زۆرجار هێما بۆ ئەوە دەكرێ كە هەموولایەك دروشمی گەورەی «نەوەی دواڕۆژیان» بۆ منداڵان هەڵگرتووە، بەڵام هەنگاوەكان هێشتا لەسەرەتادان و كارێكی ئەوتۆ بۆ منداڵان و دابینكردنی مافەكانیان نەكراوە، بۆیە دەگوترێ منداڵان وەك نەوەی دواڕۆژ لەنێوان دروشم و دەستەبەركردنی مافەكانیاندا ماونەتەوە. گوڵان لەم ڕاپۆرتەدا ڕێكارەكانی ئەكتیڤكردنی هەنگاوەكان لەپێناو بەدیهێنانی مافەكانی منداڵان لەسەر زاری هاووڵاتیان دەخاتەڕوو.
بەشی منداڵان تەنیا ناونیشانە
جیهانی منداڵانیش لە كێشە و گرفت بەدوور نییە، عومەر فەرهادی، كە نووسەر و راگەیانكارێكی بەئەزموونی كوردستانە سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت «ئەوەی من بەدیدەكەم، چی لەبارەی نەوەی دواڕۆژ گوتراوە، تەنیا قسەی زل و دروشم بووەو ئەزبەریان كردووە، واتە لەڕووی پراكتیكەوە كاری بۆ نەكراوە، ئەوەشی كراوە، تەنیا ئەو لایەنە پەیوەندیدارانە كردویانە كە هەر خۆیان لەڕووی ماددیە سوودمەند بوون، بۆیە بەداخەوە منداڵ و گەنجانی ئێمە بە كوڕ و كچەوە تا ئێستاش لە هەموو مافەكانی خۆیان بێبەش كراون. ئەوەش لە حاڵێكدایە ئێمە گەنجی زۆر بەهرەمەندمان لە هەموو بوارەكانی ئەدەب و هونەر و وەرزش و پێشەی جیاجیا هەیە، بۆیە گەر حكومەت و حزب و رێكخراوەكان بەڕاستی مەبەستیانە دوارۆژی ڕۆڵەكانمان ڕۆشن بێ، دەبێ كاری جددی لەسەر بكەن و تەنیا لە رۆژی جیهانی منداڵ، یان لە بۆنەیەكی تایبەتدا یەك دوو دروشمی بریقەدار بۆ منداڵان بەرجەستە نەكەن.
پەرلەمان و حكومەت پڕۆژەیان بۆ مافەكانی منداڵ هەیە
پەرلەمانتار تارا تەحسین جێگری سەرۆكی لێژنەی كاروباری كۆمەڵایەتی و منداڵ و خێزان لە پەرلەمانی كوردستان، رایوایە گەرچی مافەكانی منداڵان لە هەرێمی كوردستان دەستەبەر نەبووە، بەڵام پەرلەمان لەو بوارەدا پڕۆژەی خۆی هەیە و هەر لەوبارەیەوە وتی «ڕاستە لە هەرێمی كوردستان تا ئاستێك مافەكانی منداڵ پەراوێز خراوە، بەڵام ئێمە وەكو لێژنەی كاروباری كۆمەڵایەتی مشوری ئەوەمان خواردووە و لە ئێستادا پڕۆژەیاسایەكی تایبەت بە پاراستنی مافەكانی منداڵ لەلایەن دە ئەندام پەرلەمان پێشكەش بە لێژنەكەمان كراوە، ئێمەش راپۆرتی خۆمانمان لەسەر نووسیوە، هەروەها پڕۆژەیەكی تریش لە حكومەتەوە پێشكەشی پەرلەمان كراوە، كە بەهەماهەنگی رێكخراوی یونیسێف و ڕێكخراوەكانی دیكەی تایبەت بە مافی منداڵان ئامادە كراوە، ئەو پڕۆژەیەش گەیشتووەتە ئەنجومەنی وەزیران، بڕیارە دوای بودجە هەردوو پڕۆژەكە یەك بخرێت و ببێتە پڕۆژەیەكی تێروتەسەل و بیخەینە بەرنامەی كاری پەرلەمان لە نزیكترین دەرفەتدا».
نابێت حكومەت منداڵانی سەر شەقام بە قەدەر بسپێرێت
لانە ئامانج كە شاعیر و ڕۆژنامەنووسێكی گەنجە پێشنیار دەكات « گەر حكومەت جددی بێت لە دەستەبەركردنی مافی منداڵ ئەوا دەبێت منداڵانی سەر شەقام و منداڵانی بەر كاری سووك و قورس بەسەر بكاتەوە، نابێت حكومەت منداڵانی سەر شەقام بە قەدەر بسپێرێت، پێویستە بە پەلكێشكردنیان بۆ ناو خولە زانستی و پیشەییەكان دواڕۆژیان دابین بكات».
یاساناس هێڤی جۆڵاش، سەرەتا هێما بۆ ئەوە دەكات كە «بەردەوام دروشم و وشەكان گەورەترن لە كردارەكان، نەوەی دواڕۆژیش دروشمێكە كە منداڵانی ئێمەی نوقمی دنیای خەیاڵ كردووە، هەمیشە لە چاوەڕوانی ئەوەدان گەورە ببن و بگەن بەو دواڕۆژەی كە وێنەی كێشراوە، بەڵام بەڕای من ئەم دروشمانە منداڵانی ئێمە ناگەێنێتە رۆخی رووباری خەونەكان، بۆیە دەبێ دەستبكرێت بە جێبەجێكردنی ئەو دروشمانە، پێویستە ئامادەكاری بكرێت بۆ منداڵان كاتێك دەگەنە ئەو دواڕۆژەی چاوەڕێین، ئەو داهاتووە بێت كە خەونیان پێوە دەبینی، پێویستە كار لەسەر منداڵان بكرێت لە سەرجەم لایەنە دەروونی پەروەردەییەكانەوە بەوردی نەك هەر ساڵەو بە بەرنامەیەك بە جۆرێك سەر لە منداڵان بشێوێنین، گرنگە زەمینە خۆش بكرێت بۆ بەدیهێنانی خەونەكانیان تا منداڵان بتوانن وێنەی ئەو دواڕۆژە بكێشن بۆ خۆیان كە دەیانەوێت، لە ساڵێكدا تەنیا رۆژێك بەس نییە بۆ بەسەركردنەوەی منداڵان و لەبەرچاو گرتنی مافەكانیان، لەبری ئەوەی فرمێسك بڕێژین بۆ منداڵێكی پێخاوس با بە هەموومان جووتێك پێڵاوی بۆ بكڕین».
ڕێكخراوەكانی منداڵپارێز چییان بۆ منداڵ كردووە؟
رزگار كۆچەر، ڕاگەیانكارێكی چالاك و دیارە و بەهۆی پێشكەشكردنی بەرنامەی (زووم ئین) و كارە مەیدانییەكانی زۆر شوێن گەڕاوەو ئاریشەی جۆراجۆری زۆری بینیوە. كاتێك ڕووبەڕووی ئەم پرسیارە كراوە، كە بۆچی منداڵان وەك نەوەی دواڕۆژ لە نێوان دروشم دەستەبەركردنی مافەكانیاندا ماونەتەوە؟ لەوەڵامدا وتی «پێش هەموو شت دەبێت لەم هەرێمەی خۆمان سنوورێك بۆ دروشم هەڵگرتن دابنرێ، چونكە دروشم و كردار دوو شتی جیان، پاشان لە كوردستان دەیان ڕێكخراوی منداڵپارێزیمان هەیە، كەس نازانێت چییان بۆ منداڵ كردووە، بۆیە دەبیت ئەو پرسیارە ئاراستەی ئەوان بكەین». ڕزگار بە ئەركی حكومەتی دەزانێت كە «لەڕێگەی وەزارتە تایبەتمەندەكانەوە پلانی هەبێت بۆ دواڕۆژی منداڵ و هەر هیچ نەبێت لە دایەنگە و باخچەی ساویان و قۆناغەكانی سەرەتای خوێندنەوە هەموو پێداویستییەكی پەروەردەییان بۆ دابین بكات و بە مافەكانی خۆیان ئاشنایان بكات.لەمەش زیاتر دەبێ حكومەت رۆڵی خۆی هەبێت و هەنگاوی جددی بۆ منداڵانیش هەڵبگرێ، وەك چۆن لە پرسی ژنان بەڕێوەبەرایەتیەكی بۆ داكۆكیكردن لە مافی ژنان و نەهێشتنی توندوتیژی دروستكردووە، بە هەمان شێوە دەستگایەكی تایبەتی و حكوومی تەرخان بكرێت بۆ ئەوەی هەموو مافەكانی منداڵانیش بپارێزرێن»،
نەبوونی یاسای تایبەت بەپاراستنی مافەكانی منداڵ
گەورەترین كێشەیە
محەممەد مەجید رواندزی سەرۆكی تۆڕی بەرگری لە مافی منداڵانی كوردستان، جەخت لەوە دەكاتەوە كە رەوشی منداڵانی كوردستان لە ساڵانی پێش ٢٠٠٣ تا ئێستا «بەرەوپێشەوە چووە، بەڵام هێشتا منداڵانی كوردستان بەدەست چەندین كێشەوگرفتەوە دەناڵێنن، بەتایبەت لە بواری پەروەردە و كۆمەڵایەتی و ڕۆشنبیری و تەندروستی».
سەرۆكی تۆڕی بەرگری لە مافی منداڵانی كوردستان باسی لەوەشكرد، ئێستا دوو پڕۆژەیاسای پاراستنی منداڵانی كوردستان ئامادە كراون، كە یەكێكیان لەلایەن رێكخراوی یونسێف و وەزارەتی كاروكاروباری كۆمەڵایەتی و ئەوەی تریان لەلایەن ١٠ئەندام پەرلەمانەوە ئامادەكراوە، گوتیشی «ئێستا كار لەسەر ئەوە دەكرێ ئەو دوویاسایە بكرێتە یاسایەكی پوخت وپێشكەوتوو بۆدەسبەركردنی مافەكانی منداڵان لە كوردستان.
محەمەد مەجید ئەوەشی دووپات كردەوە كە وەكو تۆڕی بەرگری لەمافی منداڵان لە هەرێمی كوردستان هەمیشە هەوڵیان داوە لەڕێگەی یاداشت و بەیاننامە و كار و چالاكییەكانیان لەسەرتاسەری كوردستان داواكارییەكانی منداڵانی كوردستان بگەیەننە لایەنی پەیوەندیدار و گوتیشی «ئێستا كار لەسەر ئامادەكردنی راپۆرتێك دەكەین سەبارەت بە بارودۆخی رەوشی منداڵان لە كوردستان و دوای تەواوبونی لە پرێس كۆنفراسێك رایدەگەیەنین و پێشكەشی لایەنە پەیوەندیدارەكانیشی دەكەین».
لە جیهاندا ڕۆژانە پترلە 26هەزار منداڵی تەمەنی
خوار پێنج ساڵ دەمرن
ڕۆژانە پتر لە 26هەزار منداڵی تەمەنی خوار پێنج ساڵ لە جیهان دەمرن، كە هۆكاری مردنەكەیان نەخۆشیەو دەكرێت زۆر لەو نەخۆشیانە چارەسەر بكرێت.
ئاماری مردنی منداڵان لە 20 ملیۆن كەسەوە لە ساڵی 1960 بۆ 9.7 ملیۆن منداڵ لە ساڵی 2006 دابەزیوە. هەر لەو ساڵەدا 80%ی مردنی منداڵان لە وڵاتانی بیابانی ئەفریقا و باشووری ئاسیا بووە. لە ساڵی 1990 رێژەی مردنی منداڵان لە 61 وڵاتی دنیادا تا 50% دابەزی.
لە كۆی 191 وڵات كە ئاماریان هەیە، 129 وڵات هەوڵی چەسپاندنی مافەكانی منداڵ دەدەن. مەترسی مردنی ئافرەتی دووگیانی ژێر تەمەنی 15 ساڵ لەكاتی منداڵبووندا 60% زیاتر لەو ئافرەتی سەرووی تەمەن 19 ساڵ.