ئا: ئاشتی عەبدوڵا

مەبەستمان لەتوندوتیژی هاوڕەگەزی لەنێو ئافرەتاندا ئەو جۆرەیە لەتوندوتیژیی كە لەنێوان ئافرەتان خۆیاندا هەیە، واتە ژنێك توندوتیژی بەرامبەر بەهاوڕەگەزەكەی خۆی ژنێكی تر دەنوێنێت ئیتر ئەو توندوتیژییە فیزیكی بێت یان دەروونی چەندین هۆكار و پاڵنەری دەروونی خۆی هەیەو هاوكات چەندین دەرهاویشتەی دەروونی جیاوازی بەدوادا دێت، هەروەها ئەمجۆرە توندوتیژییە چەندین فۆڕمی هەیە بەكۆمەڵێك ئاستی جیاوازەوە. سەرەڕای ئەوەی كە ژن قوربانی دەستی توندوتیژییە بەهەموو جۆرەكانییەوە لەزۆربەی شوێنەكانی جیهان، بەڵام ئەمجۆرەی توندوتیژی لەنێو ئافرەتان خۆیاندا بەئاستێكی زۆرە كە ناكرێن بەسانایی وەری بگرین، چونكە لەدەرەئەنجامدا قوربانییەكان هەر قوربانین ئیتر توندوتیژییەكە لەهەرلایەكەوە ئاڕاستە بكرێت. سەرەكیترین جۆری توندوتیژی بریتییە لەتوندوتیژی فیزیكی ئافرەتان بەرامبەر بەیەكتر كە ئەمە لەچوارچێوەی خێزاندایە زیاتر وەك ئەوەی دایك بەرامبەر كچ یان بەپێچەوانەوە یان كچ بەرامبەر بەخوشكەكەی ئەنجامی دەدەن، وەك لێدان و قژ ڕاكێشان و.....تاد. كە بەئاستێكی زۆر بەرز هەیە، بەڵام بەتوندوتیژی شاراوە ناودەبرێت، چونكە لەوڵاتی خۆماندا هیچ یاسایەك نییە بۆ پاراستی تاك لەدەستی توندوتیژی خێزانەكەی كە بێگومان ئەمەش چەندین هۆی كۆمەڵایەتی و كەلتوری هەیە كە تاكی بەتایبەتیش ژنی كردووە بەموڵكی خێزانەكەی و ماف بەخێزانیش دەدات كە مومارەسەی هەموو جۆرە توندوتیژییەكیش بكات بەرامبەر بەتاكەكانی، بۆیە ئەمجۆرەش دەچێتە چوارچێوەی توندوتیژی خێزانییەوە.
توندوتیژی دەروونی: ئەمەش بریتییە لە ئیهانەكردن و سووكایەتیكردن و وتنی قسەی نەشیاو بەیەكتر لەنێوان ئافرەتاندا كە لەزۆرێك لەخێزانەكاندا هەیە یان جیاوازیكردن لەنێوان كوڕو كچدا لەلایەن دایكەوە، بۆ نموونە ئەو خێزانانەی قەرەباڵغن یان بەتایبەت ئەگەر كچیان زۆربێت و وشیارییەكی كەمیان هەبێت ئەمجۆرە توندوتیژییە بوونی هەیە تیایاندا، وەنەبێت تەنیا لەخێزاندا، بەڵكو لەناو دەزگاو ڕێكخراوەكانیش جۆرێكیتر لەتوندوتیژی هەیە لەنێو ئافرەتاندا بەرامبەر بەیەكتر كە بریتییە لەشەڕی دەروونی و ئیرەیی بردن و غیرەكردن لەبەرامبەر یەكتر یان فشاری دەروونی بەتایبەت لەلایەن ژنێكی بەرپرسەوە بۆ ژنی بەردەستی یان ئەو ژنەی پلەی لەو نزمترە یان زۆرجار توندوتیژییەكە دەگۆڕێت بۆ جۆری گرنگی پێدان بەكەسێك و یان سزادانی كەسێك لەڕووی ماددی یان مەعنەوییەوە. قورسترین توندوتیژی ئافرەتان بەرامبەر بەیەكتر بریتییە لەشووكردن بەپیاوانی هاوسەردار كە ڕاستەوخۆ دەچێتە خانەی توندوتیژی نواندنەوە بەرامبەر بەئافرەتان یان خیانەتكردن وەك ئەوەی ژنێك پێوەندی لەگەڵ پیاوێكی ژنداردا دروستدەكات «ئیتر پێوەندییەكە تەنیا سۆزداری بێت یان سێكسی» ئەمە توندوتیژییە بەرامبەر بەهاوڕەگەزەكەی كە ژنە هۆكارەكانی توندوتیژیە. (وەكو چۆن پیاوانیش هەمان ڕەفتار دەرهەق بەپیاوان دەكەنەوە) ئەمجۆرە توندوتیژییە هۆكاری دەروونی تایبەت بەخۆی هەیە كە گرنگترینیان بریتییە لە: ئیرەیی بردن لەناو زۆرێك لەئافرەتاندا هەستی ئیرەیی بردن بەیەكتری لەئاستێكی زۆر بەرزدایە بەتایبەت لەناو ئەو ئافرەتانەی كە نەیانتوانیوە بەپێداویستییەكانی ژیانیان بگەن وەك ماڵ و منداڵ و هاوسەرگیری و پۆست و دامەزراندن و هەرشتێك كە مرۆڤ هەوڵی بۆ دەدات، بۆیە ئەمانە دەبنە هۆیەكی یارمەتیدەر بۆ مومارەسەی توندوتیژی لەسەر هاوڕەگەزەكانیان، یان وەك ئەو توندوتیژییەی كە لەنێوان دووژندا ڕوودەدات كە هاوسەری یەك پیاوبن ئەمەش بەڕوونی ئەو ترس و ئیرەیی بردنەمان بۆ دەردەكەوێت لای ئەو ئافرەتانەی كە بەهەوێی یەكتری ناویان دەبەن.
هەست بەكەمیكردن هەندێك لەو ئافرەتانەی كە هەست بەكەمی دەكەن پەنا بۆ بەكارهێنانی توندوتیژی دەبەن ئیتر لەڕێگەی قسە پێوتنەوە بێت یان دروستكردنی تۆمەت لەپێناو ناشیرینكردن و ناوزڕاندنی، ئەمەش بۆ پڕكردنەوەی ئەو كەلێنە دەروونیەی كە ئەو ژنە لەبەرامبەر هاوڕەگەزەكەیدا هەستی پێدەكات. تۆڵەكردنەوە یەكێكی تر لەهۆیەكان و بریتییە لەهەستی تۆڵەكردنەوە لەناخی ئەو كەسەی كە پەنا بۆ توندوتیژی دەبات بەرامبەر بەهاوڕەگەزەكەی بەتایبەت لەو ئافرەتانەی كە ناتوانن كۆنترۆڵی هەڵچوونەكانی خۆیان بكەن بەرامبەر بەكەسێك كە پێشتر هەڵەیەك یان شتێكی نەشیاوی بەرامبەر كردووە بۆیە بیر لەوە دەكاتەوە ئازاری بدات بۆئەوەی تۆڵەی لێبكاتەوە، بۆ نموونە ئەو كچەی كە دایكی بەمنداڵی ئازاری زۆری داوە هەمیشە لەبیری تۆڵەدا دەبێت، زۆرجار مەرج نییە تۆڵەكردنەوەكە ڕاستەوخۆ بێت، بەڵكو بەرامبەر كەسێكی لەخۆی بچووكتر مومارەسەی دەكات.