تێكەڵكردنی قوتابیان لە قوناغەكانی خوێندن خوێندنەوەی جیاوازی بۆ دەكرێت، ڕایەك بەباشی دەزانێت هەر لە قۆناغە بنەڕەتییەوە كچان و كوڕان جیا بكرێنەوە، بۆ ئەوەی بە نەریت و ئایینی خۆیان زیاتر پایەند بن، بەپێچەوانەوە ڕایەكیش بە كارێكی ئەرێنی و پێویستی دەزانێت و جەخت لەوە دەكاتەوە كە ئەو تێكەڵكردنە كرانەوەیەكی تەندروستی كۆمەڵایەتی دروست دەكات و سەركێشییەكانی قۆناغی نەوجەوانی كەم دەكاتەوە.

جیاكردنەوەكە لە پێش قۆناغی خوێندن دەست پێدەكات
«یەكێك لە گرنگترین كێشە سەرەكییەكانی زۆربەی كومەڵگە ڕۆژهەڵاتییەكان لەوەدا كۆدەبێتەوە كەهەردوو ڕەگەز بەبیرێكی ڕەگەزییانە مامەڵە لەگەڵ یەكتری دەكەن و هیچ كامێكیان بیر لەوە ناكەنەوە كە هەردوولا مرۆڤن، ئیتر بۆچی لەیەكتری جیا ببنەوە، بەجۆرێك ئەم نەریتە نەك لەكوردستان لە زۆربەی كۆمەڵگە ڕۆژهەڵاتییەكانیدا بوونی هەیە». ئەوە دەستپێكی قسەكانی هێژا سەعید بوو. ئەو پسپۆری پەروەردەییە پێش ئەوەی باسی تێكەڵكردنی قوتابیان لە قۆناغەكانی خوێندن بكات، بە پێویستی دەزانێت هێما بۆ سەردەمی منداڵی هەردوو ڕەگەز بكات،»جیابوونەوەی هەردوو ڕەگەز لە منداڵییەوە واتە پێش قۆناغی خوێندن دەستپێدەكات، بەوردی ئەمەش دەبینرێت، بۆ نموونە ئەگەر كەمێك ورد بینەوە، دەبینین كە منداڵانی كچ زیاتر خۆیان بە ماڵەباجێنەو بووك بووكێن و یارییەكانی وەك خەت خەتێن و پەت پەتێن دەبەنەسەر، كوڕانیش خۆیان بە یارییەكانی وەك تۆپانێ و یاری تری وەك زۆرانگرتن دەبەنەسەر، ئەمە خۆی لەخۆیدا نەریتێكی كۆمەڵایەتی هەیە، چونكە كۆمەڵگە لەمنداڵییەوە وەها لەكچ دەكات كە خۆی لە تێكەڵاوبوونی كوڕان بپارێزێت، بەجۆرێك ئەگەر كچێك لەگەڵ كوڕان یاری تۆپانێ بكات، بە كچێكی كوڕانی ناو دەردەكات، كوڕێكیش ئەگەر یاری ماڵەباجێنە بكات، بە كوڕێكی كچانی دەناسرێت، لەبەر ئەمە هەردوو ڕەگەزەكە خۆیان لەیاریكردنی یەكتری بەدوور دەگرن، ئەمە نەریتێكە لەو تەمەنەوە بەرەوە قۆناغێكی تر دەیانبات، كە رەنگە ئەو دوو ڕەگەزە بەرەو قووڵبوونەوەی ناكۆكی ڕەگەزی بچن». سەبارەت بەجیاكردنەوەی هەردوو ڕەگەزیش لەقۆناغەكانی خوێندندا هێژا سەعید وتی «ئەوە دەرئەنجامی ئەو نەریتە كۆمەڵایەتییانەیە كە كۆمەڵگە دروستی كردووە، چونكە كۆمەڵگەیەك كە لە منداڵییەوە كچ و كوڕ لەیەكتری جیابكاتەوەو یارییەكانیان بە شێوەیەكی جیا بۆدەستنیشان بكات، چۆن ئەو منداڵانە لە قوتابخانە پێكەوە دادەنێت؟».
سیستەمی پەروەردەی سویدی و نەهێشتنی جیاكاری
لەساڵی (2007)دا كۆنفرانسی پەرەوەدەیی بەسترا، كە تیایدا باس لە دانانی سیستەمی سویدی كرا بۆ قوتابخانەكان و بەپێی ئەو سیستەمە دەبوو قوتابخەكانی كوڕان وكچان نەمێنن و تێكەڵاو بكرێن. كەچی هەتا ئەمڕۆش بەشێكی زۆر و زۆربەی قوتابخانەكان هەر جیاوازن، ئەمەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە هەر ئەو كات مامۆستایانی ئایینی دژایەتی خۆیان بۆ ئەو بڕیارەی حكومەت دەربڕی و بە شتێكی دوور لە نەریتی كۆمەڵگەیان وەسفكرد. لەبەر ئەوە هەتا ئێستا قوتابخانەكان هەر بەجیاوازی ماونەتەوە، جگەلە هەندێك قوتابخانەی نموونەی نەبێت، كە تێكەڵاو كراون. ئەو پسپۆڕە پەروەردەییە جەختی لەوەش كردەوە كە كاتێك نەریتی كۆمەڵگە شتێك دەستنیشان بكات، كەس ناتوانێت رێگری لێبكات، بەتایبەتی لە ڕووی ئاینییەوە. وتیشی «فتوای مامۆستای ئایینی لە سەرووی هەموو سیستەمێكە، ئەگەر سیستەمێكیش دابنرێت بۆ تێكەڵاوكردنی قوتابخانەكان، ئەوا زۆر ئاساییە زۆر كەس منداڵیان لەقوتابخانە دەردەهێنن .
كۆمەڵگەی ئێستا هەزمی تێكەڵكردنی نەوجەوانان ناكات
توێژەری كۆمەڵایەتی هانا عوسمان، نەریتە كۆمەڵایەتییەكان بە «ڕێگری سەرەكیی بەردەم تێكەڵاوكردنی كوڕان و كچان» دەزانێت و هەرلەو بارەیەوە وتی» كۆمەڵگەی ئێمە كۆمەڵگەیەكی پیاوسالاری توندڕەوە، هەر ئەوەش وایكردووە، نێرو مێ واتە كچ و كوڕ هەر لە قۆناغی منداڵی لە یەكتر جیا بكەنەوە، جیاكردنەوەی كوڕان و كچانیش لە قوتابخانەكاندا نەریتێكی كەلتووری و پڕ لەقەیرانەو كۆمەڵگەی دواكەوتوو ناتوانێت هەزمی ئەوە بكات كە كوڕ وكچ لە قۆناغێكی هەستیاری وەك تەمەنی نەوجەوانی لەتەنیشت یەكتری و لە یەك پۆل بخوێنن».
ئەو كۆمەڵناسە دروستبوونی كەلتووری جیاكاری ڕەگەزیی بە كەلتووری رەسەنی كوردی نازانێت، چونكە «ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ مێژوو، دەبینین كچان و كوڕانی كورد هاوبەش بوون لە ژیانداو ئەو جیاكارییە زەقانە بوونی نەبووە، لەگوند و شارەكاندا كوڕان و كچان لە ئاهەنگەكاندا ڕەشبەڵەكیان كردووەو ئەو كەلتوورە لە هەڵپەڕكێی كوردیدا تا هەنووكەش ماوە، ئەگەر لە هەڵپەڕكێی كوردی وردبینەوەو تەنیا ئەوە بە نموونەیەك وەربگرین، دەگەینە ئەو ئەنجامەی كە لەكۆندا كوڕ و كچی كورد بەگشتی هەردوو ڕەگەز زۆر تێكەڵاو بوون و ئەو جیاوازییەی كە ئەمڕۆ هەستی پێدەكرێت شتێكی كۆن نییە. بەڵكو نەرتێكی هاوردەی كۆمەڵگەی عەرەبیە، وەك دەزانین لە كۆمەڵگەی دوورگەی عەرەبدا، ئافرەت نەك تەنیا لە نێر جیا كراوەتەوە، بەڵكو كچی خۆیان زیندەبەچاڵ كردووە، ئەمەش باشترین بەڵگەیە كە ئافرەت لای ئەوان مرۆڤی پلەدووش نەبووەو هەرگیز وەك كەسێكی ئاسایی مامەڵەی لەگەڵ نەكراوە.
ئەو جیاكارییە كەلتووری بیانییە نەك كورد
ئەو توێژەرە جەختی لەوەش كردەوە كە نەریتی جیاكردنەوەی هەردوو ڕەگەز لەو كاتەوە دەستی پێكردووە، كە نەریتی خێڵەكیی عەرەبی بۆ كوردستان هاتووەو بووە بە بەشێكی نەریتی ئەم كۆمەڵگەیە، وتیشی «جیاكردنەوەی هەردوو ڕەگەز شتێكی زۆر تازەیەو رەنگە بگەڕێتەوە بۆ سەدساڵێك لەمەوبەر كە نەریتی عەرەب بە تەواوەتی هاتەنێو كۆمەڵگەكەمانەوە، بەجۆرێك ئەگەر كەمێك وردبینەوە لەو ناوچانەی كوردستان كە دوورن لە نەریت و كەلتووری دەوروبەر، بەهیچ شێوەیەك ئەم جیاكاری ڕەگەزییە هەستی پێناكرێت، چونكە ئەم جیاكاری رەگەزییە تەنیا لەكۆمەڵگەی دەوروبەر هەیە، لەكۆمەڵگەیەكدا هەیە كە تەنیا نەوت توانی لە بیابانەوە بیكات بە ئاوەدانی.
بەڵام گەلاوێژ ساڵح وەك مامۆستایەكی قۆناغی بنەڕەتی، تێكەڵاوكردنی كوڕان و كچان لەناو قوتابخانەدا زۆر بە پێویست دەزانێت، وتیشی «گەر منداڵان لە قۆناغەكانی سەرەتایی و ناوەندی واتە لە منداڵی و هەرزەكاری پێكەوەبن، دواتر لە قۆناغی زانكۆش هیچ كێشەیەكیان نابێت، بەڵام بەهۆی ئەو نامۆییە بەرامبەر بە یەكتری هەیانە، زۆر جار لە قۆناغی زانكۆش ناتوانن مامەڵەیەكی تەندروستیان پێكەوە هەبێت، بۆیە بەگشتی پێكەوەبوونیان شتێكی زۆر باشەو هەمیشە هەردوو ڕەگەز بەیەكەوە دەبنە تەواوكەری توانا فكرییەكانی یەكتر و بەئاسانی دەتوانن سەركەوتن بەدەستبهێنن».
ئیسماعیل لەتیف ئیسماعیل، قوتابی پۆلی شەشەمی تێكەڵاوە لە قوتابخانەی بەرخۆدان، ئەو رایوایە زۆر سوودی لە قوتابخانەی تێكەڵاو وەرگرتووە، هێما بۆ ئەوەش دەكات كە پێشبڕكێیەكی جددی لە نێوان كچان و كۆڕان بۆ وەرگرتنی نمرە بەرز هەیەو ئەوەش بە هۆكارێك بۆ هەوڵی زیاتر لە خوێندن دەزانێت، لە بارەی خۆیشی وتی»من لە منداڵییەوە دەچمە مزگەوت و نوێژی خۆم دەكەم، لە قوتابخانەی تێكەڵیش دەخوێنم و تا ئێستاش هیچ كێشەیەكم نەبووە، ڕاستە لە پۆلێكین، بەڵام وەك خوشك و برامان لێهاتووە.
تێكەڵكردنی قوتابیان لە قۆناغەكانی خوێندن خوێندنەوەی جیاوازی بۆ دەكرێت، ڕایەك بەباشی دەزانێت هەر لە قۆناغی بنەڕەتییەوە كچان و كوڕان جیا بكرێنەوە، بۆ ئەوەی بە نەریت و ئایینی خۆیان زیاتر پابەند بن، بەپێچەوانەوە ڕایەكیش بە كارێكی ئەرێنی و پێویستی دەزانێت و جەخت لەوە دەكاتەوە كە ئەو تێكەڵكردنە كرانەوەیەكی تەندروستی كۆمەڵایەتی دروست دەكات و سەركێشییەكانی قۆناغی نەوجەوانی كەم دەكاتەوە.