لەگەڵ بەرزبوونەوەی ئاستی خواستەكانی خێزان، زۆربەی پیاوانی فەرمانبەر ناچارن جگە لەكاری فەرمیی خۆیان، كاری دیكەش بكەن، تەنانەت هەندێك جاریش بەشێك لەكارەكانیان بۆ ماڵەوە دەبەنەوە، ئەمەش وایكردووە لە لایەك پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكانیان كەم ببێتەوە و لەلایەكی دیكەوەش هاوسەرو خێزانەكەیان هەست دەكەن پشتگوێ خراون.
مێردەكەم لەماڵەوەش وەك شوێنی
دەوامەكەی كار دەكات
«مێردەكەم سەرەڕای‌ تەواوبوونی‌ كارەكانی‌ لە كۆمپانیا، زۆرجار دوای‌ گەڕانەوەشی‌ بۆ ماڵەوە، بەهەمان شێوەی‌ شوێنی‌ كارەكەی‌ لە ماڵەوەش سەرقاڵی كارەكانی‌ كۆمپانیا دەبێت، ئەوەش وایكردووە كەمتر بتوانین پێكەوە قسە بكەین». ئەمە قسەی ئاشنا عەلی بوو، ئەو فەرمانبەرە لەوەزارەتی كاروكاروباری كۆمەڵایەتی و بەپێویستی دەزانێت، هاوسەران زیاتر لە هەموو شتێك گرنگی بە ماڵ و منداڵیان بدەن، بۆیە دەڵێت «پیاو هەرچەندە سەرقاڵی كاروكاسبیش بن، بەڵام ئەگەر هاوسەرێك هەست بەوە نەكات كە كاتێ هاتەوە ماڵەوە بە منداڵەكانیەوە خەریك بێت ‌و سۆزیان نەداتێ، ئیتر چی‌ بۆ ژنەكەی دەمێنێتەوە، تا لەگەڵیدا‌ دابنیشێت؟».
ئاشنا نكۆڵی لەوە ناكات كە دابینكردنی باری‌ ئابووری خێزان دژوار بووە، بۆیە سەرپەرشتیاری خێزان بەتایبەتی توێژی فەرمانبەران ناچارن كاری زیاتر بكەن، بەڵام ئاماژە بەوەش دەكات كە نابێت كاری زۆر، لە سۆزی خێزانی كەم بكاتەوە، ئەو نموونەی بەوە هێنایەوە كە «زۆرجار شەوانە بێ ئەوەی‌ دوو قسە بكەین، دەخەوین و سبەی دیسان كار و ماندووبوونەكە دووبارە دەبێتەوە، بەڵام منداڵ ئەوە نازانێت و چاوەڕوانی خۆی هەیە»، گوتیشی «هەرچەندە مێردەكەم ئەو خۆماندووكردنەی‌ بۆ خێزانەكەمانە، بەڵام بەڕاستی‌ من حەز بەم جۆرە كارانە ناكەم، چونكە ئەوە ڕاستە پارەو داهاتی باشی پەیداكردووە، بەڵام ئەوە مانای ئەوە نییە كە گرنگیی بە ئێمەش دەدات چونكە تەنیا دابینكردنی پارەو داهاتی باش مەرج نییە، بەڵكو گرنگە پیاو لایەنی سۆزداریی خێزانیشی لەبیر نەكات».
خواستی خێزانەكان بەرز بۆتەوەو پیاو ناچارە هەوڵی زیاتر بدات
هێرۆ ئیسماعیل، خۆی فەرمانبەرەو رایوایە ژیان وای لێهاتووە كە دەبێت هاوسەران پێكەوە سەرچاوەی داهاتیان هەبێت، بۆ ئەوەی بتوانن خواستە سەرەتاییەكانی خۆیان و خێزانەكەیان دابین بكەن، ئەو دەڵێت «خواستی خێزانەكان بەرزبۆتەوە، بۆیە بەتایبەتی پیاو ناچارە هەوڵی زیاتر بدات»، جەختی لەوەش كردەوە كە سەرقاڵی‌ هاوسەرەكەی بە كاروكاسبییەوە كاری‌ نەكردۆتە سەر پێوەندیەكانیان، گوتیشی «پیاوەكەم كەسێكی زۆر ماندوونەناسە، ئێواران كە دەگەڕێتەوە، من و منداڵەكان دەبات بۆ پارك و مۆڵەكان، لەوێش پێكەوە كاتێكی زۆر خۆش بەسەردەبەین و دواتر دێینەوە ماڵەوە، بۆیە دەتوانم بڵێم سەرقاڵیی مێردەكەم بە كاروكاسبییەوە هیچ كێشەو گیروگرفتێكی بۆ دروست نەكردووین».
هاوسەرەكەم وەك هۆتێل سەیری ماڵەوە دەكات
سیما كەمال، لە پەیمانگەی نابینایان مامۆستایەو ئاماژە بەوە دەكات كە دوو كاری یان چەند ئیشی پیاوان جگە لە ماندووبوونی خۆیان كێشەش بۆ خێزانەكەیان دروست دەكات، پیاوێك كە بەیانی تا درەنگانی شەو لە دەرەوەی ماڵ كار بكات هیچ كاتی بۆ خێزانەكەی نامێنێت. گوتیشی «هاوسەرەكەم بەیانیان نان دەخوات‌و بەپەلە خۆی دەگۆڕێت و ڕاستەوخۆ دەڕوات، تاوەكو بانگی‌ عیشا ناگەڕێتەوە، شەوانیش ئەوەندە ماندووە خەو دەیباتەوە، بەمەش بێدەنگییەكی‌ تەواو ماڵەكە دادەپۆشێت ‌و هیچ كاتێك بۆ گفتوگۆ كردنی‌ نێوانمان نامێنێت، بۆیە دەكرێ بگوترێت وەك هۆتێل سەیری ماڵەوە دەكات».
حەمید مەحموود، فەرمانبەرە و ئێوارنیش دووكاندارە، ئەو یەكێكە لەو سەدان هەزار فەرمانبەرەی كە ناچارن دوو كار بكەن، هۆكاری ئەو دوو كاركردنەشی بۆ كەمیی مووچە دەگەڕێنێتەوەو دەڵێت «مووچەی فەرمانبەری پلە نزم كەمەو لەگەڵ خەرجیی ژیاندا ناگونجێت. هەمیشە هاوسەرەكەشم دەیگوت مووچەت كەمەو بەشمان ناكات، لەبەر ئەوە بیرم لەوە كردەوە كە كارێكی دیكەش بكەم، ئەوە بوو دووكانێكم دانا».
باری ئابووریی كوردستان لە گەشەكردندایەو هەلی كار زۆربووە
ئارام عەزیز، وەك پسپۆڕێكی ئابووری، هێما بۆ ئەوە دەكات كە خراپیی‌ باری‌ ئابووریی‌، خێزاندارەكانی‌ ئەم وڵاتە ناچار دەكات كە پەنا بۆ دوو كار بەرن، گوتیشی «بێگومان كۆمەڵگەی كوردەواری لەڕووی ئابوورییەوە لە قۆناغێكی ئینتیقالیدایە، لەبەر ئەوەی كۆمەڵگەی ئێمە هەتا ساڵانێك لەمەوبەر كۆمەڵگەیەكی كشتوكاڵی جووتیاری بوو، دواتر هەنگاوی بەرەو كۆمەڵگەیەكی سۆشیالیستی نا، وەك خۆشمان دەزانین لەدوای ساڵی 1991-ەوە كۆمەڵگەكەمان بووە كۆمەڵگەیەكی هەژار، بەهۆی ئەو ئابڵوقە ئابوورییە توندەی بەسەریدا سەپابوو، بەڵام ئێستا باری ئابووریی كوردستان لە گەشەكردندایەو هەلی كار زۆربووە».
ئەو ئابووریناسە جەختی لەوەكردەوە كە هەرێمی كوردستان بەرەو كۆمەڵگەیەكی سەرمایەداری خۆرئاوایی هەنگاو دەنێت و چەندین پرۆژەی جۆراوجۆر كراونەتەوە كە داهاتی تاكەكەسیان زۆر زیادكردووە، بەهەمان شێوە پێداویستییەكانیشیان زیادی كردووە، ئەمانە هەمووی هۆكارن بۆ ئەوەی كە كۆمەڵگە گۆڕانكاری بەسەردا بێت، وەك باسیكرد خاڵێكی دیكە ئەوەیە كە لە كۆمەڵگە سەرمایەدارییەكاندا كارو چالاكی و هەلی كار زۆر زیاترە لە كۆمەڵگە سۆشیالیستییەكان، هەروەها زیادبوونی پێداویستییەكانی ژیان و هەنگاونان بەرەو خۆشگوزەرانیی ژیان كاریگەریی زۆری كردۆتە سەر گرانبوونی ژیان و گوزەرانی تاك، بۆیە زۆربەی هەرە زۆری پیاوان بۆ پەیداكردنی‌ پێدوایستیی‌‌ ژن و منداڵەكانیان پەنا بۆكاركردنی زیادە دەبەن، لە زۆربەی‌ بارەكاندا پیاو رۆڵی‌ دووكاری‌ دەبینێت هاوكات بەپێچەوانەشەوە بەشێك لە ژنانیش پەنا بۆكاری دووەم دەبەن و دەبنە هاوكاری مێردەكانیان، ئەمە هەنگاوێكی گرنگی پرۆسەی ئابوورییە، ژنی فەرمانبەریش هەیە بۆ ئەوەی بتوانێت پێگەیەكی ئابووری بۆخۆی دروستبكات، كاری دووەمیشی هەیە، ئەوەتا چەندان ئافرەت هەن بە ڕۆژ فەرمانبەرن و ئێواران لە مۆڵەكان كاردەكەن، ئەمە نیشانەی ئەوەیە كە ئافرەتیشمان هەیە دوو پیشەی هەیە، نەك تەنیا پیاو «.
هێنانەوەی كاری دەرەوە بۆ ناوماڵ سۆزی خێزانی كەم دەكاتەوە
لەلای خۆیانەوە توێژەرانی‌ دەروونی و كۆمەڵایەتی جەخت لەوە دەكەنەوە كە سەرقاڵبوونی باوكان و دایكان بە كاری دەرەوەی ماڵ، كاریگەریی نەرێنی ‌لەسەر پەروەردەكردنی‌ منداڵ دەبێت، هەروەها ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن كە هێنانەوەی كاری دەرەوە بۆ ناو ماڵ لە لایەن پیاوانەوە، سۆزی خێزانی كەم دەكاتەوە و كێشەشیان بۆ دروستدەكات:
شۆخان كەریم، توێژەری دەروونی لەسەنتەری چارەسەری دەروونی، ئەوەی خستەڕوو كە سەرقاڵیی پیاوان بە كاری زۆر و فرە ئیشی، دەرەنجامی‌ خراپی‌ دەبێت و زۆرجار دەبێتە هۆی لێكپچڕاندنی پەیوەندییە رۆحییەكان كە بەختەوەری‌‌ خێزان دەخاتە مەترسییەوە، گوتیشی «بەداخەوە وەك هەستی پێدەكەین بەهۆی سەرقاڵبوونی پیاوان بۆ پەیداكردنی بژێوی رۆژانە تاڕادەیەك دووركەوتنەوەیەك لەنێوان ژن و مێردەكاندا دروستبووە، جۆرە نەخوێندنەوە‌ و لێك تێنەگەیشتنێك لەنێوان‌ ئافرەت‌و پیاو هەستی پێدەكرێت، بێگومان زۆر لەپیاوان بەهۆی سەرقاڵبوونیان بە كاری زۆر یان فرەكارییەوە، ژنەكانیان فەرامۆش دەكەن، بەمەش جۆرە دووركەوتنەوەیەك لەنێوان ژن ومێردا دروست دەبێت ئەم گرفتە لە رووی‌ دەروونیەوە هۆكارێكە بۆ ئەوەی‌ رۆژ لە دوای‌ رۆژ هەستی‌ ژن‌و مێردایەتی‌ سارد بكاتەوە، تەنانەت زۆر جار ئەگەر چارەسەری نەكەن، گرفتی دیكەش بەدوای خۆیدا دەهێنێت و كاریگەری لەسەر ئایندەی هەردووكیان دروست دەكات، تەنانەت لەهەندێك حاڵەتدا دەگاتە لێك جیابوونەوە».
بەبڕوای شۆخان بەهیچ شێوەیەك نابێت پیاوان هاوسەری خۆیان فەرامۆش بكەن، بۆیە هەر چەندەش سەرقاڵ بن بە كارەوە، پێویستە كە هاتنەوە بۆ ماڵەوە گرنگی بە سۆزی خێزانی و پەروەردەی منداڵی خۆیان بدەن، بەتایبەتی شەوان پێویستە گفتوگۆ بكەن، بۆ ئەوەی‌ لە ناخی‌ یەكدی بگەن.