پرۆسەی هاوسەرگیری یەكێكە لە گرنگترین و پیرۆزترین پرۆسە لەژیانی هەموو مرۆڤێكدا، بەجۆرێك زەواج تاكە رێگەیە بۆ دروستكردنی خێزان و بەردەوامبوونی ئادەمیزاد، بەڵام ئێستا زۆرێك لەپیاوان پەنا دەبەنە بەر پرۆسەی هاوسەرگیری بەشێوەیەكی نهێنی، كە ئەمەش وادەكات زوڵمێك لەژنی یەكەمیان بكەن. لەمبارەیەوە ڕاوبۆچوونی چەند كەسێكی شارەزامان وەرگرتووە.

سەرەتا شەیدا حوسێن كە یەكێكە لەو ئافرەتانەی كە مێردەكەی بەنهێنی ژنی بەسەر هێناوە، ئاماژە بەوە دەكات بەنیازە داوای یاسایی تۆماربكات لەسەر ئەو ژنەی كە بە نهێنی شووی بە بەمێردەكەی كردووە. شەیدا دەڵێت «ماوەی دوانزە ساڵە شووم كردووە، هەرگیز هەستم بەوە نەدەكرد كە مێردەكەم بەدزی منەوە زەواج بكات، چونكە ژیانمان زۆر رێكوپێك بوو، تەنانەت كە بۆشم دەركەوت ژنی هێناوە بەنهێنی زۆر بەلامەوە سەیربوو، چونكە هەڵسوكەوتی زۆر باشبوو لەگەڵ من و منداڵەكان تەنانەت بەر لە دوو مانگ من و هاوسەرەكەم و منداڵەكان بۆ گەشت سەردانی توركیامان كرد.

كاروان ناوێكی خوازراوە بۆ پیاوێك كە كەسێكی سەرمایەدارەو دوو ژنی هەیەو ئێستا بەنهێنی ژنێكی تری هێناوە، وتی من هەرگیز چاوەڕوانم نەدەكرد كە بۆسێیەم جار ژن بهێنم، یەكەمیانم بەخۆشەویستی هێنا، بەڵام منداڵی نەبوو. دووەمیانم بۆ منداڵ هێنا، بەڵام سێیەمیان كە نهێنیە لەبەر ئەوە هێنام كەبارێكی تایبەتیم بۆدروست بوو، من كەخاوەنی كۆمپانیایەك بووم یەكێك لەو كچانەی كاری دەكرد لەلام كەوتمە داوی دڵداری لە دەرەنجامدا كاری سێكسیمان كرد، بۆیە ناچاربووم بەنهێنی مارەی بكەم.

لەیلا عەبدوڵڵا توێژەری كۆمەڵایەتی و چالاكوانی بواری مافەكانی ئافرەتان دەڵێت «تائێستا پرۆسەی هاوسەرگیری بەشێوەی نهێنی لەشارەكانی هەرێمی كوردستاندا بەشێوەیەكی بەربڵاو هەستی پێنەكراوە، چونكە كۆمەڵگەی ئێمە بەشێوەیەكی سۆسیۆلۆژی ئەمجۆرە هاوسەرگیریە رەتدەكاتەوە بێجگەلەوەی كە ئەم جۆرە هاوسەرگیرییە هیچ مافێك نادات بەژنەكە، ناتوانین بڵێین ئەم جۆرە هاوسەرگیریە لەئاییندا ناگاتە كۆمەڵگەی ئێمە، بەڵام ئەوەی بەلای منەوە گرنگە ئەوەیە كە ئەم جۆرە هاوسەرگیریە تائێستا لە كوردستان دا بوونی نییە ئەگەر هەشبێت نەبۆتە دیاردەیەكی كۆمەڵایەتی».

ئەوانەی پرۆسەی هاوسەرگیری دووەم دەكەن بەشێوەیەكی نهێنی لەدەرەوەی دادگا ئەنجامی دەدەن
حاكم عەبدولباست عەبدوڵلا فەرهادی وتەبێژی فەرمی دادوەری وتی «(زەواجی مسیار) تائێستا بەفەرمی لە یاسای باری كەسیدا هەمواركراو نییە، لەبەر ئەوە ئەو كەسانەی كەئەم جۆرە پرۆسە هاوسەرگیریە دەكەن نایەنە دادگا، بەڵكو لەدەرەوەی دادگاكان ئەنجامی دەدەن، لەبەر ئەم خاڵە ئێمە هیچ جۆرە زانیارییەكمان لەسەر رێژەی ئەوە كەسانە نییە كەئەم جۆرە هاوسەرگیریە ئەنجام دەدەن و ناتوانین بزانین رێژەی ئەو كەسانە چەندە، ئەمە بێجگەلەوەی كە یاسای باری كەسی هەمواركراو بۆ فرەژنی لەهەرێمی كوردستاندا بەندوباری زۆری بۆ ژنی دووەم داناوە، لەبەر ئەوە بەهیچ شێوەیەك ئەو كەسانەی كەزەواجی دووەم ئەنجام دەدەن نایەنە دادگاكانی هەولێر، چونكە وەك پێشتر ئاماژەمان پێدا زەواجی دووەم بەندوباری زۆری لەسەرەو بەشێوەیەكی ئەستەم جێبەجێدەبێت، لەبەر ئەوە دەستنیشانكردنی رێژەی ئەو كەسانەی لەهەرێمی كوردستاندا زەواجی نهێنی دەكەن، زۆر ئەستەمە.

مامۆستا عومەر مەلاحەسەن مرۆ كە وەك زانایەكی ئایینی شارەزاو قوتابی دكتۆرا لەبواری زانستە ئیسلامیەكان و ئیمام و خەتیبی مزگەوتی رەشاد موفتی لەشاری هەولێر دەربارەی شیكردنەوەی پرۆسەی هاوسەرگیری بەنهێنی وتی ((پرۆسەی هاوسەرگیری لە چەند روانگەیەكەوە باس دەكەین، لایەنی ئایینی و لایەنی كۆمەڵایەتی، چونكە ئایین بایەخ بەكۆمەڵگە دەدات، بێگومان كۆمەڵگە لەتاكەكان بەهەردوو رەگەزی پیاو و ئافرەتەوە دروست دەبێت، ئەگەر تەماشا بكەین خودای گەورە كە ئادەمی لەبەهەشت دروستكرد حەواشی لەگەڵ دا دروستكرد واتە بۆ ئەوەی پێمان پیشان بدات كە بزانین چۆن نێر و مێ پێویستە پشت بەیەكتر ببەستن و ژیان بەتەنیا بەڕێوە ناچێت، واتا تاك دەبێت بۆ برەودان بەژیانی، پرۆسەی هاوسەرگیری ئەنجام بدات.

مسیاریش جۆرێكە لەجۆرەكانی زەواج و، ئەم ناوە لەكۆمەڵگەی ئێمەدا نوێیە، بەڵام لە كۆمەڵگەكانی وڵاتانی كەنداودا بەتایبەتی كۆمەڵگەی سعودی زۆر دەمێكە بوونی هەیە، رەنگە هەر ئەوانیش ئەم ناوەیان بۆ دانابێت. سەرەتا دەبێت بزانین لەچییەوە ئەم ناوە هاتووە. وشەی مسیار لە وشەی (سیر) واتە رۆیشتن هاتووە، یەكێك لە جیاوازییەكانی ئەم زەواجە لەگەڵ زەواجی ئاساییدا ئەوەیە كە بەردەوام نییە، واتە شوێنی نیشتەجێبوون (المبیت)ی تێدا نییە. واتە پیاوەكە بە بەردەوامی لای ژنەكەی خۆی نامێنێتەوە یان بەشەو دەچێت یان بەرۆژ دەچێت، واتە لەماڵی باوكی ژنەكە دەبێت، بەڵام ئەم زەواجە لەڕووی ناوەڕۆكەوە كۆنەو تازە نییە تەنانەت لە (المغني لإبن قدامة) و هەندێك موسەنەفاتی تر بۆ نموونە (لە مصنف إبن أبي شيبة) باسكراوە و زانایان ئەبوحەسەنی بەسری ئەم زەواجەیان ناو لێناوە (تەزویجی نەهاریات) واتە بەرۆژ پیاوەكە هاموشۆی ژنەكە بكات یان بۆ شەو پیاوەكە هاموشوی ژنەكە بكات. دەربارەی تەماشاكردنی زەواجی مسیار لەڕووی شەرعەوە، مامۆستا عومەر ئاماژەی بەوەدا، «كە زانایانی فیقهی ئیسلامی لەرووی شەرعەوە ئەم زەواجەیان بەدروست داناوە و، رێژەیەكی كەم لە زانایانی ئایینی هەڵوەستەیان هەیە دەربارەی ئەم جۆرە زەواجە و بە دروستی نازانن، بەتایبەتی لەهەندێك كاتدا هەندێك لەزانایان فتوایان داوە كەئەم زەواجە دروست نییە، چونكە زۆرجار بووە كەپیاوەكان هەوڵیان داوە لەرێگەی ئەم جۆرە زەواجەوە كارێكی وەها بكەن كە مافی ئافرەتەكە پێشێل بكەن و پارەكەی بخۆن، بۆنموونە لەسەردەمی (ابن باز)دا فتوا درا كە لەرووی شەرعەوە زەواجی مسیار دروست نییە، بەڵام بەشێوەیەكی گشتی زانایان تەماشای گرێبەستەكە دەكەن و بزانن چۆن گرێبەستەكە نووسراوەو تاچەند مافەكانی هەردوولا لەناو گرێبەستەكەدا پارێزراوە. لەبەر ئەوەی كە گرێبەست لە ئایینی پیرۆزی ئیسلامدا زۆر گرنگە، واتا دەبێت لە گرێبەستدا هەموو مافە گرنگەكان و بەربەرستەكان تۆماركرابێت، واتە دەبێت ئیجاب و قبوڵیش هەبێت، بە مەرجەكانی مەزهەبی شافیعیش زیاتر ئەو گرێبەستە بەهێزتر دەبێت. بوونی شایەت مەرجی دروستی گرێبەستە لەئایینی پیرۆزی ئیسلامدا. بوونی كەسێكی گەورەی (ولـی) ئافرەتەكە ئەگەر كچ بێت سەرەكیترین مەرجە وەك لە فەرموودەی پێغەمبەری خودا درودی خودای لێبێت هاتووە، ئەمەبێجگە لە بوونی مارەیی، چونكە دەبێت مارەیی جێگیر كرابێت، هەندێك لە زانایان تەحەفوزیان هەیە دەربارەی ئەم جۆرە زەواجە و هەڵوەستەیان هەیە لەسەر كردنی زەواجی مسیار، چونكە لە گرێبەستی زەواجی ئاساییدا هەموو مافەكانی ئافرەتەكە باسدەكرێت بەتایبەتی یەكێك لەو مافانە كە زۆر گرنگە شوێنی نیشتەجێبوونە، بەڵام لە زەواجی مسیاردا زۆرجار هەندێك خاڵ رەچاو دەكرێت كەجیای دەكاتەوە لە زەواجی تر بۆنموونە مەسەلەی مارەیی پیاوەكە بەمەرج بێت كەبڵێت من مارەیی نادەم بەژنەكە لەبەر ئەمە هەڵوەستەیان هەیە دەربارەی ئەم بابەتە، لەبەرانبەریشدا زانایانی تر وەڵامیان هەیە كەدەڵێن هەموو شتەكان بەپێی رێككەوتن دەكرێت، واتا مادام رێككەوتنێك هەیە لەنێوانیاندا، ئەوا زەواجەكە دروستە و رێككەوتنەكە چارەسەری هەموو كێشەكان دەكات. لەبەر ئەوە دەتوانین بڵێین زەواجی مسیار لەرووی شەرعەوە دروستە».

پرۆسەی هاوسەرگیری بەنهێنی تەنیا بۆ ئەو كەسانە پێویستە كەحاڵەتێكی تایبەتیان هەیە
مامۆستا عومەر دەڵێت «بەڕای من ئەم جۆرە هاوسەرگیریە نەكەین بەیاسایەك كە بۆ هەموو كۆمەڵگە بێت، بەڵكو تەنیا بۆئەو كەسانەی كە حاڵەتێكی تایبەتیان هەیەو ناچارن ئەم هاوسەرگیریە بكەن، واتا نابێت هاوسەرگیری مسیار شوێنی هاوسەرگیری ئاسایی بگرێتەوە، بێگومان ئەمەش لەبەر چەند هۆیەك، یەكێك لەو هۆكارانە ئەوەیە كە زۆر كەس ئیستغلالی ئافرەتەكە دەكات و پارەی دەخوات و دەست بەسەر ماڵەكەیدا دەگرێت یان پیاوەكە تەنیا مەبەستی رابواردنە، حیكمەتەكانی زەواجی ئاسایی لەوەیە كە هاوسەرەكان بەیەكەوە بژین و لەنێوانیاندا رۆحی هاوبەش هەبێت بۆئەوەی تاهەتایە بەیەكەوە بژین یان زیاتریش ئەو مەوەدەو رەحمەیە لەزەواجی ئاسایی دروست دەبێت، هەرچەندە جاریش هەبووە لەزەواجی مسیاریشدا خۆشەویستی دروست بووە، واتا نابێت بڵێین زەواجی مسیار هەمووی سەركەوتن بەدەست ناهێنێت، واتا دەبێت ئێمە هەوڵبدەین كە زەواجی ئاسایی هەبێت، بەڵام بۆ ئەو كەسانەش كە حاڵەتێكی تایبەتیان هەیە بتوانن زەواجی مسیار بكەن، خودای گەورەش دەرگەی فراوانەو گرنگیش نییەتە نەك قسە، گرنگ ئەوەیە رەچاوی مەرجەكان بكرێت كە زەواجەكە لەسەری بنیاد نراوە.

زۆربەی ئەو زانایانەی كەتەحەفوزیان هەیە دەربارەی ئەم زەواجە لەوەدا كورت دەبێتەوە كە نهێنییە، پێویستە زەواج رابگەیەنرێت و هەموو خەڵك بیزانێت، لێرە زانایان وەڵامیان ئەوەیە كەشاهیدەكان دەكاتە نەمانی نهێنی، واتا كەمترین شێوەی راگەیاندن لەم زەواجەدا ئەوەیە كە شایەت هەیە، مادام شایەت هەیە واتا اعلان كراوە، تەنێ لایەنی نهێنی ئەوەیە كە بۆ ژنی پیاوەكە بەنهێنی ماوەتەوە كەنەیزانیوە ژنی بەسەردا هێنراوە، هەرچەندە من بەرای خۆم وا بەپێویست دەزانم و پێمباشە زەواج اعلان بكرێت لای هەموو كەس.

مامۆستا عومەر حەسەن باس لەوەش دەكات و دەڵێت «زەواجی مسیار لەهەر شوێنێك ئەنجامدرابێت تۆماركراوە و لای قازی گرێبەستی هاوسەری بەشێوەیەكی فەرمی لەدادگا بۆكراوە خودای گەورەش پێی باشە هەموو جۆرە شتێك بنووسرێت، بەڵام زەواجی عورفی ئەو زەواجەیە كەلەلایەن جیهەتی رەسمیەوە ئاگادار نییە تەنیا لەلایەن مامۆستایەك دەكرێت بەبێ بوونی یاسا، بەڵكو من پێمباشە، دەبێت زەواج لەلایەن لایەنێكی رەسمیەوە بكرێت بۆئەوەی ئەگەر سبەینی منداڵیان بوو كێشەیان بۆدروست نەبێت.