پێوەندییە كۆمەڵایەتییەكان بەو رایەڵە بەیەكبەستراوە دەوترێت كە تاكێك لەناو كۆمەڵگە بە تاكەكانی دیكەوە دەبەستێتەوە ئیتر پێوەندی بە لایەنی خزمایەتی یان هاوڕێیەتی یان هەر هۆكارێكەوە هەبێت كە تاكەكانی كۆمەڵگە لەیەكتری نزیكدەكاتەوە، ئەوەش بەو مانایەی تاك بە تەنیا ناتوانێت بژیت و ژیان بەڕێبكات، بەڵكو پێویستی بە گرووپ یان كۆمەڵە كەسانێك هەیە تاوەكو بتوانێت لە گەڵیاندا بژێت و پێوەندییەكانی خۆی لە رووی سۆزداری و لە رووی ماددیەوە بنیاد بنێت، ئەگەر ئەو پێوەندییانە نەبووایە ئەوە هەر تاكێكی كۆمەڵگە بە جیا لەسەر لوتكەی شاخێك دەژیا، بەڵام بەهۆی پێویستی پێوەندی هەبوون لە نێوان تاكەكان كە بابەتێكی سرووشتییە و هەر لەسەرەتای دروستبوونی تاكەوە مرۆڤەكان هەوڵیانداوە بە ژمارەو بە كۆمەڵ بژین تا ئێستاش بەردەوامە، ئەوەی جێگەی ئاماژە پێكردنە ئێستا لە كۆمەڵگەكەماندا رۆژ دوای رۆژ پێوەندییە كۆمەڵایەتییەكان بەرەو لاوازبوون دەچن و تەنیا لە جەژن و بۆنە ئایینیەكان خەڵك سەردانی یەكتر دەكەن، بێگومان ئەمەش چەند هۆكارێك و فاكتەرێكی لە پشتە، بۆیە ئێمە لەم ریپۆرتاژەدا هەوڵ دەدەین ئەو هۆكارانە بوروژێنین:
سەرەتا مامۆستا هێمن عومەر رۆژنامەنوس و توێژەری كۆمەڵایەتی وتی «هۆكاری لاوازی پێوەندییە كۆمەڵایەتییەكان لە كۆمەڵگەیەكەوە بۆ كۆمەڵگەیەكی دیكە جیاوازی هەیە و هەر یەكەیان هۆكاری تایبەت بەخۆی هەیە، بەڵام ئەگەر سەیری كۆمەڵگەی خۆمان بكەین ئەوە هۆكارەكان دیارن و تا سنوورێك ئاشكران، ئەگەرچی لە وەڵامی پرسیارێكی وادا كە دەستنیشانكردنە پێویستمان بە توێژینەوەی كۆمەڵایەتی و داتای قسەكان هەیە، بەڵام ئەگەر بە شێوەیەكی گشتی قسەبكەین لە كۆمەڵگەی ئێمە لاوازی ئەو پێوەندییانە بۆ گەشەكردنی لایەنی ماددی بە خێراییەكی زۆر و گەشەكردنی لایەنی هۆشیاری و مەعنەوی بە كەمتر لە خێرایی ماددیەكەیە، ناتوانین بڵێین لە كۆمەڵگەكەمان گەشەكردنی لایەنی عەقڵی و مەعنەوی پێشنەكەوتووە، بەڵام ناشكرێت دان بەوە دا نەنێین كە كۆمەڵگەكەمان لە ئاست ئەو تەكنۆلۆژیا پێشكەوتووەی هەر لە مۆبایل و ئۆتۆمبێل و كەلوپەلەكانی ناوماڵ تا بچووكترین شت نەنێن كە هەریەكەیان پێویستیان بە هۆشیارییەكی باش و عەقڵیەتێكی باش هەیە، بەكارهێنەری مۆبایلت زۆرە، بەڵام هۆشیاری بەكارهێنەری مۆبایلت لاوازە، زۆرن ئەوانەی ئۆتۆمبێلی مۆدێل 2010 لێدەخوڕن، بەڵام كەمن ئەوانەی كە بەعەقڵیەتێكی 2010 بیربكەنەوە، ئەوەش گەورەترین گرفتی بۆ كۆمەڵگە دروستكردووە كە وایكردووە تاكەكان بەهۆی ئەو پێشكەوتنە تەكنۆلۆژیا ماددیە خێراییەوە بە ناڕاستەوخۆ بێئاگابن لە یەكتری و لە یەكتری دووربكەنەوە، كە هەر ئەمەش بووەتە لایەنێكی ئیرەیی حەسودی تاكەكان بە یەكتری و مونافەسەكردنی یەكتر لەسەر بە دەستهێنانی شتە ماددیەكان، كە ئەمەش رق و كینە و لە یەكتر و دووركەوتنەوەی دروستكردووە، جگە لەوەش ئەوە بووەتە هۆی ئەوەی زۆربەی تاكەكان هەوڵی بە دەستهێنانی ماددە بدات كە ئەوە لەلایەك قازانجە تاكەكان فێری ئەوە دەبن بەرهەمهێن بن، بەڵام لەلایەك زیانی هەیە و لە یەكتریان دادەبڕێت». سەبارەت بە كاریگەرترین هۆكار مامۆستا وتی «بەهێزترین هۆكار خێرا رۆیشتنی لایەنی ماددیە بە كەم رۆیشتنی لایەنی مەعنەوی كە ئەوەش راستەوخۆ و نا راستەوخۆ تاكەكان لەیەكتر دووردەكاتەوە، بە نا راستەوخۆ تاكەكان رایەڵەی پێوەندیان لە رێگەی مۆبایل و ئینتەرنێت رێكدەخەن كە پێشووتر بۆ ئەو پێوەندییە بەیەكەوە دادەنیشتن و قسەیان دەكردو پێدەكەنین، ئەوەش پێوەندییەكەی بەهێزتر دەكرد. بە راستەوخۆش ئەوەیە تاكەكان ئەو حەزەی جارانیان بۆ ئەو پێوەندیانە نەماوە كە ئەوەش گەورەترین كارەساتە كە كۆمەڵگەكەمان لە داهاتوو باجەكەی دەدات كە وا دەكات بەتەواوی لێكدابڕان لە نێوانیان رووبدات و برا خەمی برای نەبێت و تەنیا لە هەوڵی خۆ دەوڵەمەندكردن و خەمی خۆیدا بێت كە ئەویش خەمی ماددیە». چی بكرێت بۆ ئەوەی پێوەندییە كۆمەڵایەتییەكان وەكو جارانی لێبێتەوە مامۆستا هێمن وتی «زۆر شت هەیە كە دەبێت بكرێت، رەنگە نەتوانرێت هەموو شتێك وەكو خۆی لێبكرێتەوە، بۆ نموونە زەحمەتە شووشەیەكی شكاو بە هەمان جوانی خۆی چاكبكرێتەوە، بەڵام ناشكرێت دەستبەرداری بیت ئەگەر بێت و لەگەڵ ئەو پێشكەوتنە تەكنەلۆژیە لایەنە پێوەندیدارەكان لە حكومەت بەشێوەیەكی باش پرۆسەیەكی بە كۆمەڵ راهاتن لە پەروەردەی تاك دروستبكەن، واتا تاك لە كۆمەڵگە پەروەردەیەكی تەندروست وەربگرێت لە خێزان دواتر لە قوتابخانە دواتر لە زانكۆ و لە سەنتەر و ناوەندە رۆشنبیرییەكان كە بەو پەروەردەیە بتوانرێت رووبەڕووی گەشەسەندنی لایەنی ماددی بە هۆشیاری كۆمەڵایەتی ببێتەوە، ئەوە تا سنوورێك چارەسەرە بۆ دروستكردنەوەی پێوەندییە كۆمەڵایەتییەكان بەشێوەیەكی تەندروست، بەڵام ئەگەر پرۆسەی پەروەردە بەو شێوەی ئێستا لەو مەلەلییەدا بێت و لایەنە پێوەندیدارەكان وەكو وەزارەتی كاروكاروباری كۆمەڵایەتی لەو ئاستەدا بێت كە ئێستا ناتوانێت تۆڕی چاودێری خێزان بە شێوەیەكی تەندروست دروستبكات و كاری لەسەر بكات، ئەوە بێگومان خراپتر بێت، باشتر نابێت».
دواتر ئاراس حەكیم مامۆستا لە بەشی دەروونزانی كۆلێژی پەروەردە لە بارەی فاكتەرەكان وتی «بەڕای من یەكێك لە فاكتەرە سەرەكییەكان باری سیاسیە، رۆڵی سەرەكی دەبینێت لە پچڕانی پێوەندییەكان جگە لە لاواز بوونی، هەروەها سەرمایەداری، چونكە بەڕێژەیەكی زۆر ئێستا خەڵك زیاتر لە كارێك دەكات و كاتی بەتاڵی نییە ئەو كاتەی هەیەتی دەبێت پشوو بدات، چونكە ماندبوو دەبێت و گرنگی بە پێوەندییە كۆمەڵایەتییەكان نادات»، هەروەها وتیشی «خێرا هاتنی تەكنۆلۆژیا بۆ كوردستان مۆبایل و ئینتەرنێت و سەتەلایت بۆ نموونە ئێستا هەریەكێك سەردانی ناسیاوێكی بكات ئەوا لەگەڵی گفتوگۆ ناكات، بەڵكو سەیری فیلمێك دەكات، بێگومان ئەمەش وا دەكات ئەم پێوەندییانە لاواز بن». سەبارەت بەهێزكردنی ئەم پێوەندییە مامۆستا ئاراس وتی «ناتوانین پێوەندییە كۆمەڵایەتیەكان وەكو پێشتر بەهێز بكەین، بەڵام ئەو هۆكارانەی كە ئاماژەم پێدان پێویستە ئەم هۆكارانە لاواز بكەینەوە». ئاماژەی بەوەشدا كە ئێستا لە رۆژانی جەژن و بۆنە ئاینیەكان ئەم پێوەندیانە بە بەراورد لەگەڵ ساڵانی رابردوو زۆر لاواز بۆتەوە و ئەو گەرموگوڕییەی نەماوە.
د.بەشیر خەلیل حەداد مامۆستای ئایینی لەم بارەیەوە وتی «چەند هۆكارێك هەیە وا دەكات پێوەندییە كۆمەڵایەتییەكان كرچوكاڵ ببێتەوە، لەوانە لاسایی كردنەوەی خەڵكانی ئێمە بۆ ژیانی رۆژئاوایی و دەرچوون لە ژیانێكی گیانی و كۆمەڵایەتی بەهێر بەرەو پێوەندی سادە». وتیشی «نەمانی قەناعەت، چونكە خەڵك پێشتر كاری دەكرد قەناعەتی هەبوو دەیتوانی بە بڕە پارەیەك بەڕێوە بچێت، ئێستا ئەو خەڵكەی پێشتر كار زۆر دەكەن و كاتیان نییە سەردانی یەكتر بكەن، پێشتر خەڵك لە باری ئابووری لە یەك ئاست دا بوو، بەڵام ئێستا بۆتە چاو لێكەری، بێگومان ئەمەش فاكتەرێكی زۆر گرنگە بۆ لاوازی بوونی ئەم پێوەندییە». هەروەها دكتۆر بەشیر ئاماژەی بەوەشدا لاواز بوونی رۆشنبیری ئایینی كاریگەرە، چونكە ئێستا خەڵك زیاتر بیر لە كاری دنیایی دەكاتەوە نەوەك دواڕۆژ و قیامەت، چونكە پێشتر خەڵك بیری لێدەكردەوە، بۆیە ئەم پێوەندییانەی بەهێز دەكرد، لە بارەی چۆنیەتی بەهێزكردنی پێوەندییە كۆمەڵایەتیەكان دكتۆر دەڵێت «پێویستە مامۆستایانی ئایینی لە وتاری هەینیان تیشك بخەنە سەر ئەو لایەنە و گرنگی پێبدەن و ئامۆژگاری خەڵك بكەن، هەروەها لەسەر مامۆستایانی قوتابخانەكان و مامۆستایانی زانكۆ و دایك و باوكانە رۆڵ بگێڕێن بۆ ئەوەی پێوەندییە كۆمەڵایەتیەكان وەكو جارانی لێ بێتەوە، چونكە ئێستا زۆر منداڵ هەیە خزمە نزیكەكانی دایك و باوكی یاخود خۆی ناناسێت، جا چۆن بتوانێت ئەم پێوەندییە بەهێز بكات، چونكە ئەم پێوەندیانە ژیان جوانتر و شیرین تر دەكات».
لە كۆتاییدا بۆمان دەركەوت رۆژ بە رۆژ پێوەندییە كۆمەڵایەتییەكان بەرەو كاڵبوونەوە و نەمان دەچێت، بۆیە ئەستەمە ئەم پێوەندییانە وەكو ساڵانی رابردووی لێبێتەوە، دەبێت هەموومان هەوڵ بدەین بەسەر ئەم هۆكارانە زاڵببین و گرنگیەكی زۆر بە پێوەندییە كۆمەڵایەتییەكان بدەین و بەهێزی بكەینەوە وەكو ساڵانی رابردوو، بۆیە پێشینان راستیان وتوە «ساڵ بە ساڵ خۆزگەم بە پار».