لەجێبەجێنەكردنی یاساكە تۆمەتبار دەكرێن
سەرەڕای ئەوەی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەتایبەتی لەكابینەكانی (5و6و7)، بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژییان خستە بەرنامەی كارەوەو لە پەرلەمانی كوردستانیش یاسای توندوتیژی خێزانی پەسەند كرا، بەڵام ڕێژەی توندوتیژی بەرامبەر بە ئافرەتان نەك كۆنتڕۆڵ نەكراوە، بەڵكو هەندێك جار بەرزبوونەوەیەكی مەترسیداری هەبووە، لەم راپۆرتەدا بەدوای ڕێكارەكانی چارەسەری ئەو دیاردەیەدا دەگەڕێن. سەرەتا پێویستە ئاماژە بۆ ئەوە بكرێت كە چالاكوانانی مەدەنی دادگاكان لە جێبەجێكردنی یاساكە بە سست و كەمتەرخەم هەژمار دەكەن، تەنانەت وەزیری دادی كوردستانیش نكۆڵی لەو ڕاستییە ناكات.
وەزیری دادی حكومەتی هەرێمی كوردستان (شێروان حەیدەری)، لە لێدوانێكی تایبەتدا بۆ گوڵان، بە پێویستی زانی یاسای بەرەنگار بوونەوەی توندوتیژیی لە دادگاكان بە جددی جێبەجێ بكرێت و گوتی «هەست دەكرێت ئەم یاسایە لە دادگاكاندا بەسستی جێبەجێ دەكرێت، بۆیە ئێمە كۆبوونەوەی دەوریمان هەیە لەگەڵ ئەنجومەنی دادوەری و لە كۆبوونەوەكەدا جەختمان لەسەر ئەوە كردووەتەوە كە پێویستە هیچ كۆسپ و تەگەرەیەك لە بەردەم جێبەجێكردنی ئەو یاسایە نەمێنێت، هەنگاوی جددیش هەبێت بۆ ئەوەی یاساكە وەكو خۆی جێبەجێ بكرێت. هەندێك راسپاردەش هەبوو لەلایەن ئەنجومەنی دادوەرییەوە كە ئەو راسپاردانەش وردە وردە جێبەجێ دەكرێت، یەك لەوانە ئەوە بوو بە پێویست زانرا دادگایەكی تایبەت هەبێت بە مەسەلەی توندوتیژیی، وابزانم ئێستا ئەو دادگایە دانراوە، كە تایبەتە بە توندوتیژی بەرامبەر بە ئافرەتان، هەوەها دانانی بنكەیەكی پۆلیسی تایبەت بە توندوتیژی ئافرەتان كە وەزارەتی ناوخۆی لێ ئاگادار كراوەتەوەو هەنگاوەكانیش بەهەموو لایەكەوە كاری لەسەر دەكرێت، پشتگیرییەكی تەواویش هەیە بۆ جێبەجێكردنی ئەم یاسایە».



حكومەت بۆ بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی ئیرادەیەكی بەهێزی هەیە
لەوەڵامی ئەو پرسیارەشدا كە ئایا سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان چ هەماهەنگییەكی لەگەڵ وەزارەتی داد بۆ جێبەجێكردنی ئەو یاسایە كردووە، شێروان حەیدەری گوتی «ئیرادەیەكی بەهێز هەیە لەلایەن جەنابی سەرۆكی حكومەت و جێگری سەرۆكی حكومەتەوە بۆ بەرەنگاربوونەوەی دیاردەی توندوتیژی و لەم دواییەشدا بۆردێكی چاودێری بۆ جێبەجێكردنی پرسی ژنان هاتەئاراوە، ئەم بۆردەش ئێستا دەست بەكارە، هەروەها لەو كۆبوونەوە هاوبەشانەی نێوان وەزارەتی داد و ئەنجومەنی دادوەری راسپاردەی زۆر باش دراون و ئێستاش لێژنەیەكی بەدواداچوون (متابعە )یش دامەزراوە كە بە سەرپەرشتی منە و چەند ئەندامێكی كارای تێدایە بۆ بەدواداچوونی ئەو راسپاردانەی كە لە كۆبوونەوە هاوبەشەكاندا بڕیاریان لەسەر دراوە، بۆ ئەوەی بە زووترین كات جێبەجێ بكرێن، دووپاتیشی دەكەمەوە كە جەنابی سەرۆكی حكومەت زۆر گرنگیی بەو مەسەلەیە داوەو هەموو تواناكانیشی خستۆتەگەڕ بۆ جێبەجێكردنی ئەم یاسایە».
ماوەیەكە هەڵمەتێكی بەرفراوان بۆ نەهێشتن و كەمكردنەوەی توندوتیژی بەرامبەر بە ژنان و دەستەبەركردنی مافەكانیان لەلایەن حكومەت و رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی و چالاكوانانی بواری مافی مرۆڤ لە هەرێمی كوردستان بەدی دەكرێت، ئەوەش دوای ئەوە هات كە چەندین رووداوی تەكاندەر و ئاماری بەرزبوونەوەوی رێژەی توندوتیژی بەرامبەر بە ئافرەتان لە هەرێمی كوردستان ئاشكرا كرا. چالاكوانانی مەدەنیش هێما بۆ لەمپەرەكانی بەردەم جێبەجێكردنی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دەكەن.
توندوتیژیەكان پەروەردەی سیاسەتێكی چەوتن كە نەیتوانیوە تەندروستی هزرییان بۆ بگەڕێنێتەوە
سەرپەرشتیاری پەروەردەیی و میدیاكاری چالاك، تانیا جەمال غەریب، سەبارەت بە هەمان پرس، سەرەتا ئاماژە بە توندوتیژیی دژ بە ژنان و رێگەچارەسەرییەكانی لە ئاستی دنیادا دەكات و دەڵێت «لەگەڵ ئەوەی هەر لە سەرەتای سەدەی رابردووەوە تا ئەمڕۆ بەردەوام كار لەسەر پرسی ژن كراوە و تاڕادەیەكی باش پێشكەوتنی بەخۆیەوە بینیوە، بەڵام هێشتا توندوتیژی وەك مەترسییەكی گەورە ڕووبەڕووی ئافرەتان دەبێتەوە، بەتایبەتی لە وڵاتانی دواكەوتوودا ڕێژەی بەرزتری هەیەو، كۆمەڵێك بۆچوون و رەفتاری نادروست و نەشیاوی ناسەردەمییانە بە بەردەوامی هەڕەشە لەگیانی ئافرەتان دەكات».
تانیا جەمال، بەكارهێنانی توندوتیژی بەرامبەر بە ژنان لە كۆمەڵگەی كوردیدا بۆ «تێكەڵبوونی كەلتوورە جیاوازەكان، سروشتی پیاوسالاری، نزمی ئاستی وشیاری بەرامبەر بە مافەكانی مرۆڤ و نەبوونی سزای یاسایی» دەگەڕێنێتەوە، هاوكات ئەوە رەتدەكاتەوە كە ئایین كاریگەری لەسەر بەكارهێنانی توندوتیژی بەرامبەر بە ئافرەتان هەبێت .
ئەوانەی خۆیان بەپارێزەری شەرەفی ژن دەزانن خۆشیان ئەو شەرەفە دەشكێنن
ئەو سەرپەرشتیارە پەروەردەییە بەپێویستی دەزانێت، لە پێش هەموو شتێكدا ئاستی رۆشنبیری و وشیاریی تاك بەرامبەر بە مافەكانی مرۆڤ بەگشتی و مافەكانی ژنان بەتایبەتی بەرز بكرێتەوەو، هاوكات داوا دەكات، دادگا و یاسا لە جێبەجێكردنی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژییەكاندا «شەرمن» نەبێت. تانیا دەڵێت «بۆ چارەسەركردنی كێشەی ژن یاخود كەمكردنەوەی توندوتیژی دژ بە ئافرەتان پێویستە بیر لە هۆكارەكان بكەینەوە، بۆ ئەم مەبەستەش پێویستە بێ ترس و شەرم هەموو ئەو هۆكارانە بخەینە بەر باس و گفتوگۆوە، بۆ نموونە بابەتی شەرەف كە زۆر بە كەمی دەتوانین لێدوانی لەسەر بدەین، بەڵام زۆر گرنگە بپرسین: ئایا ژنان ناتوانن خۆیان شەرەفی خۆیان بپارێزن؟ ئایا پێویستیان بەوەیە كە یەكێكی دیكە شەرەفیان بپارێزێت؟ ئەوانە كێن كە پارێزەری ئەو شەرەفەن و ژن لە كێ دەپارێزن؟ ئەی خۆیان كێ دەیانپارێزێت و كێ ئاگای لەوان دەبێت؟ تا چەند بمانەوێت دەتوانین جۆرەها پرسیار دروست بكەین، بەڵام گەر بەشێوەی نەعامە پرسیار لەخۆمان بكەین، هەر لە یەك بازنەدا دەخولێینەوە و هەرگیز باسی ئەوە ناكەین كە ئەو پیاوانەی خۆیان بەپارێزەری شەرەفی ژن دەزانن، خۆشیان ئەو شەرەفە دەشكێنن».



تانیا جەمال بە پێویستی دەزانێت، « ڕاشكاوانە ڕەخنەكان ئاراستەی تاك و یاسادانەران و جێبەجێكارانی یاسا بكرێت، چونكە كار بۆ ئەوە نەكراوە كە هەر كەسێك خۆی بڕیاردەر بێت لەسەر چارەنووسی خۆی و بەرپرسیارییەتی ژیانی خۆی هەڵبگرێت»، نیگەرانی خۆیشی لەوە دەردەبڕێت كە سیستەمی پەروەردە لەهەرێمی كوردستان گرنگی بە راهێنانی قوتابی لەسەر مافەكانی مرۆڤ نەداوە، لەوبارەیەوە دەڵێت «ئەو قوتابییە بەشێكی زۆری تەمەنی لە خوێندندا بەسەردەبات.
پێویستە فشار بخرێتە سەر ئەنجومەنی دادوەری و یاساكە بەپەلە جێبەجێ بكرێت
مەحبووبە حوسەینی، كە بۆ ماوەی 19 ساڵ مامۆستا بووەو ئێستا یەكێك لە چالاكانی رێكخراوەی ژنانەو دانیشتووی وڵاتی ئەمریكایە، جەخت لەوە دەكاتەوە كە كێشەی ژنان بنەڕەتێكی ڕیشەیی زۆر قووڵی لەكۆمەڵگەی پیاوسالاردا هەیەو، رای وایە «لە كۆمەڵگەی پیاوسالاریدا سیستەمی حوكمڕانی بەدەست پیاوە و ژن نەك مافی یەكسانی لەگەڵ پیاو نییە، بەڵكو بە پلە دوو سەیر دەكرێت، بۆیە هەموو مافە ئینسانییەكانی پێشێل دەكرێت. بەتایبەتی لە كۆمەڵگە دواكەوتووەكاندا، كە ئاستی ڕۆشنبیری و خوێندەواری نزمە و ژنانیش بەشێكی زۆریان خۆیان نازانن ئەرك و مافەكانیان چــییــە. لەلایەكی دیكەوە بە هەڵە تێگەیشتن لە ئایینیش كێشەی زۆر گەورەی بۆ ژنان دروست كردووە. ئەوانە و چەندین هۆكاری دیكە وایكردووە كۆمەڵگە كاتی زۆری پێویست بێت تاوەكو ڕێكخراوەكانی بواری مافی ژنان قبووڵ بكات و هاوكارییان بێت. بۆیە ڕێكخراوەكانی ژنان كەندوكۆسپی زۆر گەورەیان لەبەردەمدایە»، گوتیشی «لەلایەكی دیكەوە حكومەت و یاسا لە كوردستان پابەند كراون بە نەریتی خێڵەكی و عەشایری و كاتێك سەرۆك عەشیرەتێك لە سەرووی یاساوە بڕیار بدات، لەو دۆخەدا ڕێكخراوەكانی ژنان ناتوانن كاری بەرچاو بكەن، ئەوەی كە كاری ئەو ڕێكخراوانە زەربی سفر دەكات، ناتوانێت كەسێكی وردبین بێت، چونكە لە كێشەكانی ژن لەناو كۆمەڵگەی پیاوسالار تێنەگەیشتووە.