ناوەندەكانی داڵدەدانی ئافرەتانی هــــەڕەشــەلێــكــراو، تــاچـــەند لەكەمكردنەوەی ڕێژەی تاوانی كوشتنی ئافرەتدا ڕۆڵی ئەرێنییان هەبووە؟ لەگەڵ بوونی چەندین ناوەندی لەوجۆرە، بۆچی ئافرەتانی هەڕەشەلێكراو پەنای بۆ نابەن؟ دادگا و ئەو ناوەندانە تا چەند لەكوشتنی ئەو ئافرەتانە بەرپرسیارن كە لەلایەن ئەوانەوە ڕادەستی خێزانیان دەكرێنەوە؟ بەشداربووانی ئەم ڕاپۆرتە وەڵامی ئەو پرسیارانەی گوڵان دەدەنەوە.
خانەكانی داڵدەدانی ئافرەتانی هەڕەشەلێكراو زۆر دڵسۆزانە كاریان كردووەو تەنانەت بەر پەلاماریش دراون
سەرۆكی لێژنەی كاروباری كۆمەڵایەتی و منداڵ و خێزان لە پەرلەمانی كوردستان (عەبدولسەلام بەرواری)، لە وەڵامی ئەو پرسیارەدا كە ئایا چ ڕێكارێكی یاسایی هەیە بۆ ئەوەی كاتێك ئافرەتێكی داڵدەدراو ڕادەستی خێزانەكەی دەكرێتەوە، لەلایەن كەسوكاریەوە نەكوژرێت؟ تایبەت بۆ گوڵان دەڵێت «لە وەزارەتی ناوخۆ بەڕێوەبەرایەتییەك هەیە، بۆ داڵدەدانی ئافرەتانی هەڕەشە لێكراو كە هەموو كارەكانیشیان بەپێی یاسا و مەحكەمە و وەرگرتنی ئیفادە و بەڵێننامەیە، زۆر دڵسۆزانە كاریان كردووە و تەنانەت بەر پەلاماریش دراون، كاتێكیش ئافرەتێك بە ئارەزووی خۆی پەنا بۆ ئەو ناوەندانەی داڵدەدانی ئافرەتان دەبات، ئەوا بە ئارەزووی خۆیشی دەتوانێت بگەڕێتەوە بۆ لای خێزانەكەی، لەو كاتەشدا كەمترین گومانیان لە كەسوكاری هەبێت و نەبێت، بەڵێننامەیان لێوەردەگرن بۆ ئەوەی گیانی ئافرەتەكە پارێزراو بێت». بەرواری گوتیشی «لەكاتی وادا كە ئافرەتی داڵدەدراو خواستی گەڕانەوەی هەیە بۆ لای خێزانی، هیچ كەس و لایەنێك ناتوانێت پێشی بگرێ، ئەوە نایاساییە و هەر كەسێكیش ئەوە بكات، ڕووبەڕووی سزای یاسایی دەبێتەوە»
سەرۆكی لێژنەی كاروباری كۆمەڵایەتی و منداڵ و خێزان لە پەرلەمانی كوردستان جەختی لەوەش كردەوە كە ڕێگری لە كوشتنی ئافرەتانی داڵدەدراو و دواتر ڕادەستكراوی خێزان تەنیا بە یاسا چارەسەر ناكرێت، گوتیشی «كاتی خۆی كە ئەو یاسایەشمان لە پەرلەمان پەسەند كرد، هەڵایەكی گەورەیان لەسەر كردین، گوتیان لەگەڵ دابونەریتی ئێمە ناگونجێت، بەڵام من لە سەر شاشەی تیڤی گوتم: ئێمە هاتووین بەرهەڵستی ئەو دابونەریتە بكەین كە رێگە بە ژنكوژی و كوشتنی ئافرەت بە هەر بیانوویەك بدات، چونكە هەموو دابونەریتێك پیرۆز نییە، كوشتنی ئافرەت دابونەریتێكی سەقەتە لە ژێر هەر بیانوویەكدا بێت، بۆیە دەبێت بە توندی دژایەتی دابونەریتی لەو جۆرە بكرێت».
كۆمەڵگەی ئێمە بە دادگا و پۆلیسەكانیشیەوە لەجێبەجێكردنی یاسای توندوتیژی خێزانیدا سستی دەكەن
عەبدولسەلام مستەفا سدیق لە درێژەی ئاخافتنەكەیدا بۆ گوڵان، هێمای بۆ یاسای توندوتیژی خێزانی كردو گوتی «گەر پەرلەمانی كوردستان كە نوێنەری هەموو چین و توێژ و حزب و لایەنێكی گەورە و بچووكی تێدایە، لە یاسای خێزانیدا هەر جۆرە توندوتیژییەك قەدەغە دەكات، تەنانەت شەقازللەیەكی دایك و باوك لە منداڵی خۆیان قەدەغە دەكات، بۆ ئەوەیە كۆمەڵگە بەرەو پرۆسەیەكی مەدەنی و شارستانی ببات و بۆ نەهێشتنی توندوتیژی هانی بدات و دیاردەی كوشتنی ئافرەتانیش بنبڕ بكرێت، بۆیە دەبێت یاساكە جێبەجێ بكرێت و كەسی سەرپێچیكاریش ڕووبەڕووی سزای یاسایی ببێتەوە». بەرواری نیگەرانی خۆی لە «كەمتەرخەمیی دادگاكان و بنكەكانی پۆلیس»یش دەربڕی و گوتی «بەداخەوە كۆمەڵگەی ئێمە بە دادگا و پۆلیسەكانیشیەوە لە جێبەجێكردنی یاسای توندوتیژی خێزانیدا سستی دەكەن، هۆكارەكەشی بۆ ئەو عەقڵییەتە رۆژهەڵاتییە دەگەڕێتەوە كە بەسەر كۆمەڵگەدا زاڵ بووە، بۆیە لە جێبەجێكردنی یاساكەدا جددی نین، ئەوەشمان بە راشكاوی بە دادوەرەكان و وەزارەتی ناوخۆش گوتووە». بەرواری بە پێویستی زانی «هەموو دەزگاكانی ڕاگەیاندن بە دەنگ و ڕەنگ و چاپەمەنییەكانەوە فشاری گەورە بخەنە سەر دادگاكان بۆ ئەوەی لە جێیبەجێ كردنی یاسای توندوتیژیدا سستی نەكەن و بە بێ گوێدان بەوەی كە ئەو حاكم و پۆلیسانە سەر بە دەسەڵاتن یان ئۆپۆزسیۆن، هەرجۆرە كەمتەرخەمییەكیان لەو بوارەدا ریسوا بكەن».
سەرۆكی لێژنەی كاروباری كۆمەڵایەتی و منداڵ و خێزان لە پەرلەمانی كوردستان دووپاتیكردەوە كە كۆمەڵگەی كوردی ڕوو لە گەشەی سیاسی و كۆمەڵایەتییە هەندێك خوو، یان نەریتی نەرێنی هەن، لەگەڵ پێشكەوتنی كۆمەڵگە بەلاوە دەنرێن و تەنانەت ریسواش دەكرێن، ئێستاش وایلێهاتووە كوشتنی ئافرەتان بە هەر بیانوویەك ڕیسوا دەكرێت، یاسای توندوتیژی خێزانیش بۆ ڕیسواكردن و سزادانی كەسانی توندوتیژ و نەریتی پەسەند كراوە».
كۆمەڵگەی كوردی ڤایرۆسی ناهۆشیاری تێدایە
نووسەر و رۆژنامەنووس و چالاكی بواری مافەكانی ئافرەت (ئاوێزان نوری) كە بەڕێوەبەری پڕۆژەكانی(سەنتەری پەنا بۆ لابردنی توندوتیژی لەسەر مێینە) و ئەندامی لێژنەی پشتیوانیكردن لە رۆژنامەنووسانی مێیینەیە، جەخت لەوە دەكاتەوە كە «كۆمەڵگەی كوردی ڤایرۆسی ناهۆشیاری و زیندووكردنەوەی دابونەریتی كۆنی تێدایە» و دەڵێت « یەك لەو نەخۆشیانە نەخۆشی دەروونییە و هەموو ئەوانەش كە بەرامبەر بە خێزانی خۆیان توندوتیژن نەخۆشی دەروونییان هەیانەو پێویستە بەپەلە چارەسەر بكرێن». ئەو خانمە ڕووناكبیرە پێشنیاری ئەوە دەكات كە «رێكخراوەكانی ژنان وەك «هێڵی گەرم» لە هەموو گەڕەكێكدا هەبن، پێویستە تەنیا مەبەستیشیان خزمەتكردن بێت بە دۆزی ژنان و بەرزكردنەوەی ئاستی ڕۆشنبیری تاك بەرامبەر بە مافەكانی مرۆڤ بەگشتی بكەنە بەرنامەی ڕۆژانەیان». گوتیشی «ئێمە وڵاتێكدا دەژین كە كەلتوور كۆنترۆڵی دەكات، ئەو كەلتوورەش زۆر دڵڕەقە و كەمترین بەزەیی بەتاكەكانیدا نایێتەوە»
بەناز كوێستانی دەرچووی بەشی راگەیاندن لەكۆلیجی زانستە مرۆڤایەتییەكانی زانكۆی سلێمانی، سەرنووسەری رۆژنامەی (پێگە) كە خاوەنی چەندین بەرهەمی ئەدەبی و ڕژنامەوانییە، ڕایوایە ئەو توندوتیژییەی لەڕێگەی زمانەوە ئەنجام دەرێت، زۆر زیاترە لە توندوتیژی جەستەیی، زۆربوونی رێكخراوەكانی ئافرەتانیش بۆ ئەوە دەگەڕێنێتەوە كە «ڕێژەی پێشێلكاری لە مافی ژنان زۆر بەرزە». بەناز، بوونی رێكخراوەكانی چالاك لە بواری ئافرەتان بە «پردێك بۆ هێنانە دەرەوەی ژن لە ماڵەوە بۆ شەقام و كاركردن لە رێكخراو و دەزگاكاندا»، دەچوێنێت و سەبارەت بە چارەسەركردنی یەكجارەكی كێشەی ئافرەتانی داڵدەدراویش، رایوایە «پێویستە سەرەتا یاسا و داداگاكان بە هەموو توانایانەوە ئەو ژنانە لە ڕادەستكردنەوەیان بەو خێزانانە بپارێزن كە كەمترین گریمانەی كوشتنی لەسەر بێت، دواتر نەهێشتنی ئەو توندوتیژییانە بەرامبەر بە ژن بەگشتی پێویستی بە گۆڕانكاری ڕیشەیی هەیە، گۆڕانیش لە هەر كۆمەڵگەیەك لە گۆڕانی پڕۆگرامی خوێندن و پەروەردەكردنی منداڵانەوە دەستپێدەكات، واتە هەر لەقۆناغی باخچەی ساوایانەوە تا تەواوكردنی زانكۆ، بۆیە پێویستە هۆشیاری و وانەی تایبەت بۆ ڕێگەگرتن لە توندوتیژی بخەینە سیستمی پەروەردەوە»
كێشە كۆمەڵایەتییەكان زۆر لەوە ئاڵۆزترن كە سەنتەرو رێكخراو بتوانن چارەسەری بكەن
سەرنووسەری رۆژنامەی دەنگی مەخموور (بەختیار محەممەد)، خانەكانی داڵدەدانی ئافرەتانی هەڕەشەلێكراو بە ناوەندێكی چارەسەركار نازانێت و دەڵێت «بەبڕوای من سەنتەرو رێكخراوەكانی ژنان و ئافرەتان لە زۆر كاتدا لەجیاتی ئەوەی لایەنێكی كاراو ئەكتیڤ بن بۆ چارەسەركردنی ئاریشەو خەمەكانی ئەم چین و توێژە هەستیارەی كۆمەڵگە، لەزۆر باردا رۆلێكی خراپیان بینیوە، بۆ نموونە زۆرێك لەو چالاكوانانەی لەبواری ئافرەتان و ژنانەوە قسە دەكەن، تەنانەت خودی خۆیان كێشەگەلێكی زۆریان هەیە لەبیركردنەوەو چۆنییەتی مامەڵەكردن و هەڵسوكەوتی رۆژانەیان، هەروەها لەزۆرێك لەكۆڕو سیمینارو چاوپێكەوتنەكاندا قسەی زل و بریقەدار دەكەن، بەتایبەت لە مەسەلەی توندوتیژی و داڵدەدانی ئەو كچ و ژنانەی كە ڕۆژانە رووبەڕووی توندوتیژی كۆمەڵایەتی دەبنەوە، بەختیار بە پێویستی زانی «لەجیاتی ئەو سەنتەرو رێكخراوانە دەزگا فەرمییەكانی حكومەت وەكو وەزارەتی كارو كاروباری كۆمەڵایەتی و وەزارەتی رۆشنبیری خۆیان ڕاستەوخۆ ئەو كارانە لە ئەستۆ بگرن، چونكە كێشە كۆمەڵایەتییەكان لەكۆمەڵگەی كوردیدا زۆر لەوە ئالۆزترە كە سەنتەرو رێكخراوێك بتوانن چارەسەری بكەن.