگرتووە. دوای ئەوە گەڕاوەتەوە بۆ ئێران بەڵام دواتر دیسان بۆ بەریتانیا دەگەڕێتەوە و لە زانكۆی كەمبریج دەستی بەكار و توێژینەوەی زانستی كرد. ئەو خاتوونە چەندین كتێبی نووسیوە و یەكێك لە دەرهێنەرە ناسراوەكانی بواری سینەمایە، هەروەها لەگەڵ ناوەندی توێژینەوەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەفریقیا لە زانكۆی لەندەن وەك پسپۆڕی بەرفراوانكردنی هاوبەشی لەگەڵ رێكخراوی نەتەوەیەكگرتووەكان كاردەكات. فیلمی (طلاق به سبک ایرانی) واتە تەڵاق بە شێوازی ئێرانی، 16 خەڵاتی نێودەوڵەتی وەرگرتووە.
د. زیبا میرحوسینی چالاكوانی بەناوبانگی ئێرانی كە ئێستا لە لەندەن نیشتەجێیە، یەكێك لە توێژەرە ناسراوەكانی دنیایە كە چەندین توێژینەوەی زانستی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و وڵاتانی عەرەبی و ئەفریقیا هەیە، لەم وتووێژەیدا لەگەڵ گوڵان، لەسەر ڕۆڵی ئافرەت و بەشداری لەبواری سیاسەت و زەمینەسازی بۆ ئازادیی ئافرەت، وەڵامی چەند پرسیارێك دەداتەوە.
گوڵان – كۆمەڵایەتی
* تاچەند ئازادیی ئافرەتان گرنگ و پێویستە لە پڕۆسەی بونیادی دیموكراسییەت و پێناسەی ئازادیی ئافرەتان چۆن دەكەی؟
- پێش هەمووشتێك هەردوو پرسیارەكەتان پەیوەندییان بەیەكەوە هەیە، لەبەرئەوەی بەبێ ئازادیی دیموكراسییەت بوونی نابێت و مەبەستم لە ئازادیی رادەربڕین و ئازادیی تێكەڵبوونە، هەروەها لەگەڵ یەكسانی لەبەردەم یاسا، لە دیدی منەوە پێناسەی ئازادی ئافرەتان بریتیە لەوەی كە ئافرەت بتوانێت رێگەچارەی سەرفراز و پاك هەڵبژێرێ لە ژیانیدا، زۆر گرنگە ئافرەت ئازاد بێت لەڕووی بژاردنی رێگەچارەی سەرفراز، لەلایەنێكی دیكەوە یەكسانی لە دیموكراسییەتدا لایەنێكی زۆر گرنگە لەبەرئەوەی یەكسانی تێگەیشتنێكە بۆ دادپەروەری، هەربۆیە بەبێ ڕێزگرتن لە مافی یەكسان بۆ هەموو هاوڵاتیان هەرگیز ناتوانرێ كۆمەڵگەیەكی دیموكراسیی كارا بونیاد بنرێت، پێویستە یەكسانی بە لەبەرچاونەگرتنی ڕەگەز و بیروباوەڕ لەبەرامبەر هەمووان پیادە بكرێت، هەربۆیەیش پێموایە كە ئەو دوو خاڵە پەیوەندییان بەیەكەوە هەیە، لایەنێكی دیكەی گرنگ كە نابێ لەبیری بكەین، چەمكی پیاوسالارییە، مەبەستم لە پیاوسالاری دەسەڵاتی پیاوە نەك تەنها لەڕووی زاڵبوونی بەسەر ئافرەت، بەڵكو دەسەڵاتی پیاو لەسەر ئافرەتان و هەروەها لەسەر پیاوانیش، هەمیشە پەیوەندییەك لەنێوان پیاوسالاری و دەسەڵات هەیە، لەبەرئەوەی لە كۆمەڵگەی نادیموكراسی و پیاوسالاری هەمیشە لە هەوڵدان بۆ سەركوتكردنی دەنگی خەڵكی لاواز، هەروەها سەركوتكردنی ئافرەتان و گەنجان لەگەڵ پیاوانی بێ هێز و بێ توانا، هەربۆیە لەپێناو بونیادنانی كۆمەڵگەیەكی دیموكراسی ئەوە پێویستە دیموكراسییەت ئازاد بكرێت لە پیاوسالاری، كەواتە بەبێ ئازادی ئافرەتان و كەمینەكان زەحمەتە بتوانرێت كۆمەڵگەیەكی دیموكراسی بونیاد بنرێت، لە مێژوودا ئافرەتان وەكو گرووپێكی كەمینە مامەڵەیان لەگەڵدا كراوە، هەروەها گرنگە یەكسانی لەبەردەم یاسادا هەبێت لەبەرئەوەی یەكسانی لەبەردەم یاسا كۆنسێپتێكی گرنگی بەهاوڵاتیبوونە.
* بۆچی ڕێژەی بەشداربوونی ئافرەتان لە حكومەت و سیاسەت كەمە؟ ئایا بەهۆی ئەوەیە كە ئافرەت توانای كەمە، یان ئەوەیە بواریان پێ نەبەخشراوە؟
- هەروەك پێشتریش ئاماژەم پێكرد پیاوسالاری تەنیا پەیوەست نییە بە كۆنتڕۆڵكردنی ئافرەت، بەڵكو پەیوەستە بە كۆنتڕۆڵكردنی خەڵكی لاواز و ئەو لایەنە پیاوی لاوازیش دەگرێتەوە، هەربۆیە پێویستە سەرنج بدەینە ئەو خاڵە و لەبیری نەكەین لەڕووی دەسەڵات و لەبەرئەوەی ئافرەت بە درێژایی مێژوودا بواری بۆ فەراهەم نەكراوە، هەربۆیە هەتا ئافرەت ئەگەر لە كایەی سیاسیشدا بوونی هەبێت، ئەوا لە پۆستە باڵاكان و لە دروستكردنی بڕیاردا حزووری زۆر كەمە، هەربۆیە هەتا پیاوسالاری بوونی هەبێت، ئەوا ئافرەت وەك پێویست دەسەڵاتی نابێت، ئەمەش هۆكاری مێژوویی لە پشتەوەیە، بەڵام هەمیشە رێگەچارەی پێویست هەیە بۆ ڕاستكردنەوەی ئەو لایەنە، لەبەرئەوەی ئەمڕۆ كۆنسێپتی یەكسانیی بابەتییانە لەئارادا هەیە، هەروەها واتای راستەقینەی یەكسانی تەنها ئەوەندە ناگەیەنێت كە پیاوان و ئافرەتان و هەموو هاوڵاتیان رێك وەكو یەك مامەڵەیان لەگەڵدا بكرێت، بەڵكو واتای ئەوە دەگەیەنێت كە هەلی یەكسان بۆ هەمووان فەراهەم بكرێت و هەروەها یەكسانی هەبێت لە بڕیاردان، هەربۆیە پێویستە یاسادانەران جیاكاری پۆزەتیف واتە (سیستمی كۆتا) پەیڕەو بكەن، لەپێناوی راستكردنەوەی ئەو كەموكورتییە، هەروەك پێشتریش ئاماژەم پێكرد كە ئافرەت لە كۆندا وەكو كەمینە مامەڵەی لەگەڵدا كراوە، هەرلەبەرئەوەیشە دەبینین هەندێك لە وڵاتان كۆتا-یان هەیە كە لایەنی كەمەوە رێژەی لە 30%ـی لە ئەندامانی پەرلەمان ئافرەتن، بێگومان ئەمەش دیاردەیەكی جیهانییە، بەڵام تەنها ئاستەكانی جیاوازە لەبەرئەوەی لە هەندێك لە كۆمەڵگەكان ڕێژەكەی بەرزترەو لە هەندێك كۆمەڵگەی دیكە كەمترە، بەڵام ئەوەی گرنگە ئەوەیە لە سەدەی بیستەمدا ئافرەت بەرە بەرە چووەتە نێو فەزای گشتی و تێكەڵی ژیانی سیاسی بوو، ئەمەش بووە هۆی ئەوەی بارەكە بگۆڕێت، بەڵام لەكۆتاییدا دەمەوێ ئەوە بڵێم كە ئەم رەوشە یەكێكە لە ئاكامەكانی چڕكردنی هەموو دەسەڵاتەكان لە دەستی ژمارەیەك پیاوی دیاریكراو .
* كەواتە لەبەرئەوەیە رێژەی ئافرەت وەكو سەرۆكی رێكخراوە ناحكوومییەكان بەرزترە و لە پەرلەمان و حكومەت بواریان بۆ فەراهەم نەكراوە؟
- هەڵبەتە ئەوە یەكێكە لەو كێشە و گرفتانەی كە لە جیهاندا رووبەڕوومان دەبێتەوە، چونكە ئێمە لە سیاسەت تێدەگەین و دەزانین كە پیاوان سیاسەتی زبر پیادەدەكەن و هەر لەبەر ئەوەیشە شەڕ و ناكۆكیی زۆر لە جیهاندا هەیە، بەپێی توێژینەوەیەك دەركەوتووە لە هەر شوێنێك ئافرەت لە پێگەی درووستكردنی بڕیارەكاندا بوونی هەبێت ئەوە هەمیشە سازشكردن روودەدات و هەمیشە كار لەسەر بنەمای ئاكارەكان دەكرێت و جەخت لەوە دەكرێتەوە كە هەمووان بە شێوازێكی یەكسان مامەڵەیان لەگەڵدا بكرێت، بەڵام هەبوونی ئافرەتان لە ڕێكخراوە ناحكوومییەكان شتێكی تازەیە لەبەرئەوەی لەڕووی چەندین كۆنتێكستەوە – لایەنی كەمەوە لە جیهانی ئێمە – ڕێكخراوی ناحكوومی پێش ساڵانی هەشتاكان بوونی نەبووە، ڕێكخراوی ناحكوومی بەشێكە لە كۆمەڵگەی مەدەنی و پڕۆسەی بەدیموكراتیزەكردنی كۆمەڵگە و كاردەكات بۆ گەیاندنی دەنگەكان، بێگومان ئافرەتان توانایان هەیەو هۆكاری كەمی ڕێژەیان و بەشداربوونیان لە حكومەت بۆ ئەوە ناگەڕێتەوە كە توانایان نییە، بەڵكو بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە بەدرێژایی مێژوو بواریان بۆ فەراهەم نەكراوە و لەلایەن دەسەڵاتەوە رێگەیان پێ نەدراوە بەشداری لە سیاسەت بكەن، هەربۆیە بەڕای من لەپێناوی دامەزراندنی باشترین سیستەمی سیاسی لە جیهان پێویستە دەنگی ئافرەتان بەرز رابگیرێت لەگەڵ دەنگی هەموو گرووپەكانی دیكەی كۆمەڵگە كە بە ئاستێكی راستەقینە نوێنەرایەتییان نەكراوە.
* بۆ بەشداربوونی ئافرەت لە پڕۆسەی دروستكردنی بریاردا چۆن زەمینەسازی دەكرێت ؟
- رێگەچارەی پەروەردەیەو پێویستە لە سیستەمی یاساییشدا سیستمی كۆتا پەیڕەو بكرێت، كە بریتییە لە پیادەكردنی كۆتا لە پەرلەمان بۆئەوەی ئافرەت بتوانێت لە هەڵبژاردنەكان خۆی كاندید بكات و بە ئاستێكی باشتر مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت، هەروەها قبووڵكردنی لە فەزای گشتی، هەڵبەتە ئەم لایەنەیش پەیوەستە بە كەلتوور، مەسەلەكە تەنها سیاسەت نییە، بەڵكو كەلتووری سیاسییە، كەلتووری جیاكاری و گۆشەگیركردنی ڕەگەزی مێینەیە، ئەو تێگەیشتنەی كە دەڵێت ئافرەت لاوازەو پێویستی بە پارێزگاری هەیەو لەبەرژەوەندی ئافرەتە لەژێر كۆنتڕۆڵی پیاو بمێنێتەوە، ئەوە ئایدیۆلۆژیایەكی لەپشتە كە ئایدیۆلۆژیای پیاوسالارییە، بۆیە پێویستە ئەو لایەنە راستبكرێتەوە، ئەوە ستەمكارییە كە دەڵێن پیاو متمانەی بەخۆی زۆرە و ئافرەت متمانەی بەخۆی نییەو گوایە ئافرەت ملكەچە، وەدیهێنانی گۆڕانكاری كاتێكی زۆری دەوێ، زۆریش دەخایەنێ، بەڵام هەرگیز كات درەنگ نییە بۆ دەستپێكردن، بەش بە حاڵی خۆم هیوایەكی زۆرم بە نەوەی ئەمڕۆ هەیە، لەبەرئەوەی ئەمڕۆ ئافرەت باوەڕی بە خۆی هەیەو خۆی بە ئاستنزم نازانێ و باوەڕی نییە بەو ئایدیۆلۆژیایەی كە ئافرەت بە ئاستنزم دادەنێت، هەربۆیە تەنانەت گەر ئافرەت لە هەر پۆستێكیش ببینین ئەوە هیچ گومانێكم نییە لەوەی كە ئەو ئافرەتە زیاتر یان بە قەد هەر پیاوێكی دیكە بەتوانا و زیرەك دەبێت لەو پۆستەدا. وەدیهێنانی گۆڕانكاری لە كەلتووری پیاوسالاری و ملكەچكردنی ئافرەت و نادادپەروەری پڕۆسەیەكی زۆر درێژخایەنە و كاتێكی زۆری بردووە لە مێژووی مرۆڤایەتیدا، بۆیە دەڵێم ئەم پڕۆسەیە كورتخایەن نییە، بەڵكو درێژخایەنە.
* تاچەند بوونی ئافرەتان لە چەندین پۆستی جیاواز گرنگە بۆ وڵاتانی تازەپێگەیشتوو بەتایبەتی لە پڕۆسەی پەرەپێدان؟
- دەبینین ئافرەت بوونێكی بەرچاوی هەیە لە كەرتەكانی پەروەردەیی و چاودێری لە كۆمەڵگەدا و هۆكاری ئەوەیش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە ئافرەت لەڕووی نەریتیەوە دەستنیشانكراوە بۆ گێڕانی رۆڵی چاودێری، لایەنێكی گرنگ هەیە كە بوارەكانی فێمێنیزم و رەگەز دیراسەتی دەكەن لەبەرئەوەی جگە لەوەی كە فێمێنیزم بزاوێكە، هاوكات فێمێنیزم پڕۆژەیەكی مەعریفییە، فێمێنیزم پڕۆژەیەكی ئەبستیمۆلۆژییە كە پیشانمان دەدات و فێرمان دەكات كە چۆن ئەو شتانە دەزانین كە دەیانزانین و چی دەزانین لەبارەی ئافرەت و هەروەها لەبارەی كەلتووری ئافرەتان لەگەڵ كەلتووری پیاوان، لەلایەكی دیكەوە فێمێنیزم پێناسەی چەمكی رەگەزمان بۆ دەكات و پێمان دەڵێت كە پیاوان و ئافرەتان وەك یەك لەدایك بوون، گەر لە دوو جۆری جیاوازن، بەڵام لە توانادا جیاوازییان نییە، بۆیە ئەگەر بێت و دەسەڵات بە ئافرەت ببەخشرێت بۆ درووستكردنی بڕیارەكان ئەوە بەڕای من دەتوانێت بە باشترین شێوە خزمەت بگەیەنێت، لەبەرئەوەی ئافرەت دەزانێت چی باشە بۆ خێزان و بۆ چین و توێژەكانی كۆمەڵگە، ئەگەر ئێمە وەك ئافرەت هەمیشە ملكەچی دەسەڵات بین، ئەوە ئەوكات سیستەمی حكومڕانی سەركەوتوو نابێت، هەربۆیە ئێمە پێویستیمان بە سەربەخۆیی هەیە، هەڵبەتە یەكێك لەو هۆكارانەی كە لەپشت كێشە ئابوورییەكانە لە وڵاتانی تازەپێگەیشتوو بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە – بەهۆی كەلتوور و ئایین و چەندین لایەنی دیكە – ئافرەت لە چەند كەرتێكی دیاریكراوی بازاڕ دوورخراوەتەوە و لەئاكامیشدا بەهرە و سەرچاوەكانی كۆمەڵگە بەفیڕۆدراوە، هەربۆیەش بەشداربوونی ئافرەت و پەرەپێدانی تواناكانیان سوودبەخشە بۆ كۆمەڵگە و بۆ ئابووری و بۆ ئەو مەبەستەش پێویستە لەسەر حكومەت كەش و هەوا و زەمینە بۆ ئافرەت بڕەخسێنێت، بۆئەوەی بەشدار بێت و هەروەها تێكەڵی درووستكردنی بڕیارەكان بێت.