لەپشت بازاڕی تەیراوەی هەولێر، بازاڕێكی تایبەت بە جلوبەرگی ئافرەتان هەیەو هەندێكجاریش كەلوپەلی كۆنی ناوماڵی تیادا دەبینرێ. ساڵیانێكە لەو بازاڕەدا ژمارەیەك ئافرەت بە كۆمەڵێك حەسرەتەوە لەسەر شەقام و لە تەنیشت یەكتر ڕیز دەبن و بوخچەی كۆنە جلەكانیان دەكەنەوەو بەدیاریەوە دادەنیشین، نە سەرمای زستان و نە گەرمای هاوینیش ناتوانێ بوخچەكانیان پێ بپێچێتەوە، چونكە دەبێت بژێوی رۆژێكی خۆیان و خێزانەكەیان دابین بكەن.
لە سەرمای زستان و گەرمای هاوین لەسەر شەقامن
زۆربەی ئەو ئافرەتانەی مووچەخۆر نین و خێزانێكی كەمداهاتیان هەیە، بەناچاری پەنا بۆ كاری جۆراوجۆر دەبەن، لەوانە: كاری ماڵان، نانكردن بۆ خەڵك و دەستفرۆشی و دەستگێڕی و كاری سەر شەقام و .. تاد. لەپشت بازاڕی تەیراوەی هەولێریش، بازاڕێكی تایبەت بە جلوبەرگی ئافرەتان هەیە لەو بازاڕەدا ئافرەتانی فرۆشیار لەسەر عەرد و بە بێ دوكان و تەنانەت بێ ئەوەی كەپرۆكەیەكیان هەبێت، لە تەنیشت یەكتری بوخچەكانیان دەكەنەوەو جلە كۆنەكانی ئافرەتانی تیا دەردەهێنن و بۆ فرۆشتن ئامادەی دەكەن. ئەوان تەنانەت ئافرەتی بەساڵاچووشیان تێدایە كە تەمەنی بۆ كاركردن ناشێ، بەڵام دابینكردنی بژێوی رۆژێكی خۆیان و خێزانەكەیان ناچاریان دەكات ڕوو لەو كارە بكەن. ئەوەتا (رابیعە ئیسماعیل)ـی تەمەن 63 ساڵ كە ئافرەتێكی پیر و پەككەوتەی ناو ئەو بازاڕەیە دەڵێت «بەڕاستی تاقەتی ئیشكردنم نەماوە، زۆر نەخۆشم، بەڵام وەزعمان زۆر خراپە، لە ناچاری ئەوە 18 ساڵە ئەو ئیشە دەكەم، زۆرجار زەختم هەڵدەستێ دەبوورێمەوەـ خەڵك بۆ نەخۆشخانەم دەبەن». ئەو فرۆشیارە بەتەمەنە بە نیگەرانییەكی زۆرەوە وتی «دوو كوڕەكەم لە جیاتی بەخێوم بكەن، بە بیانووی عەیبە رێگریم لێدەكەن، منیش ناچارم نانی خۆم دابین بكەم، توخوا ناومان بنووسن، بەڵكو حكومەت دڵی نەرم بێت و ئاوڕێكمان لێبداتەوە».
داوای دروستكردنی دوكان یان كەپر دەكەن
(نەرمین محەممەد)ـی تەمەن 50 ساڵ یەكێكە لەو دەیان ئافرەتەی كە لە بازاڕە لەسەر شۆستە چەندین كراس و كەوای ئافرەتانی بە دیوارەكەدا هەڵواسیبوو، بوخچەیەكی گەورەشی لە بەردەمی خۆی دانابوو، ئەو لە بارەی كارەكەی خۆیەوە گوتی« لە دوای راپەڕینەوە كاری كۆنەفرۆشی دەكەم، داهاتەكەی زۆر كەمە وێڕای ئەوەی لەڕۆژانی باران ناتوانین بەردەوامی بە كارەكەمان بدەین، داواكارم حكومەت بازاڕێكی تایبەتمان بۆ دروست بكات و دوكانمان بە هەرزان پێبدات»، سەبارەت بە ژیانی كۆمەڵایەتیشی نەرمین دەڵێت «سێ منداڵم هەیە، گەورەكەیان لە زانكۆیە، مێردەكەشم ژنێكی تری هێناوە و خەرجی من و منداڵەكان نادات».
هەركام لەو ئافرەتانە ئاریشەی تایبەت بە خۆیان هەیە، ئەوەتا (پیرۆز عەلی) تەمەن 48 ساڵ كە ئافرەتێكی دیكەی كۆنەفرۆشی ئەو بازاڕەیە دەڵێت «یازدە سەرخێزان بەخێو دەكەم، كوڕە گەورەكەم كەناسە، پێنچ ساڵە مێردەكەم مردووەو دوو لە منداڵەكانم هەتیون، بۆیە ناچارم كاریان بۆ بكەم».
دەوڵەمەندەكانیش لای ئێمە جل دەكڕن
پیرۆز دەربارەی جۆری كڕیارەكانی گوتی« كڕیارەكانی ئەو بازاڕە تەنیا هەژارەكان نین، بەڵكو دەوڵەمەندەكانیش شت لای ئێمە دەكڕن، راستە كۆنەفرۆشین، بەڵام ئەو جلانەی كە دەیفرۆشین تەنیا جارێك یان دووجار لەبەركراون، تەنانەت پارەی خەیاتیشیان بۆ دەگەڕێتەوە، جگە لەوەش لەبەرئەوەی جلەكانمان هەرزانە، خەڵكانێك هەن لای ئێمە جلوبەرگ بۆ فەقیران دەكڕن».
تاقەكوڕەكەم شێرپەنجەی
هەیەو لەنەخۆشخانەی نانەكەلی خەواندوومە
(سامیە عەباس)ی تەمەن 55 ساڵیش، هاوشێوەی ئەوانی دی «نەبوونی و كولەمەرگی» ڕاپێچی ئەو بازاڕەی كردووە، كاتێك ویستی وەڵامی پرسیارەكانی گوڵان بداتەوە، بەچاوی پڕ لە گریانەوە گوتی « زیاتر لە 13 ساڵە لێرە كۆنەجل دەكڕم و دەیفرۆشمەوە، زۆرجاریش ئیشی ماڵان دەكەم، ژنێكی تەنیام كوڕ و كچێكم هەیە، كوڕەكەم ماوەیەكە تووشی نەخۆشی شێرپەنجەی خوێن بووەو لە نەخۆشخانەی نانەكەلی خەوێندراوە، كچەكەشم نان بۆ ماڵان دەكات، بەهۆی نەخۆشی كوڕەكەمەوە زۆركەم بۆ ئێرە دێم، بێوەژنیش نیم، تاوەكو مووچەی بێوەژنان بمگرێتەوە، راستە مێردەكەم لە ژیاندا ماوە بەڵام ژنێكی تری هێناوە و هاتوچۆی ئێمە ناكات».
(پیرۆز خدر) گەورە كچێكی تەمەن 43 ساڵەیە، ئەو شەرمی لە بارودۆخەكەی خۆی دەكرد بۆیە بە دەنگێكی نزم گوتی«دوای ئەوەی دایكم مرد، ئەركی پەیداكردنی بژێوی رۆژانە بەبێ ویستی خۆم كەوتە سەرشانم، منیش ماوەی 15 ساڵە كۆنەفرۆشی دەكەم بۆ ئەوەی باوكە پیرەكەم و برا نەخۆشەكەم كە باری دەروونی ناتەواوە بەخێوبكەم».
بۆچی ئافرەتان بەم كولەمەرگییە ژیان بكەن ؟
لەلای خۆیەوە پەرلەمانتار نەسرین جەمال، لە لێدوانێكیدا بۆ گوڵان سەبارەت بەو كێشە و ئاریشانە گوتی «من بۆچوونم وایە ئەگەر ئافرەت خاوەن داهاتی خۆی بێت، سوودی بۆ خۆی و بۆ وڵاتەكەشی دەبێت، چونكە لە ئابووری وڵات بەشداردەبێت، دیارە لە ناو بازاڕەكاندا ئافرەتانی نەدار و نەبوون زۆر دەبینین بۆ دابینكردنی قوتی رۆژانەیان، یان خەریكی فرۆشتنەوەی كەلوپەلی كۆنەن، یان لە وەرزی بەهاردا گژوگیای دەرودەشت دەهێنن و لە بازاڕ دەیفرۆشنەوە، كەواتە ئەوانە ئەو ئافرەتە زەحمەتكێشانەن كە بە چنگ و هێزی بازووی خۆیان قوتی رۆژانەی خۆیان و منداڵەكانیان دابین دەكەن، بەداخەوە تاوەكو ئێستا حكومەتی هەرێمی كوردستان رێژەی هەژاری دیارنەكردووە، ئەمساڵ دەگوترێ رێژەی هەژاری تەنیا 7%ـە بەڵام ئێمە رێژەی خوار هەژاریشمان هەیە، پێویستە حكومەت بیر لەوە بكاتەوە كە هێڵی خوار هەژاری چارەسەر بكات، ناكرێ لە هەرێمێكی پڕخێر و بێر و دەوڵەمەند ئافرەتان بەم كولەمەرگییە ژیان بكەن».
هەروەها گوتی«مایەی هەڵوەستە لەسەركردنە كە پیاوان ئەو هەلەیان نەڕەخساندووە، ئافرەت شانبەشانیان كاری ئابووری بكات، هەر ئافرەتی ئێمە بووە لە لادێكاندا كە توانیویانە هەم خزمەتی ماڵ و مێرد بكەن و منداڵ پەروەردە بكەن و خزمەتی میوان و پێشمەرگە بكەن، شانبەشانی مێردەكانیان لە كێڵگە كشتوكاڵییەكان كاریانكردووە، كەواتە ئەو بەرهەمە تەنیا رەنجی شانی پیاو نەبووە، رەنجی شانی ئافرەتانیش بووە». ئاماژەی بەوەش دا كە تەنانەت لە وڵاتانی دیكە بازاڕی گەورەی تایبەت بە ئافرەتان هەیە، كە 95ی دوكاندارەكانی ئافرەتن، چونكە ئافرەت زیاتر سەرنجی كڕیار و گەشتیاران رادەكێشێت، دەكرێ لێرەش بازاڕی لەمجۆرە هەبێت، چونكە ئافرەت كاریگەرییەكی زۆری لەسەر بنیادنانەوەو بوژاندنەوەی باری ئابووری وڵات هەیە.
شتێك بە ناوی بازاڕی پیاوان و بازاڕی ئافرەتانمان نییە
لەلای خۆیەوە نەوزاد هادی پارێزگاری هەولێر سەبارەت بەو كێشە و گرفتانە گوتی «كردنەوەی بازاڕ ئیشی حكومەت نییە، ئیشی حكومەت پێشكەشكردنی خزمەتگوزارییە، كردنەوەی بازاڕ ئیشی خەڵكە، دەكرێ كەسێك وەبەرهێنان بكات و بازاڕێكی لەمجۆرە بكاتەوە، پاشان لێرە ئازادی لە كاركردن هەیە پیاو و ئافرەت ئازادن لەكوێ و لەهەر بازاڕێك كاربكەن، پیاو هەیە دووكاندارە هەیە عەرەبانچییە، هەیە لەسەر شۆستە و شەقام شت دەفرۆشێتەوە، ئافرەتیش بە هەمان شێوە، بەڵام شتێك نییە بە ناوی بازاڕی پیاوان و بازاڕی ئافرەتان، لە مۆڵەكانیش ئافرەتمان هەیە، كەلوپەل دەفرۆشێت».
لەڕووی ئابووری و داهاتی سەربەخۆی خودی ئافرەت، نوخشە عەبدولڕەحمان شارەزای ئابووری، هێما بۆە ئەوە دەكات كە جووڵەی ئابووری ئافرەت بەشێوەیەكی گشتی نەك هەر لە كوردستان بەڵكو لە هەموو وڵاتانی رۆژهەڵات لاوازە، چونكە هۆشیاری ئابووریمان نییە، خەڵكانێك وادەزانن كە ئابووری واتا پیاو، واتا بازاڕی پارە و بۆرسە و كڕین و فرۆشتن، نازانن كە ئابووری لەماڵەوە دەەست پێدەكات.
ئەو ئابووریناسە گوتیشی «لە وڵاتانی دەرەوە ئافرەت كارگەی گەورە و دامەزراوە گەورەكان بەڕێوەدەبات، بەڵام لێرە ئێمە ئەو مافە بەئافرەتانی خۆمان نادەین بە هۆی عەیبە و بەهۆی چۆن دەبێت ئافرەت لەگەڵ پیاو هاتوچۆ بكات، چۆن دەبێت بە تەنیا سەفەر بكات؟ ئەوە لەلایەك لەلایەكی دی تێڕوانینی كۆمەڵگەی ئێمە بۆ ئافرەتێك كە زۆر بێت و بڕوات و دەرچوونی زۆری هەبێت جارێ ئەو تێڕوانینە زۆر بەرتەسكە، بەڵكو هەر دەیانەوێت ئافرەت چەوساوە بێت و لە ماڵەوە دانیشێت یان ئەوپەڕی ئیشێكی كەرتی حكومی بكات، نەك كەرتی تایبەت.
لە كاتێكدا ئافرەەتی كورد بەناوبانگە بە زیرەكی و لێهاتوویی، هەربۆیە ئافرەت خۆی لەقەرەی بواری ئابووری نادات، بۆ نموونە زۆرینەی خوێندكارە كچەكانی كۆلیژی بەڕێوەبردن و ئابووری بە ویستی خۆیان نەچوونەتە ئەو كۆلیژە، بەڵكو بە هۆی نزمی نمرەكان چوونەتە ئەو بەشە، زۆر ئافرەتمان بینی لە ماڵی خۆیانەوە دەستیان پێكرد، ئێستا خاوەنی كارگەی دورومانن یاخود خاوەنی پرۆژەی دیكەن، بۆیە كە دەڵێی كەرتی تایبەت، دەبێ تۆ پشت بەخۆت ببەستی، بیرۆكەی ئافرەت لە بواری ئابووریدا لەهی پیاو زۆر وردترە، بەوپێیەی ئافرەت ماڵ بەڕێوە دەبات، بۆیە زۆریش گەشبینم بە داهاتوو و ئایندەی ژنانی كورد لە كەرتی تایبەت ومامەڵە كردن و بازرگانیكردندا خۆیان دەربخەن».