* سەرەتا سەبارەت بە گرنگی پرسی پەروەردە د.محەمەد بەمشێوەیە وەڵامی داینەوە و وتی:
- جارێ دەبێ ئەوەمان لە بیر نەچێت كە پەروەردە پێویستییەكی گرنگە بۆ ژیانی مرۆڤ و بۆ كۆمەڵگەش، لە راستیدا پەروەردە بریتییە لە كۆمەڵێك گۆڕانكاری و گەشەپێدان كە پەیوەستە یا كۆنتاكتی هەیە لەگەڵ ژیانی راستەوخۆی هەموو تاكەكانەوە. واتە دەرەنجامی كارلێكی(Reaction)، تاكە لەگەڵ ئەو ژینگە و دەرووبەرە كۆمەڵایەتییەی كە تیایدا دەژی، بێگومان گۆڕانكاریش لایەنی جەستەیی و دەروونی و هۆش و رەوشتی كۆمەڵایەتیش دەگرێتەوە، وەنەبێ هەر پرۆسەیەكی كورت مەودا و تاكڕە هەند و یەك لایەنە بێت، لەبەر ئەوەیە تەنانەت كاردەكاتە سەر رەفتار و شێوازی ژیان و بیركردنەوەشمان، بەمجۆرە دەتوانین بڵێین كە پەروەردە مانای ژیانی خۆی دەگەیەنێ، خۆ ئەمە هەر ئاستی ناوخۆی كۆمەڵگەیەك لە كۆمەڵگەكانی دنیا ناگرێتەوە، بەڵكو پرسێكی جیهانیشە و یەكێكە لە مافەكانی مرۆڤیش كە ساڵی (1948) گەڵاڵەنامەی جاڕی جیهانی مافی مرۆڤ دانی پێداناوە.
• سەبارەت بە ماناكانی فەلسەفەی پەروەردەیی و رۆڵی دەوڵەت لە داڕشتنی بنەما پەروەردەییەكان، د. محەمەد جەباری وتی:
- هەر وڵاتێك كە بایەخ بە پەروەدە دەدات، ئەوە دەزانێ كە پێویستی بە نەخشەیەك یا سیستەمێك هەیە بۆ ئەوەی بتوانێت بەشێوەیەكی زانستیانە و مەنهەجیانە رێڕەوی پەروەردە لە دەوڵەت دا دەستنیشانبكات و سەرپەرشتی و ئیدارەی دامودەزگا پەروەردەییەكانی بكات، لێرەوە كە گرنگی فەلسەفەی پەروەردە دەردەكەوێت، چونكە بەبێ بوونی فەلسەفەیەكی روون و ئامانجدار سیستەمی پەروەردە تووشی نەك هەر كەموكوڕی و قەیران و كێشە دێت، بەڵكو هەم سیستەمەكە و هەم سەر لەبەری كۆمەڵگەش دووچاری سەر لێشێوانێكی سەرتاپاگیر دێت.
ئینجا بێینە سەر ئەوەی كە فەلسەفەی پەروەردە خۆی لەو ئامانجە پەروەردەییانە دەبینێتەوە كە دەوڵەت دەیەوێت لە نێو تاكەكانی كۆمەڵ بیهێنێتەدی، ئەوەش بەهۆی دامودەزگا پەروەردەیی و دامەزراوە فەرمییەكان دەبێت، كە ئامانج لێیان هێنانە كایەی گۆڕانكارییە لە رەفتاری مرۆڤ لە هەموو رووییەكەوە، لە واقیعدا ئەو فەلسەفەیە لەخۆیەوە هەڵناقوڵێت، بەڵكو پشت بە كۆمەڵە بنەمایەك دەبەستێت.
• سەبارەت بەوەی سەرچاوەكانی ئەو فەلسەفە پەروەردەییە چین؟ د. محەمەد جەباری وتی:
- سەرچاوەكانی فەلسەفەی پەروەردە ئەمانەن:
یەكەم: هەموو دەوڵەتێك فەلسەیەكی تایبەت بەخۆی هەیە بۆ بەڕێوەبردنی وڵاتەكە، ئەوەش پەیوەستە بەجۆری سیستەمی سیاسی وڵاتەكە. لێرەدا پەروەردە بەكاردێت بۆ خزمەتكردنی سیاسەتی دەوڵەت، بۆ نموونە ئەگەر فەلسەفەی دەوڵەت دكتاتۆری بوو، یان سۆشیالیزم بوو، ئەوە جۆری سیستەمی پەروەردە و (فێركردنیش) سەنتڕاڵی واتە(مەركەزی) دەبێت، لەم جۆرە سیستەمەدا دەوڵەت دەست بەسەر هەموو شتێكی گەورە و بچووك لە پەروەردەدا دەگرێت و بەو جۆرە ئاراستەی دەكات كە خزمەت بەو فەلسەفە سیاسییە بكات كە دەوڵەت پەیڕەوی دەكات، خۆ ئەگەر هاتوو سیاسەتی دەوڵەت یان جۆری سیستەمە سیاسییەكەی دیموكراسیی بوو، ئەوە سیستەمی پەروەردە و فێركردن كراوە و(نامەركەزی) دەبێت و جۆرە سەربەستییەك بە دەسەڵاتی پەروەردەیی دەدرێت، تا بتوانێ بوار بە پێشكەوتن و كرانەوە و گۆڕانكاری و بەرەو پێشەوەچوونی زانستیانەی پرۆگرامە هەمە چەشنەكانی پەرورەدە بدات.
دووەم: فەلسەفەی كۆمەڵگە: دەزانین كە هەموو كۆمەڵگەیەك، یان هەموو میللەتێك فەلسەفەیەكی ژیانی بۆ خۆی دروستكردووە كە لەسەری دەژی، ئەو فەلسەفەیەش بریتییە لەو كۆمەڵە دابوونەریت و عورفە كۆمەڵایەتیەتی و زمان و ئایین و كولتوورەی كە بەدرێژایی دروستبوونی و مێژووی ئەو كۆمەڵگەیە دروست بووە، ئینجا لەو كاتەی تۆ بیر لە نەخشە كێشان بۆ فەلسەفەی پەروەردە دەكەیتەوە، دەبێت رەچاوی فەلسەفەی كۆمەڵگە بە وردی بكەیت، چونكە لادان یان پشتگوێخستنی یەكێك لەو بنەما پەرورەدەییانە تووشی قەیران دەكات و بەشێك لە كۆمەڵگە دوور دەكەوێتەوە لە پرۆسەی پەروەردە و فێركردن و بەمجۆرە كێشەكان سەر هەڵدەدەن و پەروەردە ئامانجەكانی جێبەجێ نابێت.
سێیەم: شارستانیەت و كولتوور: ئەوەش بنەمایەكی تری فەلسەفەی پەروەردەیە و بەو ئەو وڵاتەی خاوەن شارستانییەتی دەوڵەمەند و پێشكەوتووە بێت ئەوە دەتوانێت سوودی لێوەربگرێت بۆ نەخشەكێشانی فەلسەفە، ئەگەر تەماشایی مێژووی گەلان بكەین دەبینین ئەو وڵاتانەی كە خاوەن شارستانیەتێكی رەسەن و پێشكەوتوون، ئەوە فەلسەفەیەكی پەروەردەیی و بەهێزیان هەیە، هەروەها سیستەمێكی فێركردنی داڕێژراوی پەرەسەندووی پێشكەوتوویان هەیە، هەروەها دەتوانین سوود لە كولتوور و كەلەپووریشمان وەربگرین، بەتایبەتی ئەو شتە باشانەی كە تێدا هەیە، بۆ هێنانەدی ئامانجەكانمان لە ئێستا و داهاتووشدا. بەڵام ئەو لایانانەی كە بە كەڵكی ئێستا نایەن دەكرێ فەرامۆش بكەین.
چوارەم: یەكێكی دیكە لە بنەماكانی فەلسەفەی پەروەردە پێشكەوتنی تەكنەلۆژیایە، لە بواری پەروەردەدا، ئەمڕۆ ئەو بوارە زانستییە جێگەیەكی دیاری هەیە، ناكرێ پەروەردە لەم لایەنە بە دووربێت، بەڵام زۆر گرنگیشە كە بزانی هەم سوودی لێوەربگری هەمیش خۆمان لە هەندێ ئاسەواری خراپ بەكارهێنانی بەدوور بگرین، تەكنەلۆژیا ئامرازێكی یەكجار كاریگەر و گرنگە بۆ پێشخستنی سەرلەبەری سیستەمی پەروەردە.
سەبارەت بەوەی كە ئایا فەلسەفەیەكی پەروەردەیمان هەیە، (د. محەمەد) وتی: بەداخەوە كە تا ئێستاش ئێمە فەلسەفەیەكی تایبەت بەخۆمان نییە، بە بڕوای من ئەوەش دەگەڕێتەوە بۆ چەند هۆكارێك كە ئەمانەی خوارەوە هەندێكیانن:
1- هەرێمی كوردستان لەوەتەی دەوڵەتی عێراق دروستبووە بەو دەوڵەتە بەستراوەتەوە بەتایبەتیش لە رووی سیستەمی پەروەردە و فێركردنەوە، ئەم دەوڵەتیش لە رووی سیستەمی پەروەردە و فێركردنەوە، ئەم دەوڵەتەش رژێمە سیاسییەكەی رژێمێكی عەرەبی شۆڤێنی بووە، خراپترین و ترسناكترینیان سیستەمی پەروەردەیی رژێمی بەعس بووە كە هەم تاكو كورد و هەمیش خێزانی كوردی تێكشكاندبوو.
ئەمە هۆكارێكی زۆر ترسناك و كاریگەر بووە لەوەی كە فەلسەفەیەكی پەروەردەییمان نەبێت، بەڵام ئەمە بەتەنیا لایەنێكی كێشەكەیە، لایەنێكی دیكەی ئەوەیە كە بەخۆشمان هەوڵمان نەداوە گۆڕانكاری ریشەیی لەو بوارەدا بكەین و ئاسەوارەكانی ئەو سیستمە پەروەردەییە تۆتالیتارییە رەشبكەینەوە.
2- لەبەر نەبوونی هەندێك بنەما، بۆ نموونە فەلسەفەی دەوڵەت، وایكردووە ئێمە لە رووی سیاسییەوە نەگەیشتووینەتە ئەو ئاستەی وەكو دەوڵەتێكی سەربەخۆ كار بكەین، بەڵام لەگەڵ ئەمەشدا دەتوانین بڵێین تێڕوانینی فەلسەفەیی لە بواری پەروەردەدا لە كوردستاندا دروستبووە و هەندێ هەوڵیش بۆ ئەم مەبەستە دراوە، دەبینین هەر لە ساڵی (1991) و بەدواوە هەوڵدراوە گۆڕانكاری لە پرۆگڕامەكان بكرێت بەشێوەیەك كە خزمەتی بواری پەروەردە لە هەرێمدا بكات، بەڵام ئەوانە تەنیا هەوڵن، ئەوەی ئێمە پێویستمانە، داڕشتنی سیاسەتێكی پەروەردەیی و فەلسەفەیەكی روون و ئاشكرا هەیە، بەڵام ئەم سیاسەتە پەروەردەییە كە دەبێ لەسەر بنەمایەكی فەلسەفی و زانستی بێت دەبێ چەند ئامانجێك بپێكێ و لەسەر ئاستی تاك و گشتیدا ئەو ئامانجە كە هەندێكیان ستراتیژی و دوور مەودان هەندێكیشیان نزیك مەودا و ئێستایین، لەمانە دەبێ سیاسەت و فەلسەفەی پەروەردەیی لە كۆتاییدا ببێتە ئامراز بۆ یەكخستنی زمان و ناسنامەی نەتەوەیی، دەبێ جەخت لەسەر بە دیموكراسی بوونی رەوتی پەروەردە و فێركردنی بكاتەوە لە دامودەزگا پەروەردەییەكاندا، دەبێ تاكێكی ئاشتیخواز و حەز بەكاركردن بكات و بیكاتە كەسێكی بەرهەمهێن، ئەو بنەما و پرەنسیپە پەروەردەییانە ببنە توخمە پێكهێنەر و سەرەكییەكانی ئەو فەلسەفە پەروەردەییە كە بتوانێ هەردەم مرۆڤ یان تاك ئامادە بكات بۆ ژیانێكی پێشكەوتوو كە چاوی لە ئێستا و دوا رۆژ بێت و وا بكات مرۆڤی تێبگات ژیانی ئایندەمان بەستراوە و گرێدراوە بە بەردەوامی ئێستامان، بۆیە هەر پچڕانێك لە نێوان ئێستا و ئایندە دروست بێ مەترسی لەسەر ژیانمان وەك تاك و وەك كۆمەڵگە دروست دەبێت، بۆیە بە ئەزموون دەركەوتووە و بێ پەروەردەییەكی زانستیانە كۆمەڵگەتووشی جۆرەها كێشە و گرفت دەبێت كەچارەسەركردنیان زۆر زەحمەت دەبێ، فەلسەفەی پەروەردەیی هەر وڵاتێك واتە ناسنامەی كەسێتی و ناسنامەی ئەو كۆمەڵگەیە لە رووی پەروەردەیی و لە رووی كۆمەڵایەتیش.