گوڵان-مهاباد
ئا: ئاسۆ


وەك ڕۆژنامەنووسێك سەرێك لەدادگا كۆمەڵایەتییەكان بدە، ئەو هاوسەرانە بە دەگمەن دەبینی كە لەپرۆسەی هاوسەرگیریاندا، مارەییەكی كەمیان دیاری كردووە، ئەو پیاوانەی لەقەدەر گیرفانی خۆیان ژنیان هێناوە و وەفادار بە بەڵێنە سەرەتایەكانیان بوونە لەدادگا كۆمەڵایەتییەكاندا نابیندرێن، بەڵام ئەو ژن و مێردانەی كە مارەییان خەیاڵی بووە، دۆسییەكانیان ئەوەندە لەسەریەك كەڵەكە بووە كە لەژمار نایەن.. ژنێك كە هەر لەسەرەتاوە چاوی لەمارەیی زۆر نەبێت، حەتمەن چاوی لەدواڕۆژی گەشە و بەختەوەری و دڵسۆزی و وەفاداری لەسەرووی هەموو شتێك دەبینێت...
«نەسرین» دەڵێت: دایكە! مریەمی هاوڕێم دەیگوت كە بڕیارمدا شوو بكەم، هەوڵ دەدەم مێرد بەپیاوێكی ساماندار بكەم، دواتر هانی دەدەم كە هەرچی ماڵ و سامانی هەیەتی بەناوی منەوە بیكات و دواتریش تەڵاقی لێوەردەگرم و لێی جیا دەبمەوە، مریەمی هاوڕێم تازە تەمەنی گەیشتۆتە 15 ساڵ».
بەبیستنی قسەكانی نەسرین، سەرم سوڕدەمێنێ، لەتێڕوانینی مریەمی نەونەمام و تازە پێگەیشتوو بۆ ژیانی هاوبەش واق وڕماوم، ئاخر یەك دڵی و خۆشەویستی و وەفا و سۆز، لەكوێی و! ئەو تێڕوانینە دوور لەئەخلاق و مامەڵە دوور لەئینسانییە لەكوێ؟! بۆچوونەكانی مریەم وام لێدەكات بەدێدێكی ڕۆژنامەنووسانەی كۆمەڵناسانەی بوارەكەی خۆم بەدوای ئەو بابەتە بكەوم و بزانم ئایا لەكۆمەڵگەی ئێمەدا ئەو كەسانەی كە وەك مریەم بیریان لەژیانی هاوبەش كردۆتەوەو كە لەڕێككەوتننامەی ژیانی هاوبەشدا، مارەییەكی زۆریان داواكردووەو دواتریش هەوڵی جیابوونەوەیان داوە زۆرن، باشە بۆچی ئەوانە هەر لەسەرەتای ژیانەوە بیر لەو ئامانجە تەماحكارانە و بەرژەوەندخوازانە دەكەنەوە، بەڕاست هیچ كام لەوانە بەئاواتەكەی مریەم گەیشتوون؟
مارەیی لەوشەی (مهر- مەهر)ی عەرەبییەوە هاتووە، بەو مافە دەگوترێت كە ئافرەتان لەبەرامبەر پێكهێنانی ژیانی هاوبەش لەگەڵ پیاودا، لەهاوسەرەكانیان وەریدەگرن.. مارەیی بەو ڕێكەوتننامەیە دەگوترێت كە لەنێوان ژن و پیاودا دەبەسترێت و لەڕێككەوتننامەیەكەدا خاڵێك دیاری دەكرێت وەك مافی ژن كە لەیەكەم ساتی گرێبەستەكە دەكەوێتە ئەستۆی پیاو. مێژووی مارەیی و ئەو گرێبەستە هاوسەرییە، مێژووی هەزاران ساڵەی هەیە، بەڵام بەپێی سەردەم گۆڕانكاری بەسەر بڕگەكان و جۆری دان و بەخشینی مارەییدا هاتووە، لەو سەردەمەیدا كە مرۆڤ تووشی ژیانی شارنشینی نەهاتبوو، ڕەگەزی مێینە وەك كاڵایەك مامەڵەی پێدەكرا و لەگەڵ كەلوپەل و پێداویستی ژیانی ڕۆژانە دەگۆڕدرایەوە، بەزۆری لەگەڵ ئاژەڵی ماڵی مامەڵەی پێدەكرا، هەربۆیە ئەو دیاردەیە هێشتاش لەنێوان كۆمەڵگە خێڵەكییەكانی ئەفریقا و بەشێك لەئاسیادا ماوەتەوە، هێشتاش لەكۆمەڵگە خێڵەكییەكاندا ئافرەت دەفرۆشرێ و لەبەرامبەریشدا بەپێی ڕێكەوتنەكە مەڕ و بزن و مانگا و كەلوپەلی دیكە وەردەگیرێ..
مارەیی لە كۆمەڵگەی كوردیدا بەرلەوەی بنەمای لەكۆمەڵگەدا هەبێ، لەسەر بنچینەی ئەو ئایینەی كورد باوەڕی پێیەتی كە ئایینی ئیسلامە پابەندە، لەكۆمەڵگەی خێڵەكی دورگەی عەرەبی بەرلەئیسلام ژن كاتێك لەگەڵ یەكێك دەچووە ناو كەژاوەی ژیانی هاوبەشەوە، ماڵباتی هەردوولا واتە ژن و پیاوەكە لەسەر پارەی نەختینەیی یان ماڵ و پێداویستی ڕێكدەكەوتن، كە بەشێكی زۆر كەم لەو نرخەی لەمامەڵەكەدا لەسەری ڕێككەوتبوون دەدرا بەژنەكە، زۆرتری ماڵ و سامانی ڕێككەوتننامەكە بۆ ماڵی باوكی ئافرەتەكە دەبوو. لەئایینی ئیسلامدا پرۆسەی هاوسەرگیری و ڕێككەوتننامەی هاوسەرگیری خرایە چوارچێوەیەكی دیكەوە و بەچاوی كاڵا سەیری ئافرەتەكە نەكرا و ئیدی وەرگرتنی هەر پارە و نەخیتنەیەك لەلایەن بنەماڵەی كچەوە بەحەرام زانرا و «شیربایی» واتە ئەو پارەیەی ماڵی باوانی كچە لەماڵی كوڕە وەریدەگرن لەڕیزی حەرامەكان داندرا، لەئایینی ئیسلامدا كە ژن و پیاوی كۆمەڵگەی ئێمە لەسەر بنەما و بڕگەكانی ئەو ئایینە گرێبەستی هاوسەرگیری ئەنجام دەدەن، هیچ سنوورێك بۆ مارەیی دانەندرا، واتە ئەو مافە درا بەژن و لەڕاستیشدا بەماڵی باوانی ئافرەت كە هەر نەختینە و پارەیەك كە خۆیان بەباشی دەزانن لەماڵی پیاوەكە داوای بكەن، (دەكرێت مارەیی ئەنگوستیلەیەكی گڵ بێت، یان پارە و خشڵ و زێڕێكی زۆر) بۆیە جار هەبووە لەگەڵ ئەوەیدا كوڕ وكچە و هەموولایەك بەپرۆسەی هاوسەرگیرییەكە ڕازی بوونەو هیچ گرفتێك نەماوە، لەدوایین ساتدا لەسەر دیاریكردنی مارەیی و لەكاتی مارەكردندا واتە ئەو كاتەی كە مەلا و خەڵكی دیكە بۆ پرۆسەكە بانگهێشت كراون، هەموو شتێك هەڵوەشاوەتەوە و گەیشتوونەتە خاڵی سفر، چونكە ماڵی باوانی كچە لەسەر ئەم باوەڕەن كە هەتا مارەیی كچەكەیان زیاتر بێت، ئەوە زیاتر بەبایەخ و چاوی ڕێزەوە سەیركراون، گەرچی نازانن بناغەی ژیانی هاوبەش پێكەوە گونجان و خۆشەویستییە نەك مارەیی زۆر!
«كچی خۆم بەقوربانت بم، چۆن ئەو قسانە دەكەی، بەخوای نابێ لەسێ سەد مسقاڵ كەمتر داوا بكەی، بۆ تۆ چت كەمترە لەكچی مامە ڕەحیمت، جوانتری، خوێندەوارتری، خۆشمدەوێ و سۆز و هەست، ئەو قسانە هەمووی بۆ نووسین باشن، بەخوای دواڕۆژ هەر مارەییەكەت پێدەمێنێ، كێ دەڵێت سبەی وازت لێناهێنێ، خۆ بەدەستی بەتاڵ ناگەڕێیەوە» ئەوانە قسەی دایكی نەشمیلن كە بڕیار وایە بەم زووانە لەگەڵ كوڕێك كە زیاتر لەسێ ساڵە بەهیوای یەك دەژین زەماوەند بكا و كێشەكان لەلایەن ماڵباتی هەردوولا كۆتاییان هاتووە، بەڵام داواكردنی مارەیی خەریكە كێشە دروست بكات. ئایا بەڕاستی مارەیی زۆر خۆشبەختی دێنێ و كۆشكی هیوای ژیانی هاوبەش پتەوتر دەكات!
د. شەهلا كازیمی پور لەلێكۆڵینەوەیەكیدا بۆ ناوەندی كۆمەڵگەی ئاسیا و ئەفریقا بەو ئاكامە گەیشتووە كە ڕەوتی بەرەو سەرچوونی مارەیی لەماوەی 20 ساڵدا بەجۆرێك بەرەو هەڵكشان چووە كە لە50 مسقاڵ زێڕەوە گەیشتۆتە 200 مسقاڵ زێڕ، ئەویش لەچینی ناوەنددا، ئەگینا لەچینی داراو خاوەن سەرمایە زۆر لەوە زیاترە..
ئەگەر چاوێك بەدۆسییە كۆمەڵایەتییەكانی وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەتایبەتی وڵاتانی عەرەبی و ئەو وڵاتانەی گرێبەستی هاوسەرییان بەپێی ئایینی ئیسلام بووە بخشێنین و سەرێك لەدادگاكان بدەین، دەبینین ئەو كێشانەی پێوەندییان بەمارەیی زۆرەوە هەیە لەهەموو دۆسییەكان زیاترن، چونكە ژن و مێرد لەسەر هەر كێشەیەكی كۆمەڵایەتی پەنا بۆ تەڵاق و جیابوونەوە بەرن، مەسەلەی مارەیی، بەتایبەتی ئەگەر مارەییەكی زۆر بێت دەبێتە كێشەیەكی دیكە، واتە كورد گوتەنی دەردی سەرباری دەردان!
د. داوەری شێخاوەندی بەرپرسی زانستی – پسپۆری كاروباری كۆمەڵایەتی لەسەندیكای كۆمەڵناسانی ئێراندا لەبارەی مارەیی زۆر لەم سەردەمەی كە ئێستا تێداین دەڵێت: هۆكاری ئەوەی كە مارەیی وەك مافێكی ئایینی و یاسایی ژنان كە لەڕێككەوتننامەی ژیانی هاوبەشدا دیاریان كردووە، ڕوو لەهەڵكشانە و زۆربوونە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە ئەمڕۆكە بایەخی مرۆڤەكان بەهۆی ئەو سامان و داراییەی كە هەیانە دیاریدەكرێت نەك بەهۆی بواری بەهرەی مرۆڤەكە و توانا و بایەخی ئینسانیان، تەنانەت گەلێك جاران دەبینین دوو بنەماڵە تەنیا بەهۆی زێدەكردن سامانەكەیان و مامەڵەكردن پێكەوە پرۆسەی هاوسەرگیری لەنێوانیاندا ڕوو دەدات، كە دانانی مارەییەكی زۆر، یەكێك لەمەرجە سەرەكییەكانی پێكهێنانی ئەو پرۆسەیەیە، ئاساییە ژیانێكیش لەسەر ئەم بنەمایە دروست بێت، ئاكامەكەی چۆن دەبێت.
هۆكارەكانی دیاریكردنی مارەیی زۆر وەك پاڵپشتێك بۆ ژنان گەلێك زۆرن كە گرنگترینیان ئەوەیە كە ئافرەتان سەرچاوەیەكی ئەمنی دارایی بۆ دواڕۆژ دیاری بكەن، باشە بۆچی ئافرەتان وابیردەكەنەوە كە دوای چەند ساڵی دیكە هاوسەرەكەیان هیچ سەرمایەكی نامێنێ و هەموو شتێك كۆتایی دێت؟ دكتۆر شێخاوەندی هۆكاری ئەو بیركردنەوەیە لەوەدا دەبینێ كە لەوڵاتانی دواكەوتوودا ژنان زۆربەیان بێكارن و لەماڵەوەن، جگە لەو مارەییە خەیاڵییە كە نازانن وەریدەگرن یان نا؟ هیچ پاڵپشتێكی داراییان نییە، بەلەدەستدانی هاوسەرەكەیان سامانی هاوسەرەكە لەنێوان میراتگرەكاندا دابەش دەكرێت و ژنەكە هیچ شتێكی بۆ نامێنێ.
هۆكارێكی دیكەی كە ئافرەتان داوای مارەیی زۆر دەكەن بەتایبەتی لەكۆمەڵگەی كوردیدا ئەوەیە كە ژنان بەرلەوەی دەست بەژیانی نوێ بكەن، ترسیان لەوە هەیە كە پیاوەكانیان ژنیان بەسەربێنن و ئەوان فەرامۆش بكەن، هەربۆیە مارەیی زۆر وەك هەڕەشە و مەترسی بۆ هاوسەرەكانیان بەكار دێنن. بەڵام ئایا مارەیی زۆر پاڵپشتێكە بۆ ژیانی دواڕۆژ؟ ئەگەر مارەیی زۆر تەلاری خۆشەویستی و ژیانی هاوسەرێتی پتەوكردبا دەبا ئەو هاوسەرانەی كە مارەییان زۆرە قەت لەبەردەرگای دادگاكان نەبینرابان و ئەگەر مارەیی كەمیش بەمانای بەبێبایەخ سەیركردنی ئافرەت دابندرێت، دەبا ئەوانەی كە لەسەر مارەیەكی كەم ژیانی هاوبەشیان پێكهێناوە هیچ خۆشەویستی و سۆزێك لەنێویاندا نەبا، بەڵام پێچەوانەكەی ئێمە زۆر دەبینین، واتە ئەوانەی مارەییان زۆرە هەمشە ژیانیان پڕ لەگرفتتر بووە، چونكە ئەگەر چەكی مارەیی زۆر لەبەردەستی ژنە دابێت، چەكی تەڵاقیش لەبەر دەستی پیاو دایە، پیاو دەتوانێ‌ ژیانێكی جەهەننەمی بۆ ژنەكەی دروست بكات‌، بەجۆرێك كە ژنە نەتەنیا ئامادە بێ لەهەموو مارەییەكی خۆی خۆش بێت، بگرە ئامادە بێ‌ پارەیەكیش بداتە ئەو پیاوەی كە ژیانی لێكردۆتە دۆزەخ هەر بۆ ئەوەی ڕزگاری بێت. بۆیە دكتۆر شێخاوەندی لەسەر ئەم بڕوایەیە كە كێشەی مارەیی زۆر بۆ خاوەن سەرمایە و داراكان كێشەیەكی ئەوتۆ نییە، ئەوەی تووشی گرفت دەبێت چینی مامناوەندە، لەو چینەدا پیاوەكان زۆر بڕوایان بەخۆیان نییە و یا ئامادەن لەئاست هەموو فەرمانەكانی ژنەكانیاندا ملكەچ بن، یان كارێك بكەن ژیان لەژنەكانیان بكەنە دۆزەخ، بۆئەوەی ژنەكە بەویستی خۆی بگەڕێتەوە بۆ خاڵی سفر و كۆتایی بەهەموو شتێك بێنێ. بنەماڵەكان دەبێ منداڵەكانیان وا پەروەردە بكەن بەتایبەتی دایكان كە كچەكانیان لەبری مارەیی زۆر داوای ڕێزگرتن و خۆشەویستی و پێكەوە گونجان بكەنەوە و پێیان بڵێن بەهرە و توانا پیاو و دڵسۆزی و وەفاداراییەكەی بكاتە مارەیی و پاڵپشتی ژیانی دواڕۆژیان؟ بێگومان ئەوانەی بەمجۆرە بیردەكەنەوە بەختەوەرتر و سەركەوتووترن.