نووسەر و رۆژنامەنووس(بەیدا كەریم ئەلخەزعەلی) لە نەوەدەكانی سەدەی رابردووەوە خەریكی كاری میدیاییە،(بەیدا) سەرەتا وەك دیزاینەر و دواتر پەیامنێر لە چەند گۆڤار و رۆژنامەیەك كاری كردووە، هەروەها لە چەند رۆژنامەیەكی رۆژانەش ، بەرپرسیارییەتی لاپەڕەی كۆمەڵایەتی و رۆشنبیری لە ئەستۆ گرتووە دیارترییان رۆژنامەی (الصباح)ە.

خانمی (بەیدا) پشكدارییەكی چالاكی لە رێكخراو و سەنتەرە داكۆكیكارەكان لە پرس ژنان هەیە، وەك ئافرەتێك بەشداری لە چەندین كۆنفرانسی نێودەوڵەتی لە دەرەوەی عێراق لە بارەی یەكسانی ژێندەری و پرسی بەشداریكردنی ژنان لە كاری سیاسی و پەرلەمانی كردووە، لەم رووەوە نووسین و راپۆرتی ميديايى بۆ زۆرێك لە میدیا لۆكاڵ و عەرەبییەكان ئامادەكردووە، لە بواری دیزاینی رۆژنامەوانیش خاوەن سەلیقەیەكی جوانە، ئێستا بەرپرسی لاپەڕەی بەدواداچوونە لە رۆژنامەی(الصباح) ی عێراقی، (گـــــــــوڵان) لە دەرفەتێكدا ئەم گفتوگۆیەی دەربارەی بارو زرووفی هەنووكەی ژنانی عێراق و كوردستان لەگەڵ سازدا.


? ئاریشە و مژارەكانی ئافرەتانی رۆژهەڵات زۆرزەمەندن، لەوانەیە گرفتی هەرەسەرەكی خۆی لە نەبوونی ئازادیدا بەرجەستە بكات، بەڕای ئێوە نزیكی ژنان لە سەنتەری بڕیارداندا تا چەند خزمەتی پرسی ئازادبوونی ئەوان دەكات؟
- سستەمی سیاسی و ئیداری رۆژهەڵات بە ئایدیا و هزری پیاوان بونیاد نراوە، پیاوان وەك تاك یان لەسەر ئاستی كەسایەتیدا خودان هزر و بیركردنەوەی سەربەخۆ نین، پیاوان لە بورجە عاجیەكانەوە تەماشای ژنان دەكەن و وەك مەخلوقێكی نزم و بچووكتر لە خۆیان لێیان دەڕوانن، مەبەستمە بڵێم پیاوانیش سەربەخۆ نین ئەوان مەحكوم و گرێدراوی كۆمەڵێك پاشخان و كۆت و عاداتی كۆنینەی بەسەرچوون كە روئیا و بیركردنەوەیانی تاریك كردووە هەر ئەمەشە وایكردووە، باوەڕیان بە توانا و كارامەیی ژنان نەبێ و بگەنە ئەو قەناعەتەی كە ناكرێ ژنان ببنە رابەر و سەركردە، یان خودان بڕیاری خۆیان بن، بەڵام وەنەبێ ئەو شێوە مامەڵە و بیركردنەوەی پیاوان وایكردبێ ژنان دەستەوەستان دانیشن و خۆیان تەسلیمی واقیعە تاڵەكە بكەن، بەڵگە ژنان سەرباری هەموو نەهامەتییەكان بەردەوام بوون لە خەبات و گیان فیدایی لە پێناو سڕینەوەی جیاكاری و دوڕدانی هزری كۆنینە و تەقالیدی بەسەرچوو، ئەوەبوو بەرهەمی ئەو بەرخودانە لەدایكبوونی ئافرەتە، رابەرەكانی هیندوپاكستانی لێكەوتەوە، لەدایكبوونی ئەو ملیۆنەها ژنە ئەندازیار و مامۆستا و دكتۆر و پارێزەر و ..تاد لێكەوتەوە كە ئەمڕۆ شان بەشانی پیاوان بەشداری لە پێشەوەبردنی سەرجەم لایەنەكانی ژیان دەكەن.
* بەداخەوە تا ئیمڕۆ سەرباری ئەو هەموو هەوڵانەی لە پێناو چالاككردنی رۆڵی ژنان لە ژیانی سیاسی و كۆمەڵایەتیدا كراوە، كەچی دەبینین كە كار دەگاتە سەر بڕیارە چارەنووسسازەكان ژنان هێز و قودرەتی بڕیاردانیان نییە، دوبارە دەبنەوە پاشكۆی پیاوان، ئێوە چۆن لەو واقیعە دەڕوانن؟ پێویستە چی بكرێ؟
- دەكرێ ئەو پرسە وەك دیاردیەەك ناو ببەین، بەڵێ هەر تەنیا لە بڕیاری سیاسی و چارەنووسسازدا بێ قودرەت نین بەڵكو بەشێكی زۆریان لە هەندێ بڕیاری سادەی رۆژانەشدا جورئەت بەخۆیان نادەن، لەماڵەوە گەر شتێك پەیوەندی بە ژیانی تایبەتی خۆشیان هەبێ، ئەوا دەگەڕێنەوە لای پیاوەكانیان و وەك دوا مەرجەع مەشور و پرس و رایان پێدەكەن، روونتر بڵێم دوا بڕیار دەدەنە دەست ئەوان، شرۆڤەكردنی ئەو دیاردەیە پێوست بە هەڵسەنگاندنی بارودۆخە بابەتییەكانی ژیانی ژنان دەكات، بە پلەی یەكەم تێكهەڵكێشی ململانێ كۆمەڵایەتییەكانە، دەربازبوون لەم ئاریشەیە پێویستی بە كات و زەمەنێكی درێژ هەیە، تۆ بە شەو و بەرۆژێك ناتوانێ جوڵە بە هزرێكی چەسپاو كە چەندین ساڵە خەڵكی كاری پێدەكات، بكەیت، دیموكراسییەت دەرمانێكی باشی رزگاربوونمانە لەو نەخۆشیانە، مەبەستم لە دیموكراسییەت تەنیا دروشم نییە یان ئازادی رادەربڕین نییە بەڵكو شۆڕكردنەوەی كردنەوەی كاریگەرییەكاین ئەو چەمكەیە بۆ نێو كایەی پەروەردە و سستەمی خێزان.
* لەگەڵ ئەوەی بەشداری ژنانی كوردستان لەكاری سیاسی و رێكخراوەیدا پشكدارییەكی لاوازە و تا ئێستا نەیانتوانیوە بگەنە سەرۆكایەتی یان پلەی ئەندامییەتی مەكتەبی سیاسی پارتەكان، بەڵام لە پەرلەمانی تازەی هەرێمدا رێژەی 25% كورسییەكان پێك دێنن، بەڕای ئێوە ئەو لاوازییە پەیوەستە بە نەبوونی دیموكراسییەت یان بۆ سستی ئیرادە و هۆشیاری ژنان دەگەڕێتەوە؟
- هێشتا ژنانی ئێمە پێویستیان بە قوڵبوونەوە و تێفكردنی زیاترە، پێویستیان بە خۆ رۆشنبیركردنە وەك گوتم وەنەبێ ئەو بێ ئیرادەییە لە خۆڕا دروست بوبوێ، ئەو واقیعە دەرهاویشتەی كۆمەڵێك پاشخانی هزری و كەلتووری و سیاسی زاڵمانەیە، بۆیە دەتوانم بڵێم سەرجەم ئەو فاكتەرانەی لە پرسیارەكەتدا ئاماژەت پێدا هۆكار گەلێكن دەكرێ لە دۆزینەوەی چارەسەریدا كاریان لەسەر بكرێ.
* بەڕای ئێوە پرسی ئازادبوونی ژنان لە رۆژهەڵاتدا پرسێكی گرێدراوە نییە بە بارودۆخی گشتی سیاسی و ئابووری؟ ئایا تا چەند رەوایە ئەو پرسە بە یەكسانی ژەندەری ببەستینەوە؟
- كاتێك باس لە چەوساندنەوەی ژنان دەكەین مانای ئەوە نییە لە بەرەكەی دیكەدا پیاوان لە بەهەشت دەژین و بێ گرفتن، گرفتی ئەوان چەوساندنەوەی ژنانی لێكەوتۆتەوە، ئەوانیش رووبەڕووی چەوساندنەوەی سیاسی و هزری و كۆمەڵایەتی دەبنەوە، پیاوان كۆیلەی عادات و تەقالیدی كۆمەڵگە و دەسەڵاتی سیاسین، دەروون و كەسایەتیان وێڕان كراوە و نەخۆش كەوتوون، گرفتی سەرەكی، كۆیلەبوونی ژنانە بەدەستی كۆیلەوە، بۆیە دەبێ لەو روانگەیەوە تەماشای وەزعەكە بكەین و بڵێین، ئازادبوونی پیاوان ئازادی بۆ ژنانیش دێنێ هەروەها بە پێچەوانەش ئازادبوونی ئافرەت واتەی ئازادبوونی پیاوانە، بێگومان ئەمەش بەهۆی نەهێشتنی جیاكاری و بەرقەراركردنی عەدالەتی كۆمەڵایەتییەوە دەچەسپێ، كە هەستی ئازادی و خودگیانی بەهەموو لایەك دەبەخشێ.
* بەهۆی باڵادەستی پیاوان لە ژیانی گەلانی رۆژهەڵاتدا و كۆبوونەوەی فاكتەرەكانی بڕیاردان و باڵادەستی لەدەستی ئەواندا، پشتگیری ئەوان لەدۆزی ژنان چەند گرنگە؟
- پشتیوانی و پشتگیری بەشێك لە پیاوانی قەڵەم و سیاسەت لە دۆزی ژنان لە عێراق بەگشتی و كوردستان بەتایبەتی دیاردەیەكی سەرنجراكێش و دڵخۆشكەرە، سەرنجراكێش لەبەر ئەویە، پیاوان سەرباری گرێ و لەمپەرە كۆمەڵایەتییەكان و ساوایی پرۆسەی دیموكراسی، توانیویانە خۆیان لەو شووشە داخراوەی كۆمەڵگە رزگار بكەن كە چەندین ساڵ بە زەحمەت لە نێویدا هەناسەدەدەن، جگە لەمانە بەپێی ئەم ئیعتیبارە كۆمەڵایەتی و هزریانەی لە پرسیارەكەتدا خستەڕوو، پشتیوانی پیاوانی سیاسەت و قەڵەم لە مافەكانی ژنان زۆر گرنگە، چونكە ئەوان وەك رابەر و رێنیشاندەری كۆمەڵ دەتوانن ئایدیا و بیركردنەوەیان بۆ نێو هەناوی كۆمەڵگە شۆڕ بكەنەوە و كاریان تێبكەن، لە راستیدا ئەو حاڵەتە دڵخۆشكەرە وای كردووە ژنان هەست بە سەبووری بكەن و هەستی ئەوەیان لابڕوێ كە تەنیا نین و پیاوانی خاوەن دەسەڵات و قەڵەمیش هاوكار و هاوڕێگەیانن.
* وەك دەزانن پەرەپێدانی سیاسیانەی عەدالەت و یەكسانی فلتەری ئەمانی پێشكەوتن و دیموكراسییە، زۆرجار دیموكراسییەت لە رێگەی عەدالەتەوە پێوەر دەكرێ، پرسیار ئەوەیە بە چ رێگە و شێوەیەك دەتوانین بگەینە ئەو پەرەپێدانە؟
- دادپەروەری كڕۆك و جەوهەری دیموكراسییەتی راستەقینەیە، زۆرێك لە زانایانی سۆسیۆلۆژیا جەخت لەسەر مەبدەئی عەدالەتی كۆمەڵایەتی دەكەن و دەڵێن: دادی كۆمەڵایەتی زامنی بەهێزی و یەكگرتوویی كۆمەڵگە دەكات، بەهۆیەوە هاووڵاتییان هەست دەكەن یەكسان و هاوتان لە ماف و ئەركدا"، هەست نەكردن بە جیاكاری و غوبنی كۆمەڵایەتی تاك و دەسەڵات لە زۆر ئاریشەی سەخت و لابەلا دوور دەكاتەوە، گەر بە كردار و لە ئەرزی واقیعدا كار لەسەر عەدالەت و دیموكراسی بكەین ئەوا بێشك دەیگەنە دیموكراسییەتی راستەقینە، دیموكراسی بێ عەدالەتی كۆمەڵایەتی پرۆسەیەكی ناكامڵە، هەركیان و سستەمێكی سیاسیش بیەوێ رێك و دروست حوكمڕانی رابەرایەتی میللەتێك بكات پێویستە مەبدەئی عەدالەتی كۆمەڵایەتی لەبەرچاو بێ.
* ئیرادەی ژنان لە كۆمەڵگە داخراو و پاشكەوتووەكاندا ئیرادەیەكی لاواز و لەرزۆكە، گەر هەندێكیان خاوەن بۆچوون و رای خۆیان بن بەڵام لە ئەرزی واقیعدا ناتوانن قسەكانیان بۆ كردار بگۆڕن، ئایا ئەو بێ ئیرادەییە پەیوەستە بە خودی ژنانەوە یان بە كەلتووری كۆمەڵگە؟
- كەلتووری كۆمەڵگە پێودانگێكی گرنگە لە پێوانە كردنی ئاستی كەلتووری تاك، كۆمەڵگە چەند هەڵگری كەلتوورێكی كراوە و تەندروست بێ، ئەوا ئەوەندە تاك تەندروست و دوور روئیا دەبێ، دەسەڵاتی مێینە لە خێزاندا دەسەڵاتێكی دیاریكراوە، دەكرێ بە هێزێكی پەراوێزكراو ناوی ببەم ئافرەت چەند بەهێز و رۆشنفكر بێ ناتوانێ هێڵە سوورەكان ببەزێنێ، گەر ئەوەش بكات دەبێتە قوربانی كەلتووری پێشكەوتوو و كراوە، كۆتایی بە ناعەدالەتی دێنێ، دەرگا لەسەر خورافات و جیاكاری دادەخا.
* بەشێكی زۆری بزاڤە فیمینیزمەكانی رۆژهەڵات، پیاوانی كۆمەك و رابەرایەتیان دەكەن، لە رۆژئاوادا هاوكێشەكە تەواو پێچەوانەیە، چۆن شرۆڤەی ئەو حاڵەتە دەكەی؟ كامەیان زیاتر خزمەتی دۆزی ئافرەتان دەكەن؟
- بە بۆچوونی من ئەمڕۆ هاوكێشەكە كەمێك پێچەوانە بۆتەوە، ژنان كاراتر بزاڤەكەیان بەڕێوە دەبەن و رابەرایەتیشی دەكەن، لەمەیش زیاتر رۆڵی بەڕێوەبەرایەتیان لە دەزگا و نێوەندە سیاسی و كۆمەڵایەتی و رۆژنامەوانییەكان هەیە، بەڵام هێشتا ئەمە كەمە و ژنان چاویان لە زیاترە، گەر ژنان خۆیان رابەرایەتی بزاڤە فیمینیستەكان بكەن بێگومان شتێكی باش و ئومێد بەخشە، چونكە ئەوان لە پیاوان باشتر لە دەرد و ئازارەكانیان دەگەن.
* ئابووری شادەماری ژیانی تاك و كۆمەڵە، لەسەر ئاستی تاك و دەوڵەتدا رۆڵی لەسرەبەخۆبووندا هەیە، بەڕای تۆ سەربەخۆیی ئابووری چ دەنگدانەوەیەكی لەسەر سەربەخۆیی و ئازادی ژناندا جێدەهێڵێ؟
- لەوانەیە هەندێك لە ئافرەتان رایان وابێ تەنیا سەربەخۆیی ئابووری بەس نەبێ بۆ وەدەستهێنانی ئازادی، نمونەشیان بۆ ئەو قسەیان ئەو سەدان هەزار ئافرەتە فەرمانبەر و موچەخۆرەیە كە لە عێراقدا هەن، گەر مەنتیقیانە سەیری بارودۆخەكە بكەین دەردەكەوێ ئەو جۆرە ئافرەتانە گەر خاوەن ئیرادەی تەواویش نەبن جیاوازیان لەگەڵ ئافرەتی بێ داهات هەیە و بەشداری لە بڕیاردان و بەڕێوەبردندا دەكەن، بۆیە دواجار سەربەخۆیی ئابووری رێگەی ئازادی كورت دەكاتەوە.