ئاننا ماریا دكتۆرا لە بواری توێژینەوەی ژێندەر، كولتووری ئەنترۆپۆلۆژیا، توێژینەوەی رەخنەیی بوارە جۆراوجۆرەكان لە یاسا و ئەكتیڤی رەگەزی، توێژینەوەی یاسا و زانستی مرۆڤ، یاسای رەگەزی جینائی، خزمایەتی،(هۆمۆسێكس)، رۆشنبیری رەگەزی، رۆشنبیری بنیادنانی منداڵ، ئەمەش لێدوانەكەی خاتوو ئاننا ماریایە بۆ گوڵان:

* بیرۆكەی سەرەكی فێمینیزم ئەوەیە كە پێیوایە ئافرەت بەو هۆیەی كە ئافرەتە چەوساوەتەوە. لەبەر ئەوەی كە ژنە بۆیە هەمیشە و بە درێژایی مێژوو نابەرابەری لەدژ نراوە. ئەم تێزە تا چەند راستە و تا چەندیش بەڵگەی زانستی پاڵپشتی لێدەكات؟ ئایا سەرهەڵدانی بیرۆكەیەكی وەها دەرەنجامی جیاكاری رەگەزی بووە؟
- ئەگەر بێت و سەیرێكی یاسا بكەین ئەوا دەبینین كەوا ئافرەت، منداڵ، خەڵكی هەژار و رەنگ جیاواز و ئەوانەی حەز بە رەگەزی بەرامبەر ناكەن، ئەوانە بە درێژایی مێژوو زۆر بە توندی چەوسێنراونەتەوە. بێبەشكراون لە مافی دەنگدان، بۆ بەخۆڕایی بڕیاردان لەسەر پێوەندیە تایبەتیەكانیان، زۆربوون، خاوەندارێتی موڵك، مافی میرات، خوێندن، چاودێری تەندروستی و نوێنەرایەتی پەرلەمان. لەمە زۆر زیاتریش دەتوانرێ بە چەوساندنەوە بژمێردرێ. كۆمەڵێك بەڵگەی ئاست بەرزیش هەن كە دوپاتی ئەمە دەكەنەوە لەگشت بوارەكانی زانستدا. لە وڵاتەكەی من ئافرەت بە پلە دوو (لەدوای نیوزلەندە)لە جیهاندا دێت كە توانیبێتی لەگەڵ پیاوە هەژارەكان بەیەكەوە مافی دەنگدان بەدەست بێنێ، لە 1918 لە وڵاتە نۆردیكیەكان ئافرەت سەبارەت بە خۆی تەنیا بەر لە 100 ساڵی پێشكەوتنی كۆمەڵایەتی مافی قسەكردنی هەبووە. لە هەندێ وڵاتانی دەوڵەمەندی رۆژئاواییشدا ئێستا ئافرەت تەنیا مافی دەنگدانی بۆ چەند ساڵێكی كەم هەیە. لە هەندێك وڵاتی وەك ئێرلەندا ئافرەت هێشتا مافی بڕیاردانی نییە سەبارەت بە زۆربوون و رەگەز، لەم بڕوایەدا نیم كەوا ئەم مێژووی چەوساندنەوەی ئافرەت هیچ پێوەندییەكی بە رەگەزپەرستییەوە هەبێ، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ئەوە دیاردەیەكی مێژووییە، جۆرێكە لە بەهەڵە بەرەوپێشچوونی هێز لە جیهاندا، بەڵام ئێمە دەتوانین راستی بكەینەوە و شتەكان بۆ گشت خەڵك باشتر دەبن.

* زۆرێك لە رووناكبیران و ژنانی ئازادیخوازی تێكۆشەر لەو بڕوایەدان كە فێمینیزم بزووتنەوەیەكی كۆمەڵایەتی چاكسازییە، هەندێكیش پێیانوایە كە ئایدیۆلۆجیایەكی تێپەڕ و كاتییە، هەروەك فەیلەسووفی گەورە (لیوتار) دەڵێت؟ تۆ لەو بڕوایەدای كە فێمینیزم ئایدیۆلۆجیا بێت؟ ئایا كۆمەڵگەی رۆژهەڵاتی ئەرزشتی ئەوەی هەیە فێمینیزمی لێ لەدایكبێت؟
- ئەمە راستە، فێمینیزم وەك بزووتنەوەیەكی چاكسازی كۆمەڵایەتی لە سەدەی 19 دەستی پێكرد، كاتێك یاساكان و بارودۆخی ئافرەتان لە كۆمەڵگە رۆژئاواییەكان لێك گونجاو نەبوون، لەگەڵ دەركەوتنی بیروڕای تازەی رۆشنبیران و دیموكراتە كۆمەڵایەتیەكان لەگەڵ یەك نەدەگونجان. پێموایە فێمینیزم یەكێك بووە لە هێزە هەرە مەزنەكانی گۆڕان لە جیهاندا، هەر لەوەتەی دەركەوتنی سۆشیالیزمەوە، بەڵام بە پێچەوانەی سۆشیالیزمەوە هیچ وڵاتێكی بەهەڵە دیزاینكراوی نەدۆزیەوە، بەڵكو بەشێوەیەكی بەرچاو ژیانی بەرەوپێشبرد بۆ گشت مرۆڤایەتی لە گشت وڵاتەكاتدا.
یەكسانی كۆمەڵایەتی بریتییە لە ژیانێكی باشتر نەك تەنیا بۆ ئافرەت، بەڵكو بۆ پیاو، منداڵ، خەڵكی هەژار و ئەوانەی حەز بە رەگەزی بەرامبەر ناكەن و رەنگ جیاوازەكان و گروپە چەوسێنراوەكانی تریش.

فێمینیزم بزووتنەوەیەكی پراكتیكیە كە ئامانجی چاكسازی كۆمەڵایەتیە. لێكۆڵینەوە ژێندەرییەكان بەهۆی كاریگەری بزووتنەوەی فێمینیزمەوە هاتنە كایەوە. هەروەها بووە هۆی نرخاندنی لێكۆڵینەوە كریتیكە كۆمەڵایەتی و كولتوورییەكان لە گشت بوارە ئەكادیمیەكان. ئەمە بزووتنەوەیەكی رۆشنبیری كاتی نییە، بەڵكو بزووتنەوەیەكی نوێی ئەكادیمیە كە دەتوانێ زانیاریمان پێ ببەخشێ سەبارەت بە مانا و پێكهاتەی رەگەز لە كۆمەڵگەی مرۆڤایەتیدا.

كۆمەڵگە رۆژئاواییەكان، هەردوو دەوڵەتی دوای كۆمینیست و كۆمەڵگەی ئیسلامی، فێمینیزمی تایبەت بە خۆیان دروست كردووە، فێمینیستەكانی رۆژئاوا لەوانەیە بتوانن تیشك بخەنەسەر مێژووی پێشكەوتنی فێمینیستیمان، بەڵام ئێمە لەو پلە و پایەیەدا نین تا بە رۆژهەڵات بڵێین كە پێویستە چ جۆرە تیۆری و بزووتنەوەیەك دروست بكرێ. بەیەكەوە دەتوانین لەیەكتر فێربین و پێموایە ئێمە پێویستە پێوەندی كراوە و گوێزرانەوەیی ئەكتیڤی بیروبۆچوونەكان هاندەین لەنێوان كۆمەڵگە جیاوازەكان توێژەرانی ئەنترۆپۆلۆجیا و رەگەز و باسكارانی رەگەزناسی زانستی سیاسی، لەوانەیە ئامۆژگاریكەری سوودبەخش بن لەم پێشكەوتنەدا.

* ئایا دەتوانین حاشا لەوە بكەین كە ژن و پیاو، دوو رەگەزی تەواوكەری یەكترن، نەك دوو رەگەزی دژ و یەكتربڕی یەك بن...؟ ئایا دەتوانین واز لە جیاوازییەكانمان بێنین؟ ئایا یەكسانی راستەقینە بە مانای سڕینەوەی جیاوازییە فسیۆلۆجی و بایۆلۆجییەكان دێت، ژن بێتە شوێنی پیاو و بە پێچەوانەوەش یان یەكسانی راستەقینە دەبێ مانای دادپەروەری و نەهێشتنی ژێردەستەی بدات؟ دواجار هەر دەبێ ژن بە زەرورەت فێمینیست بێ؟
- نەخێر هیچ كام لە فێمینیست و توێژەرانی رەگەزناس نایانەوێ پیاو بچەوسێننەوە، بەڵكو بە پێچەوانەوە فێمینیستەكان دەیانەوێ جیهان بكەن بە شوێنێكی باشتر و یەكسان تر نەك تەنیا بۆ ئافرەت، بەڵكو بۆ گشت پیاوانیش. تا یەكسانی نێوان رەگەزەكان زیاتر بێ پێوەندی نێر و مێ باشتر دەبێ. ئەمەش ئەوە دەگەیەنێ كەوا پیاویش دڵخۆشتر دەبێ.

فێمینیزم دەیەوێ جیهان بگۆڕێ بۆ ئەوەی كەس نەچەوسێندرێتەوە تەنیا بەهۆی ئەوەی كە ئەم كەسە سەر بە گرووپێك خەڵكی تایبەتە لەسەر بنچینەی رەگەز، ئایین،ئیتنیك، تەمەن، نەژاد یان رەنگ.

فێمینیزم شتێكی باشە. ئێمە پێویستیمان بە پیاو و ئافرەتی زیاتر هەیە كە ئاڵای مافی یەكسان هەڵبگرن. جیهان لەخۆیەوە هیچ كاتێك ناتوانێت»ئامادە» بێت تەنانەت پێشكەوتووترین كۆمەڵگەی دیموكراتی وەك سوید، بەڵكو ئێمە پێویستمان بە بەرجەستەكردنی خەیاڵەكانمان سەبارەت بە گونجاوی تەواوی مرۆڤ هەیە.
هەربۆیە پێویستیمان بە چەندین جۆر لە فێمینیزم هەیە. فێمینیزم بۆ یەكەم و گشت رەخنەی بەهەڵە پێشكەشكردنی هێزی پێوەندیەكان و نایەكسانی كۆمەڵایەتی. ئەمانە هەمووی نەك بۆ ماوەیەكی كورت لە هەر كۆمەڵگەیەكدا، بەڵام ئێمە دەتوانین بەیەكەوە كار بكەین بۆ زیاتر راستكردنەوەی شتەكان لە وڵاتەكانمان.